Program nauczania przedmiotu Rytmika w klasach 1-3 szkoły muzycznej I stopnia

Rytmika – program nauczania
dla cyklu sześcioletniego szkoły muzycznej
I stopnia
Spis treści
1. Wstęp
1.1. Przeznaczenie
1.2. Notka o autorze
2. Podstawa programowa
3. Komentarz do realizacji programu
3.1. Ogólna koncepcja programu nauczania
3.2. Wskazówki metodyczne
3.3. Opis warunków niezbędnych do realizacji programu
4. Cele edukacyjne
4.1. Cele ogólne
4.2. Cele operacyjne
5. Materiał nauczania
5.1. Treści nauczania w powiązaniu ze sposobami realizacji celów edukacyjnych
Klasa 1
Klasa 2
Klasa 3
5.2. Indywidualizacja nauczania
5.3. Opis założonych osiągnięć ucznia
5.3.1. Po ukończeniu klasy 1
5.3.2. Po ukończeniu klasy 2
5.3.3. Po ukończeniu klasy 3
5.4. Kryteria oceniania osiągnięć ucznia oraz formy ich sprawdzania

6. Materiały dydaktyczne
6.1. Materiały podstawowe
6.2. Materiały pomocnicze
6.3. Spis proponowanych piosenek
6.4. Propozycje utworów do interpretacji ruchowo-przestrzennej lub opracowania instrumentalnego
6.5. Spis proponowanych tańców
6.6. Wybrane pozycje z literatury muzycznej
 
1. Wstęp
Dzięki zmianom zachodzącym w szkolnictwie artystycznym nauczyciel może samodzielnie zorganizować proces nauczania, dostosowując wymagania do rzeczywistych możliwości uczniów (danej grupy), w oparciu o podstawę programową, a także twórczo realizować treści nauczania bazując na własnym doświadczeniu pedagogiczno-dydaktycznym.
1.1. Przeznaczenie
Program przeznaczony jest do realizacji przedmiotu: Rytmika w klasach 1-3 szkoły muzycznej I stopnia (sześcioletni cykl nauczania) i ogólnokształcącej szkoły muzycznej I stopnia. W znaczącej części program opiera się na metodzie rytmiki Emila Jaques-Dalcroze’a, wykorzystuje także elementy systemu Carla Orffa.

1.2 .Notka o autorze
Krystyna Pelucha – nauczyciel przedmiotów teoretycznych: rytmika, kształcenie słuchu, literatura muzyczna w PSM I i II st. im. Ignacego Paderewskiego w Cieszynie. Posiada także doświadczenie w pracy w placówkach ogólnokształcących na szczeblu przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym i licealnym. Jest absolwentką Wydziału Rytmiki w PSM II st. w Cieszynie oraz Wydziału Wychowania Muzycznego (specjalność: pedagogika wychowania muzycznego) i Wydziału Kompozycji, Interpretacji, Edukacji i Jazzu (specjalność: teoria muzyki) Akademii Muzycznej w Katowicach.

2. Podstawa programowa kształcenia w zawodzie muzyk
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 9 grudnia 2010 r. w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego w publicznych szkołach artystycznych. Dziennik Ustaw Nr 15

I etap edukacyjny
Szkoła muzyczna I stopnia i ogólnokształcąca szkoła muzyczna I stopnia
Cele nauczania:
1. Zainteresowanie ucznia muzyką.
2. Rozbudzanie zamiłowania do muzyki.
3. Rozwijanie uzdolnień muzycznych ucznia w sposób dostosowany do jego wieku i predyspozycji.
4. Nauczanie podstaw gry na instrumentach perkusyjnych.
5. Rozwijanie umiejętności interpretowania muzyki w różnorodny sposób.
6. Nauczanie zasad notacji w stopniu umożliwiającym samodzielne odczytywanie zapisu nutowego.
7. Wdrożenie do systematycznej i samodzielnej pracy.
8. Rozwijanie naturalnej potrzeby ekspresji twórczej ucznia i kształcenie wyobraźni
muzycznej.
9. Rozwijanie umiejętności muzykowania zespołowego.
10. Przygotowanie ucznia do publicznych występów, zachęcanie do aktywnego uczestnictwa w życiu muzycznym.
11. Wyposażenie ucznia w podstawową wiedzę o muzyce.
12. Kształtowanie wrażliwości estetycznej i poczucia piękna.
13. Przygotowanie ucznia do dalszego kształcenia w szkole muzycznej II stopnia.

Rytmika

Treści nauczania:
1. Praktyczne i teoretyczne umiejętności muzyczne wprowadzane i doskonalone w oparciu o główne założenia metody Jaques-Dalcroze’a.
2. Znajomość podstawowych zasad notacji muzycznej i podstawowych pojęć z zakresu agogiki, dynamiki, artykulacji.
3. Znajomość podstawowych kroków tańców polskich.
4. Praktyczna znajomość instrumentarium Orffa.

Osiągnięcia uczniów:
1. Reagowanie, wyrażanie i interpretowanie muzyki ruchem:
a) umiejętność interpretowania ruchem wartości rytmicznych w różnych kombinacjach i układach oraz tematów rytmicznych;
b) umiejętność reagowania ruchem na akcenty metryczne;
c) umiejętność interpretowania ruchem artykulacji (legato i staccato), dynamiki (piano, forte, crescendo, diminuendo), agogiki (andante, moderato, allegro), melodyki, harmoniki;
d) Interpretacja ruchowa piosenek i miniatur muzycznych.

2. Teoretyczna znajomość podstaw muzyki:
a) umiejętność zapisu na pięciolinii podstawowych wartości i wysokości – w kluczu wiolinowym i basowym;
a) umiejętność posługiwania się podstawowymi pojęciami z zakresu agogiki, dynamiki, artykulacji.
3. Praktyczna znajomość tańców:
a) umiejętność wykonywania podstawowych kroków tańców polskich
i wykorzystanie ich w opracowaniach przestrzenno - ruchowych zgodnie z ich stylem i charakterem.
b) Praktyczna znajomość instrumentów perkusyjnych:
c) umiejętność posługiwania się wybranymi instrumentami z instrumentarium Orffa;
d) umiejętność interpretowania piosenek i miniatur muzycznych z wykorzystaniem instrumentów perkusyjnych.

3. Komentarz do realizacji programu
3.1. Ogólna koncepcja programu nauczania
Program Rytmika został opracowany zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 9 grudnia 2010 r. (Dz.U. Nr 15 poz. 70) w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego w publicznych szkołach artystycznych.
W związku z tym, iż obecnie w szkolnictwie muzycznym przedmioty: Rytmika i Kształcenie słuchu istnieją osobno (w metodzie Jaques-Dalcroze’a są one ściśle ze sobą powiązane), program skupia się na realizacji zagadnień dotyczących strony rytmiczno-wyrazowej, ale nie wskazuje jednoznacznie na kolejność wprowadzania problemów, pozostawiając wybór nauczycielowi.
Z uwagi na przewagę godzinową przedmiotu Kształcenia słuchu autorka zrezygnowała z wprowadzania i nauki zapisu nut w kluczach na zajęciach z przedmiotu Rytmika. Nie znaczy to, iż nie wykorzystuje się w ogóle zapisu nut w kluczach, lecz bazuje się na umiejętnościach nabytych podczas lekcji kształcenia słuchu. Co za tym idzie, umiejętność ta nie jest oceniana.
Już w pierwszej klasie(w drugim półroczu) proponuje się wprowadzenie uzupełnienia ćwierćnutowego, realizowanego do różnych wartości rytmicznych. W drugiej klasie rozszerza się to zagadnienie o realizację uzupełnienia ćwierćnutowego i ósemkowego do tematów rytmicznych.
W przypadku, gdy grupa potrzebuje więcej czasu na opanowanie poszczególnych problemów lub też zachodzą inne nieprzewidziane okoliczności, nauczyciel musi dokonać wyboru, które problemy zrealizować, a które tylko zasygnalizować lub przewidzieć ich wprowadzenie w późniejszym terminie.
W trzeciej klasie należy skupić się na realizacji synkop i polirytmii dwugłosowej. Jako zagadnienie fakultatywne proponuje się podwójne zwolnienie tematów rytmicznych
(w programie nauczania ujęte w nawiasie).
Propozycje interpretacji ruchowo-przestrzennych oraz utworów do realizacji instrumentalnych są podyktowane realizacją zadań z materiałów dydaktycznych (A. Wacławczyk. Ćwiczenia rytmiczne dla dzieci. Materiały pomocnicze do rytmiki. Zeszyt 1, 2, 3, Oficyna HALEGG). Jest to niejako punkt wyjścia do realizacji interpretacji ruchowo-przestrzennych oraz opracowań instrumentalnych. W miarę możliwości czasowych oraz umiejętności uczniów autorka proponuje opracowanie z uczniami innych utworów.
3.2. Wskazówki metodyczne
Głównym założeniem metody Jaques-Dalcroze’a jest aktywne przeżycie muzyki – poprzez różne formy muzykowania – które jest punktem wyjścia do zdobywania wiedzy o muzyce. W związku z poprzedzeniem teorii praktycznym, aktywnym przeżyciem muzycznym, wprowadzenie wszelkich nowych zjawisk muzycznych powinno przebiegać w oparciu o następujący sposób działania:
- zarejestrowanie słuchowe zjawisk zachodzących w muzyce;
- wykonanie ruchowe, czyli aktywne odzwierciedlenie i wyrażenie tego, co się usłyszało;
- nazwanie zaistniałego zjawiska muzycznego i jego zapis;
- utrwalanie – w formie ćwiczeń i zabaw ruchowych zawierających opracowywany problem muzyczny.
Sięgając swymi korzeniami do nurtu Nowego Wychowania, metoda Jaques- Dalcroze’a aktywizuje ucznia, dążąc do wszechstronnego, nie tylko muzycznego, jego rozwoju. Założenie to ma być realizowane poprzez stałe pobudzanie inicjatywy, aktywności i samodzielności dziecka.
Ćwiczenia zawarte w rytmice można podzielić na trzy podstawowe działy:
1. Ćwiczenia realizujące cele muzyczne:
a) ćwiczenia uwrażliwiające na różne elementy muzyki (dynamikę, agogikę, artykulację, melodykę, harmonikę, kolorystykę);
b) ćwiczenia kształcące dyscyplinę rytmiczną, w oparciu o zdobywanie wiedzy i praktycznych umiejętności o rytmie muzycznym:
- odzwierciedlanie ruchem wartości rytmicznych, metrum muzycznego, tematów rytmicznych,
- realizacje ruchowe łańcuchów realizacji tematów rytmicznych, przebiegów polirytmicznych, rytmów uzupełniających, podwójnej szybkości tematów rytmicznych;
c) rozwijanie inwencji twórczej dziecka (improwizacje ruchowe, wokalne, instrumentalne).
2. Ćwiczenia realizujące cele ogólnorozwojowe:
a) wyrabianie szybkiej reakcji psychomotorycznej (tzw. ćwiczenia inhibicyjno-incytacyjne);
b) kształtowanie zdolności do koncentrowania uwagi;
c) kształtowanie świadomości ciała (ćwiczenia koordynacji ruchowej, ćwiczenia
wyrabiające niezależność ruchu);
d) usprawnianie ruchowe;
e) rozwijanie pamięci ruchowo-przestrzennej;
3. Ćwiczenia realizujące cele wychowawcze:
a) rozwijanie umiejętności współdziałania w grupie;
b) rozwijanie umiejętności uważania na innych i poczucia odpowiedzialności;
c) rozwijanie wrażliwości na potrzeby innych;
d) poszanowanie niezależności i samodzielności.
„O wynikach nauczania zadecyduje nie tyle zakres opracowanego materiału nauczania, ile sposób jego realizacji”.
Ze względu na sposób wykonania, ćwiczenia dzielimy na:
- ćwiczenia ruchowe,
- ćwiczenia słuchowe,
- ćwiczenia słuchowo-ruchowe,
- ćwiczenia głosowe,
- ćwiczenia ruchowo-głosowe
- ćwiczenia słuchowo-głosowe,
- muzykowanie: ruchem, głosem, na instrumentach perkusyjnych.
Ćwiczenia powinny ukazywać te same zjawiska muzyczne poprzez różne formy działalności muzycznej (realizacja: ruchem ustalonym lub swobodnym, gestodźwiekami, głosem, na instrumentach) umożliwiając tym samym ich percepcję, przeżycie, nazwanie i wyrażenie.
Z uwagi na wiek uczniów, szczególną wartość dla przebiegu zajęć i procesu utrwalania poznanych zagadnień muzycznych, posiada zabawa jako – dostosowany, do wieku dziecka – sposób realizacji poszczególnych treści programowych.
Pełna integracja umiejętności i wiadomości zdobytych podczas jednej jednostki lekcyjnej lub cyklu lekcji powinna zaistnieć w formie muzykowania, dając dzieciom tym samym artystyczną satysfakcję i przekonanie o celowości podejmowania wysiłku w pokonywaniu trudności.

3.3. Opis warunków niezbędnych do realizacji programu
Realizacja programu zakłada przeznaczenie na przedmiot Rytmika w pierwszej klasie dwóch jednostek lekcyjnych po 45 minut, realizowanych w dwóch odrębnych dniach, natomiast w klasach drugiej i trzeciej – jednej jednostki lekcyjnej.
Lekcje rytmiki powinny odbywać się w przestronnej sali, dostosowanej do liczby uczniów w grupie, z możliwością swobodnego poruszania się w przestrzeni tak, aby dzieci nie przeszkadzały sobie podczas wykonywania ćwiczeń. Należy zadbać o właściwą temperaturę
i wentylację pomieszczenia. Uczniowie powinni ćwiczyć w strojach gimnastycznych,
w specjalnych pantoflach - baletkach lub boso. Wskazane jest, aby sala była odizolowana od klas, w których odbywają się lekcje gry na instrumentach, próby orkiestry lub chóru.
W sali powinno znajdować się następujące wyposażenie:
- fortepian
- tablica z pięciolinią,
- instrumenty perkusyjne (instrumentarium Orffa),
- przybory gimnastyczne: woreczki, szarfy, piłki, obręcze,
- sprzęt audio dobrej jakości, wyposażony w licznik,
- plansze poglądowe ilustrujące m.in. wartości rytmiczne nut i pauz, stroje ludowe, instrumenty muzyczne.
4. Cele edukacyjne
4.1. Cele ogólne:
1. Rozbudzenie zainteresowań muzycznych ucznia.
2. Wykształcenie słuchu muzycznego.
3. Rozwiniecie wrażliwości na walory artystyczne utworu i jego poszczególne elementy.
4. Zapewnienie harmonijnego rozwoju psychofizycznego i muzycznego ucznia.
5. Rozwinięcie postaw patriotycznych i otwartości na wartości narodowe.
6. Poznanie dyspozycji ogólnomuzycznych dziecka.
7. Przygotowanie do kolejnych etapów kształcenia.
4.2. Cele operacyjne:
1. Praktyczne zapoznanie ucznia z najważniejszymi zasadami notacji muzycznej oraz wiadomościami teoretycznymi.
2. Wykształcenie umiejętności realizacji wartości rytmicznych nut i pauz.
3. Wykształcenie poczucia metrycznego oraz umiejętności zachowania pulsu.
4. Wykształcenie umiejętności realizacji taktowania.
5. Wykształcenie umiejętności realizacji przebiegów rytmicznych i polirytmicznych.
6. Wykształcenie wrażliwości na poszczególne elementy dzieła muzycznego.
7. Wykształcenie umiejętności interpretowania ruchem tematów rytmicznych, kanonów, piosenek oraz miniatur instrumentalnych.
8. Wykształcenie umiejętności wykonania podstawowych kroków tańców regionalnych oraz polskich tańców narodowych.
9. Wykształcenie ogólnej sprawności aparatu ruchowego dziecka oraz estetyki ruchu.
10. Wykształcenie szybkiej reakcji, samoopanowania.
11. Wykształcenie umiejętności dostosowania ruchu do charakteru słyszanej muzyki.
12. Wykształcenie inwencji twórczej.
13. Nauczenie muzykowania zespołowego i gry na dziecięcych instrumentach perkusyjnych.
14. Wykształcenie umiejętności świadomego postrzegania zjawisk muzycznych, ich słuchowej analizy i zapisu.
5. Materiał nauczania
5.1. Treści nauczania w powiązaniu ze sposobami realizacji celów edukacyjnych
Klasa 1
1. Notacja muzyczna oraz wiadomości teoretyczne
- wartości rytmiczne nut: ćwierćnuta, dwie ósemki, półnuta, cała nuta, półnuta z kropką, wartość wypełniająca takt 5/4 , cała nuta z kropką, cztery szesnastki;
- wartości rytmiczne pauz: pauza ćwierćnutowa, pauza półnutowa, pauza całonutowa.
- przedłużanie wartości rytmicznych przez łuk;
- takty: 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4;
- znak repetycji, I i II volta;
- określenia dynamiki: piano, forte, crescendo, diminuendo oraz ich skróty i symbole graficzne;
- określenia tempa allegro, adagio;
- określenia artykulacji legato, staccato;
- rytm uzupełniający ćwierćnutowy;
- pięciolinia;
- Klucz wiolinowy, położenie nuty kluczowej g1;
- Literowe i solmizacyjne nazwy nut w kluczu wiolinowym w zakresie c1-g2.
- Kaligrafia muzyczna – ćwiczenia pisania nut i pauz.
2. Kształcenie umiejętności realizacji wartości rytmicznych nut i pauz:
- realizacja różnymi sposobami wartości rytmicznych: ćwierćnuta, ósemki, półnuta, cała nuta, półnuta z kropką, wartość wypełniająca takt 5/4 , cała nuta z kropką, szesnastki oraz pauz: pauza ćwierćnutowa, pauza półnutowa, pauza całonutowa;
- ćwiczenia utrwalające wartości z zastosowaniem rekwizytów;
- realizacja piosenek zawierających poznane wartości.
3. Kształcenie poczucia metrycznego oraz umiejętności zachowania pulsu:
- zaznaczanie akcentów różnymi sposobami – realizowane w miejscu lub w ruchu;
- ćwiczenia na zachowanie pulsu metrycznego realizowane w ciszy lub z towarzyszeniem akompaniamentu „zakłócającego” realizację pulsu.
4. Kształcenie umiejętności taktowania:
- taktowanie na 2, 3, 4, 5, 6 małymi i dużymi ruchami, realizowane w miejscu, w ruchu – na tle jednorodnych, a następnie zmiennych wartości;
- realizacja krokami przebiegów rytmicznych z równoczesnym taktowaniem małymi lub dużymi ruchami.
5. Kształcenie umiejętności realizacji przebiegów rytmicznych:
• realizacja jednogłosowych tematów rytmicznych:
- realizacja przebiegów rytmicznych zawierających poznane wartości rytmiczne nut i pauz w różnej postaci, np.: z taktowaniem lub bez taktowania, na zasadzie echa lub ze zrytmizowanym tekstem, w sposób ustalony lub swobodny, na tle ustalonej melodii (gamy);
• realizacja ćwiczeń polirytmicznych:
- jednoczesna realizacja dwóch wartości rytmicznych przez jednego ucznia, lub trzech i więcej wartości rytmicznych przez kilka grup,
- recytowanie zrytmizowanego tekstu słownego z jednoczesnym wykonaniem jednorodnych wartości rytmicznych,
- wykonanie krokami rytmu znanej piosenki z jednoczesnym klaskaniem jednorodnych lub zmiennych wartości,
- realizacja krokami tematu rytmicznego z jednoczesnym klaskaniem jednorodnych wartości rytmicznych – i odwrotnie,
- śpiewanie melodii gamy lub piosenki z akompaniamentem prostego ostinato rytmicznego,
- realizacja różnymi sposobami rytmów uzupełniających ćwierćnutowych do całej nuty, półnuty, półnuty z kropką.

Przykładowe sposoby realizacji tematów rytmicznych
1. Analiza usłyszanego rytmu, jego wykonanie i zapis.
2. Wysłuchanie rytmu, jego analiza, zapis i wykonanie ruchowe.
3. Odczytanie rytmu z zapisu na tablicy, przy podanej uprzednio pulsacji rytmicznej, i wykonanie go przy akompaniamencie lub w ciszy.
4. Wysłuchanie tematu rytmicznego i wyodrębnienie go – z pośród kilku zapisanych na tablicy, jego analiza i realizacja.
5. Odczytanie rytmu z ruchów nauczyciela lub kolegi (np z jego kroków, ruchów rąk), określenie wartości rytmicznych i metrum oraz wykonanie tematu, zapis.
6. Realizacja przebiegu rytmicznego, jego analiza i zapis.
W realizacji przebiegów rytmicznych warto uwzględnić różne, atrakcyjne dla dzieci formy ich opracowania, np.: w postaci zabawy, w ustalonym układzie ruchowo-przestrzennym, w postaci swobodnej improwizacji, w formie zadania inhibicyjno-inhibicyjne, z wykorzystaniem mowy, śpiewu, instrumentów perkusyjnych lub rekwizytów, z zastosowaniem podziałów ( na grupę i solistę).
6. Rozwijanie wrażliwości na poszczególne elementy dzieła muzycznego:
Ćwiczenia uwrażliwiające na agogikę:
- utrzymywania jednakowego tempa:
o realizacja jednorodnych wartości, zestawów wartości, tematów rytmicznych lub ich fragmentów, przebiegająca w ciszy lub przy zmiennym agogicznie akompaniamencie nauczyciela,
- reagowanie na zmiany tempa:
o kontrasty agogiczne: wolno – szybko, szybko – wolno,
o przyspieszanie i zwalnianie z wykorzystaniem jednorodnych wartości lub tematu rytmicznego,
o przyspieszanie i zwalnianie z wykorzystaniem poznanych piosenek, przysłow ludowych, wyliczanek, wierszyków (w tak realizowanym zadaniu można wprowadzić także np. zmienną dynamikę),

Ćwiczenia uwrażliwiające na dynamikę:
- odzwierciedlanie kontrastów (forte – piano, piano – forte) oraz stopniowania dynamiki (crescendo i diminuendo).
Ćwiczenia uwrażliwiające na artykulację:
- wyrażanie zmian w zakresie artykulacji legato – staccato.
Ćwiczenia uwrażliwiające na melodykę, kolorystykę i harmonikę:
- odzwierciedlanie różnic w wysokości i barwy dźwięku,
- odzwierciedlanie kierunku linii melodycznej,
- reagowanie na zmiany trybów,
- reagowanie i odzwierciedlanie zakończenia frazy i toniki w przebiegu melodycznym,
- odzwierciedlanie motywu melodycznego,
- odzwierciedlanie różnych współbrzmień dźwięków.

7. Kształcenie umiejętności interpretowania ruchem: tematów rytmicznych, piosenek oraz miniatur instrumentalnych
Propozycje utworów znajdują się w punkcie 6.3, s.31-32, 6.4, s. 33.
Interpretację ruchową tematów rytmicznych opracowuje się jako:
- ustalony lub swobodny (ale innych niż realizacja krokami) sposób wyrażania przebiegu rytmicznego. Po realizacji krokami tematu, jego analizie i zapisie ustala się inny sposób wykonania, np.: ze zmianą kierunku poruszania się, a wyznaczeniem rysunku przestrzennego, z przypisaniem określonych ruchów konkretnym wartościom, w sposób dowolny – zaproponowany przez ucznia, z podziałem na grupy.
Interpretację ruchową piosenek opracowuje się jako:
- zabawę rytmiczną, opartą na rytmie piosenki,
- zabawę taneczną, polegającą na towarzyszeniu śpiewanej piosence ruchami zgodnymi z jej charakterem,
- zabawę inscenizowaną, odtwarzającą akcję wynikającą z treści literackiej piosenki, z użyciem (lub bez) rekwizytów.
Interpretację ruchową utworów muzycznych opracowuje się jako:
- wyrażanie ruchem improwizowanym nastroju, jaki wywołuje utwór,
- kompozycję ruchowo-przestrzenną, będącą odzwierciedleniem muzyki (może zawierać elementy ruchu improwizowanego).

8. Kształcenie umiejętności wykonania podstawowych kroków tańców regionalnych oraz polskich tańców narodowych:
Propozycje utworów znajdują się w punkcie 6.5, s. 33.
- ćwiczenia wprowadzające podstawowe kroki, figury i ustawienia charakterystyczne dla realizowanych tańców z równoczesną ogólna charakterystyką tańców (prezentacja strojów, charakterystyka regionu, itp.)
Przygotowanie tańca powinno przebiegać podczas jednej lekcji, a nawet szeregu lekcji. Efektem końcowym jest opracowanie tańca w całości. Opracowanie tańca jest ostatnim etapem nauki.
9. Kształcenie ogólnej sprawności ruchowej:
- ćwiczenia wyrabiające sprawność aparatu ruchowego dziecka, mające na celu wyrobienie prawidłowego marszu, biegu i podskoków,
- ćwiczenia kształtujące prawidłową postawę dziecka (ćw. głowy, szyi, ramion, nóg, tułowia, ze szczególnym uwzględnieniem prawidłowego stawiania stóp),
- ćwiczenia wyrabiające poczucie świadomego ruchu i kształcące ekspresję ruchu (np. naśladowanie ruchów zwierząt, zabawek, imitowanie pracy),
- ćwiczenia naprężające i rozluźniające,
- ćwiczenia doskonalące koordynację ruchów,
- ćwiczenia rozwijające niezależność ruchów.

10. Kształcenie szybkiej reakcji i samoopanowania:
Ćwiczenia inhibicyjno-incytacyjne realizuje się przy użyciu różnego rodzaju sygnałów: przerwa w muzyce, sygnały: słowne, wzrokowe, dotykowe i muzyczne, początkowo wprowadzane nieregularnie, a następnie z coraz większą częstotliwością:
- przerwa w muzyce;
- sygnały słowne: „raz”, „hop”, „już”, „stop” itp.;
- sygnały wzrokowe: kolory, kształty, ilustracje, itp.;
- sygnały dotykowe;
- sygnałami muzycznymi mogą być: pojedyncze dźwięki, motywy melodyczne, rytmiczne, melodyczno-rytmiczne, rejestry, fragmenty piosenek, interwały, trójdźwięki, pauzy, zmiany metrum, itd.

11. Kształcenie umiejętności dostosowania ruchu do charakteru słyszanej muzyki oraz kształcenie estetyki ruchu:
Umiejętność potrzebna jest zarówno podczas realizacji określonych problemów metro-rytmicznych, ale ujętych w perspektywie muzycznej, jak i podczas swobodnej improwizacji ruchowej, będącej spontaniczną wypowiedzią.

Przygotowując ucznia do samodzielnego tworzenia ruchu można wykorzystać takie ćwiczenia jak:
- naśladowanie czynności, poruszania się zwierząt, ruchu maszyn, samochodów, zabawek itp.;
- szukanie sposobu przejścia po określonej drodze (np. po przekątnej, zygzakiem;
- wykorzystanie rekwizytów jako narzędzi ułatwiających tworzenie ruchu.
Ćwiczenia kształcące wyobraźnię przestrzenną:
- poruszanie się z zachowaniem jednakowej odległości pomiędzy uczniami,
- zmiana ustawienia na sygnał,
- poruszanie się po wyznaczonej (np. narysowanej na tablicy) drodze,
- kreślenie liter,
- dopasowanie ilości kroków do pokonania określonej przestrzeni itp.
W kształceniu estetyki ruchu dąży się do naturalnej harmonii ruchu bez przesadnych gestów i afektacji. Podstawą są wszystkie ćwiczenia rozwijające sprawność aparatu ruchowego oraz ćwiczenia kształcące harmonijny ruch – ruchy naśladujące, np.: zdmuchiwanie z dłoni pyłku, nakrywanie dłońmi motyla, rysowanie w powietrzu szlaczków, liter, poruszanie się w przestrzeni po kole, kwadracie, ósemce.

12. Kształcenie inwencji twórczej:
- improwizacja ruchowa;
- improwizacja głosowa:
o rytmizowanie krótkich tekstów (przysłów ludowych, wierszyków, tekstów piosenek);
o tworzenie motywów melodycznych do swojego imienia i nazwiska, przysłów, wierszyków,
o śpiewanie piosenek z podziałem na solistę i grupę,
o dośpiewywanie zakończenia (toniki) do improwizowanej przez nauczyciela melodii;
- improwizacja instrumentalna:
o realizacja na instrumentach perkusyjnych tematów rytmicznych,
o realizacja na instrumentach zrytmizowanych przysłów, wierszyków itd.,
o improwizowanie na instrumentach wartości rytmicznych, tematów rytmicznych w określonym metrum,
o tworzenie improwizowanych, prostych akompaniamentów do piosenek, rymowanek, wierszyków, przebiegów rytmicznych.

13. Muzykowanie zespołowe i gra na dziecięcych instrumentach perkusyjnych:
• muzykowanie głosem – grupowe śpiewanie piosenek jednogłosowych, dostosowanych do możliwości i skali głosu dziecka,
• muzykowanie ruchem – grupowa interpretacja ruchowa,
• zespołowe muzykowanie na instrumentach perkusyjnych.

14. Kształcenie umiejętności świadomego postrzegania zjawisk muzycznych, ich słuchowej analizy i zapisu:
• Ćwiczenia i dyktanda rytmiczne z zastosowaniem:
- taktów: 2/4 3/4, 4/4, 5/4, 6/4,
- poznanych wartości rytmicznych nut i pauz.
• Sposoby prezentacji:
- klaskaniem,
- stukaniem,
- na instrumencie perkusyjnym,
- na jednym dźwięku,
- w przebiegu melodyczno-rytmicznym melodii,
- ruchem,
- odtwarzane z nagrań.
• Rodzaje ćwiczeń i dyktand:
- rozpoznawanie wartości,
- rozpoznanie metrum,
- uzupełnianie brakujących w zapisie fragmentów zaprezentowanego rytmu,
- szeregowanie taktów zapisanych w zmienionej kolejności – jednogłosowe dyktando rytmiczne typu „rozsypanka – układanka”,
- korekta błędów rytmicznych w ćwiczeniu jednogłosowym,
- zapisanie rytmu znanej piosenki lub jej fragmentu, zrytmizowanego przysłowia,
- zapisanie jednogłosowego dyktanda rytmicznego prezentowanego fragmentami,
- zapisanie jednogłosowego dyktanda rytmicznego (dyktando pamięciowe) – po jednorazowym usłyszeniu (dwa lub cztery takty).

Dyktanda mogą być także realizowane w sposób nietypowy, czyli bez konieczności ich zapisania, ale z przejawiającą się w ich realizacji świadomością.

Klasa 2
Określenie „tak jak w klasie 1” oznacza kontynuację zagadnień przewidzianych w klasie 1 , ale w klasie 2 charakteryzują się one większym stopniem trudności.
1. Notacja muzyczna oraz wiadomości teoretyczne:
- wartości rytmiczne: triola ósemkowa, ćwierćnuta z kropką ósemka, dwie szesnastki ósemka, ósemka dwie szesnastki, ósemka z kropką szesnastka, szesnastka ósemka z kropką;
- wartości rytmiczne pauz: pauza całonutowa z kropką, pauza ósemkowa, pauza szesnastkowa;
- przedłużanie wartości rytmicznych przez łuk;
- synkopa przez kreskę taktową: łączenie dwóch ćwierćnut;
- takty: 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4;
- grupowanie poznanych wartości rytmicznych w zrealizowanych taktach;
- mocne i słabe części taktu i grup rytmicznych;
- rytm uzupełniający ćwierćnutowy i ósemkowy;
- określenia tempa: allegro, moderato, adagio;
- określenia artykulacji: legato, staccato oraz ich skróty;
- określenia dynamiki: piano, mezzoforte, forte i interpretacyjne występujące w tekście nutowym opracowywanych piosenek i utworów instrumentalnych;
- literowe i solmizacyjne nazwy nut w kluczu wiolinowym w zakresie g1-c3;
- kaligrafia muzyczna – ćwiczenia zapisywani wartości nut i pauz.
2. Kształcenie umiejętności realizacji wartości rytmicznych nut i pauz:
- realizacja następujących wartości rytmicznych i grup: triola ósemkowa, ćwierćnuta z kropką ósemka, dwie szesnastki ósemka, ósemka dwie szesnastki, ósemka z kropką szesnastka, szesnastka ósemka z kropką, pauz całonutowa z kropką, pauza ósemkowa, synkopa praz kreskę taktową;
- utrwalanie wartości w ćwiczeniach z zastosowaniem rekwizytów;
- realizacja piosenek zawierających poznane wartości.
3. Kształcenie poczucia metrycznego oraz umiejętności zachowania pulsu:
tak jak w klasie 1.
4. Kształcenie umiejętności taktowania
- taktowanie małymi i dużymi ruchami na 2, 3, 4, 5 i 6 realizowane w miejscu, w ruchu – na tle jednorodnych, a następnie zmiennych wartości;
- realizacja krokami tematów rytmicznych z równoczesnym taktowaniem;
- automatyzacja taktowania – łączenie taktowania: 2+4, 2+3, 2+5, 2+6, realizacja w miejscu lub w ruchu na tle jednorodnych wartości.
5. Kształcenie umiejętności realizacji przebiegów rytmicznych
• realizacja jednogłosowych tematów rytmicznych:
- wykonywanie tematów rytmicznych zawierających poznane wartości rytmiczne, grupy rytmiczne i pauzy – tak jak w klasie 1;
• realizacja ćwiczeń polirytmicznych:
- śpiewanie melodii gamy, piosenki, kanonu z ostinatem rytmicznym lub rytmiczno-melodycznym;
- realizacja kanonu:
o ruchami taktowania, w oparciu o jednakowe wartości rytmiczne,
o krokami lub grą na instrumentach perkusyjnych, w oparciu o temat rytmiczny;
- łańcuch realizacji tematów rytmicznych w takcie 4/4:
o powtarzanie prostych i krótkich rytmów, zmieniających się co kilka taktów,
o powtarzanie prostych i krótkich rytmów po jednorazowym usłyszeniu,
o powtarzanie głosem, na wybranej zgłosce, rytmów z jednoczesnym klaskaniem i bez klaskania, a następnie z realizacją krokami, bez taktowania i z taktowaniem;
o powtarzanie głosem na sylabie „la” melodii granej przez nauczyciela –
początkowo bez, a następnie z klaskaniem i równoczesną realizacją krokami jej rytmu,
o wykonywanie szeregu jednotaktowych tematów rytmicznych przedzielanych pauzami całotaktowymi, a następnie ćwierćnutami, z zachowaniem stałego tempa.
- realizacja uzupełnienia ćwierćnutowego do wartości wypełniającej takt 5/4 oraz do całej nuty z kropką i przebiegów rytmicznych;
- realizacja uzupełnienia ósemkowego do całej nuty, półnuty, półnuty z kropką, ćwierćnuty oraz ćwierćnuty z kropką i ósemki oraz prostych przebiegów rytmicznych.
Ćwiczenia przygotowujące do wprowadzenia polirytmii realizowane są – podobnie jak w klasie 1 – z zastosowaniem poznanych wartości rytmicznych i grup:
- równoczesne wykonanie rytmów przez nauczyciela i uczniów,
- równoczesne wykonanie dwóch różnych rytmów przez dwie grupy uczniów,
- równoczesne wykonanie przez jednego ucznia dwóch prostych rytmów.
6. Kształcenie wrażliwości na poszczególne elementy dzieła muzycznego:
Tak jak w klasie 1 – z wykorzystaniem problematyki przewidzianej dla klasy 2.
Ćwiczenia uwrażliwiające na agogikę:
- realizacja tematów rytmicznych w różnych tempach: allegro, moderato, adagio.
Ćwiczenia uwrażliwiające na dynamikę:
- ćwiczenia odzwierciedlające dynamikę: forte i piano,
- ćwiczenia odzwierciedlające stopniowanie dynamiki: crescendo i diminuendo. Ćwiczenia uwrażliwiające na artykulację:
- odtwarzanie kontrastów artykulacyjno-dynamicznych, np.: forte – legato, piano – staccato.
Ćwiczenia uwrażliwiające na melodykę, kolorystykę i harmonikę:
kontynuacja ćwiczeń z klasy 1
- ćwiczenia utrwalające trójdźwięki na I i V stopniu,
- tworzenie zdań muzycznych (poprzednik – następnik):
o nauczyciel improwizuje poprzednik – uczeń improwizuje następnik,
o jeden uczeń improwizuje poprzednik – inny uczeń improwizuje następnik.

7. Kształcenie umiejętności interpretowania ruchem tematów rytmicznych, piosenek oraz miniatur instrumentalnych:
Propozycje utworów znajdują się w punkcie 6.3, s.32, 6.4, s. 33.
Tak jak w klasie 1 z wykorzystaniem zagadnień zrealizowanych w klasie 2.
8. Kształcenie umiejętności wykonania podstawowych kroków tanecznych tańców regionalnych oraz polskich tańców narodowych:
Propozycje utworów znajdują się w punkcie 6.5, s. 33-34.
tak jak w klasie 1.
9. Kształcenie ogólnej sprawności ruchowej:
- ćwiczenia wyrabiające sprawność ruchową dziecka, przygotowujące do wykonania grup drobnych wartości rytmicznych,
- ćwiczenia kształtujące prawidłową postawę,
- ćwiczenia pomocnicze przygotowujące do wykonania synkop.
10. Kształcenie szybkiej reakcji i samoopanowania:
tak jak w klasie 1.
11. Kształcenie umiejętności dostosowania ruchu do charakteru słyszanej muzyki oraz kształcenie estetyki ruchu:
tak jak w klasie 1
- wskazywanie ruchem kierunku linii melodycznej, artykulacji legato – staccato,
- prowadzenie ruchu w różnych płaszczyznach zgodnie z czasem trwania dźwięku, frazą,
- powiększanie i zmniejszanie ruchu w zależności od dynamiki,
- tworzenie następnika do zaprezentowanego przez nauczyciela poprzedników,
- tworzenie przez dwoje uczniów: poprzednika i następnika.
12. Kształcenie inwencji twórczej:
Tworzenie formy ABA, ronda:
• improwizacja ruchowa;
• improwizacja głosowa:
- kontynuacja ćwiczeń z klasy 1,
- tworzenie następników do poprzedników prezentowanych przez nauczyciela
- tworzenie poprzedników i następników;
• improwizacja instrumentalna:
tak jak w klasie 1
- improwizowanie rytmu do ruchu,
- improwizowanie akompaniamentu do ruchu.
13. Muzykowanie zespołowe i gra na instrumentach perkusyjnych:
- muzykowanie głosem – śpiewanie piosenek jednogłosowych dostosowanych do możliwości skali głosu dziecka;
- muzykowanie ruchem – interpretacja ruchowa prostych utworów;
- muzykowanie na instrumentach perkusyjnych:
o wykonywanie akompaniamentu do wybranych piosenek z repertuaru dziecięcego,
o dyrygowanie zespołem perkusyjnym.
14. Kształcenie umiejętności świadomego postrzegania zjawisk muzycznych, ich słuchowej analizy i zapisu:
• Ćwiczenia i dyktanda rytmiczne z zastosowaniem:
- taktów: 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4;
- poznanych wartości rytmicznych nut, grup rytmicznych i pauz.
• Sposoby prezentacji: tak jak w klasie 1.
• Rodzaje ćwiczeń i dyktand: tak jak w klasie 1.

Klasa 3
Określenie „tak jak w klasach 1 i 2” oznacza kontynuację zagadnień przewidzianych w klasach 1 i 2 , ale w klasie 3 charakteryzują się one większym stopniem trudności i najczęściej są podsumowaniem wszystkich umiejętności i wiedzy zdobytych w poprzednich klasach.
1. Notacja muzyczna oraz wiadomości teoretyczne:
- przedtakt;
- grupy rytmiczne: szesnastka ósemka szesnastka, ósemka ćwierćnuta z kropką;
- synkopy przez łuk pomiędzy taktami: łączenie dwóch ćwierćnut, ćwierćnuty z ósemką, dwóch ósemek;
- synkopy wewnątrz taktu: ćwierćnuta półnuta ćwierćnuta, ćwierćnuta półnuta z kropką, ćwierćnuta półnuta, ósemka ćwierćnuta ósemka, ósemka ćwierćnuta z kropką, szesnastka ósemka szesnastka, szesnastka ósemka z kropką;
- ostinato rytmiczne;
- polirytmia dwugłosowa;
- podwójna szybkość ( i ew. podwójne zwolnienie) Jaques-Dalcroze’a;
- wartości rytmiczne pauz: pauza ćwierćnutowa z kropką;
- grupowanie wartości w taktach o ósemkowej jednostce miary;
- grupy szesnastkowe w taktach o ósemkowej jednostce miary;
- takty: 3/8, 6/8, 9/8, 12/8;
- taktowanie w taktach o ósemkowej jednostce miary;
- przekształcanie taktów: 3/4 na 6/8, 6/8 na 3/4;
- określenia tempa: allegro, moderato, andante, adagio;
- określenia dynamiki i interpretacyjne występujące w tekście nutowym opracowywanych piosenek i utworów instrumentalnych;
- rytm uzupełniający ósemkowy;
- klucz basowy, położenie nuty kluczowej f;
- literowe i solmizacyjne nazwy nut w kluczu basowym: G-c1;
- kaligrafia muzyczna.
2. Kształcenie umiejętności realizacji wartości rytmicznych nut i pauz:
tak jak w klasach 1 i 2
- realizacja wartości i grup rytmicznych: szesnastka ósemka szesnastka, ósemka ćwierćnuta z kropką, ćwierćnuta półnuta ćwierćnuta, ćwierćnuta półnuta z kropką, ćwierćnuta półnuta, ósemka ćwierćnuta ósemka, synkopa przez łuk pomiędzy taktami, synkopy wewnątrz taktu,
- realizacja przedtaktu,
- realizacja grup wartości charakterystycznych dla taktów o ósemkowej jednostce miary: trzy ósemki, ćwierćnuta z kropką, ćwierćnuta ósemka, ósemka ćwierćnuta, pauza ćwierćnutowa z kropką oraz grupy szesnastkowe wynikające z podziału trzech ósemek na ósemki i szesnastki, pauza ćwierćnutowa z kropką;
- ćwiczenia utrwalające realizację wartości z zastosowaniem rekwizytów;
- realizacja piosenek zawierających poznane wartości.
3. Kształcenie poczucia metrycznego oraz umiejętności zachowania pulsu:
tak jak w klasach 1 i 2
- zaznaczanie akcentów w taktach o ósemkowej jednostce miary – realizacja w miejscu lub ruchu;
- ćwiczenia na zachowanie pulsu metrycznego;
- zmiana pulsu i akcentu: 3/4 na 6/8 oraz 6/8 na 3/4 zaznaczanych w różny sposób, realizacja w miejscu lub w ruchu.
4. Kształcenie umiejętności taktowania:
tak jak w klasach 1 i 2
- taktowanie w taktach: 3/8, 6/8, 9/8, 12/8;
- realizacji krokami tematów rytmicznych w poznanych taktach o ćwierćnutowej i ósemkowej jednostce miary z równoczesnym taktowaniem;
- automatyzacja taktowania – łączenie taktowania: 3+4, 3+5, 3+6, 4+5, 4+6; realizowane w miejscu, w ruchu – na tle jednorodnych, a następnie zmiennych wartości.
5. Kształcenie umiejętności realizacji przebiegów rytmicznych:
tak jak w klasach 1 i 2
• realizacja jednogłosowych tematów rytmicznych:
- wykonywanie tematów rytmicznych zawierających poznane wartości rytmiczne nut i pauz na zasadzie echa lub ze zrytmizowanym tekstem,
- realizacja w w/w sposób przedtaktu – w oparciu o piosenkę, utwór,
- realizacja przebiegów rytmicznych z taktowaniem lub bez taktowania,
- wyodrębnienie jednego schematu (spośród kilku napisanych na tablicy),
- realizacja ww/w sposób tematów rytmicznych i ich podwójnej szybkości i podwójnego zwolnienia,
- realizacja w w/w sposób tematów rytmicznych z przekształceniem taktu 3/4 na 6/8 i 6/8 na 3/4;
• realizacja ćwiczeń polirytmicznych:
- kontynuowanie ćwiczeń z klasy 1 i 2,
- równoczesne wykonanie dwóch tematów rytmicznych przez dwie grupy uczniów i przez jednego ucznia,
- równoczesne wykonanie trzech wartości podziału nieregularnego i dwóch wartości podziału regularnego ( triola ósemkowa i dwie ósemki);
- realizacja kanonu:
o realizacja przez dwie lub więcej grup uczniów tej samej serii ruchów z opóźnieniem (np. ruchy taktowania, ustalone następstwo ruchów);
o realizacja kanonu dwugłosowego przez dwie grupy uczniów,
o ruchem improwizowanym, w oparciu o jednorodne wartości rytmiczne lub prosty schemat rytmiczny,
o ruchowo, w układzie przestrzennym, w oparciu o śpiewaną piosenkę – kanon;
- łańcuch realizacji tematów rytmicznych:
o tak jak w klasie 2,
o wykonywanie tematów rytmicznych w takcie 4/4 bez przedzielania ćwierćnutami;
- realizacja podwójnej szybkości i podwójnego zwolnienia:
o realizacja przez jednego ucznia, na zmianę : tematu rytmicznego i jego podwójnej szybkości (i ew. podwójnego zwolnienia),
o realizacja w dwóch grupach równocześnie tematu i jego podwójnej szybkości ( i ew. podwójnego zwolnienia).
6. Kształcenie wrażliwości na poszczególne elementy dzieła muzycznego:
tak jak w klasach 1 i 2
Ćwiczenia uwrażliwiające na dynamikę, agogikę i artykulację:
- realizacja różnorodnych zadań, w których wybrane elementy występują równocześnie (ćwiczenia dynamiczno-agogiczno-artykulacyjne).
Ćwiczenia uwrażliwiające na melodykę oraz harmoniczny:
tak jak w klasach 1 i 2
- ćwiczenia utrwalające trójdźwięki na I , IV i V stopniu,
- uwrażliwienie na budowę okresową.

7. Kształcenie umiejętności interpretowania ruchem tematów rytmicznych, piosenek oraz miniatur instrumentalnych:
tak jak w klasach 1 i 2
Propozycje utworów znajdują się w punkcie 6.3, s. 32-33 oraz 6.4, s. 33.
8. Kształcenie umiejętności wykonania podstawowych kroków tanecznych tańców regionalnych oraz polskich tańców narodowych:
tak jak w klasach 1 i 2
Propozycje utworów znajdują się w punkcie 6.5, s. 34.
9. Kształcenie ogólnej sprawności ruchowej:
tak jak w klasach 1 i 2
- ćwiczenia pomocnicze przygotowujące do wykonania synkop i przedtaktu.

10. Kształcenie szybkiej reakcji i samoopanowania:
tak jak w klasach 1 i 2

11. Kształcenie umiejętności dostosowania ruchu do charakteru słyszanej muzyki oraz kształcenie estetyki ruchu:
tak jak w klasach 1 i 2

12. Kształcenie inwencji twórczej:
tak jak w klasach 1 i 2
• improwizacja ruchowa:
- tworzenie ruchu przeciwstawnego,- tworzenie ruchu przez dwóch uczniów do podanego tematu rytmicznego i rytmu uzupełniającego ćwierćnutowego,
- improwizowanie przez dwóch uczniów poprzednika i następnika,
- tworzenie improwizacji ruchowej zgodnej z przebiegiem linii melodycznej,
- tworzenie ostinata ruchowego,
- improwizowanie ruchu do utworów muzycznych;
• improwizacja głosowa:
- improwizowanie melodii w określonym takcie lub do podanego tekstu;
- improwizowanie następników do poprzedników (realizowane tylko przez uczniów);
• improwizacja instrumentalna
- improwizowanie poprzedników i następników rytmicznych i melodyczno-rytmicznych.
13. Muzykowanie zespołowe i gra na instrumentach perkusyjnych:
tak jak w klasach 1 i 2
• muzykowanie głosem:
- śpiewanie piosenek jednogłosowych, dwugłosowych i kanonów dwu- i trzy-głosowych, dostosowanych do możliwości skali głosu dziecka;
• muzykowanie ruchem:
- realizacja kanonu w układzie ruchowo-przestrzennym,
- interpretowanie ruchem piosenek i utworów z dziecięcej literatury muzycznej
• muzykowanie na instrumentach perkusyjnych: (przenieść do klasy 1, 2)
- dyrygowanie grupami dzieci wykonującymi wartości rytmiczne,
- dyrygowanie grupami dzieci wykonującymi tematy rytmiczne,
- tworzenie ostinata rytmicznego do piosenek lub instrumentalnych.
14. Kształcenie umiejętności świadomego postrzegania zjawisk muzycznych, ich słuchowej analizy i zapisu:
• Ćwiczenia i dyktanda rytmiczne z zastosowaniem:
- taktów 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4 oraz 3/8, 6/8, 9/8, 12/8;
- poznanych wartości rytmicznych nut, grup rytmicznych, synkop i pauz;
• Sposoby prezentacji:
tak jak w klasach 1 i 2
• Rodzaje ćwiczeń i dyktand:
tak jak w klasach 1 i 2
- wskazywanie w jedno- i dwugłosowym ćwiczeniu rytmicznym taktów wykonanych przez nauczyciela,
- uzupełnianie brakujących w zapisie fragmentów rytmu jedno- lub dwugłosowego wykonanego przez nauczyciela,
- zapisanie ostinata rytmicznego,
- zapisanie prostego dwugłosowego dyktanda rytmicznego, podawanego fragmentami.

5.2. Indywidualizacja nauczania
Zamieszczone w materiale nauczania ćwiczenia nie określają ich stopnia trudności. O trudności może zadecydować nauczyciel, poznając możliwości i potrzeby danej grupy. Należy dążyć, aby stopień trudności ćwiczeń wykonywanych na kolejnych lekcjach sukcesywnie wzrastał, w miarę opanowywania przez uczniów coraz większych umiejętności.
Jeżeli na zajęciach występują ćwiczenia realizowane przez pojedynczych uczniów stopień trudności ćwiczeń powinien być dostosowany do ich indywidualnych możliwości. Podczas ćwiczeń realizowanych w grupach lub z podziałem na grupy, nauczyciel powinien dbać o to, by partii trudniejszych nie wykonywali wyłącznie uczniowie sprawniejsi w określonej umiejętności, ale należy uczniom mniej wprawionym dać szansę i uczyć pokonywania trudności (takie podejście pozwala dzieciom lepiej ze sobą współpracować, uczy ich tez pomagania sobie).
Poniżej zaprezentowano w jaki sposób można ułatwić lub utrudnić poszczególne ćwiczenia:
Typ ćwiczenia:
1. marsz wstępny
a) wersja łatwiejsza: realizacja jednorodnych wartości
b) wersja trudniejsza: realizacja fraz rytmicznych
2. ćw. inhibicyjno-incytacyjne
a) wersja łatwiejsza: reakcja na dwa sygnały
b) wersja trudniejsza: reakcja klika sygnałów (więcęj niż dwa sygnały)
3. ćw. metryczne
a) wersja łatwiejsza:
- zaznaczanie akcentów przy rzadkich zmianach metrum;
- realizowanie akcentów podczas akompaniamentu złożonego z wartości jednorodnych
b) wersja trudniejsza:
- zaznaczanie akcentów z częstymi zmianami metrum;
- realizowanie akcentów podczas akompaniamentu zróżnicowanego pod względem
rytmicznym
4. realizacja tematu rytmicznego
a) wersja łatwiejsza:
- mało zróżnicowany rytmicznie temat (złożony z dwóch, trzech wartości) lub temat krótki (1-, 2-taktowy);
- realizowany bez taktowania
b) wersja trudniejsza:
- temat zróżnicowany rytmicznie (złożony z większej ilości wartości i grup) lub temat dłuższy (4-taktowy);
- realizowany z taktowaniem

Ćwiczenia, które na lekcjach są wykonywane wspólnie, np. jak ćwiczenia w/w lub dyktanda, mogą być różnicowane pod względem trudności na kolejnych lekcjach.
W realizacji dyktand trudniejszych, uwzględniających potrzeby uczniów zdolniejszych, nauczyciel powinien przewidzieć możliwości uczniów słabszych, dając im możliwość zapisania choćby fragmentu dyktanda lub w przypadku dyktand dwugłosowych – tylko jednego głosu.
Różnicowanie poziomu trudności ćwiczeń dotyczy także zadań realizowanych przez uczniów samodzielnie na lekcji lub wykonywanych w domu.

5.3. Opis założonych osiągnięć ucznia
5.3.1. Po ukończeniu klasy 1 uczeń osiągnął:
I. Wiedzę i umiejętności z zakresu notacji muzycznej i teorii muzyki:
1. zna pisownię i rozumie znaczenie nut i pauz: ćwierćnuta, ósemki, czterech szesnastek, półnuty, półnuty z kropką, całej nuty, wartości wypełniającej takt 5/4, całej nuty z kropką, pauzy ćwierćnutowej, pauzy półnutowej, pauzy całonutowej;
2. rozumie znaczenie przedłużania wartości rytmicznych przez łuk;
3. zna pisownię i rozumie oznaczenia taktowe: 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4;
4. zna określenia dynamiki: piano, forte, crescendo, diminuendo oraz ich symbole i skróty graficzne;
5. zna określenia tempa: allegro, adagio,
6. zna określenia artykulacyjne: legato, staccato,
7. potrafi zapisać klucz wiolinowy,
8. zna literowe i solmizacyjne nazwy nut w kluczu wiolinowym w zakresie c1-g2,
9. zna oznaczenia: znak repetycji, 1 volta i II volta.
II. Umiejętności muzyczne:
1. słuchowo rozpoznaje i realizuje w różnorodny sposób wartości rytmiczne nut i pauz: ćwierćnut, ósemek, czterech szesnastek, półnuty, półnuty z kropką, całej nuty, wartości wypełniającej takt 5/4, całej nuty z kropką, pauzy ćwierćnutowej, pauzy półnutowej, pauzy całonutowej;
2. potrafi zachować puls metryczny, rozpoznaje metrum oraz realizuje akcenty w taktach 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4;
3. realizuje taktowanie w w/w taktach;
4. zapamiętuje i realizuje 2-taktowe rytmy złożone z poznanych wartości rytmicznych nut i pauz w taktach o ćwierćnutowej jednostce miary;
5. realizuje ćwiczenia polirytmiczne:
- recytuje zrytmizowany tekst słowny z jednoczesnym wykonaniem jednorodnych wartości rytmicznych (klaskaniem, grą na instrumentach),
- realizuje rytm uzupełniający ćwierćnutowy do wartości: całej nuty, półnuty, półnuty z kropką;
6. reaguje na poszczególne elementy dzieła muzycznego: tempo (allegro,adagio), artykulację (legato-staccato), dynamikę (piano, forte, crescendo, diminuendo.), melodykę (kierunek linii melodycznej, rejestry), harmonikę (rozpoznawanie trybu dur-moll, zakończenia na tonice), barwę;
7. bierze udział w interpretacjach ruchowych piosenek i miniatur instrumentalnych, wykazując się orientacją ruchowo-przestrzenną oraz umiejętnością współdziałania w grupie;
8. wykonuje podstawowe kroki tańców regionalnych oraz polskich tańców narodowych;
9. wykazuje się ogólną sprawnością ruchową przejawiającą się precyzją oraz estetyką ruchu:
- umiejętnie koordynuje ruchy całego ciała podczas chodzenia, biegania oraz podskoków,
- potrafi utrzymać równowagę podczas wykonywania ćwiczeń;
10. wykazuje się szybką reakcją, umiejętnością samoopanowania zarówno podczas w pojedynczym ćwiczeniu, jak i w trakcie całych zajęć;
11. potrafi grać na instrumentach perkusyjnych i wykazuje się zdyscyplinowaniem w grze zespołowej;
12. potrafi realizować rytmy oraz wykonać akompaniament na instrumentach perkusyjnych do piosenek i utworów z literatury muzycznej;
13. świadomie spostrzega zjawiska muzyczne, analizuje je oraz zapisuje:
- rozpoznaje metrum 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4;
- potrafi rozpoznać i zapisać poznane wartości rytmiczne nut i pauz,
- potrafi uzupełnić brakujące w zapisie fragmenty rytmu wykonanego przez nauczyciela,
- potrafi zapisać – powtórzony kilkakrotnie – dwutaktowy rytm, z zastosowaniem poznanych wartości rytmicznych nut i pauz,
- potrafi zapisać rytm uzupełniający ćwierćnutowy do : całej nuty, półnuty, półnuty z kropką.
5.3.2 Po ukończeniu klasy 2 uczeń osiągnął:
I. Wiedzę i umiejętności z zakresu notacji muzycznej i teorii muzyki:
1. zna wartości i grupy rytmiczne: triola ósemkowa, ćwierćnuta z kropką ósemka, dwie szesnastki ósemka, ósemka dwie szesnastki, ósemka z kropką szesnastka, szesnastka ósemka z kropką;
2. zna wartości rytmiczne pauz: pauza całonutowa z kropką, pauza ósemkowa, pauza szesnastkowa;
3. potrafi prawidłowo grupować poznane wartości rytmiczne w taktach od 2/4 do 6/4;
4. rozumie zasadę przedłużania wartości rytmicznych przez łuk i kropkę;
5. potrafi rozpoznać w zapisie melodii i rytmu synkopy przez kreskę taktową;
6. potrafi zapisać rytm uzupełniający ćwierćnutowy i ósemkowy;
7. rozumie znaczenie określeń tempa: allegro, moderato, adagio;
8. rozumie znaczenie określeń artykulacji: legato, staccato oraz ich skróty;
9. rozumie znaczenie określeń dynamicznych: forte, piano, crescendo, diminuendo i interpretacyjnych występujących w tekście nutowym opracowywanych piosenek i utworów instrumentalnych;
10. zna literowe i solmizacyjne nazwy nut w kluczu wiolinowym w zakresie g1-c3;
11. potrafi prawidłowo i estetycznie pisać wartości nut i grup rytmicznych oraz pauz.
II. Umiejętności muzyczne:
1. - słuchowo rozpoznaje i realizuje wartości rytmiczne i grupy: triola ósemkowa, ćwierćnuta z kropką ósemka, dwie szesnastki ósemka, ósemka dwie szesnastki, ósemka z kropką szesnastka, szesnastka ósemka z kropką oraz pauz: całonutowa z kropką i pauza ósemkowa;
- słuchowo rozpoznaje i realizuje synkopy przez kreskę taktową;
2. potrafi zachować puls metryczny, rozpoznaje oraz realizuje metrum w taktach 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4, potrafi realizować rytm w ciszy;
3. realizuje taktowanie w w/w taktach;
4. - zapamiętuje i realizuje jedno- i dwutaktowe rytmy złożone z poznanych wartości rytmicznych nut i pauz w taktach o ćwierćnutowej jednostce miary,
- potrafi realizować dwutaktowy rytm po jednorazowym usłyszeniu;
5. realizuje zadania polirytmiczne:
- rytm uzupełniający ćwierćnutowy i ósemkowy do tematu rytmicznego, rytmu piosenki lub miniatury instrumentalnej;
- łańcuch realizacji tematów rytmicznych w takcie 4/4 z zastosowaniem poznanych wartości i grup rytmicznych, przedzielany ćwierćnutami;
- dwa proste przebiegi rytmiczne równocześnie;
6. reaguje na poszczególnych elementy dzieła muzycznego: tempo (allegro, moderato, adagio), artykulację (legato-staccato), dynamikę (piano, forte, crescendo, diminuendo.), melodykę (kierunek linii melodycznej, rejestry), harmonikę (rozpoznawanie trybu dur-moll, zakończenia na tonice i dominancie), barwę;
7. bierze udział w interpretacjach ruchowych piosenek i miniatur instrumentalnych wykazując się orientacją ruchowo-przestrzenną oraz umiejętnością współdziałania w grupie lub w parach;
8. wykonuje podstawowe kroki tańców regionalnych oraz polskich tańców narodowych;
9. wykazuje się ogólną sprawnością ruchową poprzez precyzję oraz estetykę ruchu:
- umiejętnie koordynuje ruchy całego ciała podczas chodzenia, biegania oraz podskoków,
- potrafi utrzymać równowagę podczas wykonywania ćwiczeń;
10. wykazuje się szybką reakcją, umiejętnością samoopanowania zarówno w pojedynczym ćwiczeniu jak i w trakcie całych zajęć;
11. potrafi wykonać ruchem improwizowanym wartości dłuższe od ćwierćnuty;
12. potrafi grać na instrumentach perkusyjnych i wykazuje się zdyscyplinowaniem w grze zespołowej;
13. potrafi realizować rytmy oraz wykonać akompaniament na instrumentach perkusyjnych do piosenek i utworów z literatury muzycznej;
14. świadomie spostrzega zjawiska muzyczne, analizuje je oraz zapisuje:
- rozpoznaje metrum 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4;
- potrafi rozpoznać i zapisać poznane wartości rytmiczne nut, grup rytmicznych i pauz,
- potrafi zauważyć i poprawić błędy rytmiczne w zapisie prostego rytmu,
- potrafi uzupełnić brakujące w zapisie fragmenty rytmu wykonanego przez nauczyciela,
- potrafi zapisać powtórzony kilkakrotnie dwu- lub czterotaktowy rytm z zastosowaniem poznanych wartości rytmicznych nut i pauz, realizowany ruchem lub dyktowany przez nauczyciela,
- potrafi zapisać rytm uzupełniający ćwierćnutowy i ósemkowy do tematu rytmicznego.

5.3.3 Po ukończeniu klasy 3 uczeń osiągnął:
I. Wiedzę i umiejętności z zakresu notacji muzycznej i teorii muzyki:
1. zna pisownię wartości nut i pauz: szesnastki, ósemki, ćwierćnuta, półnuta, półnuta z kropką, cała nuta, wartość wypełniająca takt 5/4, cała nuta z kropką, triola ósemkowa, ćwierćnuta z kropką i ósemka, synkop: ósemka i ćwierćnuta z kropką, ósemka ćwierćnuta ósemka, ćwierćnuta i półnuta, ćwierćnuta półnuta ćwierćnuta; grup szesnastkowych: dwie szesnastki ósemka, ósemka dwie szesnastki, ósemka z kropką szesnastka, szesnastka ósemka z kropką, ósemka szesnastka ósemka; wartości rytmicznych w taktach o ósemkowej jednostce miary: ćwierćnuta z kropką, trzy ósemki, ósemka i ćwierćnuta, ćwierćnuta i ósemka oraz grup szesnastkowych w taktach o ósemkowej jednostce miary wynikających z podziału trzech ósemek; pauzy: szesnastkowa, ósemkowa, ćwierćnutowa z kropką, półnutowa, całonutowa (całotaktowa), całonutowa z kropką;
2. zna oznaczenia taktowe oraz potrafi prawidłowo grupować poznane wartości rytmiczne nut i pauz w taktach: 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4, 3/8, 6/8, 9/8, 12/8;
3. potrafi rozpoznać w zapisie melodii i rytmu synkopy przez łuk oraz przez wartość;
4. rozumie znaczenie przedtaktu;
5. rozumie przekształcanie taktów 3/4 na 6/8 i 6/8 na 3/4;
6. rozumie zasadę podwójnej szybkości (i ew. podwójnego zwolnienia) tematów rytmicznych;
7. zna nazwy literowe i solmizacyjne dźwięków w zakresie g-c3 oraz ich położenie na pięciolinii w kluczu wiolinowym;
8. zna klucz basowy, położenie nuty kluczowej „f” oraz literowe nazwy nut w zakresie G-c1;
9. rozpoznaje znak repetycji, volty i fermaty;
10. zna określenia dynamiki: piano, forte, crescendo, diminuendo;
11. zna określenia tempa: andante, moderato, allegro;
12. zna określenia artykulacyjne: legato, staccato, portato;
13. zna określenia wykonawcze występujące w tekście nutowym opracowanych piosenek i miniatur.

II. Wiedzę i umiejętności z zakresu notacji muzycznej i teorii muzyki:
1. słuchowo rozpoznaje i realizuje wartości rytmiczne nut: szesnastki, ósemki, ćwierćnuta, półnuta, półnuta z kropką, cała nuta, wartość wypełniająca takt 5/4, cała nuta z kropką, triola ósemkowa, ćwierćnuta z kropką i ósemka, synkop: ósemka i ćwierćnuta z kropką, ósemka ćwierćnuta ósemka, ćwierćnuta i półnuta, ćwierćnuta półnuta ćwierćnuta; grup szesnastkowych: dwie szesnastki i ósemka, ósemka i dwie szesnastki, ósemka z kropką i szesnastka, szesnastka i ósemka z kropką, ósemka szesnastka ósemka; wartości rytmicznych w taktach o ósemkowej jednostce miary: ćwierćnuta z kropką, trzy ósemki, ósemka i ćwierćnuta, ćwierćnuta i ósemka oraz grup szesnastkowych w taktach o ósemkowej jednostce miary; słuchowo rozpoznaje i realizuje odpowiadające wartościom nut pauzy;
2. - potrafi zachować puls metryczny, rozpoznaje oraz realizuje metrum w taktach: 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4, 3/8, 6/8, 9/8, 12/8;
- reaguje na metra zmienne,
- potrafi realizować rytm w ciszy;
3. realizuje taktowanie w w/w taktach;
4. - zapamiętuje i realizuje przebiegi rytmiczne złożone z poznanych wartości rytmicznych nut i pauz w taktach o ćwierćnutowej i ósemkowej jednostce miary oraz przebiegi rytmiczne z przedtaktem oraz zawierające synkopy różnego typu,
- potrafi realizować dwutaktowy rytm po jednorazowym usłyszeniu;
5. realizuje ćwiczenia polirytmiczne:
- rytm uzupełniający ćwierćnutowy i ósemkowy do tematu rytmicznego, rytmu piosenki lub miniatury instrumentalnej;
- łańcuch realizacji tematów rytmicznych w takcie 4/4 z zastosowaniem poznanych wartości i grup rytmicznych;
- ostinato rytmiczne;
- podwójna szybkość (i ew. podwójne zwolnienie) tematu rytmicznego;
- kanon;
- polirytmia dwugłosowa;
6. reaguje na poszczególnych elementy dzieła muzycznego: tempo, artykulację, dynamikę, melodykę (kierunku linii melodycznej, rejestrów, struktur melodycznych: interwałów, trójdźwięków), kolorystykę i harmonikę (rozpoznawanie trybu dur-moll, odmian gam molowych, zakończenia na dominancie i tonice);
7. dostosowuje ruch do charakteru słyszanej muzyki;
8. - bierze udział w interpretacjach ruchowych piosenek i miniatur instrumentalnych wykazując się orientacją ruchowo-przestrzenną,
- potrafi realizować ćwiczenia w parach i w całej grupie;
9. wykonuje podstawowe kroki tańców regionalnych oraz polskich tańców narodowych;
10. wykazuje się ogólną sprawnością ruchową przejawiającą się w precyzji i estetyce ruchu:
- umiejętnie koordynuje ruchy całego ciała podczas chodzenia, biegania, podskoków, skoków galopowych, realizacji synkop;
utrzymuje równowagę podczas wykonywania ćwiczeń;
11. ma wykształconą gotowość do rozpoczęcia ruchu oraz aktywnie i świadomie reaguje na muzykę,
12. - potrafi precyzyjnie wykonać ruchem improwizowanym przebieg rytmiczny,
- potrafi improwizować akompaniamenty do utworów muzycznych i piosenek z literatury dziecięcej;
13. - potrafi grać na instrumentach perkusyjnych i wykazuje się zdyscyplinowaniem w grze zespołowej;
- potrafi realizować rytmy oraz wykonać akompaniament na instrumentach perkusyjnych do piosenek i utworów z literatury muzycznej;
14. świadomie spostrzega zjawiska muzyczne, analizuje je oraz zapisuje:
- rozpoznaje metrum: 2/4, 3/4, 4/4, 5/4, 6/4, 3/8, 6/8, 9/8, 12/8;
- prawidłowo grupuje wartości w taktach o ćwierćnutowej i ósemkowej jednostce miary;
- potrafi zapisać 1- i 2-głosowe tematy rytmiczne złożone z poznanych wartości i ugrupowań rytmicznych, w zrealizowanych taktach,
- potrafi uzupełnić brakujący fragment rytmu po kilkakrotnym wysłuchaniu;
- potrafi poprawić błędy w zapisie słyszanego jednogłosowego ćwiczenia rytmicznego;
- potrafi zapisać rytm znanej piosenki lub miniatury lub ich fragmentów;
- potrafi zapisać rytm uzupełniający ćwierćnutowy oraz ósemkowy do tematu rytmicznego;
- potrafi zapisać podwójną szybkość (i ew. podwójne zwolnienie) tematów rytmicznych;
- potrafi przekształcić i zapisać temat rytmiczny w takcie 3/4 na 6/8, 6/8 na 3/4.

5.4. Kryteria oceniania osiągnięć ucznia oraz formy ich sprawdzania

Ocena osiągnięć ucznia z przedmiotu Rytmika w szkole muzycznej I stopnia powinna uwzględniać następujące elementy:
- poziom uzdolnień muzycznych ucznia na początku realizacji materiału,
- opanowanie w/w standardów wymagań,
- zaangażowanie i efekty pracy w trakcie zajęć,
- przygotowanie do zajęć (realizacja zadań domowych, strój, zeszyt, ołówek gumka, materiały dydaktyczne),
- zachowanie na zajęciach
- frekwencję.
Umiejętności muzyczne oraz wiadomości sprawdzane i oceniane są na podstawie:
1. zadań wykonywanych podczas lekcji, realizowanych indywidualnie lub zbiorowo;
2. zaangażowania i poziomu wykonania utworów podczas występów publicznych;
3. przygotowania ucznia do lekcji: opanowania ćwiczeń zadanych w ramach pracy domowej;
4. wiedzy i umiejętności z zakresu teorii muzyki sprawdzanych na podstawie ćwiczeń pisemnych w formie: testów, konkursów, rebusów, krzyżówek .

Z uwagi na indywidualne tempo rozwoju każdego ucznia autorka proponuje, aby do klasy drugiej i trzeciej promować wszystkich uczniów, o ile mieliby dostać ocenę niepozytywną, z uwagi na wolne tempo przyswajania wiadomości i umiejętności (jeżeli nie zachodzą inne wskazania), a dopiero w klasie trzeciej decydować o postawieniu oceny niedostatecznej.
Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:
- wykazuje się wiedzę i umiejętnościami, świadczącymi o opanowaniu nie tylko zrealizowanych zagadnień, ale również wykraczających poza określony dla danej klasy program;
- potrafi samodzielnie – z dużą sprawnością i precyzją – wykonać zadania muzyczne określone w materiale nauczania dla danej klasy, będące zadaniami o dużym stopniu trudności lub zadania wykraczające poza program nauczania;
- jest kreatywny;
- jest pracowity, systematyczny i odpowiedzialny;
- jest zawsze przygotowany do zajęć i bierze w nich aktywny udział.

Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który:
- w stopniu bardzo dobrym opanował zrealizowane zagadnienia;
- potrafi samodzielnie i precyzyjnie wykonać zadania muzyczne określone w materiale nauczania dla danej klasy, a zadania trudniejsze – z pomocą nauczyciela;
- jest aktywny i zdyscyplinowany
- jest pracowity, systematyczny i odpowiedzialny;
- potrafi współdziałać w grupie,
- jest kreatywny.
- jest przygotowany do zajęć i bierze w nich aktywny udział.

Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:
- zadowalająco opanował zrealizowane zagadnienia;
- potrafi poprawnie wykonać zadania muzyczne określone w materiale nauczania dla danej klasy;
- jest aktywny i zdyscyplinowany,
- efekty pracy są dobre.

Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który:
- opanował podstawowy zakres wiadomości i umiejętności;
- potrafi z pewnymi niedociągnięciami wykonać określone w programie nauczania proste zadania;
- jest mało aktywny i niesamodzielny;
- efekty pracy są zadowalające.

Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:
- nie opanował w pełni podstawowego zakresu wiadomości i umiejętności, co może uniemożliwić mu dalsze kształcenie;
- jest niesamodzielny i nie przejawia zainteresowania treścią zajęć;
- efekty pracy na zajęciach są słabe.

Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który:
- nie opanował podstawowego zakresu wiadomości i umiejętności;
- nie potrafi wykonać prostych zadań przewidzianych w programie nauczania;
- nie rokuje nadziei na dalszy rozwój muzyczny.

6. Materiały dydaktyczne
6.1. Materiały podstawowe:
- Anna Wacławczyk (2005), Ćwiczenia rytmiczne dla dzieci. Materiały pomocnicze do rytmiki. Zeszyt 1. Oficyna „HALEGG”, Krzyżanowice;
- Anna Wacławczyk (2004), Ćwiczenia rytmiczne dla dzieci. Materiały pomocnicze do rytmiki. Zeszyt 2, Oficyna „HALEGG”, Krzyżanowice;
- Anna Wacławczyk (2003), Ćwiczenia rytmiczne dla dzieci. Materiały pomocnicze do rytmiki. Zeszyt 3, Oficyna „HALEGG”, Krzyżanowice.
6.2. Materiały pomocnicze:
- Lidia Florek, Ilona Tomera-Chmiel, Tatiana Stachak (2006), Nasza muzyka 1 – podręcznik do kształcenia słuchu i rytmiki dla pierwszej klasy szkoły muzycznej pierwszego stopnia. Wydawnictwo Euterpe, Kraków;
- Lidia Florek, Ilona Tomera-Chmiel, Tatiana Stachak (2007), Nasza muzyka 2 – podręcznik do kształcenia słuchu i rytmiki dla drugiej klasy szkoły muzycznej pierwszego stopnia, Wydawnictwo Euterpe, Kraków;
- Lidia Florek, Ilona Tomera-Chmiel, Tatiana Stachak (2008), Nasza muzyka 3 – podręcznik do kształcenia słuchu i rytmiki dla trzeciej klasy szkoły muzycznej pierwszego stopnia, Wydawnictwo Euterpe, Kraków.
6.3. Spis proponowanych piosenek:
Klasa 1:
- Jabłko, muz. A. Bloch, sł. W. Krzemiński,
- Jarzynowy wóz, muz. E. Pałłasz, sł. M. Szypowska,
- Jesień, muz. J. Klukowski, sł. M. Terlikowska,
- Mało nas, mało nas, piosenka popularna,
- Muzykalny zastęp, muz. J. Wasowski, sł. R. Pisarski,
- Pac, gruszka, muz. A. Szaliński, sł. S. Karaszewski,
- Pada śnieżek, pada, muz. L. Miklaszewski, sł. L. Wiszniewski,
- Pan Listopad, muz. K. Kwiatkowska, sł. Z. Holska-Albekier,
- Pan Parasol, muz. A. Hundziak, sł. T. Kubiak,
- Pod jesiennym jaworem, muz. F. Leszczyńska, sł. H. Januszewska,
- Podajmy sobie ręce, muz. K. Kwiatkowska, sł. D. Gellner,
- Siała baba mak, piosenka popularna,
- Zamawiam słońce, muz. M. Sawa, sł. E. Szeptyńska,
- Zimowa wyliczanka, muz. W. Kaleta, sł. P. Smoczyński.
Klasa 2:
- Babcia wróżka, muz. R. Twardowski, sł. W. Próchniewicz,
- Cztery piłki, muz. Z. Ciechan, sł. A. Bernat,
- Młyn, muz. F. Rybicki, sł. L. Krzemieniecka,
- Na Nowej Górze, melodia ludowa z Poznańskiego,
- Nasza szkoła jest wesoła, muz. R. Twardowski, sł. S. Karaszewski,
- Nuty znam, śpiewam i gram, muz. H. Mieszkuniec, sł. A. Markowa,
- Pan Listopad, muz. K. Kwiatkowska, sł. Z. Holska-Albekier,
- Pan Wahadło, muz. F. Leszczyńska, sł. M. Terlikowska,
- Piosenka maszynisty, muz. F. Rybicki, sł. T. Polanowski,
- ew. Pióreczko, muz. W. Lutosławski, sł. J. Osińska,
- Poskacz ze mną, muz. K. Kwiatkowska, sł. D. Gellner,
- W deszczowym rytmie, muz. M. Sawa, sł. E. Szeptyńska,
- Wróbelek, muz. W. Lutosławski, sł. L. Krzemieniecka,
- Wszystko ma swój znak, muz. Z. Ciechan, sł. H. Gaworski,
- Zegary, muz. E. Pałłasz, sł. M. Terlikowska,
- Żołnierzyki, muz. T. Mayzner, sł. J. Marek,
Klasa 3:
- Cztery pory roku, australijska melodia popularna, sł. M. Drozd,
- Jesień, muz. A. Markiewicz, sł. Z. Holska-Albekier,
- Kapuściana piosenka, muz. I. Pfeiffer, sł. M. Terlikowska,
- Kłopoty cioci Zeni, muz. R. Panek, sł. A. Markowa,
- Kubuś Puchatek, muz. W. Warchoł, sł. B. Jędrzejewska,
- Na cztery i na sześć, muz. K. Kwiatkowska, sł. D. Gellner,
- Ogórek wąsaty, muz. J. Kukulski, sł. D. Gellner,
- Panie Janie, piosenka francuska,
- Pióreczko, muz. W. Lutosławski, sł. J. Osińska,
- Stary Roch, muz. I. Pfeiffer, sł. J. Porazińska,
- Strasznie uparta ta kózka, muz. S. Niewiadomski, sł. Z. Dyktor-Dąbrowska,
- Szara piosenka, muz. Z. Stankiewicz, sł. H. Stankiewicz,
- Tajemnicze echo, melodia angielska, sł. A. Markowa,
- Taniec, muz. W. Lutosławski, sł. J. Tuwim,
- Uciekła mi przepióreczka, melodia ludowa z Mazowsza,
- W deszczowym rytmie, muz. M. Sawa, sł. E. Szeptyńska,
- Wrzesień, muz. E. Pałłasz, sł. J. Ficowski,
- Zabawy z echem, muz. Z. Ciechan, sł. B. Choińska i M. Dagnan.
6.4. Propozycje utworów do interpretacji ruchowo-przestrzennej lub opracowania instrumentalnego:
Klasa 1:
- Chaconnne J. F. Haendel, [w:] J. Hoffman, A. Rieger (2009): Dawne tańce i melodie na fortepian. Część 1. PWM, Kraków;
- Kołysanka F. Rybicki [w:] F. Rybicki (2005): Zaczynam grać na fortepian, PWM, Kraków;
- Taniec cygański F. Rybicki [w:] F. Rybicki (2005): Zaczynam grać na fortepian, PWM, Kraków;
- Zmartwienie F. Rybicki [w:] F. Rybicki (2005): Zaczynam grać na fortepian, PWM, Kraków.
Klasa 2:
- Fanfara H. Purcell [w:] J. Hoffman, A. Rieger (2009): Dawne tańce i melodie na fortepian. Część 1. PWM, Kraków;
- Wesoły wieśniak, R. Schumann [w:] red. E. Altberg (1978): Czytanki muzyczne na fortepian I.PWM, Kraków.
Klasa 3:
- Na huśtawce F. Rybicki [w:] F. Rybicki (2005): Zaczynam grać na fortepian, PWM, Kraków;
- Na łódce F. Rybicki [w:] F. Rybicki (2005): Zaczynam grać na fortepian, PWM, Kraków;
- Smutna jesień F. Rybicki [w:] F. Rybicki (2005): Zaczynam grać na fortepian, PWM, Kraków;
- Życzenie F. Rybicki [w:] F. Rybicki (2005): Zaczynam grać na fortepian, PWM, Kraków.
6.5. Spis proponowanych tańców:
Klasa 1:
- Dondlebska polka,
- Kujawiaczek, melodia ludowa, sł. A. Markowa,
- Lisek, taniec żydowski,
- Polonez, W. Kilar,
- Rechtor, taniec śląski,
- Walczyk (Wyleciał ptaszek z Łobzowa), melodia ludowa z Mazowsza.
Klasa 2:
- Grozik, Śląsk
- Nie chcę cię, Śląsk,
- Trojak, Śląsk.
Klasa 3:
- Hej, na krakowskim rynku, Małopolska,
- Koziorajka, Śląsk.

6.6. Wybrane pozycje z literatury metodycznej:
- Brzozowska-Kuczkiewicz M. (1991), Emil Jaques-Dalcroze i jego rytmika. WS i P, Warszawa;
- Dasiewicz – Tobiasz A., Kępska A. (1985), Rytmika w klasach I-III. WS i P, Warszawa;
- Dąbrowska G. (1991), Tańcujże dobrze. Tańce polskie. WS i P, Warszawa;
- Dąbrowska M., Grafczyńska J. (1974), Zabawy rytmiczne i umuzykalniające dla dzieci. Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa;
- Jaques-Dalcroze E. (1992), Pisma wybrane. WS i P, Warszawa;
- Ławrowska R. (1991), Muzyka i ruch. WS i P, Warszawa;
- Przybylska K. (1975), Zabawy i ćwiczenia muzyczno- ruchowe w klasach I – III. WS i P, Warszawa;
- Smoczyńska-Nachtman U. (1988), Kalendarz muzyczny w przedszkolu. WS i P, Warszawa;
- Smoczyńska-Nachtman U. (1992), Muzyka dla dzieci. WS i P, Warszawa;
- Smoczyńska-Nachtman U. (1982), Zabawy i ćwiczenia przy muzyce. Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, Warszawa;
- Stadnicki A. (1994), Tańce dla dzieci, WS i P, Warszawa.