Rola współpracy przedszkola z rodziną dziecka w procesie edukacji

Rola współpracy przedszkola z rodziną dziecka w procesie edukacji
W okresie dokonujących się przemian społecznych i oświatowych jednym z symptomów dążenia do zapewnienia dziecku optymalnych warunków rozwoju jest współpraca rodziny dziecka i przedszkola, bowiem są to dwa podstawowe środowiska, w których ten rozwój przebiega. Właściwe relacje między nauczycielami i rodzicami stwarzają szansę na ustalenie wspólnego kierunku działań wychowawczych, po to aby zapewnić harmonijny rozwój dziecka. Udział rodziców w procesie wychowania i edukacji dziecka w wieku przedszkolnym ma duże znaczenie dla wszystkich podmiotów edukacji. (D. Szumna, s. 335)
Mikołaj Winiarski uważa, że przez współpracę najczęściej rozumiemy wzajemne wspomaganie się różnych podmiotów, czyli osób, grup społecznych, czy instytucji, w trakcie realizacji wspólnego celu. M. (Winiarski, „Nowa Szkoła” 2002, Nr 10, s. 4)
Przedszkole z racji swego powołania i kompetencji osób w nim pracujących jest stroną, która ma obowiązek inicjowania i rozwijania kontaktów z rodziną. Nie jest ono w stanie dobrze wychowywać dzieci jeśli nie zdobędzie dla tej sprawy rodziców i nie włączy ich w osiąganie wspólnych celów. Większość rodziców ma pozytywny stosunek do przedszkola, przejawia zainteresowanie rozwojem dziecka i chęć jego wspomagania, dlatego nauczyciele powinni to jak najlepiej wykorzystać do nawiązania ścisłej współpracy, opartej na wzajemnym zrozumieniu i życzliwości oraz zasadach partnerstwa. Dobrze układająca się współpraca nauczyciela z rodzicami umożliwia uzyskanie szerszych informacji o dziecku, a także o jego środowisku rodzinnym. Zdobyte informacje pozwalają na lepsze zrozumienie dziecka i jego zachowania, oraz opracowanie skutecznego programu oddziaływania wychowawczego w przedszkolu. Poprzez różnorodne formy kontaktu z rodzicami nauczyciel jest wstanie określić wzajemne preferencje oraz oczekiwania edukacyjne i wychowawcze, a także jaka jest ich hierarchia wartości.( S. Guz, s. 102-103)
Jednolitość celów wychowawczych jest koniecznym warunkiem efektywnego współdziałania. Nie jest to jednak warunek wystarczający, gdyż efektywna współpraca między poszczególnymi grupami społecznymi determinowana jest przez wiele czynników, jak: cechy osobowościowe partnerów interakcji, ich warunki życia, pracy, czy wykształcenie. (S. Rogala, s. 13)
Dorota Szumna uważa, że na tworzenie korzystnych dla rozwoju dziecka pedagogicznych relacji przedszkola i rodziny wpływa wiele czynników np.: sama świadomość ich znaczenia dla wszystkich zainteresowanych podmiotów (nauczycieli, dzieci i rodziców), wzajemne postawy i oczekiwania, poziom zaangażowania i odpowiedzialność obu środowisk oraz umiejętność tworzenia partnerskich relacji.( D. Szumna, op. cit., s. 337)
Pierwszą, profesjonalnie przygotowaną osobą do kontaktów z rodziną dziecka jest nauczycielka przedszkola, która powinna umiejętnie zdiagnozować ogólny poziom rozwoju dziecka, atmosferę wychowawczą panującą w jego rodzinie, a następnie gdy zajdzie taka potrzeba udzielić pierwszej profesjonalnej rady wychowawczej rodzinie. Każdy pedagog powinien wiedzieć, że najważniejszym środowiskiem wychowawczym dla dziecka jest rodzina i że to ona wywiera największy wpływ na rozwój jego osobowości, ale obserwowalny kryzys współczesnych rodzin zagubionych w ogólnych wartościach, nie posiadających podstawowych orientacji w problemach własnych dzieci i ich wychowaniu nakłada na nauczycieli szczególny obowiązek realizacji wymienionych zadań. Bez dobrze przemyślanej i merytorycznie przygotowanej strategii współdziałania wychowawczego z rodziną, wpływy edukacyjne przedszkola będą ograniczone. (J. Lubowiecka, „Wychowanie w Przedszkolu” 1999, Nr 9, s. 652
Rodzina i przedszkole są miejscem, w którym dziecko uczy się sztuki życia z całą jego złożonością i wszystkimi jego subtelnościami: uczy się stosunku do osób, rzeczy, poznaje normy i reguły, uczy się rozumieć własnych zależności między ludźmi, jak reagować na zachowanie innych ludzi, jak rozwiązywać proste i złożone zadania, poznaje hierarchię wartości, uczy się bycia w społeczeństwie. Chcąc osiągnąć ten cel trzeba połączyć siły obu środowisk wychowawczych, aby umiejętnie przygotować dziecko do dalszych etapów życia jakimi są szkoła a potem dorosłość. ( D. Waloszek, „Wychowanie w Przedszkolu” 1994, Nr 7, s. 395)
Istotą ukierunkowanego współdziałania przedszkola i rodziny dziecka jest tworzenie korzystnych warunków do wielostronnego rozwoju dzieci. M. Kawecki widzi przedszkole jako obszar dialogu z dzieckiem, który jest kontynuacją dialogu podjętego przez rodzinę. Zatem przedszkole i rodzice mają wspólny obszar dialogu, który oparty jest na trzech podstawach: wspólnym świecie wartości, wzajemnym otwarciu i porozumiewaniu się. Aby ten dialog stał się realny konieczne jest uświadomienie zarówno rodzicom jak i nauczycielom jego obszaru jak i celowości podjęcia go. Mieczysław Łobocki uważa, że zarówno w dialogu jak i współdziałaniu konieczne jest uświadomienie i stosowanie pewnych zasad, które trzeba trenować, po to aby efekt dialogu i współdziałania był pozytywny i mógł się odbywać podczas różnego rodzaju konfrontacji rodzice – nauczyciel.( M. Grochalska, J. Tabak, „Edukacja i Dialog” 1996, Nr 8, s.43)
Demokratyzacja oświaty przywróciła rodzicom prawo do współdecydowania o edukacji swych dzieci, dlatego współczesny nauczyciel musi uświadomić sobie konieczność zmiany swego nastawienia do rodziców. Rodzicom „ukazano nie znane im wcześniej obszary działań, m.in. współpracę w tworzeniu nowego kierunku pracy szkoły, uwzględniającego własną wizję edukacji i wychowania”. (I. Nowosad,, s. 9)
Tradycyjne formy współpracy z rodzicami typu: imprezy okolicznościowe i prezentacje sceniczne umiejętności dzieci z okazji „Dnia Babci”, „Dnia Matki”, „Zakończenie roku szkolnego”; zebrania ogólne z rodzicami będące sprawozdaniem z działalności dydaktyczno – wychowawczej i dotyczące spraw organizacyjnych to nie wszystko. Nauczyciel powinien koncentrować się na rzetelnej pracy pedagogicznej z rodzicami. Powinien umieć włączyć rodziców w procesy edukacyjne zarówno na terenie przedszkola jak i w domu.
Rodzice, jak pisze Ewa Barańska powinni czynnie uczestniczyć w ustalaniu prawidłowych strategii oddziaływań na dziecko, w planowaniu pracy dydaktyczno – wychowawczej, zarządzaniu i kontroli pracy placówki.(E. Barańska, s. 482)
Na podstawie analizy badań Małgorzata Karwowska-Struczyk wykazuje, że „... zaangażowanie rodziców w aktywności dziecka, okazywane zainteresowanie tym, co się dzieje w przedszkolu i tym, jak w nim zachowuje się dziecko ma znaczenie dla późniejszej nauki szkolnej”. Udział rodziców w zajęciach edukacyjnych zwiększa ich oczekiwania wobec osiągnięć dziecka, gdyż dostrzegając pozytywne zmiany w rozwoju własnego dziecka rodzice coraz bardziej interesują się sukcesami i wzmacniają pożądane zachowania poprzez okazywanie wsparcia psychicznego, akceptację i zaufanie. Dzięki takim postawom rodziców dziecko zaczyna wierzyć we własne możliwości, podejmuje coraz trudniejsze zadania i osiąga coraz lepsze rezultaty. (M. Karwowska-Struczyk, s. 43)
Inną zaletą udziału rodziców w edukacji przedszkolnej jest to, że dzieci widzą własnych rodziców w znaczącej i odpowiedzialnej roli w przedszkolu, a to pomaga konstruować pozytywne odczucie własnej wartości rodzicom jak i dzieciom oraz budować podmiotowe relacje oparte na wzajemnym szacunku między rodzicami, nauczycielem i dzieckiem. Rodzice są osobami, które są w stanie zapewnić swojemu dziecku osobiste i bezpośrednie relacje konieczne dla pełnego rozwoju. To właśnie oni w partnerskich kontaktach z nauczycielem mogą pracować wspólnie nad znalezieniem najkorzystniejszej drogi prowokowania rozwoju dziecka.(M. Karwowska-Struczyk, s. 43)
Zależności te bardzo ładnie ujęła w pytaniach do nauczycieli Danuta Waloszek : „Któż może lepiej wiedzieć co dziecko może, chce, jaką ma wydolność, jeśli nie rodzice? Któż może lepiej pomóc rodzicom w edukacji ich dzieci jeśli nie nauczyciel? Któż może im pomóc jeśli nie oni wspólnie?”.( D. Waloszek, s. 132)
M. Winiarski uważa, że partnerskie relacje między nauczycielami a rodzicami są cenną „szkołą” współpracy dla dzieci. Poprzez bezpośredni udział we wspólnych przedsięwzięciach rodziców i nauczycieli, dzieci uczą się umiejętności współpracy przenosząc niektóre jej formy i reguły do grup zabawowych czy rówieśniczych.( M. Winiarski, s.5)
Oddziaływanie przedszkola, które angażuje rodziców wywiera długotrwały wpływ nie tylko na dziecko ale i jego rodzinę. Edukacyjne i społeczne umiejętności porozumiewania się jakie zdobędą rodzice w trakcie uczęszczania ich dzieci do przedszkola są wykorzystywane nie tylko w późniejszych latach szkolnej kariery dziecka ale i w innych dziedzinach życia.( M. Karwowska-Struczyk, s.75)
Przeprowadzone na szeroką skalę badania w połowie lat 90 –tych dotyczące relacji rodziców i nauczycieli przez A. W. Janke, W. Segieta i M. Mendel jak pisze Stanisław Kawula, wskazują na funkcjonowanie tradycyjnego modelu tych relacji w nowej rzeczywistości ustrojowej i ekonomiczno – społecznej. Psychologowie dowodzą, że zmiany postaw ludzkich i międzyludzkich ( także wzajemnych postaw rodziców i nauczycieli) nie dokonują się równolegle z transformacją ustrojowo – ekonomiczną, gdyż jest to proces długotrwały i obejmuje sferę świadomościową, emocjonalno- motywacyjną i behawioralną. Zmiany postaw dokonują się w wyniku przeżywania przez jednostki i grupy społeczne nowych doświadczeń oraz formowania się ich systemu wartości zinternacjonalizowanego w nowej rzeczywistości. Zmiana relacji między rodzicami a nauczycielami może być dziełem bezpośrednio zainteresowanych współuczestników, ale nie może się dokonywać w wyniku nacisku zewnętrznego .( M. Winiarski,, s. 444)
Śladowe postacie nowej wizji relacji nauczycieli i rodziców z lat 90 –tych jak pisze dalej S. Kawula, mogą być zalążkiem i podłożem przyszłych rozwiązań w dziedzinie współpracy. Do pozytywnych przejawów owej wizji zalicza.( M. Winiarski,, s. 444)
- włączanie dzieci do niektórych form działania zespołowego, w których uczestniczyli rodzice i nauczyciele, np. uroczystości i imprezy środowiskowe, różnego rodzaju akcje mające na celu wspieranie rodzin problemowych, ludzi samotnych i chorych, organizowanie spotkań ze specjalistami;
- znaczący udział rodziców w opracowywaniu programu dydaktyczno – wychowawczego oraz planowaniu innych przedsięwzięć opiekuńczo – wychowawczych;
- prowadzenie przez rodziców niektórych zajęć, organizowanie wycieczek i uroczystości;
- wspólne podejmowanie decyzji przez rodziców i nauczycieli dotyczących wyboru podręczników i organizowania zajęć dodatkowych;
- uwzględnianie opinii rodziców przy zatrudnianiu i zwalnianiu nauczycieli oraz ocenie pracy zawodowej nauczycieli i dyrektorów;
- wspólne układanie harmonogramu spotkań i programu edukacji pedagogicznej dla rodziców oraz różnych spotkań ze specjalistami.
Choć od minionych badań minęło już wiele lat, ciągle można zauważyć w różnego rodzaju publikacjach pedagogicznych krytyczne głosy dotyczące problematyki relacji rodzice – nauczyciele. Analizując jednak wiele artykułów w czasopismach pedagogicznych dla nauczycieli zauważyłam wiele przykładów dzielenia się przez nauczycieli i dyrektorów placówek oświatowo – wychowawczych doświadczeniami zdobytymi podczas organizowania współpracy z rodzicami opartych na partnerskich relacjach. Świadczy to o zmianie myślenia nauczycieli i rodziców dotyczącego nowego podejścia we wzajemnych relacjach.

Literatura:

D. Szumna, O nowa jakość pedagogicznych relacji przedszkola i rodziny, „Wychowanie w Przedszkolu” 2002, Nr 6
M. Winiarski, Dialog i współpraca nauczycieli i rodziców, „Nowa Szkoła” 2002, Nr 10
S. Guz, Edukacja przedszkolna w okresie przemian, Warszawa 1996
S. Rogala, Partnerstwo rodziców i nauczycieli, Warszawa – Wrocław 1989
J. Lubowiecka, Przedszkole wobec zmian w systemie edukacji narodowej, „Wychowanie w Przedszkolu” 1999, NR 9
D. Waloszek, Odpowiedzialność rodziców i nauczycieli za edukację dzieci, „Wychowanie w Przedszkolu” 1994, Nr 7
M. Grochalska, J. Tabak, Dobrze pojęte partnerstwo, „Edukacja i Dialog” 1996, Nr 8
I. Nowosad, Wstęp, [W:] Nauczyciele i rodzice. Współpraca w wychowaniu, pod red. I. Nowosad, Zielona Góra 2001
E. Barańska, Refleksje nad edukacja przedszkolną, „Wychowanie w Przedszkolu” 1992, Nr 7
M. Karwowska-Struczyk, Rodzice i przedszkole a rozwój dziecka, „Nowa Szkoła” 1993, Nr 1
D. Waloszek, Nauczyciel i dziecko. Organizacja warunków edukacji przedszkolnej, Zielona Góra1998
M. Karwowska-Struczyk, Co rodzice myślą o przedszkolu, „Wychowanie w Przedszkolu” 1994, Nr 2
M. Winiarski, Współpraca rodziców i nauczycieli, jej implikacje edukacyjne i determinanty, [W:] Pedagogika społeczna, pod. red. S. Kawuli, Toruń 2001