Wpływ czynników teratogennych na rozwój człowieka

Wpływ czynników teratogennych na rozwój człowieka
Słowo teratogenny w słowniku wyrazów obcych PWN oznacza wywołujący powstawanie wad rozwojowych w organizmach zarówno zwierzęcych jak i ludzkich. Pierwszy człon „tarato” pochodzi od greckiego słowa „teras ~ atos”, czyli potwór, dziwny twór, zaś drugi człon „genny” od gr. génos co oznacza: ród; pochodzenie; potomstwo; gatunek. Nauką zajmującą się badaniem wpływów teratogennych na rozwój człowieka i wad wrodzonych jest teratologia. Czynnik teratogenny można zdefiniować jako czynnik pochodzący ze środowiska zewnętrznego, działający na organizm kobiety i płodu, wywołujący wady wrodzone u płodu.
Czynniki teratogenne można podzielić na biologiczne, fizyczne i chemiczne.
Do biologicznych zaliczamy infekcje wirusowe oraz bakteryjne, a także zaburzenia metaboliczne. Można wśród nich wyróżnić np. różyczkę, HIV oraz kiłę. Różyczka matki jako czynnik etiologiczny(czynnik wywołujący chorobę) w pierwszym trymestrze ciąży może wywołać u dziecka głuchotę wrodzoną. Infekcja zarodka wirusem zachodzi poprzez łożysko. Wirusy zaburzają normalną przemianę materii i upośledzają proces morfogenezy a co za tym idzie, powoduję ślepotę, głuchotę, wady serca i niedorozwój umysłowy. Profesor doktor medycyny Ronaldo Fior dodaje, że głuchotę wrodzoną mogą wywołać także grypa i świnka matki. HIV może byś przeniesiony z matki na dziecko w okresie ciąży, podczas porodu lub po rozwiązaniu, w skutek karmienia piersią.

Kiła przenoszona jest na płód u około 40%zakażonych kobiet. Płód obumiera lub dziecko rodzi się z tzw. kiłą wrodzoną i wadami rozwojowymi.
Do czynników fizycznych zaliczamy hałas, przegrzanie oraz promieniowanie jonizujące. Kobiety w ciąży nie należy poddawać promieniowaniu rentgena, gdyż ich działanie zwiększa u noworodka ryzyko wad wrodzonych oraz białaczki.
Wśród czynników chemicznych można wyróżnić związki chemiczne występujące w środowisku takie jak np. lakiery, tworzywa sztuczne, kleje, niektóre leki oraz odżywianie.
Duży wpływ szczególnie na rozwój dziecka ma odżywianie. Niedobór określonych białek powoduje wzrost liczby wad rozwojowych, powstaje mniej komórek mózgowych, a zdolność uczenia się może być trwale upośledzona. Niedobór niektórych witamin prowadzi do powstania uszkodzeń w ośrodkowym układzie nerwowym, zaś nadmiar np. witaminy D powoduje opóźnienie rozwoju umysłowego, szkodliwy może być również nadmiar witamin A i K.
Liczne z pośród środków farmakologicznych wpływają na rozwój płodu. W kulturach tkankowych wykazano hamujące działanie aspiryny na rozwój komórek płodu(zwłaszcza nerek). Thalidomid, który jest określany jako łagodny środek uspokajający, spowodował silne deformacje anatomiczne ponad 7000 dzieci urodzonych w końcu lat 50-tyvh XX wieku, główny defekt polegał na znacznym skróceniu kończyn często pozbawionych palców.
Alkohol, papierosy oraz narkotyki są także czynnikami teratogennymi zaliczanymi do grupy czynników chemicznych. Kokaina powoduje przedwczesny poród, opóźnienie rozwoju(często umysłowego), choroby serca oraz inne zaburzenia zdrowotne. Wykazano zaś, że heroina jest przyczyną wysokiej śmiertelności, a także podobnie jak kokaina wielu porodów przedwczesnych.
Palenie papierosów przez kobiety w ciąży nie służy ich dzieciom. Udowodniono, że dzieci urodzone z matek palących zdradzają wiele odchyleń od prawidłowego przebiegu rozwoju fizycznego i umysłowego. Nikotyna powoduje niższą wagę urodzeniową, zwiększa częstość poronień oraz wewnątrzmacicznych śmierci płodów. Duże znaczenie ma przy tym ilość wypalanych papierosów. Kobiety, które w początkowych okresach ciąży zaprzestały palenia papierosów mają taką samą szanse urodzić dziecko o prawidłowej masie urodzeniowej jak kobiety niepalące. Ryzyko poronień, śmierci wewnątrzmacicznej płodów oraz zmniejszenia wagi urodzeniowej oraz długości dziecka wzrasta wraz z ilością wypalanych papierosów. Składniki dymu tytoniowego oddziałują na płód poprzez krew przechodzącą przez łożysko matki i upośledzają jego rozwój nie tylko w okresie życia płodowego, ale także przez wiele lat po narodzeniu.
Dziecko kobiety, która pije w okresie ciąży, może urodzić się z tzw. Syndromem alkoholowym płodu (FAS)-zdeformowane oraz opóźnione umysłowo i fizycznie- lub FAE(Fatal Alkohol Effects)-uszkodzenie mózgu przebiegające bez fizycznych, widocznych zewnętrznie deformacji. Nawet niewielkie dawki spożywanego przez matkę alkoholu mogą spowodować niską masę urodzeniową oraz anomalie anatomiczne.
Najważniejsze czynniki, do których zależy działanie teratogenów to okres, w którym działa teratogen, dawka, genotyp matki oraz genotyp zarodka. Przykładowo w przypadku alkoholu wystarczy nawet niewielka dawka spożyta przez kobietę w czasie ciąży ,aby uszkodzić płód. Co się tyczy papierosów, to ich działanie na płód zależy przede wszystkim od ilości wypalanych papierosów. Ryzyko śmierci wewnątrzmacicznej, poronień płodu oraz niższej masy urodzeniowej zwiększa się wraz z ilością wypalanych papierosów.
Prawidłowy rozwój dziecka zależy od wielu czynników takich jak: sposób oddychania, jakość wdychanego powietrza, ekspozycja na działanie organizmów chorobotwórczych, a także środków farmakologicznych i chemicznych
W pełni uformowany organizm jest mniej wrażliwy na działanie tych czynników niż płód. Dziecko w łonie matki jest z nią ściśle związane, zatem to, co krąży w krwi matki (pokarm, leki, gazy) może dotrzeć do krwi płodu. Zarodek jest najbardziej wrażliwy na wszelkie czynniki środowiskowe w ciągu pierwszych trzech miesięcy życia płodowego, gdyż właśnie wtedy formuje się większość narządów. Czynniki teratogenne mogą zakłócić jego prawidłowy rozwój. Efektem ich działania może być także śmierć wewnątrzmaciczna, wady, opóźnienie wzrostu lub niedobory czynnościowe.

Bibliografia:
1. Klecka Małgorzata. FAScynujące dzieci. Kraków 2007.
2. Lewis Dawid. Jak wychować zdolne dziecko. Pod red. Bronisława Rocławiskiego. Opieka logopedyczna od poczęcia. Gdańsk 1993. Str. 5-12.
3. Lichtenberg- Kokoszka Emilia. Ciąża zagadnieniem biomedycznym i psychopedagogicznym. Kraków 2008.
4. Liszcz Krzysztof. Dziecko z FAS w szkole i domu. Kraków 2011.Str 15-27.
5. Piotrowski Józef. Palenie tytoniu matka- ciąża- dziecko. Wrocław 1983.Str. 31-49.
6. Fior Renato. Grupa zwiększonego ryzyka. Pod red. Bronisława Rocławiskiego. Opieka logopedyczna od poczęcia. Gdańsk 1993. Str. 25-32.
7. http://swo.pwn.pl/haslo.php?id=27352
[Dostęp: 16.11.2011 godz. 10.23]
8. http://swo.pwn.pl/haslo.php?id=27350
9. [Dostęp: 16.11.2011 godz. 10.24]
10. http://www.slownik-online.pl/kopalinski/7DBD2573643C16DFC12565D800731B93.php
[Dostęp: 16.11.2011 godz. 10.27]
11. http://www.twojaapteka.com.pl/encyklopedia/czynnik-etiologiczny
[Dostęp: 16.11.2011 godz.10.30]
12. http://docs5.chomikuj.pl/43664659,0,0,WP%C5%81YW-CZYNNIK%C3%93W-TERATOGENNYCH-NA-ROZW%C3%93J-P%C5%81ODU.doc
[Dostęp: 06.11.2011 godz.15:24]