Program pracy indywidualnej z dzieckiem zdolnym

PROGRAM ZAJĘĆ
ROZWIJAJĄCYCH ZAINTERESOWANIA
DLA DZIECI 5 – 6
„ Szkoła tuż tuź”

Opracowanie :
Anna Dobrzyńska
Miejskie Przedszkole nr 2 Częstochowa
,
PROGRAM ZAJĘĆ ROZWIJAJĄCYCH ZAINTERESOWANIA I ZDOLNOŚCI

Spis treści:
1. Co to jest dziecko zdolne?
2. Jak rozpoznać dziecko zdolne?
3. Założenia ogólne programu.
4. Cele programu.
5. Procedury osiągania celów (metody i formy realizacji)
6. Treści edukacyjne oraz planowane osiągnięcia dziecka
7. Ewaluacja programu.
8. Literatura.
Co to jest dziecko zdolne?
Zagadnienie zdolności jest nierozerwalnie związane z różnicami indywidualnymi między ludźmi w zakresie ich osiągnięć. Słownik pedagogiczny podaje, że zdolności, to "te właściwości psychiki człowieka, które warunkują możliwości skutecznej działalności w określonych dziedzinach, przy wykonywaniu pewnych działań." Zatem zdolności stanowią układ warunków wewnętrznych jednostki, właściwość różniącą jednego człowieka od drugiego w poziomie osiągnięć, łatwość i szybkość odbierania i przetwarzania informacji o otaczającym świecie.
T. Lewowicki uważa, że dzieci zdolne posiadają:
wysoki poziom zdolności ogólnych, inteligencji;
wysoki poziom zdolności specjalnych, uzdolnień;
wysokie osiągnięcia lub możliwość takich osiągnięć w nauce bądź innych dziedzinach;
osiągnięcia oryginalne i twórcze, lub możliwość takich osiągnięć.
Zatem zdolności, to te różnice indywidualne, które sprawiają, że przy danym zasobie wiedzy, praktyki i takich samych warunkach zewnętrznych oraz równej motywacji jedne dzieci sprawniej niż inne wykonują dane czynności, szybciej uczą się, dostrzegają problemy i przystępują do ich rozwiązania w sposób najbardziej logiczny i skuteczny.

Jak rozpoznać dziecko zdolne?
Najważniejsza sprawą w pracy z dzieckiem zdolnym jest w ogóle dostrzeżenie go, czyli wyłonienie z grupy innych dzieci. Wbrew pozorom nie jest to wcale takie proste. Prowadząc obserwacje grupy musimy pamiętać, że dziecko zdolne:
szybko zapamiętuje, prawidłowo kojarzy i rozumuje;
rozumie polecenia i zadania;
posiada dar bystrej obserwacji otoczenia;
jest dociekliwe, zadaje dużo pytań;
ma różnorodne zainteresowania, bogatą wiedzę, pasje, uzdolnienia;
uczy się z przyjemnością i wyraźnym zainteresowaniem;
umie skupić uwagę przez dłuższy czas na wybranym obiekcie zainteresowania;
jest bardzo spostrzegawcze;
posiada bogatą wyobraźnię oraz ciekawe i oryginalne pomysły;
wymyśla nowe zabawy, opowiadania, sytuacje realne i abstrakcyjne;
wyraża swoje myśli i emocje w różnej formie np. werbalnej, plastycznej, muzycznej;
broni swoich racji i poglądów, jest niezależne;
wiadomości samo podaje pomysły nowych zadań, nie polega na innych przez cały czas;
woli samo rozwiązywać problemy;
najczęściej posiada poczucie humoru;
a jednocześnie często dziecko zdolne:
ma trudności w przystosowaniu się do grupy (potrzeba rywalizacji, imponowania, dominacji);
jest często uznawane za zarozumiałe;
bywa, że lekceważy rówieśników, nauczyciela lub jego zdanie;
prezentuje egocentryzm, koncentrację na sobie;
miewa trudności z przechodzeniem od wiadomości do umiejętności, niekiedy charakteryzuje się lękliwością lub nadpobudliwością.
Posiadanie przynajmniej kilku spośród wymienionych cech pozytywnych oznacza, że dziecko przy wczesnej stymulacji, poświęcaniu czynnej uwagi i akceptacji otoczenia ma szansę wykorzystać i rozwinąć wrodzone predyspozycje, a w efekcie stać się jednostką wybitną.
Wieloletnia praca w przedszkolu pozwala mi stwierdzić że liczba dzieci zdolnych oraz wykazujących ukierunkowane zainteresowania stale wzrasta. Ponadto na podstawie przeprowadzonych obserwacji dzieci pod kątem ich zainteresowań i uzdolnień przez nauczycieli oraz w oparciu o ankiety skierowane do rodziców ( dotyczących badanego tematu ) wyłonione zostały grupy dzieci wykazujące określone zainteresowania i zdolności . Dlatego też zaistniała potrzeba stworzenia programu rozwijającego zainteresowania i zdolności dzieci.. Uważam, że dzieciom tym powinno się stworzyć jak najlepsze warunki, możliwości rozwijania swych różnorodnych zainteresowań i zdolności. W przedszkolu bardzo dużo uwagi poświęca się dzieciom mającym trudności w osiągnięciu dojrzałości szkolnej realizując program pracy wyrównawczej sądząc, że dziecko zdolne i tak sobie poradzi. Jednak uważam, że jeśli w porę nie dostrzeżemy jego zainteresowań i zdolności, to będą się one rozwijać, ale może również nastąpić regres. Realizując przedstawiony program umożliwimy i tej grupie przedszkolaków jeszcze lepszy rozwój ich różnorodnych zainteresowań, zamiłowań i pasji.

Założenia ogólne programu
W ostatnich latach zainteresowanie dzieckiem zdolnym jest o wiele większe niż kiedykolwiek. Wynika to z zapotrzebowania społeczeństwa na ludzi o wybitnych zdolnościach, szerokich zainteresowaniach , aktywnych, twórczych, o nieprzeciętnym sposobie myślenia.
Głównym założeniem programu jest zatem : -wychodzenie naprzeciw potrzebom dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych, -wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnień i zainteresowań zgodnie z jego potencjałem i możliwościami oraz kształtowanie czynności intelektualnych potrzebnych im w codziennych sytuacjach i dalszej edukacji , -budowanie dziecięcej wiedzy o świecie społecznym, przyrodniczym i technicznym oraz rozwijanie umiejętności prezentowania swoich wiadomości i spostrzeżeń w sposób zrozumiały dla innych, -wyzwalanie i podtrzymywanie spontanicznej aktywności i samodzielności dziecka, sprzyjanie uaktywnianiu się jego potencjału intelektualnego i twórczego, a tym samym umożliwianie realizowania się indywidualnej linii rozwojowej.
Program przeznaczony jest dla dzieci sześcioletnich i pięcioletnich, wykazujących szczególne uzdolnienia i zainteresowania związane z matematyką, nauką czytania i pisania oraz przyrodą w przedszkolu. Program zawiera cele, treści, metody i formy pracy, które są zgodne z podstawą programową wychowania przedszkolnego i w spójny sposób uzupełniają ją.
Program realizowany będzie w trakcie zajęć edukacyjnych oraz w czasie zabaw dydaktycznych, zajęć w małych grupach rozwijających określone zainteresowania dzieci (w ciągu dnia pobytu dziecka w przedszkolu). Program ten powinien być realizowany także w zróżnicowanym zespole dzieci, gdzie będzie możliwość wielorakich doświadczeń po to, by zapewnić również dzieciom uzdolnionym wszechstronny rozwój emocjonalny, społeczny i fizyczny.

Cele programu
1. Wczesne rozpoznawanie zainteresowań i uzdolnień.
2. Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w poznawaniu i rozumieniu siebie i swojego otoczenia.
3. Stwarzanie warunków do odkrywania, eksperymentowania, poznawania, działania, przeżywania w różnych formach.
4. Rozwijanie umiejętności społecznych dzieci, niezbędnych w poprawnych relacjach z dziećmi i dorosłymi.
5. Rozwijane u dziecka możliwości umysłowych oraz szczególnych uzdolnień do uczenia się matematyki.
6. Stwarzanie sytuacji doskonalących pamięć, umiejętność skupienia uwagi, zdolność kojarzenia, logicznego, twórczego i oryginalnego myślenia a także działania.
7. Tworzenie warunków do rozwoju nabytych doświadczeń językowych, ze szczególnym uwzględnieniem rozwijania zainteresowań czytaniem i pisaniem.
8. Kształtowanie u dzieci odporności emocjonalnej koniecznej do racjonalnego radzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach .
9. Wdrażanie do operatywnego posługiwania się wiedzą.
10. Kształtowanie wiary we własne możliwości i pozytywnej motywacji do rozwijania swoich zainteresowań
11. Tworzenie środowiska wychowawczego stymulującego rozwój uzdolnień i postaw twórczych.
Procedury osiągania celów (metody i formy realizacji)
Efektywność realizacji każdego programu zależy od zrozumienia jego idei, a następnie od inwencji i pomysłowości jego wykonawcy. Chcąc osiągnąć zamierzone cele należy pamiętać, aby:
pomysłowo i odważnie projektować sytuacje wychowawczo – dydaktyczne,
zapewniać dzieciom poczucie bezpieczeństwa i swobody,
stwarzać możliwość zaspokajania naturalnej ciekawości dzieci w różnych sferach,
stwarzać wiele różnorodnych sytuacji do podejmowania działania.
Program został opracowany z myślą o dziecku, które nie boi się rozwiązywania problemów i cieszy się z każdego, nawet najmniejszego sukcesu. W realizacji programu przyjęto koncepcję łączenia metod tzw. "Sojusz metod" w których dominować będą metody aktywizujące dzieci.
słowna, oglądowa, praktyczna;
uczenie się przez odkrywanie (problemowo – poszukujące), działanie (praktyczne), przeżywanie (ekspresyjne);
zabawowa;
"burza mózgów"
„Dziecięca matematyka ” E. Gruszczyk - Kolczyńskiej;
kinezjologia edukacyjna P. Dennisona;
naturalna metoda nauki czytania I. Majchrzak
Aby praca z dzieckiem zdolnym przynosiła oczekiwane efekty niezwykle ważne jest przyjęcie odpowiednich form pracy. Program ten przewiduje:
wykorzystywanie różnorodnych możliwości i okazji do indywidualizacji pracy w toku normalnie, powszechnie stosowanych form pracy;
przydzielanie trudniejszych zadań do rozwiązywania podczas pracy zbiorowej i indywidualnej;
stwarzanie okazji do swobodnego wyboru trudniejszych zadań i swobodnej decyzji w podejmowaniu zadań dodatkowych;
organizowanie pracy w małych grupach;
dobór grup na zajęciach pod względem poziomu możliwości i uzdolnień dzieci lub pod względem rodzaju zainteresowań ;
stawianie pytań problemowych pobudzających myślenie twórcze i krytyczne;
wskazywanie dodatkowych źródeł wiedzy i inspirowanie do korzystania z nich;
stopniowe zwiększanie wymagań;
przydzielanie dodatkowych ról mobilizujących do wysiłku intelektualnego i zaangażowania;
organizowanie konkursów, występów artystycznych
Treści edukacyjne oraz planowane osiągnięcia dziecka
Treści edukacyjne są tak dobrane, aby rozwijać uzdolnienia i zainteresowania dziecka w obszarze edukacji:
mowy i myślenia
przygotowania do czytania i pisania
przyrodniczej
matematycznej
Edukacja w zakresie mowy i myślenia
Dziecko :
wypowiada się poprawnie pod względem logicznym i gramatycznym; buduje dłuższe, wielozdaniowe wypowiedzi;
potrafi gestem, mimiką odtworzyć czyjeś uczucia, emocje;
umie uważnie słuchać różnorodnych wypowiedzi, rozumie je i potrafi powtórzyć ich treść;
układa dziecięce rymowanki i wyliczanki ( recytowane lub śpiewane );
rozwiązuje i układa własne zagadki słowne o różnych przedmiotach i zjawiskach, podając ich cechy charakterystyczne ;
potrafi recytować wiersze, wygłaszać fragmenty prozy , posługując się mimiką, geste, rekwizytem ;
bierze udział w inscenizacjach, teatrzykach przedszkolnych, występach publicznych, konkursach;
układa ciekawe zakończenia opowiadań, bajek, baśni;
układa opowiadania na podany lub dowolny temat ( np. na podstawie usłyszanego tekstu )
odgrywa scenki na podstawie znanego utworu literackiego lub własnego pomysłu, posługując się pacynką, prowadząc dialog;
rozwija umiejętność kulturalnego dyskutowania, umie dochodzić w dyskusji do kompromisu

Edukacja w zakresie przygotowania do czytania i pisania
Dziecko:

jest zainteresowane książką ,tekstem i napisami w sali ;
czyta ze zrozumieniem wyrazy i zdania , wykonuje rysunki do odczytanych wyrazów i zdań ;
rozumie znaczenie umownych znaków i symboli, tworzy własne umowne symbole i wykorzystuje je w trakcie zabaw ;
czyta samodzielnie polecenia,krótkie instrukcje do gier ;
korzysta z różnorodnych książek i encyklopedii dla dzieci( z małą ilością tekstu ) , potrafi wyszukiwać ciekawe informacje, dzielić się z innymi spostrzeżeniami ;
rozpoznaje takie formy wypowiedzi jak: wiersz, opowiadanie, baśń, legenda;chętnie słucha czytanego, dłuższego tekstu i opowiada jego treść swoimi słowami ;
rysuje książeczki ilustrujące treść poznanych utworów literackich, nadaje tytuły poszczególnym obrazkom ;
doskonali umiejętność czytania poprzez gry słowne , słowno- obrazkowe ( targ sylab ,domino wyrazowo- obrazkowe, sylabowy zegar, układanki literowo- obrazkowe , rebusy );
zna twórczość wybranych pisarzy oraz poetów dziecięcych: Julian Tuwim, Jan Brzechwa, H.Ch.Andersen; recytuje samodzielnie wybrane utwory.

umie odwzorować i odtworzyć z pamięci wzory, znaki oraz rysunki na kratkowanym papierze;
umie kreślić wzory graficzne, litery i wyrazy po śladzie ( także wykropkowanym );
potrafi kreślić znaki literopodobne w sposób płynny, ciągły i mieści je w wyznaczonych liniach;
kopiuje wzory rysunków powstających podczas prowadzenia linii w sposób ciągły, bez odrywania ręki;
prawidłowo wykonuje ćwiczenia graficzne i ruchowe wg Metody Dobrego Startu lub P. Dennisona.

Edukacja matematyczna
Dziecko:

orientuje się w schemacie własnego ciała i przestrzeni, sprawnie określa strony – prawą i lewą;
rysuje proste plany drogi spaceru, drogi do domu, z zaznaczeniem charakterystycznych punktów;
posługuje się w zabawach matematycznych „ liczbami w kolorach ”i klockami Dienesa;
nazywa, rozpoznaje, odwzorowuje i manipuluje figurami geometrycznymi; wypełnia figurami narysowane kształty ( dom, auto , drzewo...)
zna i stosuje określenia wielkości, ciężaru przedmiotów, pojemność naczyń; porównuje wielkości w czasie zabaw badawczych ;
porządkuje i klasyfikuje zbiory przedmiotów na podstawie cech jakościowych i ilościowych;
wskazuje zbiory przedmiotów, których elementy spełniają określony warunek ( np. zwierzęta, które żyją w lesie, przedmioty wykonane z drzewa, warzywa, które mają zielony kolor, wyrazy, które mają literę „ r” itp...)
zna i stosuje liczebniki główne i porządkowe w dalekim zakresie;
wykonuje praktyczne czynności dodawania i odejmowania na zbiorach zastępczych, palcach i w pamięci w zakresie dostępnym swoim możliwościom;
rozwiązuje działania matematyczne z użyciem znanych sobie cyfr i znaków ( +, - , = < > );
rozwiązuje łatwe zadania tekstowe;
odczytuje godziny na zegarze;
Edukacja przyrodnicza
Dziecko :
określa zmiany zachodzące w życiu roślin i zwierząt w kolejnych porach roku ;
wymienia rośliny i zwierzęta żyjące w określonych środowiskach przyrodniczych, interesuje się zwyczajami zwierząt, samodzielnie zdobywa ciekawe informacje na temat interesujących go zwierząt ;
wie, jakie warunki są potrzebne do rozwoju zwierząt i wzrostu roślin,
interesuje się wybranymi zwierzętami egzotycznymi ( nazwa, charakterystyczny wygląd, zwyczaje, sposób poruszania się i odżywiania – korzystanie z książek, encyklopedii dla dzieci, obserwowanie tych zwierząt w ogrodzie zoologicznym )
wie, w jaki sposób człowiek może chronić zwierzęta i rośliny, zna kilka zwierząt i roślin chronionych w Polsce ;
zna krajobrazy charakterystyczne dla naszego kraju ( np. nizinny, nadmorski, górski ) dostrzega podobieństwa i różnice w porównaniu z własnym regionem;
rozumie, że działalność człowieka może mieć negatywny wpływ na środowisko naturalne, potrafi segregować odpady.
Poznaje właściwości magnesu i innych materiałów ( metal, plastik, papier, drewno ), podejmuje próby samodzielnego eksperymentowania na podstawie zdobytych wiadomości;
Rozumie właściwości badanych ciał : co pływa, a co tonie, dlaczego przedmioty unoszą się w powietrzu; obserwuje parowanie wody i skraplanie się pary, bada rozpuszczalność niektórych substancji w wodzie;
Poznaje i rozumie niektóre zjawiska optyczne - powstawanie cienia, tęczy, odbicie lustrzane

Ewaluacja programu
Przedmiotem ewaluacji są wyniki końcowe, jakie dziecko osiągnie w wyniku realizacji programu w zakresie postaw, umiejętności i wiadomości. Dokonana ona zostanie przed zakończeniem roku szkolnego. Do ewaluacji programu posłużą narzędzia badające umiejętności dziecka – Arkusz obserwacji wiadomości i umiejętności , arkusz obserwacji zainteresowań i uzdolnień oraz karty pracy dziecka , wyniki konkursów. Dokumenty te dostarczą informacji dotyczących zasobu wiadomości i umiejętności, a także rozwoju indywidualnych zdolności i dainteresowań dziecka.
Uwagi:
W zależności od predyspozycji dzieci, środków dydaktycznych a także możliwości czasowych program może być modyfikowany.

Przykładowe ćwiczenia do pracy z dzieckiem zdolnym
Słowne:
1. Archiwum – wymienianie słów spełniających określone wymogi treściowe, np. obiekty białe.
2. Podobieństwa – losujemy 2 obrazki i pytamy o ich cechy wspólne (potem 3 obrazki itd..)
3. Pomyśl o rzeczy w tej sali – zgadujemy zadając pytania, czyli poprzez wykluczenie, eliminację.
4. 1000 definicji – jak nazwać inaczej np. krzesło, lub co to jest krzesło?
5. Zagadki - np. "ma dziób, choć nie jest ptakiem", "co wpada przez okno i nie tłucze szyby, .
6. Inne wyrazy z liter SMOK: sok, oko, kok, koks.
7. Część ciała na 5 liter.
8. Skojarzenia – pokazujemy obrazek i pytamy o wolne skojarzenia z nim związane.
9. Łańcuszek skojarzeń: podajemy wyraz, a dziecko kolejny, drugie następny.
10. Wyliczanki: np. "człowiek może mieszkać w ..."
11. Określenia – wymienianie określeń, jaki może być: dom, las itp.
12. Przyczyny – podawanie przyczyn różnych mniej lub bardziej absurdalnych sytuacji, np. "wsiadasz do autobusu, a nim jadą sami Murzyni"
Inteligencja emocjonalna:
1. "Zwierzątka" – podawanie nazwy i naśladowanie zwierzątka.
2. "Dziesięć pytań do..." zadawanie dowolnych pytań (liczy się pomysłowość i kultura)
3. Autoprezentacja – rysunek i omówienie: "Jestem Ala, lubię..."
4. Aktywne słuchanie wg Gordona
5. "Planista" – masz jeden dzień, w którym sam planujesz wszystko dla grupy.
6. „ Pamiętnik" – "Co mnie dzisiaj cieszyło, a co złościło?" (wysłuchujemy całej grupy)
Literatura :
Elżbieta Tokarska, Jolanta Kopała „ Zanim będę uczniem ”- Program wychowania przedszkolnego .Warszawa 2009, Edukacja Polska.
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego ( Rozporządzenie MEN z dnia 23 grudnia 2008 r.)
Bates J. Munday S. "Dzieci zdolne, ambitne i utalentowane". Warszawa Liber 2005
Bogdanowicz M. "Metoda dobrego startu" GWP 2003
Gruszczyk – Kolczyńska E. Zielińska E. "Dziecięca matematyka – Program dla przedszkoli, klas zerowych i placówek integracyjnych. Warszawa WSiP 1999.
Krysiak J. "Czy to jest dziecko zdolne?" Przedszkole 1/2005
Lewis D. "Jak wychować zdolne dziecko?" Warszawa PZWL 1988.
Lewowicki T. "Kształcenie uczniów zdolnych". Warszawa WSiP 1986
Limont W. "Zdolności twórcze dzieci w wieku przedszkolnym" Wychowanie w Przedszkolu 8/2002
Majchrzak I. "Wprowadzenie dziecka w świat pisma". Warszawa WSiP 1995
Partyka M. "Zdolni, utalentowani, twórczy". Warszawa1999
Uszyńska – Jarmoc J. "Metody wspierania aktywności edukacyjnej". Wychowane w Przedszkolu 9/2004