Rozwój procesów poznawczych niepełnosprawnego w stopniu umiarkowanym

Upośledzenie umysłowe obejmuje zarówno sferę orientacyjno- poznawczą, emocjonalno-motywacyjną, fizyczną jak również funkcjonowania społecznego. Z powodu zaburzeń sfery orientacyjno-poznawczej występuje tu deficyt myślenia. Osoby upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym w rozwoju poznawczym pozostają na poziomie przedoperacyjnym. Spostrzegają wolniej, dostrzegają mniej elementów i błędnie ujmują powiązania i stosunki między przedmiotami. Myślenie charakteryzuje się konkretnością, przebiega od poziomu sensoryczno-motorycznego do konkretno-wyobrażeniowego. Dzieci te charakteryzuje przede wszystkim bardzo słaba zdolność myślenia abstrakcyjnego i nieumiejętność wiązania w logiczną całość zdobytych wiadomości. Pamięć dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym cechuje: znaczne obniżenie dokładności, krótka trwałość, wolne tempo zapamiętywania, wąski zakres. Mają trudności z koncentrowaniem uwagi dowolnej, dobrze koncentrują uwagę przy wykonywaniu czynności prostych, mechanicznych i na interesujących przedmiotach. Trudności różnicowania dotyczą nie tylko wzroku, lecz również innych zmysłów w tym słuchu i kinestezji. Wpływa to na obniżenie rozwoju wyższych procesów poznawczych tych dzieci.
Rozwój dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym przebiega z dużym opóźnieniem. Na wiek 4-5 lat przypadają początki samodzielnego chodzenia oraz wypowiadania pierwszych słów. Upośledzeni umysłowo w stopniu umiarkowanym odznaczają się poważnymi uszkodzeniami centralnego układu nerwowego. Mowa ich jest agramatyczna, bełkotliwa i niewyraźna, słownictwo ubogie. Mowa bierna jest bardziej rozwinięta niż mowa czynna. Dzieci te nie przejawiają inicjatywy i samodzielności. Z trudem przyswajają sobie podstawowe czynności (ubieranie, nawyki zachowania higieny intymnej). Istotną sprawą dla ich adaptacji społecznej jest wdrażanie do wykonywania prostych prac porządkowych oraz przygotowania do kontaktu z otoczeniem przez poszerzenie ich zasobu słownego. Są to podstawowe umiejętności, z jakimi mogą wejść do środowiska osób o prawidłowym rozwoju ogólnym.
Ponadto u dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym występują zaburzenia sfery emocjonalno-motywacyjnej. Dzieci te odczuwają potrzebę bezpieczeństwa, miłości. Widoczne są ich potrzeby fizyczne, intuicyjne oraz uczucia. Ujawniają wrażliwość emocjonalną, głębokie przywiązanie do wychowawców, słabo kontrolują swoje popędy. Charakteryzuje je duża zmienność: od bierności, zahamowania, niepewności, lęku aż do lepkości emocjonalnej czy nieutrzymania dystansu emocjonalnego. Potrafią być impulsywne i nieprzewidywalne. Mają kłopoty z samooceną.
Zaburzenia sfery emocjonalno-motywacyjnej sprawiają, że dzieci upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym mają ograniczoną możliwość uczenia się. Z trudem przyswajają nowe wiadomości i umiejętności. Zadania dla nich muszą być upraszczane. Kiedy jedno zadanie zostanie wyćwiczone, wówczas utrwalamy je i przechodzimy do następnego. Dzieci te podczas pracy wymagają systematyczności, konsekwencji, kilkakrotnego powtarzania polecenia, stałej pomocy i motywacji ze strony nauczyciela. Ich tempo pracy jest bardzo wolne, bardzo często zależne od nastroju w danym dniu. Potrzebują indywidualnego sposobu pracy i metod dostosowanych do ich zaburzeń.
Jednym z wyznaczników funkcjonowania społecznego dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym jest wdrażanie ich do wykonywania prac porządkowych oraz przygotowanie do kontaktu z otoczeniem. Brak prawidłowej relacji między jednostką a środowiskiem może wywoływać niekorzystne dla niej skutki w sferze osobowości. Niechęć do osób upośledzonych umysłowo potęguje się wówczas, gdy ujawniają one zachowania nieakceptowane społecznie, w wyniku których środowisko przejawia wobec nich postawy unikania i odtrącania. (H.Larkowa, 1977) Oznacza to, że im większa częstotliwość zachowań społecznie oczekiwanych, tym większe prawdopodobieństwo adaptacji społecznej. Ukazanie wzorów zachowania prospołecznego osobom upośledzonym umysłowo stwarza im okazję uczenia się dzięki mechanizmowi naśladownictwa i identyfikacji zachowań społecznie wartościowych (A.Giryński, 1989)
Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym radzą sobie same w wielu życiowych sytuacjach, takich jak ubieranie się, rozbieranie, mycie się, ścielenie łóżek. Potrafią wykonywać proste prace domowe jak przygotowywanie posiłków, robienie drobnych zakupów. Można je nauczyć wielu prostych prac zarobkowych w zakładach produkcyjnych np. szycie, koszykarstwo, tkanie, robienie na drutach. Dzieci te są w stanie samodzielnie poruszać się w znanej okolicy, rozumieją proste, utrwalone sytuacje społeczne. Najlepiej funkcjonują w sytuacjach znanych, typowych, takich które zostały utrwalone w drodze edukacji i rehabilitacji oraz społecznych doświadczeń.