Dobór, selekcja do nauczania początkowego na przykładzie ZNICZA Pruszków rocznik 2002

Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego
w Warszawie
Szkoła Trenerów Polskiego Związku Piłki Nożnej

Kurs Wyrównawczy UEFA A


Dariusz Zieliński

Dobór, selekcja do nauczania początkowego na przykładzie
ZNICZA Pruszków rocznik 2002


Warszawa 2013

1. WSTĘP
2. CHARAKTERYSTYKA POJĘCIA DOBÓR (NABÓR)
3. CHARAKTERYSTYKA POJĘCIA SELEKCJA
4. RODZAJE SELEKCJI
5. RODZAJE SELEKCJI W ZALEŻNOŚCI OD ETAPU NAUCZANIA/TRENOWANIA
6. KRYTERIA WYBORU PRZY SELEKCJI
6.1 Wiek i odpowiedni stan zdrowia,
6.2 Budowa somatyczna,
6.3 Uzdolnienia ruchowe,
6.4 Sprawność fizyczna ogólna,
6.5 Sprawność fizyczna specjalna,
6.6 Sprawność psychiczna,
6.7 Wynik sportowy.
7. NABÓR W ZNICZU PRUSZKÓW ROCZNIKA 2002
8. CZYNNOŚCI SELEKCYJNE W ZNICZU PRUSZKÓW ROCZNIKA 2002
8.1. Pomiary somatyczne
8.2. Testy sprawności fizycznej ogólnej
8.2. Testy sprawności fizycznej specjalnej
8.3. Mała gra szkolna
8.4. Środowiskowe i genetyczne uwarunkowania predyspozycji i zdolności motorycznych na podstawie badania ankieterskiego
9. METODOLOGIA SELEKCJI
10. WNIOSKI


1. Wstęp
Konkurencja w sporcie, szybki postęp wyników sportowych, wysokie koszty szkolenia zawodników i wymagania istniejące w sporcie zawodowym spowodowały wzrost zainteresowania zagadnieniem doboru oraz selekcji w piłce nożnej. Coraz częściej zachodzi konieczność, aby w piłce nożnej funkcjonowały jednostki, co do których można powiedzieć że są do tego predysponowane, czy wręcz stworzone, posiadają „talent piłkarski”.
Wyłonienie jednostek utalentowanych i skupienie się na pracy z nimi, jest celem racjonalnego procesu szkolenia. Pojęcie talentu sportowego jest oczywiście pojęciem względnym, związanym z posiadaniem wybitnych zdolności, potencjalnych możliwości i uzdolnień do gry w piłkę nożną.
Mając na uwadze identyfikację telentów, ale również biorąc pod uwagę masowe zainteresowanie piłką nożną przy ograniczonych zasobach i środkach, istotne jest aby w doborze kandydatów do uprawiania wybranej dyscypliny sportowej – tu:piłki nożnej, a później na poszczególnych etapach szkolenia powszechnie stosowane były dobór (nabór) i selekcja.
Trzeba przy tym pamiętać, że szkolenie nie potwierdzone doborem i selekcją jest z góry skazane na niską efektywność. Jednocześnie warunkiem uzyskania pozytywnych efektów naboru i selekcji jest właściwa organizacja od strony metodycznej.
Pojęcia naboru i selekcji często są łączone ze sobą, a tymczasem są to zupełnie różne zagadnienia. Z drugiej jednak strony, biorąc pod uwagę cel naboru i selekcji, można powiedzieć, że jest to łączny proces zmierzający do wybrania jednostek, których potencjał wskazuje na możliwość uzyskania w przyszłości wysokiego poziomu sportowego.
Celem niniejszej pracy jest prezentacja autorskiej metody doboru i selekcji na etapie nauczania początkowego w zespole ZNICZ Pruszków rocznik 2002. W pierwszej części pracy autor przedstawił krótką charakterystykę pojęć doboru, selekcji, sposobów ich realizacji w praktyce. W kolejnej części pracy omówiono najczęściej stosowane zbiory informacji na podstawie, których dokonuje się selekcji. W głównej niniejszego opracowania, autor opisał czynności naborowe i selekcyjne, w tym testy praktyczne, jakim poddano chłopców urodzonych w 2002r grupy naborowej zespołu piłkarskiego ZNICZ-a Pruszków jesienią roku 2010.
Przedstawiona metodologia doboru i selekcji została wdrożona w całym klubie Znicz Pruszków począwszy od kolejnej grupy naborowej.
Autor przy doborze testów i wyborze rozwiązań bazował na dostępnej literaturze krajowej oraz zagranicznej, jak również na doświadczeniach innych trenerów pracujących w klubie MKS Znicz Pruszków, między innymi Roberta Kochańskiego ( trenera pierwszego zespołu, który w zespole seniorów, ma kilku swoich wychowanków), Adama Mrówki-wieloletniego trenera dzieci i młodzieży, materiałów z kursów i szkoleń, oraz fachowych portali internetowych. Pracę kończy krótkie podsumowanie i bibliografia.

2. Charakterystyka pojęcia dobór (nabór)
Pierwszą czynnością inicjatora stworzenia grupy chętnych do uprawiania piłki nożnej jest kwestia doboru (naboru). Dobór bardziej popularnie używanym słowem nabór, polega na tworzeniu i powiększaniu grup treningowych. Rozumiany jest przez ”postępowanie, które umożliwia wyłonienie osobników w odpowiednim wieku, najbardziej utalentowanych oraz rokujących rozwój cech i właściwości niezbędnych do osiągnięcia w przyszłości wysokiego poziomu sportowego” .
Innymi słowy dobór to pewien sposób działań mających na celu wyszukanie spośród kandydatów chcących uprawiać piłkę nożną osób, które rokują nadzieję na uzyskanie wysokich wyników w piłce nożnej.
Podejmując się naboru należy najpierw zainicjować szereg działań promocyjno-organizacyjnych mających na celu zachęcenie do trenowania piłki nożnej, poinformowanie o możliwości uczenia się gry w piłkę nożną, sposobie naboru, w tym miejsca i daty naboru. Chodzi bowiem o jak największe zainteresowanie naborem i przyciągnięciem wielu chętnych. Objęcie naborem jak największej liczby chętnych wynika z problemu jaki zauważają autorzy wielu prac o naborze, ale również trenerzy dzieci tj. tematu skuteczności naboru i jednorazowości naboru. Efektem doboru „jest powstanie 4 grup osób: zdolnych, niezdolnych odrzuconych do uprawiania sportu, zdolnych niesłusznie odrzuconych oraz zdolnych niesłusznie zakwalifikowanych do dalszego szkolenia” . Dodatkowo w większości przypadków nabór jest czynnością, a nie procesem ponieważ dotyczy grupy, która w danym momencie, w odpowiednim czasie i miejscu została zidentyfikowana. Zdarza się, że tzw. „talenty”, które z różnych względów nie pojawią się na naborze, tracą szansę szkolenia. Oczywiście można mówić o tzw. naborach uzupełniających – odbywających się w kolejnych częściach etapu szkolenia i dotyczą one osób, które cechuje wolne tempo rozwoju osobniczego, albo zmieniają dyscyplinę sportu lub dopiero po określonym czasie ujawniły wysokie możliwości sportowe – jednakże powstaje pytanie czy w dalszym etapie nauczania/trenowania można opanować w sposób mistrzowski wiele czynności ruchowych, umiejętności, które uczone są już we wstępnym etapie kontaktu z piłką nożną.

3. Charakterystyka pojęcia selekcja
Selekcja to dalsza faza sprawdzania postępu w zakresie szkolenia, oparta na przydatności do dalszego etapu nauczania. Selekcja polega na rezygnacji z przyjętych podczas naboru jednostek, których poziom określonych możliwości fizycznych i psychicznych nie rokuje spodziewanych wyników sportowych. Selekcja dotyczy poszukiwań wśród osobników, które w wyniku naboru otrzymały wcześniej szansę gry w piłkę nożną. Najlepiej przystąpić do niej po obserwacji w trakcie szkolenia.
Innymi słowy selekcja jest działaniem przeciwnym do naboru i polega na eliminowaniu ze szkolenia określonych jednostek. Wcześniej jednak należy ustalić kryteria, pozwalające dokonać selekcji. Nie można przy tym zapomnieć, że dzieci (młodzież) rozwijają się w różnym tempie. Istnieje tzw. wiek biologiczny i wiek kalendarzowy. Różne jest też tempo rozwoju psychofizycznego dzieci itd.
Przystępując do selekcji, trzeba zdawać sobie sprawę z konieczności bardzo delikatnego i uważnego postępowania. Prowadząc badania selekcyjne, konieczne jest wzięcie pod uwagę obiektywnych i wszechstronnych wyników obserwacji przy jednoczesnym uzupełnieniu subiektywną oceną doświadczonych trenerów.

4. Rodzaje selekcji
W dotychczasowej praktyce najczęściej stosowane są następujące sposoby selekcji:
1) Naturalny (spontaniczny)
2) Intuicyjny (subiektywny)
3) Kierowany.
Ad. 1) Naturalny – po ogłoszeniu naboru przyjmuje się wszystkich zainteresowanych uprawianiem wybranej dyscypliny sportowej w grupach szkoleniowych pod opieką trenerów. Następnie na podstawie określonych kryteriów obserwacji wybiera się z dużej grupy ustaloną liczbę najbardziej utalentowanych zawodników. Reszta odpada.
„Selekcja naturalna związana jest tzw. „teorią piramidy”. Zakłada ona, że im szerszy jest nabór (podstawa piramidy), im więcej osób rozpoczyna uprawianie danej dyscypliny Sportu, tym większe są szanse identyfikacji wybitnych talentów sportowych w danej populacji”
W piłce nożnej, gdzie często występuje duże zainteresowanie naborem, taka selekcja może być dokonywana z powodzeniem.

Ad. 2) Intuicyjny (subiektywny) – polega na wyborze i kwalifikowaniu do szkolenia na podstawie oceny ferowanej przez doświadczoną kadrę nauczycielską lub trenerską. Ocena składa się głównie ze specyficznych parametrów cech sprawności ogólnej i specjalnej, a także cech psychicznych i warunków fizycznych.
Selekcja intuicyjna stanowi trudniejszą formę, szczególnie istotna jest m.in. liczba sprawdzianów, gier niezbędnych do wyłonienia najlepszych. Największą rolę odgrywa doświadczenie trenera, który potrafi wytypować w danej grupie jednostki najbardziej utalentowane.
Ad. 3) Kierowany – polega na ograniczeniu liczby osób do utalentowanych, spełniających kryteria wyznaczone w „modelu” na poszczególnych etapach szkolenia. Kierowanie polega na założeniu, że wartości z modelu muszą być znane już w początkowym etapie szkolenia, a następnie poddane stałej obserwacji. W tym systemie liczba trenujących zmniejsza się „skokowo”, ponieważ eliminacja następuje pod koniec etapu procesu treningu, a kryterium selekcyjnym są wyniki sportowe i wyniki różnego rodzaju testów kontrolnych.
W piłce nożnej tego rodzaju selekcja stosowana jest raczej sporadycznie, częściej w indywidualnych dyscyplinach sportowych.

5. Rodzaje selekcji w zależności od etapu nauczania/trenowania
W procesie szkolenia zawodnika piłki nożnej możemy wyodrębnić dwa zasadnicze etapy: nauczania i trenowania.
Etap nauczania jest to wstępny okres procesu szkolenia, w którym początkujący zawodnik trenujący pod kierunkiem dobrego trenera zdobywa podstawowe wiadomości z zakresu wybranej dyscypliny sportu i opanowuje elementarny zasób ćwiczeń. Umiejętności zdobyte na etapie nauczania stanowią bazę umiejętności zawodnika na podstawowym stopniu wyszkolenia i są warunkiem jego szybkich postępów na tym etapie trenowania. Różnorodność problemów szkoleniowych i wychowawczych charakterystycznych dla tego etapu sprawia, iż przed trenerem stoi bardzo trudne zadanie najlepszego przygotowania zawodnika i pokierowania jego rozwojem.
Etap trenowania jest to następny okres szkolenia, w którym zawodnik ćwiczy nadal pod okiem trenera, ale przygotowuje się do doskonalenia swych umiejętności. Na etapie trenowania zawodnik, posiadający już pewne umiejętności i poprzednio nabyte doświadczenie, wykazuje więcej inicjatywy, pomysłowości a nawet improwizacji w ćwiczeniach i grze.
Zatem w przeciągu obydwu etapów, które składają się na proces szkolenia, zawodnik powinien najpierw nauczyć się podstaw piłki nożnej, a następnie trenować, doskonalić elementy z zakresu techniki, taktyki, motoryki piłki nożnej.
Ten ogólny podział uzasadnia się, z jednej strony względami szybszego rozwoju biologicznego młodocianych zawodników, uzyskiwania wysokich wyników sportowych przez dzieci. Z drugiej strony - podkreśla się szczególnie ochronę młodych organizmów przed wielkimi obciążeniami szkodliwymi dla zdrowia.
Biorąc pod uwagę nauczanie i trenowanie piłki nożnej selekcję w piłce nożnej dzieli się najczęściej na trzy etapy:
1) Wstępną – kwalifikacja dzieci do wstępnego początkowego szkolenia podstawowego. Selekcja dokonywana przez trenerów, ale również nauczycieli w-f z dużej grupy kandydatów wybiera się określoną liczbę dzieci głownie na podstawie ich obserwacji uzdolnień i umiejętności. Najczęściej dotyczy dzieci w wieku 6-10 lat. Można przy tym dodatkowo stosować najprostsze testy sprawności ogólnej i specjalnej.
2) Właściwą – kwalifikowanie młodych zawodników najbardziej utalentowanych, prowadzonych w okresie szkolenia podstawowego. Dokonywana po nauczaniu początkowym na podstawie postępu w zakresie nabytych umiejętności przekazanych przez trenera, prób (testów) kontrolnych z zakresu sprawności ogólnej i specjalnej.
3) Końcową – kwalifikacja zawodników na podstawie wyników szkolenia, cech osobowości motywujących do dalszego uprawiania piłki nożnej oraz określenie uzdolnień i predyspozycji do uzyskiwania optymalnych wyników sportowych.
Odrębny stopień selekcji stanowi wybór zawodnika do reprezentacji lub kadry. Selekcja polega wtedy na wyborze najbardziej przydatnych zawodników z grupy bardzo dobrych zawodników. Ogólnie uważa się, selekcja do treningu wyczynowego powinna obejmować:
- Ocenę cech osobowości,
- Ocenę szybkości uczenia się złożonych form ruchowych, zdolności adaptacji do różnych obciążeń, stale zmieniających się sytuacji itp.,
- Poziom wydolności funkcjonalnej organizmu.

6. Kryteria wyboru przy selekcji
W celu ograniczenia przypadkowości w doborze i selekcji oraz efektywniejszego ich dokonania, korzysta się ze zbiorów informacji o zawodnikach, obejmujących takie dane jak:
6.1 Wiek i odpowiedni stan zdrowia,
6.2 Budowa somatyczna,
6.3 Uzdolnienia ruchowe,
6.4 Sprawność fizyczna ogólna,
6.5 Sprawność fizyczna specjalna,
6.6 Sprawność psychiczna,
6.7 Wynik sportowy.

Ad. 6.1 Wiek – U dzieci i młodzieży występuje zależność między wiekiem a poziomem sprawności fizycznej. Są różne metody służące do ocen stopnia rozwoju jednostki. Najczęściej stosuje się metody oceny wieku biologicznego przez określenie wieku kostnego, porównanie wieku kalendarzowego ze wskaźnikami wieku biologicznego.
Odpowiedni stan zdrowia – nie chodzi tylko o stwierdzenie aktualnego stanu zdrowia, ale rokowanie na przyszłość, o określenie wydolności fizycznej i możliwości znoszenia obciążeń reżimu treningowego. Selekcja medyczna zapobiega powikłaniom zdrowotnym, oszczędza niepotrzebnych przeżyć związanych ze słabymi wynikami sportowymi.

Ad. 6.2 Budowa somatyczna ciała ma istotne znaczenie w działalności sportowej – z tego względu już na etapie selekcji istnieje potrzeba przewidywania przyszłych parametrów fizycznych zawodnika.
Przewidywanie nie jest łatwe - zdeterminowane jest wieloma czynnikami wyznaczającymi przebieg rozwoju osobniczego. Stanowi efekt współdziałania czynników wrodzonych i środowiskowych. Istnieją jednakże przesłanki do prognozowania ostatecznego wzrostu np. dzieci wysokich rodziców mają szanse, że będą również wysokie, szybkie tempo rozwoju w okresie dojrzewania, ocena wieku kośćca, ocena objawów dojrzewania płciowego.
W praktyce budowę somatyczną dość dobrze określają dwa parametry: wysokość i ciężar ciała – pamiętając, że tkanka tłuszczowa ujemnie koreluje z cechami motorycznymi.

Ad. 6.3 Uzdolnienia ruchowe – przez które rozumiemy „zespół właściwości decydujących o łatwym, dokładnym i trwałym uczeniu się i które w rezultacie wyznaczają maksymalny poziom sprawności ruchowej, jaki może osiągnąć dany osobnik w procesie szkolenia”
Uzdolnienia ruchowe uwidaczniają się w stosunkowo łatwym i dokładnym przyswajaniu nowych nawyków w sensie ogólnym np. podobne uzdolnienia w wielu dyscyplinach, a następnie w pewnym kierunku (piłka nożna).
Za próby uznaje się zestawy ruchów nie używanych ani w życiu codziennym, ani w praktyce sportowej np. dokładność ruchu w zależności od jego intensywności, koordynacja dynamiczna, szybkość ruchu, ekonomia ruchów itp.

Ad. 6.4 Sprawność fizyczna ogólna stanowi fundament w piłce nożnej i dlatego jej rozpoznanie przy naborze i selekcji jest konieczne. Przyrost poziomu sprawności ogólnej i jej systematyczna ocena podlega rejestracji w rozwoju kariery sportowej zawodników, dlatego też trenerzy powinni znać jej poziom wyjściowy i śledzić postępy w procesie treningowym.
Ocenę sprawności ogólnej przeprowadza się najczęściej za pomocą zestawu prób (testów) określających poziom poszczególnych cech motorycznych takich jak: szybkość, siła dynamiczna, wytrzymałość tlenowa. Należy przy tym uwzględnić takie czynniki jak wiek, kryteria wagowo-wzrostowe, warunki środowiskowe (warunki i poziom w-f w szkole, pochodzenie, warunki materialne itp.)

Ad. 6.5 Sprawność fizyczna specjalna – w piłce nożnej selekcja w tym zakresie nie jest bynajmniej sprawą prostą ponieważ mamy do czynienia z wieloma elementami niewymiernymi. Poziom sprawności specjalnej - technicznej oceniany jest również na podstawie odpowiednich testów. Znaczenie tych testów jest przy naborze dzieci znacznie mniejsze niż badania sprawności ogólnej. Są one bowiem zazwyczaj izolowane od walki sportowej i stąd często prowadzą do mylnych uogólnień np. dobre wyniki uzyskane w teście sprawności technicznej mogą nie korelować z techniką użytkową, jakiej wymaga walka sportowa. Przy selekcji wstępnej prognostyczna informacyjność takich testów jest również niska , ze względu na fakt, że początkujący posiadają bardzo zróżnicowany zasób nawyków ruchowych w piłce nożnej. Stąd oceniane są nawyki i umiejętności, które dzieci nauczyły się w swoim dotychczasowym kontakcie z piłką nożną. Może często się okazywać, że lepiej wypadną na takich próbach ci co częściej ćwiczyli w dzieciństwie i wykonywali testowe zadania w grach podwórkowych czy na zajęciach w-f.

Ad. 6.6 Sprawność psychiczna – przy wprowadzeniu do selekcji metod psychologicznych istotne jest jakie cechy psychiczne należy brać pod uwagę z punktu widzenia prognozy rozwoju talentu sportowego. Są pewne właściwości psychiczne, które mają znaczenie we wszystkich dyscyplinach sportowych – odporność psychiczna, ambicja, zrównoważenie emocjonalne, aktywność, poczucie odpowiedzialności, wola zwycięstwa.
Jednocześnie istnieją predyspozycje psychiczne charakterystyczne dla konkretnej dyscypliny sportowej – w piłce nożnej: orientacja przestrzenna, szybkość reakcji, podzielność uwagi, podporządkowanie się interesom grupy.
Trzeba przy tym pamiętać, że szereg właściwości psychicznych dzieci jest jeszcze słabo rozwiniętych, labilnych lub nie w pełni wykształconych (np. charakter, wola, opanowanie, umiejętność koncentracji).

Ad. 6.7 Wynik sportowy – w żadnym naborze i selekcji do piłki nożnej nie może zabraknąć oceny zachowania się kandydatów na zawodników w walce z przeciwnikiem. Mając na względzie fakt stawiania przez dzieci dopiero pierwszych kroków w wybranej dyscyplinie sportowej, trzeba stosować takie gry (próby), które dają równe szanse wszystkim dzieciom i nie promują tych które wcześniej zaczęły „kopać” piłkę. Najczęściej stosowane są różne formy gry uproszczonej typu np. rugby (w celu wyeliminowania już opanowanych nawyków gry w piłkę nożną), piłka ręczna czy ewentualnie małe gry piłkarskie (4x4) na dwie bramki. Analizuje się umiejętności zachowania się w walce z przeciwnikiem, a szczególnie umiejętności ustawienia się na boisku, celowości i skuteczność podań, dryblingu i zachowanie w sytuacjach podbramkowych.

7. Nabór w ZNICZU Pruszków rocznika 2002
W pracy przedstawiono czynności naborowe i selekcyjne w tym testy praktyczne jakim poddano chłopców urodzonych w 2002 grupy naborowej zespołu piłkarskiego ZNICZ Pruszków.
Opisany sposób postępowania wynikał z okresu wykonywania selekcji (jesień – przejście z treningami na salę gimnastycznymi), doświadczeń z lat ubiegłych oraz możliwości organizacyjno klubowych.
W celu objęcia naborem jak największej grupy dzieci z początkiem września 2010r ogłoszony został w szkołach podstawowych w Pruszkowie nabór do sekcji piłki nożnej chłopców urodzonych w roku 2002. W każdej szkole podstawowej w Pruszkowie i okolicach najbliższych, we wrześniu 2010r wywieszony został plakat informacyjny. Plakaty rozwozili trenerzy i zaprzyjaźnieni rodzice zawodników Znicz-a grup starszych. Informacja o naborze została również zamieszczona na oficjalnej stronie klubowej ZNICZ-a Pruszków.
W celu „minimalizacji strat” nabór nie był czynnością jednorazową, ale trwał 2 miesiące. Przyjmowane były wszystkie dzieci w okresie 2 miesięcy. Do końca października zgłosiło się 41 chłopców (kilku z 2003r). Pierwsze dwa miesiące (dla niektórych dzieci krócej, jako że zgłosiły się do klubu w późniejszym okresie) nabór oznaczał przyjęcie na treningi. Same treningi miały formę zabawową z ukierunkowaniem na różne gry i podstawowe umiejętności piłkarskie. Organizacją naboru (w tym trening przez 2 miesiące) zajmował się na stałe trener Dariusz Zieliński plus wybrani przez klub asystenci zawodnicy i trenerzy. Przy większej ilości zawodników grupa była dzielona na dwie w drodze losowej. Przy czym dzieci i rodzice zostały poinformowane, że selekcja nie nastąpi od razu, ale dopiero po okresie kilku tygodni wspólnych treningów.

Celem selekcji było utworzenie grupy dzieci o większych potencjalnych możliwościach i talencie sportowym. Z początkiem listopada – w momencie wejścia dzieci na salę gimnastyczną – rozpoczęty został etap selekcji dzieci na grupy: usportowioną i tzw. wyrównawczą (reszta dzieci z naboru). Żaden chłopiec po selekcji nie miał być odrzucony – wszyscy dostali możliwość trenowania w klubie ZNICZ Pruszków.

Jednocześnie mając świadomość, że wyszukiwanie utalentowanych chłopców nie może być czynnością jednorazową i nie odwołalną, lecz wieloetapową, przyjęto w klubie założenie, że chłopców będzie się obserwować i selekcjonować przez dwa lata przeprowadzając wszystkie pomiary dwa razy w roku – do rozpoczęcia rozgrywek ligowych w wieku 10 lat. W celu lepszej obserwacji i znajomości obydwie grupy (usportowioną i wyrównawczą) – prowadził jeden trener Dariusz Zieliński. Dzięki czemu możliwe było przesuwanie chłopców z jednej grupy do drugiej na przestrzeni ostatnich 2 lat.

8. Czynności selekcyjne w ZNICZU Pruszków rocznika 2002
Wstępny etap selekcji dotyczył pomiarów somatycznych, poziomu sprawności fizycznej ogólnej i specjalnej, zachowań w trakcie małych gier szkolnych, w tym charakteru zawodnika. Przeprowadzone zostało również badanie ankieterskie mające na celu zebranie dodatkowych informacji o chłopcach i ich rodzicach. Pytania dotyczyły podejścia do piłki nożnej, zaangażowania i chęci dzieci, wsparcia rodziców, środowiskowych i genetycznych uwarunkowań predyspozycji i zdolności motorycznych.

8.1. Pomiary somatyczne
Każdy chłopiec w tym samym dniu został zmierzony i zważony, po czym obliczono wskaźnik wzrostowo-wagowy (BMI - masa ciała podana w kilogramach przez kwadrat wysokości ciała w metrach). Pomiary somatyczne miały pozwolić na rozróżnienie wieku biologicznego i kalendarzowego, tak aby nie wybierać w selekcji jedynie tych, którzy posiadają lepsze od innych warunki fizyczne, gdyż zespołu przynoszą większe korzyści. Mogli być odrzuceni ci, u których tempo rozwoju biologicznego jest wolniejsze, ale którzy posiadają większe uzdolnienia. Po kilku latach mogłoby się okazać, że chłopcy szybciej dojrzewający zatrzymają się w rozwoju, a ci, którzy wcześniej byli słabsi czy uzyskiwali gorsze osiągnięcia na testach, próbach sprawności, dogoniliby ich i przewyższyli umiejętnościami koordynacyjnymi i stopniem opanowania techniki.

8.2. Testy sprawności fizycznej ogólnej
Na podstawie przeglądu literatury wybrano proste testy, które mogły być przeprowadzone w danych warunkach organizacyjnych i będą powtarzane w takich samych warunkach w przyszłości.
Próba szybkości - bieg 3x10m ze zmianą kierunku - uproszczony test sprawności motorycznej dla chłopców w wieku 8-9 lat - R. Kapera
Na sygnał start z pozycji wysokiej od znacznika A (START) bieg sprintem do znacznika B (META), obiegnięcie tego znacznika, bieg powrotny do znacznika A – obiegnięcie go z drugiej strony, bieg do znacznika B – w tym momencie zatrzymanie stopera. Chłopcy wykonują bieg dwukrotnie w odstępie 5 min. Zalicza się lepszy czas.

Próba skoczności (mocy) - skok w dal z miejsca
Próbę wykonuje się na sali gimnastycznej na filcowej ścieżce. Ćwiczący ustawia się w miejscu odbicia, w małym rozkroku – zamach ramion - i wykonuje skok z odbicia obunóż. Spośród dwóch prób (odstęp 2 minut) zapisuje się wynik lepszy. Długość skoku mierzy się od miejsca odbicia do pierwszego śladu z dokładnością do 1 cm.

Próba wytrzymałościowo-siłowa
Próbę wykonuje się w sali gimnastycznej na materacu. Ćwiczący w leżeniu tyłem o nogach lekko rozstawionych, ugiętych w stawach biodrowych i kolanowych (kąt między podudziami i udami powinien być zbliżony do prostego), stopy na podłożu, ramiona na karku, współćwiczący przytrzymuje go, naciskając na stopy. Ćwiczący stara się jak najszybciej przejść do siadu i powrócić do leżenia tyłem. Siedząc ma dotknąć kolan łokciami, a w leżeniu tyłem podłoża grzbietem skrzyżowanych dłoni. Próba trwa 60 sekund.

Próba wytrzymałościowa – biegowa (300 m po bieżni)
W związku z brakiem odpowiednich warunków pogodowych i organizacyjnych test ten nie został przeprowadzony. Jednakże biorąc pod uwagę wiek dzieci 7-8 lat oraz fakt, że z punktu widzenia adaptacyjnego najbardziej korzystny wiek do rozwoju cech wytrzymałościowych to okres 11-14 lat uznano w klubie, że zdolność ta nie musi być decydująca.

Wyniki opisanych testów nie dały jeszcze odpowiedzi na pytanie, którzy chłopcy stanowią „dobry” materiał do szkolenia piłkarskiego. Przeprowadzono jeszcze dodatkowe testy – jak ćwiczący uczą się nowych czynności ruchowych (sprawność specjalna) oraz obserwacje cech charakteru i osobowości chłopców (cechy wolicjonalne, motywacja, wiara w sukces, chęć do pracy) w połączeniu z badaniem opinii rodziców i ich „talentu” do sportu (badanie ankieterskie i dyskusje z rodzicami).

8.2. Testy sprawności fizycznej specjalnej
Testy sprawności specjalnej nie są najważniejsze w początkach nauczania – ze względu na słaby poziom umiejętności w tym okresie. Z tego powodu wybrano jedynie proste i uproszczone ćwiczenia techniczne i ich wyniki potraktowano jako element dodatkowy przy selekcji.
Żonglerka nogą prawą i lewą
W polu 5m x 5m chłopiec rozpoczyna próbę upuszczając piłkę z rąk na podłoże i po koźle rozpoczyna żonglerkę (w tym czasie włączany jest stoper). Próba kończy się, gdy piłka zostanie uderzona inną częścią albo wypadnie za określone pole. Liczona jest liczba podbić piłki. Próbę wykonuje się dwa razy. Odnotowuje się lepszy wynik. Liczą się wyłącznie odbicia piłki stopą. Żonglerka podłoże-stopa-podłoże.

Drybling
Chłopiec stoi z nogą na piłce na linii startu (między punktami X/Y) i ma za zadanie prowadzić piłkę po określonym torze. Odmierzanie czasu rozpoczyna się w momencie, gdy badany przekroczy linię startu. Zawodnik ma po kolei dobiegać z piłką do punktów A, B, C i D, a następnie przebiec linię mety (między punktami E/F) i zatrzymać za nią piłkę. Badany obiega pachołki. Pachołków nie wolno dotknąć piłką. Ocenie podlega czas zawodnika.

Uderzenie o ławkę
Chłopiec musi uderzać piłkę wyłącznie wewnętrzną częścią stopy, o ławeczkę o wysokości max. 30cm, znajdującej się na linii 10m. Odległość uderzającego od ławki nie może być mniejsza nić 3m. Piłkę można uderzać po lub bez przyjęcia. Chłopiec wykonuje próbę przez 30 sekund, a każde prawidłowe odbicie od ławeczki jest liczone. Podczas próby można raz skorzystać z zapasowej piłki (leżącej przy jednym ze słupków) bez zatrzymania czasu.

8.3. Mała gra szkolna
Oceniana była UMIEJĘTNOŚĆ GRY, ale nie chodziło tu o grę w całym tego słowa znaczeniu, a pojmowanie jej sensu, współdziałanie z partnerem.
Chcieliśmy trafić na dzieci, które rozumieją grę, ale mogą nie umieć kopać piłki - posłużyliśmy się małą grą w piłkę nożną (4 zawodników na 4 bez bramkarzy) na 2 małe bramki. Ocenialiśmy zachowanie chłopców podczas gry tzn.:
Aktywność w grze,
Taktyka i inteligencja boiskowa (czytanie gry),
Umiejętność gry zespołowej,
Zaangażowanie uczuciowe (jak reagują na zdobyte i stracone bramki),
Jaką mają swobodę poruszania się po boisku z piłką,
Jaką mają swobodę poruszania się po boisku bez piłki.

W celu bardziej efektywnej selekcji, zespoły składały się z różnych zawodników (każdy chłopiec obserwowany był na podstawie 4 gier), a czas gry wynosił 10 minut. Każdy parametr chłopca grającego oceniamy był w skali od 1 do 5. W organizacji i analizie małych gier pomagało głównemu trenerowi 3 trenerów.
8.4. Środowiskowe i genetyczne uwarunkowania predyspozycji i zdolności motorycznych na podstawie badania ankieterskiego
W celu uzupełnienia informacji o potencjalnych możliwościach rozwojowych chłopców przeprowadzono z końcem 2010r ankietę środowiskową wśród rodziców.
Celem ankiety i dyskusji z rodzicami było: dowiedzenie się jakie rodzice mają podejście do sportu, jak duże może być zaangażowanie się rodziców w grę dzieci, czy rodzice mieli , mają jakieś umiejętności sportowe, jakie są warunki fizyczne w szczególności ojców dzieci – wzrost, ogólna budowa fizyczna, oraz jakie uwarunkowania materialne są w rodzinie.
Metodologia selekcji
Czynności selekcyjne pozwoliły na przyjrzenie się chłopcom z punktu widzenia ich rozwoju somatycznego, poziomu sprawności fizycznej, szybkości uczenia się nowych elementów ruchowych, zachowania w trakcie gier szkolnych, warunków życia oraz genetycznych uwarunkowań. Obiektywne wyniki obserwacji wsparto subiektywną oceną trenera. Celem było ocenienie potencjału ruchowego chłopców i podjęcie próby określenia ich „talentu” do gry w piłkę nożną.
Przystępując do selekcji kandydatów do grupy sportowej w klubie Znicz Pruszków zdawałem sobie sprawę z konieczności bardzo delikatnego i uważnego postępowania. Zdawałem sobie sprawę jak ważne w szczególności dla rodziców było wybranie syna do grupy sportowej. Dla niektórych było to jak „być albo nie być”.
Na podstawie testów chłopcy zostali uszeregowani pod względem osiągniętych wyników. Przyjąłem założenie, że do grupy usportowionej przyjmowani byli chłopcy z wynikami powyżej wartości średnich dla całej grupy. Jednocześnie były pewne odstępstwa ze względu na warunki fizyczne i warunki środowiskowe (socjalne) chłopców. Tempo rozwoju biologicznego nie jest równe dla tego samego wieku kalendarzowego. Wolniej rozwijający się chłopcy, którzy osiągnęli słabsze wyniki w próbach mogą w dłuższym okresie okazać się tymi, którzy posiadają większe uzdolnienia do gry w piłkę nożną.
Dokonując wyboru chłopców miałem świadomość, że w tej fazie wybór chłopców nie pozwalał na pełną ocenę ich piłkarskiego potencjału. Dopiero tempo rozwoju umiejętności stosowania w grze nabytych nawyków, znoszenie wymagań treningowych pozwolą z większą trafnością wskazać „talenty”. W dalszej obserwacji testy były powtarzane 2 razy w roku.

9. Wnioski
Na podstawie doświadczeń w pracy z chłopcami z rocznika 2002 mogę z całą odpowiedzialnością stwierdzić, że przy doborze i selekcji do gry w piłkę nożną powinno się wykorzystywać kombinację dwóch czynników:
• zainteresowań (czy mu się chce),
• możliwości (czy jest w stanie).
Branie pod uwagę tylko jednego z tych czynników nie przyniesie odpowiednich efektów.
Testowanie zawodników i pierwsze uzyskane wyniki prób nie należy traktować jako jednoznaczny środek na prognozowanie wyników sportowych. Oczywiście nie można negować, że dobrze dobrane próby pozwalają na ocenę aktualnego stanu określonej sprawności ogólnej (w mniejszym stopniu sprawności specjalnej), czy postępu w poziomie badanych czynników. Z drugiej jednak strony niewystarczające zaangażowanie w trening, brak długotrwałej pasji, cierpliwości i to zarówno uczących się piłki chłopców jak i wspierających ich rodziców, może doprowadzić do rezygnacji, odpuszczenia, nie rozwijania się, braku postępów młodych adeptów piłki nożnej.

Dwuletnia praca trenerska z grupą sportową i wyrównawczą rocznika 2002 pozwoliła trenerowi Zielińskiemu na zebranie doświadczenia w kwestii doboru i selekcji na etapie nauczania piłki nożnej. Z perspektywy czasu można zauważyć, że większość wyborów była trafna i właściwa. Jednocześnie lepsze poznanie obu grup zaowocowało dostrzeżeniem pewnych umiejętności ruchowych odróżniających przysłowiowe „talenty” oraz ukazało pewne cechy chłopców, które są istotne w walce sportowej. Dzięki czemu możliwa była dalsza selekcja polegająca na drobnych przesunięciach pomiędzy grupami.
Trzeba przy tym pamiętać, że testy sprawności fizycznej musza być powtarzane. Tylko nauczając nowych czynności ruchowych i w wyniku ciągłych obserwacji ich szybkości uczenia się, uzyskuje się informacje dające podstawy do oceny piłkarskiego potencjału młodych kandydatów na „mistrzów”.

10. Bibliografia

1. Berger J. - Piłka nożna dzieci i młodzieży, Warszawa, 1991, AWF.
2. MacCurdy’ego M. – Talent identification around the Word, ITF Coaching, 2006
3. Kosendiak J. – Nabór i selekcja do uprawiania sportu jako wieloletni proces, Sport Wyczynowy nr 10 -12 2008,
4. Naglak Z.: Społeczne i metodyczne aspekty Sportu kwalifikowanego. „Studia i Monografie AWF we Wrocławiu” 1987, zeszyt nr 16,
5. Kapera R. – Piłka nozna –trening dzieci, Sprint, Warszawa 1997,
6. Pilicz S. – Uzdolnienia ruchowe jako kryterium selekcji sportowej, PKOI, Warszawa 1971,
7. Reilly T. – Science and Soccer. Published by E&FN Spon, London 1996,
8. Sozański H.: Podstawy teorii treningu sportowego, Warszawa 1999. COS, Biblioteka Trenera,
9. Talaga J. Sprawność fizyczna ogólna i specjalna – testy, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2004,
10. Talaga J. ABC młodego piłkarza, Sport i Turystyka, Warszawa 1980,
11. Travers N. – Secrets to Creating a winning team – www.juniorsoccercoach.com
12. Trener – Czasopismo fachowe PZPN, Warszawa 2000-2012,
13. – Zdenek Fajfer – Jak zwiększyć efektywność selekcji w piłce nożnej? – „Sport Wyczynowy” 2001, nr 5-6/437-438,