Jak pomóc dziecku w nauce?

Jak zachęcić dzieci do nauki i jak im pomóc w opanowywaniu trudnej sztuki uczenia się?

Już w przedszkolu niektóre dzieci szybciej uczą się wierszyków na pamięć, inne wolniej. Potem w szkole jednym uczniom nauka sprawia przyjemność, dla innych jest tylko przykrym obowiązkiem. Rodzice zastanawiają się, w jaki sposób ich pociechy powinny się uczyć, by nauka dawała jak najlepsze efekty i była prawdziwą przyjemnością, a nie przykrym obowiązkiem.

Uczymy dziecko samodzielności
Kiedy dziecko rozpoczyna naukę w szkole, myślimy przede wszystkim o tym, by odnosiło w niej sukcesy, czuło się dobrze, akceptowało nauczycieli i znalazło przyjaciół wśród rówieśników. Nie oczekujemy wówczas, by było samodzielne i odpowiedzialne za swoje szkolne obowiązki. W pierwszych tygodniach nauki pomagamy więc dziecku w domowych zadaniach, razem z nim odrabiamy lekcje, razem się uczymy. Wspólnie pakujemy do plecaka książki i zeszyty na następny dzień.
Pilnujemy, przypominamy, sprawdzamy....

Gdy jednak nasza pomoc trwa zbyt długo, stajemy się odpowiedzialni za wywiązywanie się dziecka ze szkolnych obowiązków, a ono czuje się z nich zwolnione, nie uczy się samodzielności.

Ten brak samodzielności utrudnia szkolną naukę, nie zachęca do koncentracji na zadaniach i nie pozwala uwierzyć we własne siły. Spróbujmy więc stopniowo ograniczać pomoc, nie wyręczajmy dziecka we wszystkich zadaniach ze szkołą związanych, nie wykonujmy prac domowych za niego i zachęcajmy do samodzielnej pracy.

Próbujmy przyzwyczaić dziecko do samodzielnego odrabiania lekcji, ograniczając naszą pomoc do tych zadań, przez które dziecko nie będzie mogło przebrnąć samodzielnie. Pomoc nigdy nie powinna sprowadzać się do robienia prac za dziecko, ale z dzieckiem. Wyręczanie w szkolnych obowiązkach sprawi, że dziecko będzie myślało wyłącznie o tym, jak osiągnąć najwyższą ocenę najmniejszym wysiłkiem. Rozmawiajmy na temat szkolnych zadań i konieczności bycia aktywnym na lekcjach. Przekonujmy świeżo upieczonego ucznia, że przede wszystkim własną aktywnością zdobywa wiedzę.

• Doceniajmy wysiłki, a nie tylko efekty samodzielnej pracy, nagradzajmy najmniejsze sukcesy i bagatelizujmy porażki. Dziecko uwierzy w siebie, bez obaw i lęków będzie próbowało pokonywać trudności, które ewentualnie się pojawią.
• Dodawajmy dziecku pewności siebie. Podkreślajmy jego mocne strony. Wiara w siebie sprzyja większej aktywności.
• Prowokujmy dziecko do wystawiania sobie dobrych ocen. Jeśli coś się udało, cieszmy się z efektów razem z dzieckiem. Jeśli odkryje przyjemność w docenianiu własnych wysiłków, z pewnością chętniej będzie zabiegało o następne takie przyjemności.
• Uczmy dziecko odpowiedzialności. Nie tylko tej szkolnej, ale i tej nie związanej ze szkołą. Odpowiedzialność jest sprzymierzeńcem aktywności. Jeśli uczeń zdaje sobie sprawę, że jego los leży w jego rękach, staje się bardziej aktywny.

Koncentracji można się nauczyć.
Wielu uczniów na początku szkolnej kariery ma problemy ze skupianiem uwagi na lekcji i koncentracją, gdy trzeba się czegoś nauczyć.
Szkolne zadania wymagają większej systematyczności, konsekwencji i doprowadzania do końca rozpoczętych zadań. Nie wszystkie dzieci jeszcze to potrafią, niektóre muszą się dopiero wszystkiego nauczyć.

Pokażmy dziecku, że skupiona uwaga pomaga szybciej zapamiętywać. W czasie nauki nie pozwalajmy więc bawić się, oglądać telewizji, przeglądać czasopism...
• Zadbajmy o stałe miejsce pracy, te same godziny.... Im mniej zmian - tym mniej zakłóceń w pracy.
• Przed przystąpieniem do odrabiania lekcji poprośmy dziecko, by przygotowało się do nich - skorzystało z toalety, napiło się, bądź postawiło szklankę z napojem na biurku, zjadło, gdy jest głodne (podjadanie w czasie nauki rozproszy dziecięcą uwagę).
• Określmy czas pracy i czas odpoczynku, który nastąpi po zakończeniu pracy. Zbyt długie przesiadywanie przy biurku, nie sprzyja koncentracji na zadaniu. Dziecko wiąże odrabianie lekcji z przymusem siedzenia przy biurku, a nie z koniecznością koncentrowania się na zadaniu.
• Wytłumaczmy dziecku, że pytania i rozmowy podczas odrabiania lekcji, powinny dotyczyć wyłącznie tematów z lekcjami związanych. Wszystkie inne muszą zostać odłożone na później. Jeśli przewidujemy przerwy w czasie uczenia, wcześniej je z dzieckiem ustalmy.
• Pamiętajmy, że narastające zmęczenie zmniejsza koncentrację. Planujmy więc przerwy, zależnie od tego, ile czasu potrzebuje dziecko na pracę, jaka jest jego wytrzymałość i odporność na zmęczenie.

Jak się uczyć, żeby się nauczyć

Umiejętność przyswajania wiedzy w określony sposób jest wrodzona. Podstawowe typy to:
• Słuchowcy - im łatwiej "wchodzi do głowy" to, co głośno przeczytają i usłyszą im w szkole jest najłatwiej, to co usłyszą zapada im w pamięć
• Wzrokowcy - szybciej uczą się, gdy po cichu przeczytają materiał i zobaczą na ilustracjach, w słownikach i encyklopediach to, czego mają się nauczyć. Uczą się w procesie czytania lub pisania.
• Dotykowcy czyli typ manualny - to ci uczniowie, dla których dotyk jest najważniejszy podczas uczenia

Najczęściej dzieci wykorzystują wszystkie zmysły, jednak w różnym stopniu. Większość jest więc typem "mieszanym", ze skłonnością do częstszego wykorzystywania wzroku, słuchu bądź dotyku. Warto, by tę wiedzę o sobie, dzieci wykorzystywały podczas uczenia się.

Pomóżmy dzieciom ocenić, który ze zmysłów aktywniej uczestniczy w uczeniu się. Kilka prostych prób z uczeniem się (choćby nauka wiersza na pamięć) pokaże, z których metod (słuchowych, wzrokowych czy dotykowych) dziecko będzie korzystało częściej. Gdy dziecko nie przejawia wyraźnej skłonności do wzrokowego, słuchowego czy dotykowego uczenia się, podpowiadajmy różne sposoby przyswajania wiadomości i pozostawiajmy dziecku ich wybór.

Jeśli dziecko ma duże kłopoty z koncentracją, nie jest w stanie się skupić, nawet na prostym zadaniu, na krótki czas, zwróćmy się o pomoc do psychologa. Znajdziemy go w każdej Poradni Psychologiczno Pedagogicznej, w miejscu zamieszkania. Jedno lub kilka spotkań z psychologiem, czasem badania przez niego przeprowadzone, pomogą znaleźć przyczynę kłopotów z koncentracją. Kiedy poznamy przyczynę trudności dziecka, łatwiej będzie mu pomóc trudności pokonać.
Uczymy dziecko organizować materiał, którego trzeba się nauczyć.

Kiedy nasza pociecha zaczyna występować w roli ucznia, nie od razu orientuje się, że do jej szkolnych obowiązków, poza odrabianiem prac pisemnych, będzie należało też uczenie się. Często będzie to powtarzanie wiadomości zdobytych na lekcjach, a innym razem uczenie się rzeczy całkowicie nowych. Czasem wystarczy przeczytanie notatek, ale częściej konieczne będzie sięgnięcie do podręcznika. Organizowanie materiału, którego trzeba się nauczyć będzie ważnym elementem uczenia się. Pokażmy więc dziecku podstawowe zasady uczenia się.

Uczymy się "od ogółu do szczegółu". Na początku zapoznajemy się z treścią całości, a dopiero potem skupiamy się na szczegółach. Najlepiej pamiętamy początek i koniec z tego, czego się uczymy. Najgorzej zapamiętujemy wiadomości ze środka. Większego skupienia i więcej powtórzeń będzie więc wymagało uczenie się tego, co zawarte jest w środkowej części materiału.

Najwięcej zapominamy bezpośrednio po uczeniu. Ważne jest więc, by nie odkładać na później powtarzania. Pierwsza powtórka najlepiej by odbyła się mniej więcej godzinę po uczeniu się i trwała około 5 minut (dłużej, gdy materiał będzie obszerniejszy). Jeśli chcemy, by materiał pozostał w pamięci trwałej, najlepiej jest powtórzyć go po dwudziestu czterech godzinach, a potem raz jeszcze po siedmiu dniach. Uczenie się więc bezpośrednio przed klasówką jest niekorzystne dla zapamiętywania.

Już przed przekroczeniem progu szkoły dzieci uczyły się, chociaż nie zawsze zdawały sobie z tego sprawę. Teraz, w szkole ta nauka ma bardziej planowy charakter, zwiększają się wymagania wobec dziecka, ale i poszerzają możliwości zdobywania wiedzy. Pokazujmy dzieciom, jak mogą wiedzę zdobywać korzystając z komputera, telewizora i biblioteki.

Dbajmy o rozwijanie dziecięcych zainteresowań. Wszystkie dziecięce pasje są źródłem wiedzy dla dziecka. Niektóre zainteresowania pojawiają się dość wcześnie i zachęcanie do ich rozwijania sprzyja nie tylko pogłębianiu wiedzy, ale i ogólnemu rozwojowi dziecka.

Fazy uczenia się:
• początek jest zawsze ciężki i żmudny (niech na początku będzie rozgrzewka - łatwe zadanie do wykonania), jeśli uczące się dziecko pokona trudny początek, może liczyć na szybki postęp w przyswajaniu wiadomości ( to czas na ważne i trudne zadania),
• w trakcie uczenia może pojawić się pozorny zastój i poczucie, że uczący się nie czyni postępów, gdy jednak przełamie zastój, pojawią się znów postępy w przyswajaniu wiadomości.

Co najbardziej przeszkadza w nauce:
• hałas, zamieszanie (włączony telewizor i magnetofon, telefon, hałas uliczny, rozmowy),
• nagłe wydarzenia o burzliwym przebiegu: awantury, kłótnie, wielka radość, strach,
• zmęczenie, oczekiwanie na coś,
• podobieństwo treści, które mają być przyswojone (warto unikać uczenia się kolejno podobnych rzeczy),
• zakłócenia w zapamiętywaniu: jeśli tuż przed klasówką dziecko uczy się rzeczy nowych, może zapomnieć te, które dobrze umiało; najlepiej więc uczyć się nowych rzeczy z pewnym wyprzedzeniem przed spodziewaną klasówką czy egzaminem.

Jak pomóc dziecku w odrabianiu pracy domowej ?
Samodzielna nauka dziecka w domu, zwana odrabianiem lekcji, stanowi niezwykle ważne ognisko procesu nauczania i wychowywania. Praca domowa ucznia jest kontynuacją nauki szkolnej przygotowującej dziecko do samokształcenia.
W pierwszych latach nauki dziecko nie ma jeszcze nawyku uczenia się samodzielnie ani w szkole, ani w domu. Dlatego też ogromne znaczenie we właściwym wyrabianiu tego nawyku oraz konsekwentnym, a zarazem rozumnym, tj. odpowiednim pod względem wychowawczym, podejściu do tej problematyki mają rodzice. To na nich w głównej mierze spoczywa obowiązek wspomagania szkoły w realizacji celów dydaktyczno - wychowawczych.
Ta niezmiernie ważna korelacja działań, zarówno szkoły, jak i środowiska domowego, stanowi podstawę do kształtowania u dziecka cech osobowości, przejawiających się we właściwym stosunku do obowiązku szkolnego, rozwijaniu zainteresowań, a więc całej sfery poznawczej, pozytywnego stosunku emocjonalnego do szkoły, więzi z rodzicami potrafiącymi nawiązać ścisły kontakt z własnym dzieckiem. Często rodzice bagatelizują sprawy związane ze szkołą - tak przecież ważne dla małego ucznia - tłumacząc małe zainteresowanie brakiem czasu, przepracowaniem, pozostawiając z problemem dziecko często niepotrafiące sobie z nim poradzić. Mały uczeń stopniowo nabiera lekceważącego stosunku do szkoły, przy "cichej aprobacie" rodziców.
Ważną rzeczą jest ciągły kontakt rodzica z dzieckiem, wykazywania zainteresowania nie tylko jego postępami w nauce, ale również zachęcanie, motywowanie do nauki.
Oprócz roli wychowawczej stanowiącej istotę właściwego stosunku dziecka do prac domowych oraz do całego toku nauki szkolnej, rodzice mogą i powinni pomagać dziecku w nauce domowej. Nie mam tu na myśli pomocy czasochłonnej, polegającej na siedzeniu przy dziecku przez cały czas odrabiania lekcji czy też wyręczanie go, odrabianiu zadań za dziecko. Przeciwnie, są to elementy pomocy, które należy wyeliminować. Nie pozwalają one bowiem na przyzwyczajenie małego ucznia do samodzielnej pracy, uczą natomiast niesystematyczności i nieobowiązkowości.
Bez względu na sytuację mieszkaniową, należy dziecku urządzić stałe miejsce pracy. Powinno ono mieć swój stolik (biurko), szafkę, półeczkę lub regał, gdzie będzie układało we właściwym porządku podręczniki, zeszyty i inne przybory szkolne.
Przy projektowaniu pokoju lub kącika dla ucznia, należy wziąć pod uwagę następujące reguły:
• stolik do odrabiania lekcji powinien być tak ustawiony, aby światło padało z lewej strony,
• lampa stołowa nie powinna mieć ani jaskrawego, ani zbyt słabego światła, nieodpowiednie oświetlenie psuje wzrok,
• krzesło powinno być przystosowane do wzrostu dziecka; niewygodna pozycja przy pisaniu czy czytaniu może spowodować skrzywienie kręgosłupa, a ponadto wpływa to niekorzystnie na samopoczucie dziecka, które szybciej się męczy, jest znużone i zniecierpliwione,
• pomieszczenie powinno być często wietrzone.
Ogromny wpływ na rezultaty w nauce ma zdrowie dziecka. Zadaniem rodziców jest obserwowanie swoich dzieci i szybka reakcja na ewentualne zmiany chorobowe. Ale nawet zdrowe dziecko nie może dobrze pracować, gdy jest głodne. Często bywa tak, że dzieci z różnych przyczyn nie zaspokoiły głodu, przychodzą do szkoły bez śniadania i mają potem olbrzymie trudności z koncentracją. Głodne dziecko nie może się skupić na lekcji, tylko myśli o zaspokojeniu głodu. Aby temu zaradzić, rodzice muszą wyposażyć dzieci w śniadanie do szkoły albo przypilnować, żeby zjadły je przed wyjściem, w domu.
Dobrym sposobem na wdrażanie dziecka do samodyscypliny jest ustalony w rodzinie porządek dnia, w którym przeznacza się czas na różne zajęcia.
Tak więc jest czas na odrabianie lekcji, na czytanie, na zajęcia poświęcone na zainteresowania poszczególnych członków rodziny, także dzieci. Taka racjonalna organizacja życia w rodzinie, to nic innego, jak przyzwyczajanie dziecka do planowania czasu poświęconego na naukę i czasu wolnego. Uczeń powinien wykonywać prace domowe o stałej porze dnia, co wprowadza pewną dyscyplinę pracy oraz zapobiega szkodliwemu pośpiechowi. Uczeń nie powinien przystępować do odrabiania lekcji zaraz po przyjściu ze szkoły (gdyż jest zmęczony) lub zaraz po wysiłku (gdyż jego organizm wymaga odpoczynku). Jeśli uczeń pracuje w szkole przed południem, lekcje powinien odrabiać po upływie ok. 2h po obiedzie, jeśli natomiast uczy się w szkole po południu (II zmiana) - wskazane jest, aby pracę domową odrabiał w godzinach przedpołudniowych i kończył ją na 2h przed rozpoczęciem zajęć w szkole.
Nawyk uczenia się codziennie w tych samych godzinach powoduje szybsze wykonywanie czynności przygotowawczych i szybszą koncentrację w pracy nad lekcjami. Czas poświęcony na naukę w przypadku dzieci młodszych nie powinien być zbyt długi, a godziny, w których dziecko pracuje, nie mogą kolidować z godzinami snu (uczniowie klas I-III powinni spać 10-12h na dobę), najlepiej umysłowo pracuje się dzieciom rano w godzinach 8-11, zaś po południu od 15-17.