Religia a nauka - konflikt czy zbieżność?

„Bo Pan udziela mądrości, z ust Jego- wiedza, roztropność”
( Prz. II,6)
„Czy w to wierzymy, czy też nie- nie sprawiałoby wówczas różnicy.
W dziedzinie czystego rozumu nie może być miejsca na dowody,
bo nie mamy sposobu udowodnienia, ani zbicia tego rodzaju twierdzeń”
John Lewis

Religia a nauka- konflikt czy zbieżność?
Od najdawniejszych czasów ludzie próbowali wyjaśnić zjawiska otaczającej ich przyrody. W ten sposób powstawały mity i legendy, które tłumaczyły powstanie świata, czym jest Słońce, a czym burza. Egipcjanie wyznawali wiele bóstw, lecz najważniejszym był bóg Słońca Ra. Germanie wierzyli w magiczną moc dębu. Zjawiska przyrody takie jak pioruny, grzmoty, opady deszczu, czy wzrost roślin uznawane były za działalność bogów. Zatem cała wiedza wówczas wypływała z wierzeń i religii. Wiedza i co za tym idzie nauka oparte były właśnie na wierze.
Kościół a nauka
W średniowieczu religia zdominowała praktycznie wszystkie dziedziny życia, w tym naukę. W Piśmie świętym zostało wyjaśnione stworzenie świata oraz istot żywych, a także człowieka. Wierzono, że ziemia jest centrum wszechświata, zaś Słońce krąży wokół niej. Święty Augustyn, jeden z ojców kościoła, sądził, iż nauka i wiedza tylko wtedy są pożyteczne, gdy wypływają z miłości do Boga. W końcu czytamy w Biblii: „Podstawą wiedzy jest bojaźń Pańska; lecz głupcy odrzucają mądrość i karność.” (Prz. I, 7) Augustyn twierdził, że nauka musi być podporządkowana wierze. Wszystkie dociekania naukowe miały na celu udowodnienie mądrości boskiej. Należało przecież pogodzić opisy znajdujące się w Biblii z otaczającym człowieka światem . Tomasz z Akwinu również wykorzystywał naukę do udowadniania prawd o Bogu. Twierdził on, że możliwe jest poznanie Boga dzięki rozumowi. Wszystkie doczesne sprawy są marne w porównaniu z mądrością i wielkością Boga. Wiedza człowieka ma mniejsze znaczenie od jego wiary.
„Napisane jest bowiem: Wytracę mądrość mędrców, a przebiegłość przebiegłych zniweczę. Gdzie jest mędrzec? Gdzie uczony? Gdzie badacz tego świata? Czyż nie uczynił Bóg mądrości świata głupstwem?”
( I Kor. I, 19-20).

Przez praktycznie cały okres średniowiecza traktowano naukę jako „ służebnicę teologii”. Należy jednak pamiętać, że duchowni byli najlepiej wykształconą warstwą społeczną ówczesnej Europy. Mnisi w klasztorach zajmowali się nie tylko modlitwą, ale także czytaniem i przepisywaniem ksiąg. Były wśród nich teksty filozofów starożytnych. Święty Augustyn przystosował myśli Platona, a Tomasz z Akwinu poglądy Arystotelesa do myśli chrześcijańskiej. Duchowni stanowili wówczas elitę naukowego świata, zatem religia szła w parze z wiedzą naukową. Sytuacja zaczęła się komplikować, gdy doszło do wystąpienia Marcina Lutra. Reformacja była dowodem psucia się ogromnej machiny jaką tworzył kościół jako instytucja. Kościół z pierwotnych instynktów człowieka walcz lub uciekaj, wybrał to pierwsze. Wznowiono indeks ksiąg zakazanych, powołano ponownie do życia urząd inkwizytora. Ofiarą kontrreformacji padł między innymi Galileusz. Galileo Galilei opracowywał poglądy astronomiczne Mikołaja Kopernika, które były sprzeczne z nauką kościoła, w której przedstawiano obraz świata najbardziej odpowiadający Biblii, to znaczy ziemia znajdowała się w centrum wszechświata i była nieruchoma, zaś sklepienie niebieskie wraz ze Słońcem obraca się wokół niej. Galileusz obserwował niebo za pomocą wynalezionej przez siebie lunety i odkrył wiele zjawisk. Został on potępiony przez inkwizycję za książkę Dialog Galileo Galilei o dwóch najważniejszych systemach świata, systemie Ptolemeusza i systemie Kopernika. Książka ta została wpisana do indeksu ksiąg zakazanych, a sam Galileusz musiał się wyrzec swoich poglądów. Później jednak zaczęto wprowadzać reformy w kościele, które przyczyniły się do zmiany stanowiska względem nauki. Postanowiono wpływać na najmłodszych przez ich nauczanie, czego skutkiem było powstanie zakonów nauczających takich jak zakon jezuitów. W klasztorach prowadzono obserwacje i badania przyrodnicze. Jedne z najbardziej znanych to badania Grzegorza Mendla dotyczące dziedziczenia cech na grochu zwyczajnym.
Religia i wiara
Religia według słownika PWN jest zjawiskiem społeczno-kulturowym, którego istotnym elementem jest stosunek człowieka do sacrum. Mnogość religii wynika z różnego pojmowania i wyobrażania sacrum przez nacje, czy grupy społeczne. Pojęcie religii jest nierozerwalnie związane z wiarą, to znaczy świadomym, osobowym, dobrowolnym aktem człowieka potwierdzającym istnienie Boga, bytu doskonałego lub sił nadprzyrodzonych. Człowiek może wierzyć we wszystko, co można sobie wyobrazić czy przemyśleć. Chrześcijanin wierzy w zmartwychwstanie zmarłych, a buddysta w reinkarnacje. Wiara nigdy nie jest pewna. Wyznawca islamu nie potrafi udowodnić chrześcijaninowi, że właśnie jego wiara jest jedyna i prawdziwa i odwrotnie. Gotthold Ephraim Lessing napisał pięcioaktowy dramat Natan mędrzec( Nathan der Weise), w którym przedstawił to zagadnienie.W trzecim akcie zawarł przypowieść o pierścieniach: Pewien mężczyzna znajdujący się na łożu śmierci miał trzech synów i każdego z nich kochał tak samo. Niestety posiadał on pierścień, który zgodnie z tradycją, powinien przekazać jednemu z synów i uczynić go panem domu(rodu). Pierścień ten posiadał niezwykłą moc, ponieważ zjednywał osobie go noszącej przychylność Boga i ludzi. Ojciec nakazał artyście zrobić duplikaty pierścienia. Podarował każdemu z synów pierścień zapewniając o jego autentyczności i umarł. Wówczas okazało się, że trzej synowie posiadają pierścienie i każdy chce być władcą domu. Bracia udali się do sędziego, aby rozstrzygnął ich spór. Sędzia jednak nie potrafił tego zrobić, powiedział natomiast, że tylko ten pierścień jest prawdziwy, który ujawni swoją moc, to znaczy zjedna jednemu z braci przychylność Boga i ludzi. Tak jak nie można rozstrzygnąć kwestii autentyczności pierścienia, tak samo nie można udowodnić prawdziwości jednej religii. Lessing idzie nawet dalej, możliwe, że żaden z pierścieni jest nieprawdziwy. Co, jeśli ten autentyczny zaginął?
Nauka i wiedza
Słownik PWN definiuje naukę jako ogół wiedzy ludzkiej, czyli wiadomości zdobytych dzięki badaniom, uczeniu się ułożonej w system zagadnień. Z pojęciem nauki wiąże się pojęcie wiedzy, która musi być udowodniona, wówczas staje się pewna, ale jedynie na daną chwilę. Jest ona niestała, zmienna. Na tym polega główna różnica między nauką a religią. Religia oparta jest na stałych dogmatach wiary, ale nigdy nie jest pewna. Olaf Klohr napisał:
„Religia jest kwestią wierzenia lub niewierzenia, nie ma więc nic wspólnego z wiedzą i nauką” Jeśli rzeczywiście by tak było, to jak wytłumaczyć religijnych uczonych?
Wierzący i uczony
Kartezjusz jest przykładem na to, iż religia i nauka mogą iść w parze, ponieważ jako człowiek wierzący był także uczonym. Wyróżnił on w Rozprawie o metodzie trzy typy idei. Do najdoskonalszych idei zaliczył idee wyższe(wrodzone),a w nich ideę Boga i Trójkąta. Istnieje jednak znacząca różnica między ideą Boga a Trójkąta. Przywołując ideę Boga myśli się o nim, ale gdy nie będzie się przywoływało, to i tak Bóg będzie istniał. Według Kartezjusza, skoro ktoś zaszczepił w człowieku myśl o istocie wyższej, musiała to zrobić istota doskonalsza od człowieka. Co więcej ten siedemnastowieczny filozof przedstawił w Rozprawie o metodzie dualistyczną wizję człowieka, która ma się składać z ciała, to znaczy z substancji rozciągłej res extensa i rozumności, czyli substancję myślącą res cogitas posiadającą pierwiastek boski. Ciało jest tylko automatem i łączy się z rozumnością tylko w jednym miejscu, w szyszynce. Poznając rozumność i rozwijając ją dochodzi się do Boga . Wychowanek jezuitów oddzielał jednak dziedzinę ducha od dziedziny materii, także sprzeciwiał się łączeniu nauki, chodziło konkretnie o filozofię i religii. Dualistyczna wizja Kartezjusza przyczyniła się znacznie do rozwoju nauki, ponieważ umożliwiła „mechanistyczne przyrodoznawstwo”, a także wpłynęła na rozwój psychologii i co więcej była ona zgodna z jego religią.
Współpraca, lecz nie jednoznaczność
Przez wieki dominowało błędne przekonanie, iż Pismo święte należy odczytywać dosłownie. Zrodziło ono wiele konfliktów religii z nauką, ponieważ obrazy zapisane i odczytywane z Biblii nie przekładały się na otaczający ludzi świat. Czy dziś religia pozostaje w sprzeczności z nauką? Nauka zajmuje coraz większe obszary dociekań wchodząc także w dziedzinę wcześniej zarezerwowaną dla wiary, religii. Niegdyś ludzie umierali na odrę i cudem było, gdy ktoś wyzdrowiał. Dziś są szczepionki, antybiotyki i nikogo nie dziwi fakt, że ludzie nie umierają na odrę. Jednak nadal są sytuacje, cudowne uzdrowienia, które zadziwiały kiedyś i zadziwiają dziś. Na przykład, gdy osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim od lat, nagle wstaje i chodzi. Może kiedyś ktoś wyjaśni to zjawisko. Mózg ludzki ma niesamowite możliwości, których człowiek nie jest w stanie odkryć. Naukowiec może wierzyć w Boga, cudowne uzdrowienia i być wspaniałym badaczem, uczonym. Nauka nie stoi w sprzeczności z wiarą i odwrotnie. Obie współistnieją i mogą współpracować, jednak nie są tożsame. Wiara jest zawsze stała, ale nigdy pewna, zaś nauki możemy być na tyle pewni, na ile pozwala nam dotychczasowy stan wiedzy.

Bibliografia:
1. Anonim.Biblia Tysiąclecia- Pismo święte Starego i Nowego Testamentu. Poznań 2000.
2. Klohr Olof. Nauki przyrodnicze, religia i kościół. Tł. J. Pakulski. Warszawa 1960.
3. Lessing Gotthold Ephraim. Nathan der Weise. Stuttgart 1983.
4. Lewis John. Nauka, wiara i sceptycyzm. Warszawa 1962. S.5- 83
5. Sady Wojciech. Dzieje religii, filozofii i nauki. Kęty 2010.
6. Tatarkiewicz Wojciech. Historia filozofii. T. 1. Warszawa 1993.
7. Tatarkiewicz Wojciech. Historia filozofii. T. 2. Warszawa 1993.
8. http://www.pistis.pl/biblioteka/Kartezjusz%20-%20Rozprawa%20o%20Metodzie.pdf [Dostęp: 07.01.2012]
9. http://sjp.pwn.pl/szukaj/nauka [Dostęp: 10.01.2012]
10. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3966983 [Dostęp: 12.01.2012]
11. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3995315 [Dostęp: 12.01.2012]