Dziecko z zaburzeniem ze spektrum autyzmu w placówce medycznej - możliwości wczesnego wykrywania zaburzeń przez pediatrów

Zaburzenia ze spektrum autyzmu to zaburzeniem neurorozwojowe należące do grupy całościowych zaburzeń rozwoju, ujawniające się do 3 roku życia. U osób z tymi zaburzeniami upośledzona jest przede wszystkim komunikacja, funkcjonowanie społeczne i sposoby zachowania. Często mówi się, że osoby te „żyją w swoim świecie i nikogo do tego świata nie wpuszczają”. Mimo ogromnych postępów w medycynie nie można stwierdzić, co konkretnie jest przyczyną zaburzeń ze spektrum autyzmu. Autyzm bardzo często jest wykrywany dopiero, gdy dziecko skończy trzy lata, a jak mówi dr Joanna Kwasiborska- Dudek „niedopuszczalne jest czekanie do 3 roku życia dziecka z rozpoczęciem procesu diagnostycznego i terapeutycznego”. Pani doktor, która jest neurologopedą i pedagogiem specjalnym zajmuje się bardzo wczesnym wykrywaniem autyzmu, bo już od ósmego miesiąca życia. Jak podaje literatura przedmiotu, im wcześniejsza diagnoza, tym szybciej podjęta terapia, a co za tym idzie- większa szansa na lepsze funkcjonowanie dziecka w społeczeństwie. Wielu lekarzy pediatrów wychodzi z założenia, że „dziecko z tego wyrośnie” czy też wręcz jest „leniwe do rozwoju” . Natomiast rodzice, jak pisze Pisula, mają często trudności ze sprecyzowaniem swoich obaw. Najczęściej zauważane przez nich obszary nieprawidłowości dotyczą porozumiewania się, natomiast tylko u 5% obawy związane są ze stereotypowymi zachowaniami dziecka.
Wczesna diagnoza jest istotna zarówno dla dziecka, jak i dla jego rodziców, którzy jak najwcześniej mogą wybrać odpowiednią dla swojego dziecka terapię. Im młodsze dziecko, tym jego układ nerwowy jest bardziej plastyczny, a co za tym idzie skory do wszelkich pozytywnych na skutek terapii zmian.
Pierwsze objawy zaburzeń ze spektrum autyzmu można zaobserwować u dziecka już w pierwszym roku życia. Niepokojące powinno wydawać się zachowanie dziecka, które nie reaguje na swoje imię, nie patrzy na rodzica, nie używa gestu wskazywania oraz jest częściej zainteresowane przedmiotami niż ludźmi. Jak twierdzi dr Kwasiborska-Dudek „już od samego urodzenia dziecko powinno być bardzo społeczne” . Co to znaczy? Dziecko powinno poszukiwać twarzy innych osób, reagować niepokojem na brak w zasięgu wzroku figury przywiązania, powinno uśmiechem reagować na uśmiech. W książce Agnieszki Umińskiej „Autyzm i zespół Aspergera. Porady lekarza rodzinnego.” można znaleźć całą listę symptomów świadczących o tym, że dziecko może mieć zaburzenia ze spektrum autyzmu. Pozwolimy sobie na przytoczenie kilku. Jeżeli chodzi o postrzeganie, dziecko przejawiające objawy spektrum autyzmu np. : nie reaguje na bodźce akustyczne i wizualne, przez dłuższy czas jest skupione na pewnych, określonych wzorach. Do niepokojących zachowań społecznych zaliczyć można: brak reakcji uśmiechu na twarz opiekuna (już pod koniec trzeciego miesiąca życia!), brak naśladownictwa, brak zabawy charakterystycznej dla wieku rozwojowego, zamiast tego zajmowanie się cały czas tym samym przedmiotem. Tak jak było wcześniej wspomniane są to objawy, które można zauważyć już w pierwszym roku życia! Dlaczego więc zaburzenia ze spektrum autyzmu są wykrywane tak późno? Kto i w jakim momencie popełnia błąd?
Ze względu na to, że diagnoza jest procesem długim i złożonym, opiera się na obserwacji dziecka przez cały zespół specjalistów, do którego należą m.in.: lekarz pediatra, neurolog, psycholog i psychiatra. Pisula wskazuje, że rodzice zwykle zauważają pierwsze niepokojące ich objawy u dziecka między 15 a 22, natomiast wizytę u specjalisty odkładają zazwyczaj na 20 do 27 miesiąca życia dziecka. Niestety często dochodzi do lekceważenia obaw rodziców, co opóźnia, już i tak dość późno podjętą próbę uruchomienia procesu diagnostycznego.
Niewątpliwie jedną z przyczyn trudności związanych ze wczesną diagnozą autyzmu jest niewielka ilość placówek specjalizujących się w tym zadaniu. Zwiększa to niewątpliwie czas oczekiwania na wizytę. Innym, niezwykle ważnym problemem jest niewystarczająca wiedza specjalistów w tej kwestii. Korzystną sytuacją byłby wieloetapowy przebieg procesu wykrywania autyzmu u dzieci. Pierwszym etapem powinny być badania przesiewowe, które mogłyby być wykonywane przez lekarzy pediatrów. Jednak już na poziomie analizy dostępnej literatury dotyczącej autyzmu, a szczególnie udziału pediatrów w diagnozie autyzmu, można dostrzec pewne braki. Często o roli pediatry jest wspomniane zaledwie w jednym akapicie. Biorąc pod uwagę fakt, że pediatra jest jednym z pierwszych specjalistów, który ma możliwość oceny funkcjonowania dziecka, wysłuchania obaw rodziców, to tak powierzchowne podchodzenie do tematu jest absurdalne. Aczkolwiek można doszukać się treści dotyczących autyzmu kierowanych bezpośrednio do specjalistów z zakresu medycyny. Autorki artykułu "Diagnostyka autyzmu" podkreślają zarówno konieczność posiadania odpowiedniej wiedzy z zakresu autyzmu przez pediatrów (m.in. pozwalającej na udzielenie rzetelnych informacji rodzicom) , jak i ich współpracy z innymi specjalistami.
Pediatrzy powinni zaznajomić się z narzędziami diagnostycznymi służącymi do rozpoznawania autyzmu, których w formie wystandaryzowanej w Polsce jest niestety niewiele. Jednym z narzędzi, które można zastosować przed 3 rokiem życia dziecka jest ADOS (Autism Diagnostic Observation Schedule)- wystandaryzowane narzędzie diagnostyczne. Jednak do jego zastosowania wskazane są wcześniejsze kontakty z dziećmi z autyzmem, doświadczenie w tym aspekcie - warunek ten może być ograniczeniem dla pediatrów. Innym, ułatwiającym przeprowadzanie badań przesiewowych, narzędziem jest M-CHAT (Zmodyfikowany Kwestionariusz Autyzmu w Okresie Poniemowlęcym)- niewystandaryzowany w Polsce. Poza wiedzą dotyczącą wczesnych objawów autyzmu, narzędzi diagnostycznych, pediatrzy powinni także posiadać wiedzę odnośnie tego do jakich specjalistów należy kierować dziecko w razie stwierdzenia lub podejrzenia autyzmu.
Rola pediatry w procesie diagnozy zaburzeń ze spektrum autyzmu jest bardzo istotna ze względu na to, że jest on często osobą pierwszego kontaktu zaniepokojonych rodziców. Jak twierdzą autorki artykułu „Diagnostyka autyzmu”: "Jest (...) konieczne, aby pediatrzy, lekarze podstawowej opieki zdrowotnej oraz specjaliści czuwający nad prawidłowym rozwojem dziecka mieli ugruntowaną wiedzę na temat obrazu klinicznego oraz diagnostyki zaburzeń ze spektrum autyzmu."


Bibliografia
1. Pisula, E. (2005), Małe dziecko z autyzmem. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
2. Umińska, A. (2013), Autyzm i zespół Aspergera. Porady lekarza rodzinnego. Toruń: Wydawnictwo Literat.
3. Materiały ze szkolenia Trening umiejętności społecznych prowadzonych przez Martę Cieśla Esperi Centrum Wspierania Rozwoju Warszawa, dn. 24.11.2013
4. Yates, K., Le Couteur, A. (2009), Diagnostyka autyzmu, [w:] Medycyna praktyczna- pediatria (2009/3); tł. Szczęsny E. (http://www2.gsu.edu/~psydlr/DianaLRobins/Official_M-CHAT_Website_files/M-CHAT_Polish.pdf)
5. Kwasiborska-Dudek Joanna. Autyzm jest wykrywany za późno. Rozmowę przepr. Edyta Kolasińska-Bazan http://dzieci.pl/kat,1024251,title,Autyzm-wykrywany-jest-zbyt-pozno,wid,15120160,wiadomosc.html?smgputicaid=611c1b [dostępność: 20.11.2013]