I jakżeż ty zrobisz krok/w nieskończoność? "La précieuse" Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej

„La précieuse” Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej jest utworem, który można omówić na lekcji języka polskiego w klasie drugiej gimnazjum. Ta, na pozór błaha, miniatura poetycka, ukazująca krótką scenkę rodzajową, skrywa w sobie wiele istotnych wartości, które można odnieść do życia młodego człowieka – zwłaszcza do jego planów na przyszłość.
Interpretację wiersza „La précieuse” warto rozpocząć od wyjaśnienia uczniom samego znaczenia tytułu, co ułatwi im pracę nad tekstem. Wyraz ten pochodzi z języka francuskiego i oznacza „wykwintnisię, delikatną, przesadnie elegancką paniusię, damulkę” (A. Brożek i in., „«Swoimi słowami». Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego wraz ze szkołą pisania. Język polski dla gimnazjum. Klasa 2.”, Warszawa 2010, s. 56). Nauczyciel powinien również zwrócić uwagę na prawidłową wymowę „la précieuse” – jeżeli w klasie znajdują się osoby, które uczą się ojczystej mowy Moliera, to warto jedną z nich poprosić o przeczytanie kolegom i koleżankom tytułu utworu.
Podczas lekcji poświęconej interpretacji wiersza, szczególnie ważne jest pierwsze czytanie dzieła, dlatego też powinien to zrobić sam polonista („Proces czytania – różne formy pracy z tekstem literackim”, oprac. G. Chojnacka, s. 10 [dostęp 25.11.2012]. Dostępny w Internecie: http://www.profesor.pl/publikacja,2637,Artykuly,Proces-czytania-rozne-formy-pracy-z-tekstem-literackim). Ponadto, gdy nauczyciel będzie czytał „La précieuse”, uczniowie zamykają oczy, dzięki czemu każdy z nich stworzy własny obraz bohaterki lirycznej. Następnie warto zapytać uczniów, jak wyobrażają sobie kobietę opisaną w wierszu Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej – takie ćwiczenie pobudza kreatywność podopiecznych, przygotowuje ich do interpretacji utworu. W dalszej kolejności dzieci, wspólnie z nauczycielem, porównują swe wypowiedzi z następującym obrazem Wiesławy Kwiatkowskiej (W. Kwiatkowska, „La précieuse” [il.], [dostęp 25.11.2012]. Dostępny w Internecie: http://www.zapiecek.com/kwiatkowska/La_precieuse.jpg).
Malarka, miłośniczka poezji Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i Leśmiana, tworzyła obrazy, które przedstawiały sytuacje opisane w utworach. Dzieło Kwiatkowskiej ukazuje dzieciom korelację świata sztuki ze światem poezji – wszak są to dwa mikrokosmosy, które bardzo często ze sobą koegzystują, czego dowodem są chociażby dzieła wspomnianej wcześniej artystki (związek literatury z malarstwem w interesujący sposób podejmuje Alina Biały w swej książce „Literatura i malarstwo” Warszawa 2009).
Gdy już nakreślimy sobie zewnętrzny szkic bohaterki lirycznej „La précieuse”, pożądane byłoby, aby uczniowie zapisali w zeszytach następujące atrybuty delikatnej elegantki:
• futro,
• chiński piesek,
• parasol,
• róża.
Dokonajmy teraz „powierzchownej” interpretacji – scharakteryzujmy kobietę w taki sposób, w jaki została zaprezentowana w utworze (zabieg ten pozwoli słabszym uczniom zrozumieć głębszy sens wiersza, który wykażemy w dalszej części pracy). Spójrzmy na przymioty damulki – futro, chiński piesek świadczą o odpowiedniej sytuacji materialnej. Róża, nazywana kwiatem miłości, wskazuje, iż „la précieuse” powraca ze spotkania z ukochanym, a od deszczu chroni bohaterkę parasol. Reasumując, kobieta wydaje się być zadowoloną – opływa w dostatku, jest zakochana – jednakże dwa ostatnie wersy, będące puentą utworu, „I jakżeż ty zrobisz krok/w nieskończoność?”, budzą pewne wątpliwości. Zatem – czy jej szczęście to tylko pozory?
Podczas interpretacji „La précieuse” Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej dostrzega się wyraźnie zaznaczoną obecność podmiotu lirycznego, który w bezpośredni sposób zwraca się do adresatki utworu za pomocą zaimków wskazujących – „widzę cię, jakżeż ty zrobisz [...]”. Jest on bacznym obserwatorem wyglądu oraz zachowania elegantki, które opisuje w ironiczny sposób (prześmiewcze zdrobnienie piesek czy problem przejścia przez kałużę). Polonista, dopiero na tym etapie lekcji, powinien zaznajomić swych podopiecznych z biografią autorki wiersza, która ułatwi rozszyfrowanie tajemniczej osoby podmiotu lirycznego.

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska (1891 – 1945), poetka, dramatopisarka, autorka oryginalnych wierszy miłosnych, a także poetyckich refleksji nad naturą i historią. W jej utworach często pojawiają się sylwetki kobiet ze środowiska towarzyskiej i arystokratycznej elity. Poetka przedstawiała je w sposób bezlitośnie prawdziwy, naznaczony ironią i humorem (A. Brożek i in., «Swoimi słowami»..., s. 56).

Kontekst biograficzny, jako jedno z narzędzi interpretacyjnych, umożliwia uczniom nakreślić sylwetkę nadawcy w „La précieuse” – jest to osoba, która krytycznie, z dozą ironii, wyraża swe opinie na temat stereotypu kobiety z wyższych sfer, skupiającej się głównie na rzeczach materialnych, tj. drobnych błahostkach: na ciepłym futerku czy chińskim piesku (będącym raczej zwykłą maskotką aniżeli wiernym towarzyszem). Ponadto uczniowie mogą scharakteryzować nadawcę utworu jako kobietę (opierając się o wspomnianą wcześniej biografię poetki), wówczas warto zaznaczyć na lekcji, iż w tym wypadku jest to podmiot liryczny stylizowany autorsko, tzn. pewne wątki z życia pisarza odciskają swe piętno na osobie mówiącej w dziele.
Wspominaliśmy wcześniej o pierwszym, powierzchownym odczytaniu utworu, którego celem było zrozumienie treści wiersza przez słabszych uczniów. Po krótkim opisie bohaterki lirycznej, jak i osoby mówiącej w tekście, warto teraz przejść na drugi, głębszy poziom interpretacji „La précieuse”. Przyczynkiem do tego niech będą dwa ostanie wersy: „I jakżeż ty zrobisz krok/w nieskończoność?” (scharakteryzowane wcześniej jako puenta utworu). Dostrzega się tutaj pewną semantyczną grę, którą prowadzi podmiot liryczny – zestawia ze sobą dwa kontrastowe rzeczowniki: „[małą] kałużę z nieskończonością”. Cytowana wcześniej kałuża – o niewielkiej powierzchni – jest w rzeczywistości głęboką przepaścią, a mały krok, który ma uczynić kobieta, znacznie wydłuża swój dystans, stając się milową odległością. Uczniowie zauważają, iż elegantka nie jest zdolna, aby podjąć ważną decyzję, chociaż na chwilę oderwać się od drobnostek życia codziennego. Za wskazaniem nauczyciela, podopieczni odkrywają symbolikę owego milowego kroku nad głęboką przepaścią – czyż my sami nie znajdujemy się dosyć często w podobnej sytuacji? Stoimy na krawędzi urwiska i zastanawiamy się, jak bezpiecznie przedostać się na jego drugą stronę. Istotę życia przesłaniają nam sprawy błahe, tworzące pozory idealnego świata. W tym momencie lekcji warto po raz kolejny zastanowić się nad atrybutami „la précieuse” i rozszyfrować ich symbolikę (uczniowie zapisują tę wiadomość w zeszytach):
• futro – bogactwo,
• chiński piesek – tandeta, pozory idylli,
• parasol – ochrona przez światem, szklana kopuła, pod którą żyje bohaterka,
• róża – tutaj symbol tęsknoty za upragnioną miłością.
Sylwetka bohaterki lirycznej wiersza zmusza (nie tylko) młodego czytelnika do zastanowienia się nad samym sobą – w jakim kierunku JA tak naprawdę zmierzam? Otoczeni wspaniałymi, drogimi, lecz jakże pustymi pamiątkami, prowadzimy wygodne, konformistyczne życie. Bardzo często cechuje nas brak odwagi, by podjąć ważną decyzję, przez co skazujemy się na piękną idyllę, gdzie zwykła, malutka kałuża okazuje się głęboką przepaścią, w której bezpowrotnie przepadnie ciepłe futerko, jak i chiński piesek. Wiersz Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej przedstawia treści istotne, rezygnując jednocześnie z patetycznej stylizacji. Polonista powinien zaznaczyć uczniom, iż nie zawsze to, co ważne, musi być wyrażone za pomocą wielkich słów, gdyż prostota i minimalizm również mogą stać się nośnikami wartości rudymentarnych.
Odpowiednio przeprowadzona lekcja z „La précieuse” Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej pozwala uczniowi wejść na grząski grunt interpretacji. Podopieczni, postępując zgodnie ze wskazówkami nauczyciela, sięgają po swą wyobraźnię, jakże pomocną przy poznawaniu tajemniczej metaforyki poezji. Ponadto korespondencja literatury z malarstwem (wykorzystanie obrazu Kwiatkowskiej) ułatwia żakom pracę nad interpretowanym tekstem. Dzieło poetki skłania młodego czytelnika do głębokiej refleksji nad własnym życiem – dokąd tak zmierzam i czy naprawdę warto?

BIBLIOGRAFIA
Bibliografia podmiotu:
1. Pawlikowska-Jasnorzewska Maria, La précieuse, w: Adam Brożek i in., «Swoimi słowami». Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego wraz ze szkołą pisania. Język polski dla gimnazjum. Klasa 2., Warszawa 2010.

Bibliografia przedmiotu:
1. Brożek Adam i in., «Swoimi słowami». Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego wraz ze szkołą pisania. Język polski dla gimnazjum. Klasa 2., Warszawa 2010.
2. Kwiatkowska Wiesława, La précieuse [il.], [dostęp 25.11.2012]. Dostępny w Internecie: http://www.zapiecek.com/kwiatkowska/La_precieuse.jpg.
3. Proces czytania – różne formy pracy z tekstem literackim, oprac. Grażyna Chojnacka, s. 10 [dostęp 25.11.2012]. Dostępny w Internecie: http://www.profesor.pl/publikacja,
2637,Artykuly,Proces-czytania-rozne-formy-pracy-z-tekstem-literackim.