Moskiewski Teatr Dramatu i Komedii na Tagance

Teatr na Tagance od zarania był teatrem protestu obywatelskiego i aby się do niego przyłączyć przez ćwierć wieku ludzie nocami zajmowali kolejkę po bilety. Każda reżyserska innowacja stawała się sensacją sezonu, każdą aluzję chwytano w lot i powtarzano z ust do ust . Jurij Lubimow z łatwością grał na strunach duszy swoich widzów, którzy wraz z nim nienawidzili wrogów, kochali bohaterów i szczerze ich opłakiwali.
Czym dla Rosji była i jest Taganka?
- Wyspą wolności w zniewolonym kraju – twierdzi Natan Eidelman, aktor i reżyser .
Teatr był naładowany elektrycznością od balkonu do kulis, nie spektakle się tu odbywały, a misteria . Taganka dawała swoim widzom lekcje literatury i historii, przeprowadzając ich, przez ponad czterdzieści lat działalności, drogą od czasów antycznych do Czechowa i Brechta; tutaj królowali Puszkin i Majakowski, Bułhakow, Pasternak
i Dostojewski, tutaj rozgrywał się sceniczny epos .
Za tę szczególną i niepowtarzalną atmosferę odpowiedzialny był Jurij Lubimow, który w 1964 roku tchnął nowego ducha w Moskiewski Teatr Dramatu i Komedii, mieszczący się przy placu Tagańskim. Spektaklem Dobry człowiek z Seczuanu według Brechta zapoczątkował on rewolucję w sztuce scenicznej. Premiera, która odbyła się 23 kwietnia 1964 roku, stała się dniem narodzin nowego teatru – Teatru na Tagance .
Krytycy i wielbiciele zgodnie twierdzą, że bez Jurija Lubimowa nie byłoby Taganki. Aktor i reżyser urodził się w 1917 roku. Studia aktorskie ukończył w 1940 roku i od razu został powołany do wojska. Do końca wojny występował w zespole pieśni i tańca NKWD. Po wojnie, w 1946 roku, rozpoczął pracę w teatrze imienia Jewgienija Bagrationowicza Wachtangowa. Zagrał tam ponad 30 ról. Jako reżyser zadebiutował w 1959 roku sztuką Aleksandra Galicza Czy wiele trzeba człowiekowi? Pięć lat później wystawił Dobrego człowieka z Seczuanu w autorskim teatrze .
Kolejne spektakle (Życie Galileusza, Żywi i martwi, Pugaczow) przyciągnęły tłumy. Widzowie dzień i noc stali w kolejkach po bilety. „Na lewo” można je było kupić po cenie złota. Wszystkich zachwyciły nowatorskie w warunkach radzieckich pomysły reżysera, czytelne aluzje polityczne i repertuar analizujący relacje jednostka – władza. W 1968 roku doszło do pierwszego konfliktu: cenzura nie pozwoliła wystawić sztuki Żywy według powieści Borisa Możajewa o chłopie, który jako jedyny we wsi odmówił wstąpienia do kołchozu .
W 1971 roku Taganka wystawiła spektakl – legendę: Hamleta z Włodzimierzem Wysockim w roli tytułowej. Jego pieśni znała już wtedy cała Rosja. Wysocki – Hamlet, uparty indywidualista w czarnym swetrze, stał się bożyszczem młodzieży. Po raz ostatni Wysocki wystąpił w kultowej roli 17 lipca 1980 roku, osiem dni później zmarł na serce. Koledzy od razu zaczęli przygotowywać spektakl poświęcony jego pamięci. Władze aż do 1988 roku zabraniały wystawienia widowiska. Włodzimierza Wysockiego widzowie zobaczyli dopiero po powrocie Lubimowa z Zachodu .
Teatr publicystyczny, poetycki, a nawet muzyczny – wszystkie te określenia można zastosować do inscenizacji Jurija Lubimowa. Jednak przede wszystkim jest to teatr idei, który ciągle buduje nowe formy kontaktu z widzami. Reżyser stara się wypracować dla każdego spektaklu właściwy sposób obrazowania - w Dziesięciu dniach, które wstrząsnęły światem według prozy Johna Reeda, przedstawieniu z 1965 roku z pantomimą, cyrkiem, bufonadą, strzelaniną, widzowie wpadali w świąteczny nastrój rewolucji, bo świętem teatru było tu wszystko, każdy spektakl . Urok i czar tej teatralnej gry niezmiennie zachwycały moskwian.
Los Taganki nigdy nie był lekki. Stały konflikt z władzą rozwiązał się tragicznie
i ostro: wyjazdem Lubimowa za granicę, odłączeniem go od kraju, teatru. Wróciwszy na początku pierestrojki mistrz zabrał się za odradzanie swojego teatru. Złamać wolę twórcy Taganki, zgasić jego twórczy zapał nikomu jeszcze się nie udało i chyba jest to niemożliwe. Niezmordowany Lubimow po powrocie do kraju wystawił między innymi: Ucztę podczas dżumy A. Puszkina (1989), Samobójcę N. Erdmana (1990), Elektrę Sofoklesa (1992), Doktora Żywago B. Pasternaka (1993), Medeę Eurypidesa (1995) .
W 1997 roku Lubimow uświetnił swoje osiemdziesięciolecie premierą spektaklu Bracia Karamazow według Dostojewskiego, a 11 grudnia 1998 roku premierą Szaraczki, według powieści W kręgu pierwszym, został uświetniony jubileusz osiemdziesięciolecia Aleksandra Sołżenicyna. W 1999 roku na trzydziestopięciolecie Teatru na Tagance Lubimow wystawił z młodymi aktorami nową wersję brechtowskiego Dobrego człowieka
z Seczuanu, który w 1964 roku stał się symbolem Taganki .
Dziś na scenie Teatru na Tagance grają trzy pokolenia moskiewskich uczniów Lubimowa, a trzecie pokolenie widzów niezmiennie zachwyca się nowymi pomysłami patriarchy rosyjskiej reżyserii. Przekroczywszy granicę dziewięćdziesięciu lat Lubimow oznajmił, że pracuje zbyt wiele, jak na swój wiek . Możliwe. Jednak inaczej chyba nie chce i nie umie, bo
Dla Lubimowa teatr jest nie tylko rzemiosłem i sztuką, lecz sposobem duchowego istnienia. Pewnym religijnym sensem. Zaś jego zadanie polega na zmianie otaczającego świata przy pomocy tej sztuki, wywołaniu pozytywnych zmian we wszechświecie
W jubileusz dziewięćdziesięciolecia Jurij Lubimow wchodzi z dziesiątkami wspaniałych spektakli zrealizowanych nie tylko w rodzimym Teatrze na Tagance, ale także w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Niemczech, Japonii, Austrii, Grecji, Włoszech, Francji, Polsce, Finlandii, Szwajcarii i w innych krajach.


Przegląd najważniejszych wydarzeń w Teatrze na Tagance w latach 2005 – 2008

sezon 2005

- 25 marca o godzinie 19 na małej scenie Jurij Lubimow otworzył VI Światowy Dzień Poezji, w którym udział wzięli między innymi: Andrej Wozniesenskij, Konstantin Kiedrow, Elena Kasziuba, Alina Wituchnowskaja i Tom Pou

- 26 czerwca upamiętniono dwudziestą piątą rocznicę śmierci Władimira Wysockiego

- 11 grudnia świętowano osiemdziesiąte siódme urodziny Aleksandra Sołżenicyna


sezon 2006

- 25 marca przedstawiciel UNESCO, specjalista do spraw kultury UNESCO profesor Lubaw Moriew otworzył VII Dzień Poezji. Tegoroczne obchody odbywały się pod hasłem siedmiu kolorów poetyckiej tęczy. Udział wzięli między innymi poeci: Konstantin Kedrow, Gleb Szuliakow, Elena Kasziuba, Aleksander Tkaczenko

- 23 kwietnia premierą Antygony według Sofoklesa uświetniono czterdziestą drugą rocznicę powstania Teatru na Tagance. Tym razem po raz pierwszy w premierze nie wziął udziału Jurij Lubimow, który zachorował na grypę, o czym poinformowała żona mistrza, dziękując jednocześnie widzom za przybycie. Wśród publiczności obecni byli znamienici goście, między innymi: rosyjski rzecznik praw człowieka Władimir Łukin, były minister gospodarki Eugeniusz Jasin, uczony Sergiej Kapica, pisarz Fazil Iskander, artystka Tatiana Nazarienko

- 3 czerwca wystąpił Państwowy Artystyczny Teatr z Drezna Шаушпильхаус
z przedstawieniem Natan mędrzec według poematu G. Lessinga

- 13 czerwca w Małej Sali na Tagance odbył się Wieczór Międzynarodowej Akademii Wiersza Rosyjskiego, którego początki związane są z postacią Josifa Brodskiego
i sięgają 1992 roku. W programie udział wzięli poeci: Aleksiej Dajen, Elena Dunskaja z zespołem, Władimir Zacharow i Sława Ljon

sezon 2007

Głównym wydarzeniem sezonu 2007 były obchody dziewięćdziesiątej rocznicy urodzin twórcy Teatru na Tagance – Jurija Lubimowa. 30 września przed teatrem zebrał się tłum widzów, którzy chcieli pozdrowić mistrza w dniu jego urodzin. Sam Lubimow przyjechał na wieczorną premierę swojej nowej sztuki Горе от ума — горе уму — горе ума na podstawie Mądremu biada A. Gribojedowa, karetą zaprzężoną w cztery białe konie, u wejścia do teatru witali go aktorzy.
Na premierze obecni byli mer Moskwy Jurij Łużkow, minister spraw zagranicznych Siergiej Ławrow, a także pisarze: Andrzej Woznenskij, Aleksandr Kabakow i Anatolij Pristawkin, prezydent Akademii Artystów Rosji – Zarab Cereteli oraz wielu przedstawicieli innych państw. Specjalnie na tę okazję przyjechali: dramaturg i były prezydent Czeskiej Republiki Vaclav Havel, znakomity polski aktor Daniel Olbrychski, sławny włoski scenarzysta Tonino Guera.
Ponadto sezon 2007 obfitował w premiery, oprócz wspomnianej sztuki Горе от ума — горе уму — горе ума po raz pierwszy wystawiono:

- Elektrę na podstawie Sofoklesa w reżyserii Tadasiego Suzuki. Znakomity japoński reżyser, w prezencie urodzinowym dla Lubimowa, stworzył spektakl poruszający ponadczasowe zagadnienia w unikalnej dla rosyjskiego teatru estetyce

- Kwadratowe kręgi w reżyserii angielskiego poety Tonego Harrisona. Na motywach własnej sztuki Harrison stworzył spektakl poruszający bolesne problemy współczesnego życia

- Zamek według Franza Kafki w reżyserii samego Lubimowa. Tradycyjnie 23 kwietnia premierą uczczono kolejną rocznicę powstania Taganki, ale także sto dwudziestą piątą rocznicę urodzin Kafki

sezon 2008

- 15 kwietnia Jurij Lubimow odczytał trupie aktorskiej tekst swojej nowej sztuki Сказки według Hansa Christiana Andersena, Oskara Wilde’a i Karola Dickensa

- 3 czerwca po raz ósmy wręczono nagrody w ramach Festiwalu »Złota Lira«, podczas którego nagradzane są najbardziej utalentowane aktorki moskiewskich teatrów. W tym roku jury nagrodziło między innymi: Tatianę Pankową z Małego Teatru oraz Kirę Gołowkę i Ninę Guliajewą z MChAT

- 16 września nastąpiło otwarcie nowego, jubileuszowego, czterdziestego piątego sezonu teatru

- 22 września odbyła się premiera Wieczoru futuryzmu w ramach projektu Włochy - Rosja – wichry futuryzmu. Wystąpili Feliks Antipow z Rosji i Enzo Salomone z Włoch przy towarzyszeniu zespołu Opus - Posth pod kierownictwem Tatiany Grindenko oraz zespołu Dymitra Pokrowskiego. Utwory Welimira Chlebnikowa i Filippo Tommaso Marinietiego połączyła muzyka kompozytora Władimira Martinowa

- 21 grudnia nagrodę fundacji Rolana Bykowa za „wieczną młodość twórczą” odebrał Jurij Lubimow. Ceremonia wręczenia odbyła się w trakcie otwarcia Festiwalu Filmów Dziecięcych i Młodzieżowych

- Ponadto w Teatrze na Tagance od października trwały próby do nowego spektaklu Jurija Lubimowa Сказки według H. Ch. Andersena, O. Wilde’a i K. Dickensa, którego premiera odbędzie się 14 marca 2009 roku.

Repertuar
Obecnie w repertuarze Teatru na Tagance znajdują się zarówno nowe jak i starsze, dobrze znane widzom sztuki, miedzy innymi:

- Antygona na podstawie Sofoklesa, premiera: 23 kwietnia 2008 roku, reżyseria: Anatolij Wasiliew, pomysł i wybór tekstu: Jurij Lubimow, muzyka: Władimir Martinow, kostiumy: Rustam Chamdamow; scenografia: Władimir Kowalczuk; obsada: Antygona: Алла Смирдан, Александра Басова, Елена Посоюзных; Ismena: Мария Акименкова, Мария Матвеева; Kreon: Феликс Антипов, Тимур Бадалбейли, Eurydyka: Елизавета Левашова, Hajmon: Константин Любимов, Иван Рыжиков, Koryfeusz: Дмитрий Высоцкий, Роман Стабуров

- Горе от ума — Горе уму — Горе ума na podstawie A. Gribojedowa, premiera: 30 września 2007 roku; reżyseria, pomysł i wybór tekstu: Jurij Lubimow, kostiumy: Rustam Chamdamow; występują: Famusow: Феликс Антипов, Роман Стабуров, Zofia: Елизавета Левашова, Александра Басова, Liza: Полина Нечитайло, Mołczalin: Александр Лырчиков, Игорь Неведров, Czacki: Тимур Бадалбейли, Skałozub: Иван Рыжиков

- Faust na podstawie J. W. Goethego, premiera: 23 kwietnia 2002 roku, reżyseria: Jurij Lubimow, muzyka: Władimir Martinow, wystepują: Dyrektor teatru: Феликс Антипов, Роман Стабуров, Faust (starszy) Александр Трофимов, Faust (młody) Ростислав Лучников, Mefistofeles: Тимур Бадалбейли, Małgorzata: Александра Басова, Marta:Татьяна Сидоренко, Wagner: Алексей Граббе, Wiedźma: Екатерина Рябушинская, Imperator: Юрий Смирнов

- Medea według Eurypidesa, premiera: 22 maja 1995 roku, reżyseria: Jurij Lubimow, muzyka: Edison Denisow, wystepują: Medea: Любовь Селютина, Jazon: Александр Трофимов, Юрий Беляев, Kreon: Валерий Золотухин, Игорь Пехович, Egeusz, król ateński: Феликс Антипов, Kreuza: Полина Нечитайло, Марина Полицеймако, Рената Сотириади, synowie Medei i Jazona: Никита Кулаков, Радомир Ангелов

- Ponadto:
Dobry człowiek z Seczuanu na podstawie B. Brechta, premiera: 23 kwietnia 1964 roku, reżyseria: Jurij Lubimow;
Tartuffe na podstawie Moliera, premiera: 4 listopada 1968 roku, reżyseria Jurij Lubimow, w 2004 roku odbył się tysięczny spektakl;
Mistrz i Małgorzata według M. Bułhakowa, premiera: 6 kwietnia 1977 roku, reżyseria: Jurij Lubimow;
Władimir Wysocki, spektakl poświecony pamięci legendarnego już barda Władimira Wysockiego, premiera: 25 lipca 1981 roku, reżyseria: Jurij Lubimow;
Doktor Żywego na podstawie B. Pasternaka, premiera: 18 maja 1993 roku, przygotowanie według pomysłu Jurija Lubimowa – Andrej von Szlippe;
Bracia Karamazow na podstawie F. Dostojewskiego, premiera: 30 września 1997 roku, reżyseria: Jurij Lubimow;
Marat i markiz de Sade premiera: 28 listopada 1998 roku, reżyseria: Jurij Lubimow Kroniki na podstawie W. Szekspira, premiera: 6 lutego 2000 roku, reżyseria: Jurij Lubimow;
ТЕАТРАЛЬНЫЙ РОМАН według M. Bułhakowa, premiera: 23 kwietnia 2000 roku, reżyseria: Jurij Lubimow;
Eugeniusz Oniegin według A. Puszkina, premiera: 9 lipca 2000 roku, reżyseria: Jurij Lubimow;
СУФ(Ф)ЛЕ, premiera: 23 kwietnia 2005 roku, kompozycja, pomysł przedstawienia: Jurij Lubimow.

Bibliografia przedmiotowa:

1. M. Jagiełło, Teatr na Tagance ze spektaklem „Wysocki”, „Gazeta Wyborcza” Łódź 2006, nr 204.
2. A. Żebrowska, Taganka - koniec legendy?, „Gazeta Wyborcza” Warszawa 2000, nr 58.

Bibliografia przedmiotowa stron internetowych:

1. [bez autora] Jurij Lubimow obchodził jubileusz. Legendarny reżyser Teatru na Tagance skończył 90 lat, „Głos Rosji”,
http://www.ruvr.ru/main.php?lng=pol&q=924&cid=56&p=02.10.2007, 14.12.2008.
2. Oficjalna strona Teatru na Tagance, http://taganka.theatre.ru/, 12.12.2008.
3. T. Шах-Азизова, Театр на Таганке. История, http://taganka.theatre.ru/history/, 12.12.2008.