Pedagogika Marii Montessori

Kamila Grabowska

PEDAGOGIKA MARII MONTESSORI

1. Życie Marii Montessori
Maria Montessori urodziła się 31 sierpnia 1870 r. w Chiarawall we Włoszech. Była jedynaczką, pochodziła z klasy średniej, dorastała w atmosferze rodziny katolickiej, jej ojciec wyznawał konserwatywne poglądy, natomiast matka popierała liberalizm, była otwarta na różnorodne zainteresowania i nowości. Była pierwszą we Włoszech kobietą, która ukończyła studia medyczne. 20 lat później powierzono jej kierowanie Instytutem Medyczno – Pedagogicznym Kształcenia Nauczycieli dla Opieki i Wychowania Dzieci Umysłowo Upośledzonych w Rzymie. Dało jej to możliwość do eksperymentowania nad zupełnie nowym zastosowaniem materiału dydaktycznego. W tym czasie opracowała swoją metodykę nauczania czytania i pisania. Wkrótce okazało się, iż nauczane przez nią upośledzone umysłowo dzieci osiągały lepsze wyniki niż dzieci w normie. Wtedy właśnie zakochała się w jednym ze swoich współpracowników. W 1898 roku urodziła syna, jednak z powodu sprzeciwu rodziny, co do związku Montessori z Giuseppe Montesano, była zmuszona oddać syna do rodziny zastępczej.
Z chwilą powstania we Włoszech Instytutu, Marii Montessori zaproponowano stanowisko kierownika tej placówki. Nazwała ową instytucję wychowawczą Domy Dziecięce. Pierwsze przedszkole z tą nazwą otworzono w 1907 roku. Po paru tygodniach pobytu dzieci w tej placówce, Montessori zaobserwowała zmiany zachodzące w ich zachowaniu, wzrastało ich zainteresowanie materiałem dydaktycznym - wybierały go chętniej niż typowe zabawki. Wydarzeniem, które pracy Montessori nadało zupełnie nowy sens, było odkrycie pewnego zjawiska, które nazwała „polaryzacją uwagi”. Coraz bardziej zaczynała doskonalić opracowany przez siebie materiał dydaktyczny. Dostrzegła zafascynowanie dzieci ciszą, dlatego włączyła ją do swojego systemu wychowawczego w postaci „lekcji ciszy”. Wprowadziła też, swobodny wybór materiałów dydaktycznych, dowolność miejsca
i czasu pracy. Zniosła nagrody i kary. Czynności nauczyciela zostały graniczone na rzecz samodzielności dzieci. Wprowadziła również naukę pisania, czytania oraz podstawy matematyki. W 1910 roku podjęła decyzję o rezygnacji z wykonywania zawodu lekarza
i zajęła się doskonaleniem swojej metody.
Za wybitne osiągnięcia pedagogiczne i przesłania humanistyczne zawarte w ideach swojej pedagogiki, została wyróżniona najwyższymi odznaczeniami, przyznawanymi przez rządy i uniwersytety wielu krajów. Organizowano kongresy poświęcone pedagogice Montessori oraz powstały nowe Stowarzyszenia. Pedagogika Montessori dotarła niemal do wszystkich zakątków świata a prace autorki tłumaczone były na wiele języków. Była wyróżniana tytułami Doktora Honoris Causa, w Sorbonie otrzymała Krzyż Legii Honorowej, była nominowana do Nagrody Nobla.
Zmarła 6 maja 1952 roku w Noordwijk w Holandii przeżywszy 82 lata. Faszyzm, wojna domowa w Hiszpanii i dwie wojny światowe utwierdziły ją w przekonaniu, iż człowiek musi się zmienić a pokój i wspólnotę należy budować od najmłodszych lat.

2. Ogólny zarys pedagogiki Marii Montessori
To system pedagogiczny, obejmujący sfery rozwoju człowieka przez cały okres wzrostu – od narodzin do wieku dojrzewania. Celem jest przygotowanie dziecka do aktywnego, samodzielnego i świadomego życia w otaczającym świecie. Montessori pisała: „Dziecko i dorośli to dwie różne części ludzkości, które nawzajem wpływająca siebie i przy obopólnej pomocy powinny współistnieć w harmonii. Ponieważ to nie jest tak, że dorosły tylko musi pomagać dziecku, ale to również dziecko powinno pomagać dorosłemu ”.
Dorośli są pełni wad, takich jak pycha, duma czy gniew, dlatego aby wychowywać według zasad jej pedagogiki należy wspierać i wspomagać dziecko w procesie rozwoju. Potrzebna jest najpierw autentyczna zmiana myślenia dorosłych, „nawrócenie” o sobie i dziecku.
Pedagogikę Montessori stosowano w Szwecji już na początku lat dwudziestych XX wieku, jednak dopiero otwarcie szkół społecznych i prywatnych rozwinęło znajomość tej pedagogiki na szeroką skalę.
Maria Montessori wierzyła w inteligencję i możliwości dziecka. Zdawała sobie sprawę, iż dziecko ma potrzebę odkrywania, ciekawość i chęć poznania. W trakcie swoich obserwacji koncentrowała się na tym, czym dziecko jest zainteresowane, co lubi robić i w jaki sposób rozwiązuje problemy. Doszła do wniosku, że to nauczyciel powinien zachęcać dzieci do pracy, ale nie poprzez wkład a obserwację. Obserwowanie przez opiekuna, na jakim etapie rozwoju znajduje się dziecko, i pomoc pozwalają dziecku rozwijać własną samodzielność . Dzieci, które są nieodpowiednio traktowane, noszą w sobie ból przez całe życie, natomiast te, które doznają ciepła i miłości mają szanse stać się pełnowartościowymi ludźmi.
Pedagogika Montessori kładzie nacisk na:
1. Rolę nauczyciela jako „przewodnika” ucznia,
2. Pozytywne nauczanie i nastawienie do dziecka,
3. Rozwijanie zainteresowań,
4. Porządek i estetyka otoczenia,
5. Uczenie się o różnicach międzyludzkich,
6. Dobrowolny wybór zajęć,
7. Samodzielność podejmowania decyzji,
8. Rzeczywistość,
9. Koncentrację,
10. Prawo dzieci do poczucia godności.
Pedagogika Montessori unika:
1. Podkreślania porażki ucznia,
2. Upokarzania dziecka,
3. Współzawodnictwa,
4. Ćwiczeń, które ograniczają wolność dziecka,
5. Ograniczania ruchu,
6. Stopni,
7. Dominacji nauczyciela,
8. Pomagania opiekuna bez pytania dziecka,
9. Zbyt pochopnego wkraczania w dyskusje dzieci,
10. Inwazji w prywatność dziecka,

3. „Pomóż mi zrobić to samodzielnie”
Pedagogika Marii Montessori mówi o dziecku od narodzenia do okresu dorosłego, traktując je, jako człowieka z wieloma różnymi potrzebami, nie tylko natury intelektualnej, ale również duchowej, społecznej czy w aspekcie rozwoju fizycznego. Wychodzi ona z potrzeb dziecka, które wyrażają się w jego aktywności oraz dążeniu do niezależności i samodzielności. Celem dorosłego człowieka w odniesieniu do dziecka ma być pełne szacunku i miłości wspieranie go w realizacji indywidualnego planu rozwoju, na styku z określonymi uwarunkowaniami kulturowymi. To, co możemy zrobić, to dać dziecku „klucz do świata” i pomóc w umiejętnym korzystaniu z wolności, którą mu dajemy zgodnie z zasadą: „pozwalać tyle, ile to możliwe, a ograniczać tyle, ile to konieczne”. W rozumieniu tej koncepcji pedagogicznej wychowanie to pomoc dziecku w uniezależnianiu się od dorosłego
i osiąganiu dojrzałości. Tylko poprzez akty wolnego wyboru dziecko może ujawnić swą istotę i swoje zainteresowania, uzdolnienia i kreatywność, rozwinąć i poznać samo siebie - swoje mocne i słabe strony.
Maria Montessori podzieliła dzieciństwo i okres dorastania na 4 etapy, w każdym
z nich odnajdujemy nową osobowość, która przechodząc do następnej fazy rozwojowej ulega przemianie. Pomimo tego dziecko zachowuje nabyte wcześniej doświadczenia.
Pierwszy etap rozwoju trwa od urodzenia do 6 roku życia, jest to tak zwane meblowe dziecko. Podczas trwania tego okresu dziecko kształtuje swoją indywidualną osobowość - jest to trudne zadanie szczególnie, jeśli weźmiemy pod uwagę, że dziecko zaczyna właściwie od zera. Określone cechy młody człowiek posiada już w wieku sześciu lat. Przez pierwsze trzy latach życia rozwija swoją osobowość nieświadomie, zmysły są otwarte na wszystkie wyrażenia. Wrażliwa faza dziecka w tym czasie skupia się na rozwoju: ruchu ciała, porządku zmysłów, wrażliwości na szczegóły, rozwoju życia socjalnego oraz języka.
Drugi okres rozwoju trwa od 6 do 12 roku życia i jest on zwany latami spokoju
i utwierdzania. Dziecko wówczas rośnie bez szczególnych zmian zewnętrznych. Maria Montessori porównała umysł dziecka w tym okresie do urodzajnego pola, na którym zasiano ziarno nauki. Ważne jest, aby ciekawość i chęć zdobywania wiedzy nie została zaprzepaszczona, dlatego dostęp do wiedzy powinien być nieograniczony. Podczas trwania drugiego okresu dziecko rozwija: ciekawość i zainteresowanie światem oraz problemami moralności, abstrakcyjne myślenie, zachowanie socjalne, miłość i zainteresowanie wszechświatem.
Trzeci etap trwa od 12 do 18 roku życia i jest zwanym etapem dziecka ziemi.
W trakcie tego okresu rozwoju kształtuje się istota społeczna. Nastolatki są świadome, jaką rolę odgrywają zarówno w rodzinie, w szkole i w społeczeństwie. Wyrasta u nich zainteresowanie płcią przeciwną, związane z tym zmiany hormonalne powodują gwałtowne przemiany u dziecka zarówno fizyczne jak i psychiczne. Wśród tego natłoku potrzeb i myśli pojawia się tęsknota za prostym rozwiązaniem, za mocnym i pewnym przywódcą. Nastolatki są bardzo wrażliwe na krytykę i często buntują się przeciw autorytetom - najczęściej przeciw swoim rodzicom bądź nauczycielom. Ponieważ młody człowiek jest wtedy w bardzo wrażliwym okresie, wymaga uwagi i wsparcia ze strony osób dorosłych .
Trzeci okres charakteryzuje się: rozwojem seksualności, wyborem ideału, wyborem idola, rozwojem świadomości o własnym istnieniu, rozwojem niezależności oraz poczuciem odpowiedzialności własnej wartości.
Ostatni czwarty etap twa od 18 do 24 roku życia i jest zwany okresem szczęścia. Młodzi ludzie, którzy w poprzednich etapach życia doświadczyli zrozumienia i odpowiedniej stymulacji mają dobry kontakt ze społeczeństwem i samym sobą. Dlatego ostatni etap rozwojowy jest względnie spokojny. Nadal jednak istnieje potrzeba wsparcia ze strony dorosłych. Pod koniec tego okresu młodzi ludzie stają się na tyle dojrzali, iż potrafią rozpocząć dorosłe życie - mają wtedy możliwość tworzenia już własnej rodziny.

4. Zasady pedagogiki Maria Montessori
Swobodny wybór - jest to jedna z najbardziej charakterystycznych cech przedszkolnej i szkolnej pedagogiki Marii Montessori. Dziecko samo wybiera sobie przedmiot działań, samo ustala tempo i czas uczenia się oraz stopień trudności. Dlatego w głównej mierze ono współdecyduje o przebiegu kształcenia w przygotowanym do tego celu otoczeniu, samo kieruje swoim uczeniem się i działaniem. Opiekunowi przypada ważne zadanie, bowiem jego praca pedagogiczna polega między innymi na umiejętnym przygotowaniu otoczenia, a więc na oddziaływaniu pośrednim. Otoczenie dla potrzeb rozwojowych dziecka musi, zatem zawierać propozycje poznawcze stosowne do fazy tego rozwoju oraz specyfiki danej kultury tak, aby dziecko mogło w poszczególnych fazach sensytywnych zaspokajać swe potrzeby rozwojowe i poznawcze i wszechstronnie się rozwijać.
Zasada swobodnego wyboru materiału - wszystkie materiały w sali są zawsze dostępne, ułożone tematycznie na półkach, w zasięgu ręki dziecka. To dziecko podejmuje decyzję, z którym materiałem będzie pracować. Łatwo jest odróżnić dwa rodzaje
wyborów podejmowanych przez dzieci. Pierwszy - to wybór spontaniczny, dziecko sięga
po konkretny przedmiot pod wpływem zainteresowania wywołanego m.in. jego
zewnętrzną atrakcyjnością. Zainteresowanie to jest nietrwałe, charakterystyczne dla dzieci, które rozpoczynają edukację według zasad pedagogiki Montessori. Drugi rodzaj wyboru, to wybór świadomy – dziecko dokonuje go dopiero wtedy, gdy wie, jakie jest przeznaczenie danego przedmiotu i czemu on służy. Informacje, w jaki sposób można wykorzystać
możliwości edukacyjne określonego zestawu zdobywa dziecko dzięki indywidualnej Lekcji Podstawowej.
Zasada wyboru miejsca pracy - dziecko ma możliwość przejść do zupełnie innej grupy, jeśli chce i ma taką potrzebę. Pracować może tak gdziekolwiek zechce: pod stołem, na korytarzu, na tarasie czy w ogrodzie – czyli tam, gdzie sam zadecyduje i gdzie pozwalają na to granice rozsądku. Dziecko nie ma obowiązku uczestniczenia w zajęciach grupowych z innymi dziećmi, jeśli jest zajęte czymś ważnym.
Zasada swobodnego wyboru czasu pracy - niemożliwe jest określenie, kiedy dziecko ma się zajmować wymyślonymi przez nas tematami, jeśli - na dodatek - chcemy, by robiło to z zainteresowaniem. Etapów chłonności dziecka nie możemy wywołać zewnętrznymi działaniami. Owszem - można narzucić dziecku swoją wolę. Można mu określić czas na naukę np. 45 minut, a następnie kazać iść na muzykę lub uczyć się liter czy wiersza. Natomiast w przedszkolach funkcjonujących według założeń Pedagogiki Montessori, to dziecko informuje nas, że właśnie teraz zdecydowało, iż będzie zajmować się np. nauką liczenia, nazw kolorów czy pisania i będzie to robiło tak długo, jak tylko zechce: parę minut, dwie godziny bądź tydzień, codziennie rano, raz w tygodniu.
Zasada swobodnego wyboru formy pracy - po przeprowadzeniu z dzieckiem indywidualnej lekcji podstawowej zaczyna ono pracować samodzielnie. Dziecko już wie, że ma prawo do pracy w ciszy i nikt nie będzie mu przeszkadzał. Nikt nie będzie mu pomagał, jeżeli pomoc jest niepotrzebna. Dziecko samodzielnie wybrało sobie swój temat pracy, pracuje wtedy, kiedy zechce, i będzie pracowało tak długo jak długo praca ta będzie dla niego atrakcyjna i będzie sprawiała mu przyjemność. W grupie, w której mamy 30 dzieci każde z osobna może zająć się czymś innym.
Zasada porządku - każdy przedmiot znajdujący się w przedszkolu ma swoje miejsce, dlatego skąd został wzięty, tam zostaje odłożony. Podobnie z osobami, każdy również ma swoje miejsce i wie, co do niego należy. To proste - dzieci kochają porządek. Porządek w otoczeniu = porządek w sercu.
Zasada ograniczenia - ograniczeniom, regułom i zasadom postępowania, podlegają wszystkie elementy życia przedszkolnego np. każdy materiał jest tylko w jednym egzemplarzu i trzeba go stosować tylko i wyłącznie zgodnie z jego przeznaczeniem, można pracować tylko w miejscu przez siebie wybranym, nie można innym pomagać - jeśli ktoś tego nie potrzebuje, nie można innym przeszkadzać, nie można sobie przeszkadzać. Są to jednak największe uogólnienia, ale trudno sobie wyobrazić wyliczanie konkretnych przykładów. Nie ma tu miejsca na przypadkowe rozwiązania czy nieprzewidywalne zachowania. Ten rodzaj pedagogiki jest metodą bezrepresyjną, gdzie dzieci robią to, co je interesuje i co nie przeszkadza innym.
Zasada izolowania trudności - młody człowiek, który pracuje z różową wieżą po to, aby poznać bądź uporządkować znane mu już pojęcia, które są związane z wielkością ma do dyspozycji: nauczyciela, który wie, kiedy pomóc oraz różową wieżę (która jest różowa). Materiał dydaktyczny jest skonstruowany w taki sposób, by każda pomoc dotyczyła tylko jednego zagadnienia np. pojęcia wielkości, a nie równocześnie jeszcze kształtów czy kolorów. Materiały są tak powiązane, że każde następne ćwiczenia zwiększają poziom trudności.
Zasada transferu - ten typ pedagogiki oferuje również najpełniejszy, spośród wszystkich metod nauczania zestaw pomocy dydaktycznych - Materiał Montessori. Każdy
z zestawów pomocy to tzw. ogniwo logicznie powiązane w długi łańcuch. Każde z ogniw zawiera w sobie pewne cechy materiału, które zostały już poprzednio wprowadzone plus jedna cecha więcej. Informacje i umiejętności, które zostały opanowane podczas pracy z materiałem dziecko przenosi na otoczenie. Zasada transferu to przenoszenie na otaczające środowisko nabytych umiejętności.
Zasada własnego działania i powtarzania - typowym zachowaniem dla nabywania nowych umiejętności jest zwrócenie się młodego człowieka ku określonej dziedzinie ludzkich działań, a wraz z tym fenomen powtarzania. Przykładem może być gaworzenie, jako sposób ćwiczenia mowy czy powtarzanie rozmaitych ruchów rozwijających koordynację oka z ręką czy ręki prawej z lewą. W placówkach założeniem jest, iż dziecko rozwija się zgodnie z programem wyznaczonym własnymi zainteresowaniami, potrzebami, możliwościami intelektualnymi czy fizycznymi. Jeżeli dziecko ma wewnętrzną potrzebę powtarzania czynności wchodzenia i schodzenia ze schodów - akceptujemy to. Pozwalamy dziecku na własne działanie i powtarzanie.
Zasada samokontroli - zasada ta pozbawia nauczycieli możliwości korygowania, poprawiania, wyrażania opinii, chwalenia dzieci, wyrażania dezaprobaty, możliwości zastosowania łagodnego uśmiechu zachęty, srogiego grymasu niezadowolenia. Jednym słowem: ta zasadza, pozbawia nauczyciela pewnego rodzaju władzy nad dzieckiem. Mało tego staje się on niepotrzebny - dlatego, ponieważ materiał montessoriański jest tak zbudowany, że pozwala dzieciom, samodzielnie stwierdzić, czy daną pracę wykonały dobrze czy źle, gdzie i kiedy nastąpiła pomyłka oraz jak ten błąd naprawić.
Na podstawie powyższych zasad, można wskazać na pewien model osobowości nauczyciela. Wychowawca przede wszystkim musi dokonać w sobie koniecznej przemiany wewnętrznej. Wyzbycie się dumy, górowania nad dzieckiem, przejawów niezadowolenia, złości i pychy staje się punktem wyjścia do odnowionych, a więc właściwych relacji z dzieckiem. Wewnętrzna przemiana wiąże się z poznawaniem dziecka poprzez obserwację. Metodyczna obserwacja jest nieodzownym obowiązkiem nauczyciela .
W tej chwili coraz częściej zachęca się rodziców do wyboru przedszkola i zaangażowania w kształcenie dziecka. Wraz z zainteresowaniem wzrastają wymagania wobec szkoły. Rodzic szuka takiej placówki, która może zaoferować optymalne warunki do rozwoju jego dziecka. Przyszłość będzie stawiała przed młodym człowiekiem całkowicie nowe wyzwania zarówno w sprawach społecznych, jak i sytuacjach życiowych. Aby zapewnić kreatywny rozwój dziecka kształcenie musi się opierać na umiejętność doboru argumentów, odpowiedzialności i szacunku dla odmienności. Dla dzieci niezbędna jest pewność siebie, samodzielna praca oraz możliwość rozwoju swojej kreatywności, dopiero wtedy czują swoją przynależność do społeczeństwa .

5. Materiał Montessori
Dla dziecka niezbędne jest odpowiednio przygotowane otoczenie tak, aby mogło
w nim odkrywać rzeczy, na miarę swojego wieku. W otoczeniu zawarte być powinny „impulsy” odpowiadające wrażliwym fazom, pobudzające do działania a tym samym umożliwiające jak najczęstszą polaryzację uwagi. Otoczenie ma towarzyszyć rozwojowi uzdolnień i zainteresowań, musi stymulować jego działania i wprowadzać je w kulturę i cywilizację. Ale i odwrotnie, ma pomagać dziecku (dając do tego środki) w rozszyfrowywaniu rzeczywistości. Bardzo istotnym elementem przygotowanego otoczenia jest tzw. Materiał Montessori. Jego zadaniem jest wspomaganie rozwoju dziecka, dlatego nazywany jest materiałem rozwojowym. Służy kształtowaniu całej osobowości, przez co jest najbardziej rozbudowanym zestawem pomocy, przypisanym do jakiejkolwiek metody nauczania. Materiał Montessori przeznaczony jest do praktycznych ćwiczeń, związanych z troską o siebie i otoczenie. Pozwala na niezależność i wdrażanie do samokontroli dziecka. Uczy pełnej koncentracji a także pomaga ukształtować nawyki związane z przygotowaniem miejsca pracy i utrzymywaniem porządku np. układanie bukietów, przelewanie, nakrywanie do stołu, zapinanie, prasowanie, polerowanie, wyciskanie soku, pranie i inne.

M. Montessori twierdziła: „Musimy dać dziecku filozofię rzeczy”, tzn. trzeba mu nasunąć właściwości dające się wyabstrahować z rzeczy, jak: kolor, wymiar, formę, zapach, dźwięk i wagę, jako zmaterializowaną abstrakcję” w „formie dotykalnych przedmiotów” służących skoncentrowanemu dialogowi .
Wśród Materiału Montessori można wskazać kilka jego odmian.
Materiał sensoryczny - służy on kształceniu zmysłów. Dzieci ćwicząc z nim doświadczają wszelakiej różnorodności rozmiarów, kształtów, faktur, kolorów, wag, zapachów, smaków czy ciśnienia. Poznają mnóstwo pojęć, które są związane z doznaniami płynącymi przez zmysły, uczą się je nazywać i różnicować. Dzięki temu materiałowi mogą wyrabiać w sobie świadomość ładu i harmonii w otoczeniu.
Materiał językowy - służy on do poznania mowy oraz słowa pisanego. Uczy używania właściwego języka mówionego i wzbogaca słownictwo dziecka, także pozwala zapoznawać się z czytaniem, pisaniem i pracą z tekstem. Pobudza zainteresowanie słowem, ale również pozwala na prawidłowe kształtowanie pracy dłoni przy pisaniu.
Materiał do matematyki - dzięki specjalnej konstrukcji poprzez izolację poszczególnych pojęć, pozwala na właściwe i zindywidualizowane tempo pracy dziecka
w procesie przechodzenie przez owy materiał. Młody człowiek ma możliwość poznania arytmetyki czy geometrii.
Materiał tzw. wychowania kosmicznego - czyli astronomii, biologii, geografii, historii. Dziecko dzięki temu materiałowi zaczyna poznawać i rozumieć świat, którego jest częścią. Wychodzi od ogółu do szczegółu, poznaje najpierw całość (pojęcie ląd, woda), stopniowo przechodząc do informacji bardziej szczegółowych (półwyspy, jeziora). Zawiera wiedzę o świecie i zjawiskach w nim zachodzących, budując poczucie ponoszenia za niego odpowiedzialności.
Materiały artystyczne - są one związane z ekspresją plastyczną i muzyczną. Pozwalają na wykorzystywanie oraz zbieranie zdobytych już doświadczeń i wiedzy w aktywności twórczej.
Pedagogika Marii Montessori została przygotowana zgodnie z następującymi regułami:
1. uwzględnienia stopnia rozwoju dziecka,
2. zapewnienia wielowariantowego zastosowania i powtarzalności doświadczenia,
3. stopniowania trudności,
4. przechodzenia od materiału konkretnego do bardziej abstrakcyjnego,
5. budzenia ciekawości i zainteresowania dziecka, pobudzania motywacji,
6. związku z rzeczywistością społeczną i przyrodniczą,
7. wyzwalania różnych form aktywności,
8. samodzielnej kontroli błędu.

6. Podstawowe pojęcia pedagogiki Montessori
Absorbująca psychika – to charakterystyczna dla wieku 0 - 3 lat forma psychiczna rozwoju dziecka. Młody człowiek w tym okresie rozwoju całym sobą, podświadomie i bez żadnego wysiłku wchłania bodźce z otoczenia. Montessori porównywała ten odbiór świata i uczenia się do gąbki, która dobrze wchłania.
Fazy wrażliwe – to fazy, które występują w rozwoju każdego dziecka, okresy szczególnej wrażliwości na bodźce z otoczenia. Ich występowanie jest zależne od indywidualnego planu rozwoju i nie można ich wywołać sztucznie. Dziecko wykazuje wtedy możliwości wyuczenia się określonej umiejętności, sprawności.
Polaryzacja uwagi – na początku, zdaniem autorki, można zaobserwować w czynnościach dziecka pierwszą fazę, w której jest ono zajęte wyborem przedmiotu. Bywa, że na krótko zajmie się jedną rzeczą, by po chwili ją odłożyć i przejść do następnej. Sprawia to wrażenie braku koncentracji, braku zainteresowania, dziecko wydaje się rozproszone, niespokojne. Montessori uwrażliwiała, że jest to naturalny moment „szukania”, stąd dziecko sprawia wrażenie nawet „pozornie zmęczonego”. Z chwilą jednak, gdy zgodnie z wrażliwą fazą znajdzie w otoczeniu pobudzające do czynu impulsy, dochodzi do drugiej fazy – fazy wielkiej pracy. Na tym etapie uwaga dziecka niejako związuje się z przedmiotem, którym się zajmuje – aktywnie, w głębokim skupieniu i oddaniu. Etap ten kończy się, kiedy młody człowiek czuje się tą aktywnością „nasycony”. Charakterystyczne dla niej jest powtarzanie zajęcia. Nie musi też w tym miejscu zostać osiągnięty cel zewnętrzny. Liczy się radość
z wykonywania czynności, które pośrednio prowadzą do zdobycia nowych umiejętności .
Normalizacja – to następstwo polaryzacji uwagi. Jest to stan wewnętrznej równowagi i harmonii. Dziecko jest spokojne i opanowane, wrażliwe na ład i dyscyplinę wewnętrzną, jest otwarte na potrzeby innych. „Znormalizowane” dziecko wierzy w swe możliwości rozwoju, ma poczucie własnej wartości, staje się odpowiedzialne za siebie i innych, coraz bardziej uniezależnia się od zewnętrznych wpływów.

Jak wiemy, M. Montessori zawsze w rezultacie chodziło o takie pogłębione rozumienie pomocy wychowawczej. Wychowanie u autorki dotyczy całej osobowości człowieka, a pomoc wychowawcza jest zarazem pomocą w sensie dydaktycznym. Wizja wychowania zaproponowana przez Marię Montessori ma głęboki wymiar humanistyczny i personalistyczny. Może stać się wyzwaniem dla osób dorosłych, by wychowanie było autentycznym dialogiem pedagogicznym, a praca z dzieckiem – radosnym obowiązkiem .


BIBLIOGRAFIA:
1. Miksza M.: Zrozumieć Montessori, czyli Maria Montessori o wychowaniu dziecka. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010
2. Montessori M.: Grundlagen meiner Pädagogik. Hrsg. von B. Michael, Heidelberg 1965
3. Montessori M.: Kinder, die in der Kirche leben. Freiburg 1964
4. Skjöld Wennerström K., Bröderman Smeds M.: Peagogika Montessori w przedszkolu i szkole. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009
5. G. Badura-Strzelczyk: Pomóż mi zrobić to samemu- Jak wykorzystać idee Marii Montessori we współczesności, „Impuls”, Kraków 1998