Cele i program wychowania komunikacyjnego w szkole podstawowej

Pedagogika bezpieczeństwa ruchu drogowego powinna być ukierunkowana na zmniejszenie liczby i konsekwencji wypadków drogowych przez edukację czyli świadomą działalność społeczną. Efektem edukacji z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego powinny być względnie trwałe zmiany w zachowaniu człowieka, objawiające się odpowiedzialnością za własne życie i innych uczestników ruchu drogowego, poszanowaniem prawa oraz gotowością do współdziałania. Miarą efektywności edukacji w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego jest spadek liczby wypadków drogowych, odpowiednia wiedza, postawy i zachowania na drogach oraz prawidłowa ocena ryzyka. Znajduje to odzwierciedlenie w edukacji z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego w tzw. krajach wysokozmotoryzowanych. [1]
Przykładem mogą tu być następujące wnioski i zalecenia OCED odnoszące się do edukacji dzieci:
- Edukacja z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego powinna gwarantować, że dzieci i nastolatki nauczą się szanować fundamentalne prawo do życia człowieka, co powinno motywować młodych ludzi do rozsądnych, bezpiecznych i rozważnych postaw nie tylko na drodze, ale również w codziennym życiu.
- Od najmłodszych lat dziecko powinno rozumieć, że prowadzenie pojazdu to nie tylko przyjemność ale czynność, która wymaga rozsądku, poczucia odpowiedzialności, szacunku dla innych ludzi.
- Efektywność w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego nie może być mierzona tylko spadkiem liczby wypadków, ale głównie określoną wiedzą, dostrzeganiem ryzyka, postawą na drodze.
- Edukacja z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego nie może koncentrować się na przepisach ruchu drogowego, ale na kształtowaniu pozytywnych postaw w odniesieniu do bezpieczeństwa w ramach przedmiotów technicznych, nauk społecznych, etyki.
Edukacja jest jednym z podstawowych elementów systemu bezpieczeństwa ruchu drogowego obok działań inżynierskich, ekonomicznych oraz prawa i nadzoru.
Edukacja z zakresu bezpieczeństwa powinna obejmować:
- wychowanie komunikacyjne dzieci i młodzieży,
- szkolenie i reedukację kierowców,
- komunikację społeczną.
Wychowanie komunikacyjne jest realizowane w Polsce od 1957 roku na następujących podstawach prawnych:
1957r. – okólniki i zarządzenia władz oświatowych,
1972 r. – Uchwała Rady Ministrów w sprawie kierunków działań zmierzających do poprawy bezpieczeństwa i porządku na drogach,
1974 r. – Zarządzenie Ministra Oświaty i Wychowania w sprawie usprawnienia nauczania zasad i przepisów bezpieczeństwa ruchu drogowego,
1992 r. – Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny w szkołach i placówkach publicznych,
Zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie minimum programowego przedmiotów ogólnokształcących,
1995 r. - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie realizacji zajęć z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego,
1999 r. - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych [2] (z późniejszymi zmianami),
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego (z późniejszymi zmianami),
2002 r. - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (z późniejszymi zmianami),
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (z późniejszymi zmianami).
Edukacja komunikacyjna dzieci w Polsce rozpoczyna się w przedszkolu. Wprowadza się wtedy dziecko w życie najbliższego środowiska i otoczenia. Uczy się także dzieci rozpoznawania obiektów, miejsc, sygnałów, dźwięków, barw i właściwego zachowania na drodze. Treści z zakresu wychowania komunikacyjnego wplecione są w działalność dydaktyczno-wychowawczą.
Szkolna edukacja komunikacyjna wpisana jest w podstawy programowe klas I-III szkoły podstawowej, a w starszych klasach szkoły podstawowej i gimnazjum w podstawy programowe przedmiotu technika. [3]
Uczniowie klas I-III, zgodnie z ustawą Prawo o ruchu drogowym, mogą uczestniczyć
w ruchu na drogach publicznych tylko jako piesi i pasażerowie. Dziecko przychodząc do szkoły posiada pewne doświadczenia i określone sposoby zachowania w ruchu drogowym, niestety często nieprawidłowe, wzorowane na zachowaniach osób najbliższych i prezentowanych w mediach (łamanie przepisów, brawurowa jazda). Działania edukacyjne muszą być więc ukierunkowane na kształtowanie prawidłowych postaw i zmianę niebezpiecznych zachowań dzieci w ruchu drogowym. [4]
W nauczaniu początkowym należy dążyć do:
- wyposażenia ucznia w wiadomości, niezbędne dla zrozumienia zasad świadomego i bezpiecznego uczestnictwa w ruchu drogowym,
- wyrobienia koniecznych nawyków i umiejętności potrzebnych do samodzielnego i odpowiedzialnego korzystania z dróg
- kształtowania postawy szacunku dla uczestników ruchu drogowego i osób działających na rzecz porządku publicznego,
- rozwoju wyobraźni, myślenia przyczynowo-skutkowego. [5]
Na tym etapie edukacyjnym w czasie realizacji zadań z wychowania komunikacyjnego należy stosować głównie ćwiczenia i zabawy symulacyjne i metody oparte na obserwacji. Przez symulację i modelowania dzieci stają się „uczestnikami ruchu”, co ułatwia nauczycielowi skierowanie uwagi uczniów i skoncentrowanie jej wokół zagadnień merytorycznych. Taki rodzaj zabawy sprzyja rozwojowi aktywności dziecięcej i ułatwia im opanowanie zasad zachowania się jako pieszy lub pasażer. Wychowanie komunikacyjne w klasach I-III powinno być w ścisłej korelacji z innymi przedmiotami. [6]
Poznanie zasad bezpiecznego uczestnictwa w ruchu drogowym wymaga przyswojenia przez dziecko pewnych definicji, rozumienia znaczenia znaków i sygnałów drogowych, a przede wszystkim nabycia umiejętności i nawyków prawidłowego i bezpiecznego poruszania się po drodze. Aby nauczanie przyniosło pożądany efekt należy kierować się zasadą stopniowania trudności oraz systematycznego utrwalania zdobytej wiedzy. Należy nauczyć dzieci właściwych zachowań, a zwłaszcza podejmowania decyzji w zależności od zaobserwowanej sytuacji na drodze. Konieczne jest rozwijanie ich zdolności poznawczych, uwagi, spostrzegawczości, orientacji czasowej oraz przestrzennej. Zainteresowanie i zaciekawienie dziecka wychowaniem komunikacyjnym będzie pełniejsze dzięki zastosowaniu różnorodnych środków dydaktycznych. Spełniają one bardzo ważną rolę w procesie nauczania i uczenia się. Umożliwiają dziecku wielostronne i wielozmysłowe poznanie określonych praw, zjawisk, zmian zachodzących w środowisku. Dostarczają wielu bogatych wrażeń i spostrzeżeń, będących podstawą do myślenia, mówienia, wyciągania wniosków oraz działania. [7]
Podstawowym celem edukacyjnym w II etapie kształcenia w ramach wychowania komunikacyjnego jest nabycie umiejętności świadomego korzystania z dróg jako pieszy oraz przygotowanie do roli kierującego pojazdem. Działania dydaktyczno-wychowawcze nauczyciela powinny skupiać się na kształtowaniu postaw i nawyków zapewniających bezpieczeństwo wszystkich uczestników ruchu drogowego. Działania dydaktyczno-wychowawcze powinny zmierzać do osiągnięcia takich celów:
- wyposażenie uczniów w wiadomości niezbędne do rozumienia zasad świadomego uczestnictwa w ruchu drogowym,
- kształtowanie umiejętności obserwacji i oceny sytuacji na drodze oraz podejmowania właściwych decyzji,
- kształtowanie postawy szacunku dla siebie, zbiorowości społecznej, środowiska naturalnego, urządzeń użyteczności publicznej i miejsc związanych z transportem,
- kształtowanie postaw i nawyków, zapewniających bezpieczeństwo i wygodę wszystkich uczestników ruchu drogowego [8],
- kształtowanie wyobraźni przestrzennej,
- rozwijanie wyobraźni i umiejętności przewidywania skutków lekceważenia zasad i przepisów,
- usprawnianie ruchowe dziecka. [9]
Nauczyciele realizujący treści wychowania komunikacyjnego w szkołach, mają do spełnienia niebagatelną rolę. Cele wychowawcze zawarte w wychowaniu komunikacyjnym mają przełożenie na cały proces wychowania młodego człowieka. Należy dążyć do tego aby wychowanie komunikacyjne stało się interdyscyplinarnym zadaniem szkoły, aby nauczyciele wielu przedmiotów uwzględnili tematykę bezpieczeństwa na drogach w realizowanych przez siebie programach nauczania. Dyrektorzy szkół i rady pedagogiczne, tworząc program wychowawczy na dany rok szkolny, powinni umieścić w nim zadania z zakresu wychowania komunikacyjnego, powinni też podjąć współpracę z Komendami Policji, Wojewódzkimi Ośrodkami Ruchu Drogowego, oddziałami Polskiego Związku Motorowego i innymi.
Na zajęciach wychowania komunikacyjnego można poruszać wiele istotnych kwestii społecznych, moralnych jak i etycznych np.:
- zdrowie i życie jako największa wartość,
- poczucie odpowiedzialności za siebie i innych,
- wzajemna pomoc i tolerancja,
- poczucie przynależności do grupy,
- agresja, jej przyczyny i konsekwencje,
- życie bez nałogów,
- ochrona środowiska naturalnego,
- i inne. [10]
Uczniowie klas IV mogą uzyskać kartę rowerową – uprawnienie do kierowania pojazdem. Powinni więc oni posiadać świadomość konieczności przestrzegania zasad i przepisów ruchu drogowego, współdziałania, wzajemnej pomocy, szanowania i respektowania praw innych uczestników ruchu, nawet kosztem swojej niewygody.
Zajęcia w starszych klasach powinny przede wszystkim sprzyjać samodzielnemu myśleniu uczniów, tworzeniu „mody” na bezpieczne i kulturalne zachowania w ruchu drogowym. Zajęcia te nie mogą być sprowadzone tylko do nauki przepisów o ruchu drogowym i nabycia umiejętności kierowania rowerem.
Głównym celem wychowania komunikacyjnego w starszych klasach szkoły podstawowej jest kształtowanie świadomości ryzyka w ruchu drogowym, konieczności przestrzegania obowiązujących zasad i przepisów ruchu drogowego, współdziałania i wzajemnej pomocy na drodze. Osiągnięcie tych celów wymaga stosowania odpowiednich metod kształcenia takich jak np.: gry dydaktyczne, dyskusje, nauczanie problemowe, można nadal stosować ćwiczenia symulacyjne. Do osiągnięcia zamierzonych celów przyczyni się też stosowanie odpowiednich pomocy dydaktycznych (filmów, zestawów komunikacyjnych, plansz, makiet, fotografii, modeli, klocków, itd.). [11]
Naukę zachowania się w ruchu drogowym prowadzi się też, okolicznościowo, podczas wycieczek. W czasie wycieczek uczniowie mają okazję przypomnieć sobie i utrwalić zdobyte wcześniej wiadomości i umiejętności. [12]
Różne są warunki życia w Polsce – inne w aglomeracjach miejskich, inne w małych miejscowościach. Wynikają z tego odmienne przyczyny zagrożeń. Każdy nauczyciel wychowania komunikacyjnego powinien dostosować program nauczania do lokalnych warunków. Program nauczania może ściśle nawiązywać do ramowego programu ministerstwa lub może być opracowany indywidualnie przez nauczyciela. Ważne jest aby program zawierał wszystkie tematy istotne dla wpojenia dzieciom zasad bezpiecznego uczestnictwa w ruchu drogowym. [13]
Niestety w wielu szkołach uczy się dzieci wyłącznie przepisów ruchu drogowego, nazw znaków i środków transportu, zamiast odpowiedzialnego zachowania w sytuacjach, do których może dojść w ruchu drogowym. Ponadto wychowanie komunikacyjne zamiast być włączone do całego procesu edukacji, ogranicza się do działań w szkole i na przygotowanym placu manewrowym. [14]
Jednak mimo tego „Realizacja procesu wychowania komunikacyjnego w szkołach w skali ogólnej przyczyniła się do:
− zmniejszenia liczby wypadków drogowych z udziałem dzieci i młodzieży,
− lepszego poznania przepisów Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego (BRD) i
ukształtowania umiejętności jazdy na rowerze i motorowerze,
− powszechniejszego zdobywania przez dzieci karty rowerowej i motorowerowej,
− stworzenia instytucjonalnej współpracy między nauczycielami wychowania
komunikacyjnego, szkolnymi koordynatorami i dyrektorami szkół (wspólne decyzje
w sprawie wydawania karty rowerowej i motorowerowej),
− zorganizowania pomocy (opieki) najmłodszym na przejściach dla pieszych poprzez
stworzenie etatów dla osób nadzorujących przejścia dla pieszych,
− włączenia instytucji pozaszkolnych do edukacji w zakresie wychowania
komunikacyjnego (Policji, Wojewódzkich Ośrodków Ruchu Drogowego, Instytutu Transportu Samochodowego i innych),
− powstania licznych pomocy dydaktycznych w tym do edukacji przedszkolnej
i wczesnoszkolnej”. [15]


Literatura:

1. I. Leśnikowska-Matusiak, M. Dądrowska-Loranc, Wychowanie komunikacyjne dzieci i młodzieży. Poradnik dydaktyczny, Warszawa, s.10.
2. I. Leśnikowska-Matusiak, M .Dądrowska-Loranc, Wychowanie komunikacyjne dzieci i młodzieży. Poradnik dydaktyczny, Warszawa, s.11-12.
3. T. Turkowska, Edukacja komunikacyjna dzieci i młodzieży-szansą na zwiększenie bezpieczeństwa ruchu drogowego, Bezpieczeństwo ruchu drogowego, 3/2007, s. 20.
4. I. Leśnikowska-Matusiak, M. Dądrowska-Loranc, Wychowanie komunikacyjne dzieci i młodzieży. Poradnik dydaktyczny, Warszawa, s.33-36.
5. W. Cimoszewicz, Miejsce i rola edukacji komunikacyjnej w programie poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego, Wychowanie komunikacyjne XII/1996r.
6. Leśnikowska-Matusiak, M. Dądrowska-Loranc, Wychowanie komunikacyjne dzieci i młodzieży. Poradnik dydaktyczny, Warszawa, s.33-36.
7. E. Wojdyło, Dziecko jako uczestnik ruchu drogowego, http://www.psp5.pionki.pl/tsecret/droga/droga.html
8. B. Bogacka-Osińska, E. Królicka, D. Łazuchiewicz, Przygotowanie uczniów do uzyskania karty rowerowej, [w} Wskazówki do realizacji wychowania komunikacyjnego w szkołach, Warszawa 2002, s.11-14.
9. H. Gutowska, Przygotowanie dzieci do uczestnictwa w ruchu drogowym, Wychowanie komunikacyjne, XI/1996r.
10. D. Dzido, Wskazówki do realizacji wychowania komunikacyjnego w szkołach, Warszawa 2001, s.2.
11. I. Leśnikowska-Matusiak, M .Dądrowska-Loranc, Wychowanie komunikacyjne dzieci i młodzieży. Poradnik dydaktyczny, Warszawa, s.33-36.
12. H. Gutkowska, Przygotowanie dzieci do uczestnictwa w ruchu drogowym, Wychowanie komunikacyjne, XI/1996
13. Redakcja, Programy zajęć wychowania komunikacyjnego, Wychowanie komunikacyjne, IX/1996r.
14. J. Heinrichová, Bezpieczna droga do szkoły, Bezpieczeństwo ruchu drogowego, 2/2006, s. 23.
15. K. Makowski, Pracownia Wychowania Komunikacyjnego, http://wckp.lodz.pl/b_okup/01/03.pdf