Profilaktyczno - wychowawczy program przeciwdziałania agresji dla dzieci w wieku przedszkolnym

„ MOŻNA INACZEJ ”-profilaktyczno-wychowawczy program przeciwdziałania agresji dla dzieci w wieku przedszkolnym
„Wszystko, co najważniejsze dla życia, zdarza się w pierwszych sześciu latach.” (G.Vico)

WSTĘP
Obserwując zachowania dzieci w wieku przedszkolnym można dostrzec w nich pewien potencjał zachowań agresywnych, który ujawnia się w zależności od sytuacji, w której znajdzie się dziecko. Zjawisko agresji wśród tak małych dzieci zaczyna się –
w ostatnich czasach – coraz bardziej nasilać.
W codziennym życiu przedszkolaka agresja może „zdarzyć się” w każdym miejscu i czasie. Mam tu na myśli sprzeczki, przezwiska, kłótnie, obraźliwe słowa, popychanie, dokuczanie, ciągnięcie za włosy, wyśmiewanie, zabieranie zabawek, niszczenie ich, a nierzadko także i bójki. Zaliczyć tu można też brak przyzwolenia na przyłączenie się do zabawy, wykluczenie kogoś z zabawy, by się zemścić, grozić, dręczyć. Jest to także forma obrony siebie i innych, możliwość przeforsowania swojej woli, położenie czemuś kresu. Dzieci najłatwiej i najczęściej uczą się zachowań agresywnych poprzez naśladownictwo i modelowanie (dorośli – rodzice, grupa rówieśnicza, telewizja, komputer – gry).
Do przedszkola uczęszczają dzieci rodziców pracujących. Przedszkole ma wydłużone godziny pracy zgodnie z potrzebami i oczekiwaniami rodziców. Dzieci przebywają w przedszkolu od 6:30 do 19:00 (z wskazaniem, by nie było to więcej niż 10 godzin). Znaczną część dnia dzieci spędzają więc w grupie rówieśniczej, w środowisku zupełnie innym niż rodzina, co powoduje rozluźnienie więzi rodzinnych, narastającą frustrację, a w konsekwencji prowadzi do zachowań niepożądanych czy wręcz agresywnych.
Zachowania agresywne dzieci niepokoją zarówno rodziców, nauczycieli, jak i same dzieci. W związku z tym powstała niniejsza propozycja programu profilaktyczno – wychowawczego przeciw agresji dla dzieci w wieku przedszkolnym. Jednym z warunków powodzenia tegoż programu jest dobrze przebiegająca współpraca wychowawcy z rodzicami, gdyż praca w przedszkolu stanowi jedynie uzupełnienie działań i wysiłków rodzinnych w radzeniu sobie m.in. z agresją. Dlatego też program ten obejmuje nie tylko pracę z wychowankiem, lecz również i z rodzicem.
Program profilaktyczny opracowano na podstawie:
-Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej – art.72
-Konwencji o Prawach Dziecka – art.3, atr.19 i atr.33
-Ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (DzU nr 67 z późn. zm.), np. art.1 i inne
-Rozporządzenia MENiS z dnia 26.02.2002 w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (DzU nr 51, poz. 458)
-Rozporządzenia MEN z dnia 19.06.2001 w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół wraz z rozporządzeniem zmieniającym z dnia 31.01.2002 (DzU nr 10, poz. 96)

Profilaktyka to chronienie człowieka w rozwoju przed zagrożeniem oraz reagowanie na pojawiające się zagrożenia. Celem profilaktyki jest ochrona dzieci, wychowanków przed zakłóceniami rozwojowymi, czyli przed podejmowaniem zachowań hamujących lub niszczących rozwój, określanych w literaturze przedmiotu jako zachowania ryzykowne. Głównym założeniem programu jest przygotowanie dziecka do tego, by potrafiło przebywać i współdziałać z innymi, poznało zasady dbania o własne zdrowie i bezpieczeństwo w różnych sytuacjach społecznych.
Współcześnie spotykamy się z wieloma różnymi koncepcjami przeciwdziałania zaburzeniom, czyli profilaktyki. Przez profilaktykę rozumieć będziemy proces wspierania dziecka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi rozwojowi oraz eliminowanie czynników zagrażających zdrowiu.
Program profilaktyczny „Można inaczej” przeznaczony jest do realizacji w przedszkolu i w swoim założeniu obejmuje pracę profilaktyczno – wychowawczą, kładzie szczególny nacisk na kształtowanie osobowości dziecka i wspieranie jego rozwoju społeczno – emocjonalnego zarówno poprzez proponowane treści programowe, jak również osobisty kontakt nauczyciela z dziećmi. Deficyty rozwoju emocjonalnego oraz zła adaptacja do pełnienia ról społecznych jest często przyczyną zachowań niepożądanych u dzieci w tym zachowań agresywnych. Równolegle wdrażanie programu wśród rodziców i nauczycieli przyczyni się do tworzenie wspólnego, jednorodnego środowiska wychowawczego (co w myśl aktualnej wiedzy jest jedną z najskuteczniejszych metod w profilaktyce wszelkich zachowań patologicznych).
Program nie koncentruje się wyłącznie na pomaganiu dzieciom, w radzeniu sobie z ich problemami, ale pokazuje, jak ważny jest kontakt z drugim człowiekiem (rodzicem, nauczycielem), rozmawianie z innymi, kiedy odczuwamy smutek lub złość, i jak ważne jest również słuchanie innych, kiedy odczuwają smutek lub złość. Edukacja zdrowia emocjonalnego jest ściśle powiązana z całym procesem dydaktycznym i wychowawczym. Jeżeli dzieci wcześnie nauczą się rozwiązywać konflikty i problemy we właściwy sposób, to będą lepiej przygotowane do radzenia sobie z kryzysami w okresie dorastania i dorosłości. Program ten ma na celu upowszechnienie wiedzy o właściwych zachowaniach i sposobach radzenia sobie w sytuacjach trudnych, co pozwoli na zmniejszenie wśród dzieci zachowań agresywnych, a rodzicom i nauczycielom pozwoli zamienić konflikt we współpracę.

1. POJĘCIA ZWIĄZANE Z AGRESJĄ

Agresja pochodzi z łacińskiego agressio – napaść i oznacza - w opinii większości naukowców - zamierzone działanie skierowane przeciwko osobom lub przedmiotom, wywołującym u jednostki niezadowolenie, gniew. Celem jej jest wyrządzenie komuś/czemuś szkody, straty lub bólu. Może ona ( agresja ) mieć formę otwartą lub symboliczną.
Agresja może przybierać różne oblicza:
1.agresja fizyczna:
-zachowania pojedyncze: uderzenie, potrącenie, szarpanie, wyrywanie przedmiotów, podstawianie nogi, kopanie;
-reakcje mimiczne: wykrzywianie się, przedrzeźnianie, posługiwanie się w toku agresji przedmiotami martwymi, rzucanie, uderzanie, kłucie;
-zachowania kompleksowe: przybierają postać bójek, przestraszania, drażnienia, wybuchów złości skierowanej na kogoś lub coś.
2.agresja werbalna:
-atak słowny polegający na grożeniu, straszeniu;
-werbalne odbieranie lub ograniczanie swobody i uprawnień przysługującej danej osobie np. zabronienie udziału w zabawie;
-podawanie fałszywych informacji w celu wprowadzenia w błąd;
-wypowiedzi poniżające, kpiny, złośliwe uwagi, przezwiska;
-rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji o danej osobie: obmawianie, plotkowanie, skarżenie.
3.agresja pośrednia lub cicha:
-prowokacyjne wyłączenie się z rozmowy, świadome ignorowanie i przesadnie wyraźny brak zainteresowania oraz wzbranianie się przed kontaktem społecznym.
4.agresja relacji:
-negatywne wypowiedzi bezpośrednio do lub też pośrednio o ofierze nadszarpują stosunki dziecka z jego rówieśnikami.

Przyczyny wzrastającej agresji u dzieci
Jedną z przyczyn wzrastającej agresji u dzieci można doszukiwać się w rodzinach. Dzieci, które mają zaspokojoną potrzebę bezpieczeństwa w swoich rodzinach, są mniej agresywne i lepiej radzą sobie z emocjami. Gdy są otaczane miłością i zainteresowaniem, mają mało powodów do agresji i wrogości. Wówczas, gdy ich świat wartości i potrzeb zostaje zaburzony mogą uciekać się do zachowań niewłaściwych, charakterystycznych dla działań agresywnych.
Jeżeli rodzice są konsekwentni w stosowaniu dyscypliny, dzieci mają mniejsze tendencje do zachowań agresywnych. Często rodzice mają niewystarczający lub mały wkład w proces wychowania swoich dzieci, ze względu na codzienne zabieganie
i zapracowanie o dobre i godne życie w rodzinie.
Dorośli coraz mniej czasu poświęcają wychowaniu swoich dzieci, których potrzeby psychiczne zostały niezmienione. Jak zawsze oczekują od rodziców miłości, akceptacji, poczucia bezpieczeństwa. Te potrzeby są także związane z życiem religijnym w rodzinie. Przykład rodziców, którzy znajdują czas na wspólną rozmowę, odpoczynek z dziećmi, wspólne przeżywanie świąt i ważnych uroczystości, czas na modlitwę i pójście do kościoła ma bardzo dobry wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka zarówno w sferze emocjonalnej, jak i duchowej. Do innych przyczyn wzrastania agresji u dzieci mających źródło w rodzinie ma wpływ:
•brak jasnego przekazu „co jest dobre z co złe”,
•wychowanie w duchu „dziecko nie ma głosu”,
•kryzysy domowe (kłótnie, rozwód rodziców),
•podwójne wzorce zachowań ( co innego mówi się, a co innego robi).
Innym szczególnie groźnym źródłem wzrastania agresywnego zachowania wśród dzieci jest telewizja, gry komputerowe i cały mechanizm związany z mediami. Analizując poszczególne przypadki dostrzega się analogię do zachowań bohaterów filmowych z tzw. "kina akcji". Tak jak w filmie, mamy do czynienia z nieludzką wręcz brutalnością, bezwzględnością i okrucieństwem. Jednostki słabe są bez szans, liczy się siła i przemoc. W świecie tych młodych ludzi nie ma miejsca na uczucia i kompromis, podobnie jak w "filmach walki" dominuje obawa przed porażką i kompromitacją, którą można pokonać siłą, zagłuszyć agresją.
Często filmy czy gry komputerowe dostarczają negatywnych wzorców, które są łatwo przejmowane przez widzów, choćby w formie naśladownictwa zachowań filmowych idoli. Podobnemu procesowi naśladownictwa sprzyja również oferta programów telewizji, która chcąc pozyskać widza pokazuje filmy przepełnione agresją, nie zważając często na porę ich emisji. Coraz częściej uwagi te dotyczą również bajek dla dzieci, w których tradycyjnie już dobro walczy ze złem, tylko z tą zasadniczą różnicą, iż owa walka przybiera formę wręcz makabrycznych scen. Bohaterowie współczesnych bajek to często herosi o nadludzkiej sile, potrafiący niszczyć i zabijać. I mimo że bajki zawierają zawsze jakiś morał, to jednak wydaje się wielce wątpliwe, czy aby na pewno trafi on do dziecka. Przyczyn zachowań agresywnych można by doszukiwać się jeszcze w wielu obszarach życia dziecka, ale chciałam zwrócić uwagę szczególnie na środowisko rodzinne.

Dlaczego dzieci zachowują się agresywnie?
Na powstanie zachowań agresywnych ważny wpływ ma otoczenie,w którym dziecko wzrasta. Dzieje się tak, gdy:
-dziecko często ma do czynienia z agresją i przemocą,
-w rodzinie obserwujemy brak zainteresowania sprawami dziecka.
Wymienione sytuacje powodują takie oto nieprawidłowości:
brak ciepła rodzinnego, chłód emocjonalny wobec dziecka (zwłaszcza w pierwszych latach życia), brak jasno wyznaczonych granic jak dziecku wolno się zachować wobec innych, a jak nie, brak reakcji ze strony rodziców w rozpoznawaniu i akceptowaniu zachowań dziecięcych. Można jeszcze wymienić w związku z postawą rodziców słabo rozwiniętą samokontrolę własnych emocji, wzory zachowań agresywnych, nadużywanie alkoholu.
Dzieci mogą przejawiać zachowania agresywne będące wynikiem usposobienia dziecka. Większe prawdopodobieństwo istnieje, że agresja rozwinie się u dziecka o temperamencie łagodniejszym. Spotyka się również dzieci, które łatwo reagują na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne chłonąc niekiedy zbyt szybko zachowania agresywne.
Przyczyna zachowań agresywnych może mieć swoje źródło także w środowisku przedszkolnym, w którym dziecko przebywa. Do czynników najczęściej mających wpływ zachowania niewłaściwe wśród dzieci jest:
-zbyt duża liczba dzieci w grupie,
-hałas, mała przestrzeń i ograniczona ruchliwość,
-narzucony z góry porządek,
-niewłaściwy sposób komunikowania się z nauczycielami i rówieśnikami,
-brak doceniania, częste wskazywanie tylko negatywnych zachowań,
-brak poczucia współodpowiedzialności.
Dzieci, które przejawiają zachowania niepożądane zdaniem rodziców, nauczycieli jak i otoczenia, charakteryzuje postawa:
-dokuczają innym, szczególnie słabszym, bezbronnym rówieśnikom,
-lubią dominować i podporządkowywać sobie innych,
-łatwo się denerwują i wybuchają złością,
-nie potrafią radzić sobie z trudnościami i przeciwnościami,
-często są nastawione na postawę „nie”,
-mają trudności z przestrzeganiem ogólnie przyjętych zasad,
-mają małe lub żadne poczucie winy,
-umieją sprytnie, a nawet bez ponoszenia konsekwencji wybrnąć z sytuacji,
-wobec dorosłych mogą być niegrzeczne lub wskazywać przesadnie udawaną grzeczność.
Wszystkie te postawy nie są mile widziane i pochwalane przez opiekunów, rodziców i nauczycieli. Wspólnym wysiłkiem należy podjąć działania, aby dzieci wystrzegały się złych zachowań, dorastały w atmosferze miłości, życzliwości.

2. CELE I ZADANIA PROGRAMU
Głównym celem programu jest rozpoznanie i przeciwdziałanie każdemu przejawowi agresji wśród dzieci.
W ramach pracy z wychowankiem realizowane będą następujące cele szczegółowe:
•rozwijanie poczucia przynależności do grupy – wszyscy członkowie mają takie samo prawo do zabawy i nauki;
•budowanie pozytywnego obrazu siebie;
•kształtowanie umiejętności zgodnej pracy i zabawy w grupie;
•zapoznanie z pojęciem reguła, norma;
•zapoznanie z prawami i obowiązkami przedszkolaka;
•wprowadzenie elementów Konwencji Praw Dziecka;
•kształtowanie umiejętności rozpoznawania i nazywanie uczuć własnych i innych;
•wdrażanie do okazywania serdeczności , sympatii i szacunku wszystkim członkom grupy;
•rozwijanie umiejętności właściwej oceny zachowania innych;
•zapoznanie z właściwymi sposobami wyrażania uczuć;
•zwrócenie uwagi na problem występowania agresji wśród dzieci;
•kształtowanie pozytywnych wzorców zachowania;

Pracy z rodzicami towarzyszyć będą poniższe cele:
•zapoznanie z programem profilaktycznym „Można inaczej”;
•uświadomienie rodzicom problemu agresji;
•kształtowanie postaw odpowiedzialności rodziców za wychowanie dziecka „bez przemocy”;
•uwrażliwienie na problem występowania agresji wśród dzieci;

Głównym zadaniem programu jest zaszczepienie w dzieciach pozytywnych wzorców zachowań, tak, by po przeprowadzeniu proponowanych w dalszej części zajęć dziecko:
•rozumiało, że grupa rówieśnicza jest jedną, ale nie jedyną wartością w jego życiu;
•znało właściwe sposoby zachowania się wobec innych;
•rozpoznawało pozytywne i negatywne cechy charakteru u siebie i innych;
•wiedziało, w jaki sposób radzić sobie z negatywnymi uczuciami;
•rozumiało potrzebę rozwiązywania konfliktów;
•wiedziało, kto to jest dobry przyjaciel i dążyło do tego by nim być;
•szanowało innych.

3. SPOSOBY REALIZACJI PROGRAMU

Podczas realizacji proponowanego programu w ramach pracy z dzieckiem w pierwszej kolejności zostanie przeprowadzona ankieta na temat rozumienia przez dzieci zjawiska agresji i różnych przejawów jej występowania (załącznik nr 1). Ta sama ankieta będzie zakończeniem programu – jako sprawdzenie i zweryfikowanie wiedzy dzieci na omawiany temat.
Następnie przeprowadzony zostanie cykl zajęć, podczas których realizowane będą założone cele . Realizacja zajęć będzie miała miejsce podczas zajęć głównych, jak również w rankach i zajęciach popołudniowych. W pracy z dzieckiem wykorzystywane będą metody aktywizujące. Będą to między innymi: zabawy relaksacyjne, prace plastyczne, gry ruchowe, quiz, pantomima, zabawy integracyjne (pedagogika zabawy), giełda pomysłów. A także elementy metody Dennisona.
Aby osiągnąć założone cele i zadania równie ważna jest współpraca z rodzicami. Na tym odcinku pracy zostanie przeprowadzona ankieta (załącznik nr 2), której celem będzie poznanie stopnia znajomości tematu przez rodziców. Ponadto rodzice uświadamiani będą o problemie agresji za pomocą warsztatów, folderów czy gazetek.

4. PRZEWIDYWANE EFEKTY PROGRAMU PROFILAKTYCZNEGO - WYCHOWAWCZEGO
Dziecko:
•potrafi budować więzi międzyludzkie;
•potrafi się integrować z zespołem;
•zna wartość zdrowia;
•umie współżyć z innymi ludźmi;
•umie radzić sobie ze stresem i przykrymi emocjami;
•ma poczucie własnej wartości;
•umie umacniać w sobie poczucie własnej wartości;
•potrafi porozumiewać się i komunikować z otoczeniem;
•wie, że asertywne zachowanie jest przydatne człowiekowi w różnych sytuacjach, także wtedy, gdy ktoś namawia go do zrobienia rzeczy, której nie chce zrobić, bo jest ona zła lub szkodzi jego zdrowiu;
•umie obronić się przed naciskiem otoczenia;
•umie odmawiać bez obawy przed odrzuceniem;
•rozumie, że z agresją można sobie poradzić, przeciwdziałać jej i rozładować we właściwy sposób, a skutki stresu znacznie złagodzić;
•czuje się bezpiecznie na terenie placówki i poza nią;
•wie, do kogo należy się zwrócić w przypadku zagrożenia;
•wie, jak należy reagować w przypadku agresywnego zachowania kolegów;
•rozumie, że każdemu człowiekowi potrzebującemu należy pomóc;
•potrafi przybrać postawę asertywną;
•wie, że reklamy, presja grupy rówieśniczej mogą sprzyjać złym wzorcom zachowań.

5. FORMY REALIZACJI PROGRAMU

Do realizacji treści zawartych w programie należy wykorzystać każdą sprzyjającą sytuację dydaktyczno-wychowawczą. Do form organizowanych służących realizacji programu należą:
•zabawy zaspokajające psychiczne, społeczne i fizyczne potrzeby dziecka (z uwzględnieniem zabaw twórczych),
•gry i zabawy dydaktyczne,
•zajęcia planowo-organizacyjne,
•prace dzieci,
•pantomima, drama,
•bajki terapeutyczne,
•wycieczki i spacery,
•uroczystości przedszkolne,
•kontakty indywidualne.
Realizatorami programu są wszyscy pracownicy przedszkola, a w szczególności nauczyciele i dyrektor przedszkola. Podjęta również zostanie współpraca z rodzicami, osobami i instytucjami zajmującymi się profilaktyką i wychowaniem.
Współpraca z rodzicami
Udział rodziców w realizacji programu jest niezbędny do osiągnięcia zamierzonych efektów i będzie obejmował m.in.:
•wspólne podejmowanie decyzji dotyczących niektórych aspektów życia przedszkolnego;
•włączanie rodziców do udziału w uroczystościach przedszkolnych, konkursach;
•organizowanie warsztatów i zajęć otwartych dla rodziców;
•organizacja integracyjnych spotkań rodzinnych;
•pedagogizacja rodziców w ramach spotkań z nauczycielami i specjalistami: policją, psychologiem, pedagogiem.

6. MONITORING I EWALUACJA

6.1. EWALUACJA PROGRAMU
Program profilaktyczny ma charakter otwarty, jego treści mogą być rozszerzone w zależności od zainteresowań dzieci, inwencji nauczyciela oraz warunków i środków dydaktycznych, jakimi dysponuje przedszkole. Będzie on realizowany w każdym roku szkolnym we wszystkich grupach wiekowych. Treści programu będą stanowiły odrębne bloki tematyczne do realizacji, ale okazją do ich wprowadzenia będą też zajęcia i zabawy poświęcone bieżącej tematyce i kształtujące wszechstronne umiejętności dziecka (np. przygotowanie do czytania, pisania, pojęcia matematyczne itp.).
Oceny efektów realizacji programu, obok bieżącego monitorowania, dokonywać się będzie na półrocznej i końcowej radzie pedagogicznej. Celem ewaluacji będzie:
a)dostosowanie doboru i zakresu treści programowych do potrzeb dzieci, możliwości realizatorów programu i uwarunkowań przedszkola,
b)określenie skuteczności programu,
c)określenie wpływu przedszkolnego programu profilaktyki na doskonalenie jakości pracy przedszkola.
Podstawę dla formułowania ocen realizacji programu będą stanowiły:
-wnioski z obserwacji zachowań dzieci,
-rozmowy z rodzicami,
-rozmowy z nauczycielami,
-analiza dokumentów – dziennik, plany wynikowe grupy,
-osiągnięcia w konkursach,
-badania ankietowe.
6.2. SPOSÓB MONITOROWANIA
Wszyscy realizatorzy programu profilaktycznego dokonują odpowiednich zapisów w dziennikach zajęć i innych dokumentach przedszkolnych. Oprócz tego gromadzą w teczkach scenariusze zajęć, prace dzieci, własne ankiety itp. Szczególnie cenne scenariusze przekazywane są do biblioteki przedszkolnej.
Część imprez odbywających się w ramach programu ma charakter otwarty i zapraszani są na nie goście – dyrekcja, zainteresowani nauczyciele, oraz osoby z zewnątrz np. rodzice, przedstawiciele środowiska lokalnego (np. dzieci z innego przedszkola, Policji, MOPS, Świetlicy Środowiskowej).

6.3. DOKUMENTOWANIE
•raz w roku (maj/czerwiec) ewaluacja programu (ankieta dla rodziców i nauczycieli),
•opracowanie przykładowych scenariuszy zajęć do wybranych tematów przez nauczycieli,
•realizacja zaplanowanych spotkań z rodzicami – protokoły wspólnych spotkań warsztatów i notatki z indywidualnych rozmów,
•szkolenie pracowników przedszkola dotyczące prawidłowego postępowania w czasie zagrożeń,
•rozkład dnia, zapisy w dzienniku i inna dokumentacja,
•arkusz hospitacji diagnozującej.

7. PROPONOWANA TEMATYKA ZAJĘĆ Z DZIEĆMI

1.Coraz lepiej poznaję moje koleżanki i kolegów z grupy.
2.Wiem, że i mnie obowiązują reguły, normy – mam swoje prawa i obowiązki.
3.Wiem, jak należy się zachować.
4.Uczę się rozpoznawać i nazywać uczucia.
5.Poznaję odpowiedź na pytanie „Co to jest agresja?”.
6.Jestem jedyny i niepowtarzalny.
7.Uczę się mówić nie.
8.Wiem, że przyjemnie jest pomagać innym.
9.Dobrze jest wiedzieć, co każdy czuje.
10.Wiem, że mogę liczyć na pomoc innych.

8. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

8.1. CORAZ LEPIEJ POZNAJĘ MOJE KOLEŻANKI I KOLEGÓW Z GRUPY

Cele:
- dzieci wiedzą, że należą do tej samej grupy, i że wszyscy jej członkowie mogą mieć różne ulubione zabawy;
-opowiadają o swoich ulubionych zabawach;

Przebieg i wskazówki metodyczne:
Pierwszy z proponowanych tematów jest wprowadzeniem do programu, jeżeli dzieci nie znają się jeszcze zbyt dobrze należy mu poświęcić więcej czasu, w innym wypadku wystarczy jedno zajęcie wprowadzające.
1.Zabawa integracyjna: ”Pociąg imion” – zabawa z pedagogiki zabawy – prowadzący jest lokomotywą, podchodzi po kolei do każdego dziecka, dotyka je w głowę i skanduje razem z grupą jego imię np. to Ania, to Ania to Ania, Ania, Ania, w tym czasie dziecko którego imię jest skandowane dołącza do pociągu.
2.Wspólne zastanowienie się nad tym co dzieci mogą, a czego nie powinny robić w przedszkolu – stworzenie grupowego kodeksu zachowania – zwrócenie uwagi na fakt, iż każde dziecko w grupie to mój kolega, moja koleżanka i mają oni takie samo prawo do zabawy jak ja.
3.Zabawa „Kto lubi...”. Dzieci siedzą w kole na dywanie, a jedna osoba znajduje się w środku, zadaje ona pytanie np. kto lubi bawić się lalkami. Uczestnicy którzy lubią taką formę zabawy rysują w powietrzu serce, a ci którym taka zabawa nie odpowiada rysują krzyż ( element metody Dennisona ).
4.Zabawa ruchowa „Ojciec Wirgiliusz”.
5.Na koniec – przy dźwiękach muzyki relaksacyjnej - dzieci siedząc w kole podają sobie z rąk do rąk serduszko i mówią jak się czują po udziale w takim zajęciu.
Treści i pomoce dydaktyczne:
Kaseta z nagraniem relaksacyjnym, maskotka – serce;

8.2. WIEM, ŻE I MNIE OBOWIĄZUJĄ REGUŁY, NORMY – MAM SWOJE PRAWA I OBOWIĄZKI

Cele:
-dzieci poznają znaczenie słów: reguła, norma, prawa, obowiązki;
-znają prawa i obowiązki panujące w grupie;
-wiedzą, co to jest Konwencja Praw Dziecka;
-mają świadomość swoich praw i obowiązków;

Przebieg i wskazówki metodyczne:
1.Przywitanie zabawą z pedagogiki zabawy: „Witaj..., witaj..., jak się masz, jak się masz, wszyscy Cię witamy, wszyscy Cię kochamy, bądź wśród nas”.
2.Giełda pomysłów na temat: co to jest reguła, norma, prawo, obowiązek.
3.Odczytanie z encyklopedii dla dzieci znaczenia w/w słów.
4.Zapoznanie dzieci z Konwencją Praw Dziecka na podstawie „Pentliczka”.
5.Przypomnienie właściwych i nie właściwych zachowań przedszkolaka – kolorowanie obrazka i określenie tak lub nie za pomocą uśmiechniętej lub smutnej buzi.
6.Próby przedstawienia w/w zachowań w formie pantomimicznej.

Treści i pomoce dydaktyczne:
Encyklopedia dziecięca, Pentliczek ( ksero ), kolorowanki, kredki, uśmiechnięte, smutne buźki, Konwencja Praw Dziecka;


8.3. WIEM, JAK NALEŻY SIĘ ZACHOWAĆ
Cele:
-dziecko potrafi spośród kilku zachowań wybrać właściwe;
-wie, że nie wszystkie zachowania są aprobowane społecznie;
-ma świadomość, że niektóre zachowania mogą sprawić drugiemu przykrość;

Przebieg i wskazówki metodyczne:
1.Przywitanie zabawą z pedagogiki zabawy: „Witam wszystkich, którzy....” – wszyscy stoją w kręgu, prowadzący mówi zdanie np. witam wszystkich, którzy lubią się śmiać, każdy kto czuje się powitany robi krok do przodu.
2.Quiz – „czy wiesz jak się zachować?” Dzieci słuchają wypowiedzi nauczyciela i oceniają czy są one zgodne z prawdą – wtedy rysują w powietrzu serce – czy też fałszywe – rysują x (element metody Dennisona) i wkładają do pojemnika odpowiednią buźkę – propozycje zdań poniżej.
3.Interpretacja wyników quizu – za każdą uśmiechniętą buźkę jeden punkt. Maksymalna ilość punktów wynosi 6. ( przykładowa interpretacja poniżej ).
4.Przedstawianie w grupkach sytuacji z przytaczanych wcześniej sytuacji – ocena dlaczego dane zachowanie jest złe lub dobre.
5.Giełda pomysłów na temat: „Co może mnie spotkać, gdy moje zachowanie jest niewłaściwe?”

Treści i pomoce dydaktyczne:
Quiz „Czy wiesz, jak się zachować?”:
•Spotykasz kolegę, koleżankę na ulicy i:
-Uśmiechasz się i mówisz cześć,
-Nie patrzysz w jego stronę,
-Pokażesz język.
•Kolega namawia cię żebyś uderzył kogoś:
-Powiesz mu, że tak się nie robi,
-Posłuchasz go i uderzysz,
-Uderzysz i uciekniesz.
•Ktoś niechcący zburzył ci budowlę, powiedział przepraszam, a ty:
-Nakrzyczysz brzydko na niego,
-Będziesz go ciągle przezywać,
-Powiesz trudno, przecież nie chciałeś i zbudujecie razem nową.
•Dzieci zgodnie się bawią twoją ulubioną piłką, a ty:
-Zabierasz im piłkę i uciekasz,
-Prosisz, by pozwoliły Ci się z nimi pobawić,
-Krzyczysz, że mają Ci ją natychmiast dać.
•Kolega często Cię przezywa, co robisz:
-Też go przezywasz,
-Namawiasz innych by go przezywali,
-Próbujesz mu powiedzieć, żeby tego nie robił.
•Bawisz się z swoją ulubioną koleżanką, podchodzi do was inne dziecko i pyta czy może się dołączyć, a Wy:
-Mówicie że nie może,
-Zapraszacie do wspólnej zabawy,
-Mówicie, Ty jesteś za mała na taką zabawę, idź pobaw się sama.

Interpretacja wyników:
6-5 punktów – Super. Zawsze wiesz jak należy się zachować. Pamiętaj, aby Twoje zachowanie nie uległo zmianie.
4-3 punktów – Całkiem nieźle. Musisz jednak bardziej uważać, by nie sprawiać innym przykrości.
2–0 punktów – Twoje zachowanie nie jest najlepsze. Musisz częściej prosić innych o pomoc, a na pewno następnym razem będzie lepiej.


8.4. UCZĘ SIĘ ROZPOZNAWAĆ I NAZYWAĆ UCZUCIA

Cele:
-dziecko zna sposób wyrażania swoich uczuć – określanie swojego nastroju poprzez mimikę, gesty;
-wie, że uczucia drugich trzeba szanować;
-rozpoznaje i nazywa uczucia, emocje na podstawie „minek”;

Przebieg i wskazówki metodyczne:
1. Przywitanie zabawą z pedagogiki zabawy: „Wszyscy są, witam Was, zaczynamy już czas, jestem Ja, jesteś Ty, raz dwa trzy”.
2. Giełda pomysłów na temat: „Jak przekazać wiadomość bez słów”.
3. Oglądanie portretów różnych ludzi – próby określenia uczuć przez nich wyrażanych za pomocą mimiki twarzy (smutek, złość, strach, radość, szczęście, zdziwienie).
4. Wprowadzenie plakietek dla oznaczenia emocji poparte opowiadaniem dotyczącym wydarzeń: smutnych, wesołych, radosnych, strachu, złości, zdziwienia.
5.Zabawa „Która to minka?” – przyporządkowywanie minek do wypowiadanych zdań dotyczących emocji. Zwrócenie uwagi na fakt, że uczucia mogą być pozytywne i negatywne. Podział poznanych uczuć według tego kryterium ( oznaczenie pozytywne – kolor zielony, negatywne – kolor czerwony ).
6.Zabawa „Kto jest najsmutniejszy w całym królestwie?” – dzieci w parach siedząc naprzeciwko siebie wyrażają uczucia i powtarzają je na zasadzie lustrzanego odbicia.

Treści i pomoce dydaktyczne:
Portrety ludzi z różnym wyrazem twarzy 9 mimiką ), plakietki przedstawiające uczucia, czerwona i zielona plansza;


8.5. POZNAJĘ ODPOWIEDŹ NA PYTANIE: „CO TO JEST AGRESJA?”
Cele:
-dziecko potrafi dostrzec pozytywne cech swoich kolegów;
-rozpoznaje uczucia na podstawie plakietek;
-potrafi wyjaśnić co kryje się pod pojęciem „agresja”;
-wie, jakie zachowania określamy mianem agresji.

Przebieg i wskazówki metodyczne:
1.Przywitanie zabawą „Kłębek przyjaźni” – prowadząca rzuca kłębek do dziecka i mówi „Rzucam do..., która zawsze zgodnie się bawi”. Dzieci wykonują tą samą czynność i wymieniają pozytywne cech osoby, do której rzucają kłębek.
2.Przypomnienie poznanych uczuć – praca z plakietkami.
3.Giełda pomysłów „Co to jest agresja?” – zapisanie propozycji dzieci przez nauczyciela.
4.Odczytanie wyjaśnienia pojęcia agresja z encyklopedii dla dzieci.
5.Wysłuchanie opowiadania „Pechowy dzień” na podstawie utworu D. Niewola „Baśń o magicznym słowie” (tekst – propozycja poniżej).
6.Rozmowa nt. treści opowiadania:
-Co robił Paweł?
-Jak zachowała się Ela?
-Co czuł Adam, Paweł, Ela?
-Co ty czujesz, gdy ktoś cię bije, burzy twoją budowlę, przezywa cię, zabiera ci twoją ulubioną zabawkę?
-Co czujesz, gdy ty kogoś bijesz, psujesz komuś zabawę, przezywasz kogoś, zabierasz komuś zabawkę?
7.Próby oceny uczuć osób będących agresorami i poszkodowanymi.
Treści i pomoce dydaktyczne:
Włóczka, plakietki z uczuciami, encyklopedia dla dzieci.
Opowiadanie „Pechowy dzień: Dzisiaj w przedszkolu ciągle ktoś był naburmuszony. Najpierw Kuba potrącił Natalkę i dziewczynka stłukła kolano. – O co ona się gniewa – myślał chłopiec – Przecież ja niechcący – lecz nic jej nie powiedział. Później Paweł potrącił kubek z mlekiem i nieszczęście. Na spodniach siedzącego obok Krzysia widać było mokry ślad. Zagniewana buzia chłopca odstraszała wszystkich. Na dodatek Justyna tak niezdarnie usiadła, że zburzyła klockowy garaż Filipa. – Ja ci pokaże, ty fujaro – krzyczał obrażony i zły, i już miał jej przyłożyć... ale w tej właśnie chwili pani zaczęła opowiadać bajkę:
Działo się to dawno temu w krainie krasnoludków. Jak wiecie krasnoludki są dobre i pracowite, lecz pewnego dnia wszystkie miały „muchy w nosie”. Kłóciły się i obrażały i żaden nie potrafił przebaczyć. Zanosiło się już nawet na krasnoludkową wojnę, gdy nagle – na szczęście – nie wiadomo skąd pojawiła się wróżka.
- Co tu się dzieje? Nikt mnie nie powitał, skrzaty są jakieś złe i naburmuszone. Chyba przybyłam w samą porę. Muszę im jakoś pomóc.
Dobra wróżka długo obserwowała krasnoludki. Potem jeszcze dłużej myślała. A na koniec otworzyła księgę z zaklęciami i wyczarowała magiczne słowo. Podarowała je krasnoludkom. Od tej pory żaden już się nie kłócił i nie obrażał.


8.6. JESTEM JEDYNY I NIEPOWTARZALNY
Cele:
-dziecko wie w czym jest dobre, a co jest jego słabą stroną;
-potrafi w formie plastycznej przedstawić swoje „mocne strony”.
Przebieg i wskazówki metodyczne:
1.Przywitanie zabawą z pedagogiki zabawy „Uścisk dłoni” – stojąc po obwodzie koła kolejno wsuwamy swoje dłonie w dłonie osoby stojącej po naszej prawej stronie, patrzymy tej osobie w oczy i mówimy miłe słowo na powitanie.
2.Odczytanie przygotowanego dla dzieci listu niespodzianki (tekst – propozycja poniżej).
3.Wykonanie kukiełki lizakowej przedstawiającej samego siebie (na bluzce rysowanie znaczka identyfikacyjnego, na rewersie rysowanie tego, co dane dziecko lubi robić).
4.Prezentacja kukiełek ( w rzeczywistości samego siebie ) – dzieci przedstawiają kukiełką – to jest.... i lubi ona.... nie lubi natomiast..... Po prezentacji każda „kukiełka” otrzymuje kopertę.
5.Otwarcie kopert z zdaniami do dokończenia – każdy ma swoje zdanie (propozycja poniżej).
6.Podróż oddechu – zabawa z działu rozwijania strategii radzenia sobie z uczuciami i odprężanie się (Baum str. 96).
Treści i pomoce dydaktyczne:
Propozycja listu: Witajcie moi przyjaciele. Dzisiaj nie mogłem do was przybyć dlatego napisałem do was ten list. Chciałem wam zaproponować wspaniałą zabawę. Posłuchajcie. Wczoraj byłem w pewnym przedszkolu, w którym dzieci świetnie się bawiły wykonując ciekawe kukiełki – samego siebie. Każdy miał swoją kukiełkę, nie była ona jednak podpisana, lecz na bluzce miała znaczek identyfikacyjny dziecka, które ją wykonało. Z tyłu kukiełki był rysunek przedstawiający to, co dane dziecko lubi robić. Następnie dzieci robiły wspaniałe przedstawienie z tymi kukiełkami. Jeżeli macie ochotę na taką zabawę to otwórzcie kolejną kopertę. (Znajdują się w niej materiały potrzebne do wykonania kukiełek ).

Propozycje zdań do punktu 5: - Najbardziej lubię..., - Najbardziej nie lubię..., - Jest mi smutno, gdy..., - Lubię, gdy..., - Nie lubię kiedy..., - Jestem szczęśliwy, gdy..., - Boję się gdy..., - Jest mi smutno, gdy..., - Często mam ochotę..., - Chce mi się płakać, gdy..., - Jestem radosny, gdy...;

8.7. UCZĘ SIĘ MÓWIĆ „NIE”
Cele:
- dziecko potrafi okazać serdeczność i sympatię wszystkim członkom grupy;
- potrafi właściwie ocenić zachowania;
- wie, że należy protestować mówiąc nie, gdy ktoś namawia nas do „złego”;
-wie, że dokuczanie innym, znęcanie się nad innymi dręczenie kogoś, bicie, ranienie innych nie jest w porządku;

Przebieg i wskazówki metodyczne:
1.Przywitanie zabawą z pedagogiki zabawy – „Iskierka” ( iskierkę przyjaźni puszczam w krąg niech powróci do mych rąk ).
2.Przygoda Gucia z uczuciami – opowiadanie pacynki o różnych sytuacjach życia codziennego wywołujących emocje i uczucia – utrwalenie mimiki twarzy im towarzyszących (według pomysłu nauczyciela).
3.Historyjka obrazkowa „Brzydka zabawa”
•Dwoje dzieci buduje z klocków;
•Chłopcy przyglądają się zabawie;
•Propozycja jednego chłopca by zburzyć budowlę;
•Jeden chłopak niszczy budowlę;
Prezentacja historyjki bez ostatniego obrazka – wypowiedzi dzieci i snucie domysłów co mogło być dalej? Jakie uczucia towarzyszyły bohaterom historyjki?
4.Kolorowanie i ekspozycja obrazków jako sprzeciw przeciwko przemocy.
Treści i pomoce dydaktyczne:
Historyjka obrazkowa, pacynka Gucia, plakietki z uczuciami, kolorowanki z materiałów edukacyjnych do pracy z agresją dla dzieci w wieku od 5 do 9 lat;


8.8. WIEM, ŻE PRZYJEMNIE JEST POMAGAĆ INNYM
Cele:
- rozumie potrzebę pomagania innym;
- dziecko ma świadomość, że i ono może kiedyś potrzebować pomocy;
- wie, że jest miło, gdy ktoś mu pomaga i gdy pomaga się innym;
- wie, że za okazaną pomoc powinno się okazać wdzięczność;

Przebieg i wskazówki metodyczne:
1.Przywitanie zabawą z pedagogiki zabawy: „Witam rączki, witam prawą, witam lewą, brawo, brawo, brawo.” ( dzieci klaszczą ).
2.Słuchanie opowiadania W. Bartosz „Uśmiechnięta pani Sama” ilustrowanego serią obrazków.
3.Rozmowa na temat utworu – dokonanie oceny postępowania dzieci, określenie uczuć pani Samej przed i po przybyciu dzieci, określenie uczuć osób pomagających – za pomocą słów i plakietek.
4.Swobodne wypowiedzi dzieci na temat: „Jak inni mi pomagają i jak ja im pomagam”.
5.„Moja pomocna dłoń” – zawarcie z dziećmi umowy – za każdą okazaną koledze pomoc dzieci umieszczają na wyznaczonej do tego celu gazetce swoją „dłoń” – ogłoszenie konkursu – „Kto jest najlepszy w okazywaniu pomocy drugim?”
6.Zabawa „Udzielanie pomocy” ( Baum, str. 89 ).

Treści i pomoce dydaktyczne:
Opowiadanie w książce „A jak będzie słońce...A jak będzie deszcz...” str. 154, seria ilustracji do treści opowiadania, plakietki do oznaczania uczuć, gazetka, kartki, ołówki, nożyczki;


8.9. MOGĘ PRZEŻYWAĆ RÓŻNE UCZUCIA I WIEM, ŻE MOGĄ SIĘ ONE ZMIENIAĆ
Cele:
- rozpoznaje i nazywa swoje i innych uczucia;
- wie, że uczucia mogą się zmieniać w zależności od sytuacji;
- ocenia postępowanie bohaterów uzasadniają własne stanowisko;

Przebieg i wskazówki metodyczne:
1.Powitanie zabawą z pedagogiki zabawy „Zacieśniani kręgu” – wszyscy stoją w kręgu, prowadząca wita wszystkich tak, aby każdy czuł się powitany indywidualni. Kto czuje się powitany robi krok do przodu.
2.Określanie swojego nastroju – przypięcie plakietki do bluzy.
3.Teatrzyk paluszkowy do utworu M. Plackowskiego „Lekcja przyjaźni”.
4.Rozmowa na temat treści teatrzyku:
-Co zrobił z torbą pszenicy Ćwir?
-Jak możemy nazwać jego postępowanie?
-Dlaczego Ćwir Ćwirek podzielił ziarna po równo?
-Jak czuł się wtedy Ćwir?
-Jak rozumiesz słowa Ćwira: „Dziękuję za ziarna i... za lekcję przyjaźni”?
-Czy Ty dzielisz się z innymi?
-Dlaczego to robisz?
5.Podsumowanie: jak zmieniły się uczucia Ćwira i dlaczego?
6.Giełda pomysłów: „Czy nasze uczucia mogą się zmieniać i dlaczego?”.
7.Zabawa ruchowa: „Nie chcę Cię znać”.

Treści i pomoce dydaktyczne:
Samoprzylepne plakietki z uczuciami, kukiełki paluszkowe, nagranie do zabawy ruchowej;


8.10. DOBRZE JEST WIEDZIEĆ, CO KAŻDY CZUJE
Cele:
-dziecko nazywa swoje uczucia;
-szanuje uczucia innych ludzi;
-uczy się kontrolować swoje reakcje;

Przebieg i wskazówki metodyczne:
1.Powitanie z elementem metody Dennisona – ćwiczenie naprzemienne – lewa ręka wita prawe części ciała i odwrotnie.
2.Określenie swoich uczuć – przypięcie plakietek.
3.Zabawa z cyklu na topie uczuć „Co wywołuje strach, a co odwagę” H. Baum str. 46.
4.Słuchanie opowiadania S. Aleksandrzaka „Nie jesteś sam” (propozycja poniżej).
5. Rozmowa na temat treści utworu – zwrócenie uwagi na konieczność liczenia się z prośbami i zdaniem starszych, rozumienie ich uczuć. Wypowiedzi dzieci na temat twierdzenia „... żeby innym też było z nami dobrze”.
6.Zabawa „Wydaje mi się, że on się dzisiaj czuje...(str.73, Baum).
Treści i pomoce dydaktyczne:
Plakietki z uczuciami ( samoprzylepne ), kopie 6 różnych wyrazów twarzy dla każdego dziecka;
Opowiadanie:
Podwórko między domami było ulubionym miejscem spotkań chłopców. Tutaj grali najczęściej w piłkę. Początkowo cicho, nieśmiało, ale później, jak to bywa w sporcie, zapalali się i gra stawała się coraz głośniejsza. Wówczas krzyki rozbrzmiewały coraz częściej.
-Strzelaj!
-Podaj piłkę!
-Do bramki!
-Brawo! Brawo!
Czasem okrzyki zmieszały się z oklaskami lub gwizdami. Zupełnie jak podczas prawdziwego meczu. Wtedy ludzie wychylali się z okien i zamiast słów uznania dla piłkarzy, wyrażali swoje niezadowolenie.
–Ciszej!...
–Nie jesteście sami...
–Głowa pęka od tych wrzasków...
–Nie możecie grać gdzie indziej?
Właśnie dzisiaj drużyna Franka Jagody miała swój dzień. Bramki padały często. Nic więc dziwnego, że na podwórku było bardzo głośno. Krzyki, gwizdy, oklaski. Wreszcie mecz się skończył.
- Fajnie było – stwierdzili zgodnie.
- Zagrajmy jutro jeszcze lepiej...
Chłopcy byli zadowoleni, mieszkańcy mniej. Nie znają się na piłce?... A może znają się, tylko pragnęliby, żeby mistrzowie z podwórka grali inaczej... Po prostu, żeby nie tylko im było „fajnie”, ale żeby innym też z nimi było dobrze.


8.11. WIEM, ŻE MOGĘ LICZYĆ NA POMOC INNYCH
Cele:
-Wie, że istnieją różne sposoby rozwiązywania problemów;
-Ma świadomość, że są osoby dorosłe i dzieci, które mogą służyć mu pomocą;
-Wie, że Komitet Ochrony Praw Dziecka stoi na straży dobra dzieci;

Przebieg i wskazówki metodyczne:
1.Przywitanie zabawą z pedagogiki zabawy „Witaj..., jak się masz...”.
2.Słuchanie utworu M. Zaborowskiej „Drzewo zaufania”.
3.Rozmowa w oparciu o tekst:
-kto był w potrzebie;
-do kogo zwróciła się o pomoc wiewiórka;
-co to jest zaufanie;
4.Giełda pomysłów „ Kto może pomóc dziecku, kiedy ma kłopoty?”.
5.Zabawa „Domino pomocnych sytuacji” (Baum, str.132 ).
6.Podsumowanie – zwrócenie uwagi dzieci, że kiedy mają problem mogą liczyć na pomoc wielu dorosłych osób ( rodziców, starszego rodzeństwa, dziadków, nauczycieli, policjantów) i instytucji – Komitet Ochrony Praw Dziecka.

Treści i pomoce dydaktyczne:
Pentliczek nr 22, 1997, kartki, czasopisma, klej, nożyczki, kredki;

9. ZAŁĄCZNIKI
9.1. ANKIETA DLA DZIECI
CO TO JEST AGRESJA?
Chcę się od Ciebie dowiedzieć co wiesz o agresji ( przykrościach ) jakie spotykają dzieci. Nikt inny tylko Ty i ja będziemy znali Twoje odpowiedzi. Ważne jest, abyś szczerze odpowiadał na moje pytania, bo to pomoże nam zapobiegać na przyszłość takim przykrościom.
1.Co to według Ciebie jest agresja ( przykrość) ?
........................................
2.Czy spotkałeś się kiedyś z agresją (przykrością) ?
A\ tak
B\ nie.
3.Czy ta agresja (przykrość) była skierowana do:
A\ ciebie
B\ kolegi, koleżanki
C\ kogoś znajomego?
4.Jaki to był rodzaj agresji (przykrości) ?
A\ bicie
B\ brzydkie mówienie
C\ robienie na złość
D\ przezywanie
E\ zabieranie zabawek
F\ niedopuszczanie do zabawy
G\ kłótnia
H\ inne (jakie?)
5.Gdzie to miało miejsce?
A\ w przedszkolu
B\ w domu
C\ na ulicy
D\ na placu zabaw
6.Kto był sprawcą agresji (przykrości) ?
A\ kolega, koleżanka z twojej grupy
B\ kolega, koleżanka z innej grupy
C\ kolega, koleżanka z podwórka
D\ dorosły (jaki?)
E\ ktoś inny (kto?)
7.Czy opowiedziałeś komuś o tym co się działo?
........................................
8.Czy wiesz do kogo możesz zwrócić się o pomoc, gdy dzieje ci się coś złego?
........................................
DZIĘKUJĘ ZA WYPEŁNIENIE ANKIETY

9.2. ANKIETA DLA RODZICÓW
„AGRESJA”
SZANOWNI PAŃSTWO
Zwracam się do Państwa z prośbą o wypełnienie poniższej ankiety. Jej celem jest poznanie stopnia znajomości przez Rodziców problemu agresji. Proszę zaznaczyć wybraną odpowiedź lub uzupełnić brakujące miejsca.

1.Co rozumieją Państwo pod pojęciem agresja?
........................................
2.Czy stosują Państwo wobec swojego dziecka kary?
A\ tak
B\ nie
3.Jeżeli tak, to jakie?
A\ bicie
B\ zakaz oglądania telewizji
C\ zakaz wychodzenia na podwórko
D\ zakaz korzystania z komputera
E\ inne(jakie?)
4.Które zachowania uważają Państwo za agresywne?
A\ bicie
B\ brzydkie mówienie
C\ robienie na złość
D\ przezywanie
E\ zabieranie zabawek
F\ niedopuszczanie do zabawy
G\ kłótnia
H\ dokuczanie
I\ inne (jakie?)........................................
5.Czy Państwa dziecko miało do czynienia z agresją?
A\ tak
B\ nie
C\ nie wiem
6.Gdzie dziecko zetknęło się z przejawami agresji?
A\ w domu
B\ w przedszkolu
C\ na placu zabaw
D\ nie miało takiego doświadczenia
7.Czy słyszeli Państwo, że w przedszkolu zdarzają się przypadki:
A\ przemocy fizycznej
B\ używania brzydkich słów
C\ wymuszania zabawek
D\ inne (jakie?)........................................
........................................ ........................................
8.Czy uważają Państwo, że nasze przedszkole jest bezpieczne?
A\ zdecydowania tak
B\ tak
C\ nie
D\ zdecydowanie nie
E\ nie wiem
9.Jak Państwa zdaniem można zapobiegać agresji?........................................
........................................
10.Czy rozmawiają Państwo ze swoim dzieckiem na temat „jak przeciwstawiać się agresji”?
A\ tak
B\ nie

DZIĘKUJĘ ZA WYPEŁNIENIE ANKIETY


BIBLIOGRAFIA

1.Baum H., Małe dzieci – duże uczucia, Kielce 2002,
2.Dąbrowska R., Scenariusze dni aktywności edukacyjnej w przedszkolu, Kraków 2003,
3.Dudzińska T., Ratyńska H., Stójowa E., A jak będzie słońce...A jak będzie deszcz..., Warszawa 1996,
4.Gut B., Przyjaźń dwóch wróbli, ”Wiadomości Przedszkolaka” 2003 nr 2,
5.Haug – Schnabel G., Agresja w przedszkolu, Kielce 2001,
6.Koźmiński G., Kitowska D., Metody zapobiegania agresji, Złotów 2002,
7.Krajewska M., Mój pierwszy prawdziwy słownik, Warszawa 2000,
8.Mika T., Pluskota D., Świetlik K., Szkolny słownik synonimów, Poznań 2000,
9.Niewola D., Zaczarowany świat przedszkolaka, Bielsko Biała 1999,
10.Pluta T., Profilaktyczno-wychowawczy program przeciwdziałania agresji u dzieci w młodszym wieku szkolnym, Kraków 2007,
11.Potempska E., Sobieska-Szostakiewicz G., Rozwój empatii i kompetencji społecznych. Program wychowawczo-terapeutyczny, Warszawa 2003,
12.Sobiesiak D. E., Plany miesięczne dla sześciolatków – maj, czerwiec, Płock 1999,
13.Szostak S., Tabaka A., Porozmawiajmy o agresji, Kraków 2004.