Postawy młodzieży pełnosprawnej wobec niepełnosprawnych intelektualnie rówieśników w szkole publicznej

Postawy młodzieży pełnosprawnej
wobec niepełnosprawnych intelektualnie rówieśników
w szkole publicznej - skrót pracy
Wstęp

Niepełnosprawność jest zjawiskiem, z którym spotyka się każdy z nas. Jeżeli nie
w środowisku rodzinnym, to szkolnym lub rówieśniczym.
Postawy wobec niepełnosprawnych przenoszone są z pokolenia na pokolenie przez kulturę a ich modelowanie rozpoczyna się już we wczesnym dzieciństwie. Duże znaczenie w kształtowaniu postaw mają media, które poprzez różne programy dotyczące osób niepełnosprawnych i ich codziennych problemów wpływają na spostrzeganie niepełnosprawności.
H. Larkowa charakteryzując postawy wobec osób z widocznymi odchyleniami
od normy intelektualnej przyjmuje, że mogą to być postawy przychylne (pozytywne), nieprzychylne (negatywne), neutralne lub niezdecydowane. Twierdzi, że mogą też występować postawy ambiwalentne, dwuwartościowe – pozytywne i negatywne łącznie.
Niepełnosprawność intelektualna to pojęcie stosunkowo młode, które pojawiło się zamiast określeń „niedorozwój umysłowy” i „upośledzenie umysłowe”. Niepełnosprawność intelektualna charakteryzuje się przede wszystkim utrudnieniami w sferze percepcyjnej i poznawczej. Powoduje ono wolniejsze tempo uczenia się oraz opanowywania różnorodnych sprawności poznawczych czy społecznych.
Najlepszym momentem dla rozpoczęcia planowego oraz zorganizowanego procesu zmian postaw wobec osób niepełnosprawnych jest najwcześniejszy okres edukacji przedszkolnej i szkolnej. Zadaniem szkoły jest kształtowanie postaw prawidłowych, a także przekształcanie tych negatywnych w pozytywne. W ciągu ostatnich lat powstało wiele szkół prowadzących klasy integracyjne. Nie każde dziecko niepełnosprawne musi trafić do szkoły integracyjnej czy specjalnej, ale może uczęszczać do zwykłej szkoły masowej. Szkoła publiczna stwarza obecnie dzieciom niepełnosprawnym warunki do nauki i wychowania razem ze zdrowymi rówieśnikami. W wieku szkolnym jedną z najsilniejszych potrzeb dzieci jest chęć przebywania w grupie rówieśniczej. Wypływa to z potrzeby kontaktu społecznego oraz uzyskania aprobaty.
Celem mojej pracy jest zbadanie postaw młodzieży pełnosprawnej wobec uczniów niepełnosprawnych intelektualnie w szkole publicznej. Wybrałam ten temat pracy ponieważ jako nauczyciel szkoły publicznej borykam się z problemem nietolerancji uczniów pełnosprawnych wobec niepełnosprawnych rówieśników. Młodzież niepełnosprawna intelektualnie często spotyka się z odrzuceniem, szyderstwem lub obojętnością ze strony swych „sprawnych” kolegów.
Praca składa się z trzech rozdziałów: teoretycznego, metodologicznego oraz badawczego. W rozdziale pierwszym znalazła się ogólna charakterystyka postaw społecznych wobec osób niepełnosprawnych intelektualnie. Rozdział drugi poświęcony został informacjom na temat wybranych metod, technik i narzędzi badawczych. Rozdział trzeci – to analiza uzyskanego materiału empirycznego. W dalszej części pracy znajduje się zakończenie, spis literatury oraz narzędzie badawcze, czyli kwestionariusz ankiety. Kwestionariusz składa się z 10 pytań wraz z metryczką, w której występują pytania o płeć, wiek oraz typ szkoły, do której uczęszczają respondenci.


1. Postawy wobec osób niepełnosprawnych

„Postawą wobec dowolnego obiektu (przedmiotu, zdarzenia, idei, innej osoby) nazywamy względnie stałą skłonność do pozytywnego lub negatywnego ustosunkowywania się człowieka do tego obiektu”
Przyjmuje się, że termin postawa oznacza nabytą dyspozycję do reagowania w charakterystyczny sposób na określone bodźce, którymi są różne przedmioty, osoby, wydarzenia.
„Obiektem postawy w przejawianiu do niego pozytywnego lub negatywnego stosunku poznawczego lub emocjonalnego, może być człowiek, grupa społeczna, czyjeś zachowanie, instytucja, teoria lub konkretny przedmiot materialny, dajmy na to produkt, który jednostka chce nabyć.
W literaturze naukowej wymienia się trzy podstawowe elementy postawy:
- komponent poznawczy, związany z wiedzą o obiekcie, którym się interesuje podmiot,
- komponent emocjonalny, wyrażający emocje i upodobania, najczęściej w kategoriach lubię lub nie lubię czegoś lub kogoś,
- komponent motywacyjny związany z działaniem”
W literaturze przedmiotu postawom przypisuje się cztery funkcje:
- przystosowawczą dzięki której człowiek ocenia przydatność różnych obiektów do realizacji swoich celów,
- obrony „ja” polegająca na wykorzystaniu przez człowieka postaw do obrony obrazu samego siebie przez wyraźne określenie swojego miejsca w świecie społecznym,
- wyrażania wartości dzięki której człowiek wyraża wyznawane przez siebie wartości i swoje „ja”, komunikując je tym samym innym,
- tworzenie wiedzy dzięki której człowiek nadaje znaczenie światu, w którym żyje, i wyjaśnia sobie zjawiska zarówno fizyczne, jak i metafizyczne .
Bardzo często wymienia się dwie skrajne postawy społeczne wobec osób
z odchyleniem od normy: pozytywną – akceptującą oraz negatywną – odtrącającą.
H. Larkowa wyróżnia jednak trzy rodzaje postaw:
a) „Postawy pozytywne:
- postawa uczuciowa: życzliwość, sympatia,
- postawa wolicjonalna: akceptacja kontaktów, chęć utrzymania kontaktów,
- postawa intelektualna: pozytywna ocena inwalidów, bardzo pozytywna ocena wartości inwalidów.
b) Postawy negatywne:
- postawa uczuciowa: niechęć do inwalidów, do widoku inwalidztwa,
- postawa wolicjonalna: chęć unikania kontaktu z inwalidami, widoku inwalidztwa,
- postawa intelektualna: ujemna ocena cech inwalidy.
c) Postawy pośrednie - niezdecydowane:
- postawa uczuciowa: współczucie, litość,
- postawa wolicjonalna: chęć niesienia pomocy, przyglądania się,
- postawa intelektualna: ocena cech inwalidy częściowo pozytywna i częściowo negatywna, ciekawość i zainteresowanie .
Najbardziej typowa postawa negatywna wobec osób z widocznym upośledzeniem przejawia się w chęci unikania z nimi kontaktów. Często występuje także niechęć do osoby niepełnosprawnej spowodowana cechami jej osobowości i zachowania się. Osoby niepełnosprawne z racji swojej odmienności, wywołują określone reakcje społeczne, które mogą się wyrażać w następujący sposób:
- „powstawaniem stereotypów na temat osób niepełnosprawnych;
- stygmatyzowanie osób posiadających określoną cechę niezgodną z normą;
- konkretnymi postawami wobec tych osób.”
Środowisko rówieśnicze spełnia bardzo ważną rolę rozwojową u dzieci w wieku szkolnym. Uczy:
- zasad współżycia w grupie,
- ukazuje różne role społeczne przygotowuje do funkcjonowania
w społeczeństwie.
Niestety często w tym środowisku przejawiane są postawy odrzucające, które mogą mieć istotne znaczenie dla przebiegu życia osoby niepełnosprawnej. Ważną role odgrywa tu nauczyciel, który często wyznacza swoim zachowaniem postawy wobec osób niepełnosprawnych.
- zapoznanie z prawidłowym zachowaniem wobec różnych grup niepełnosprawnych, sposobami taktownej pomocy,
- likwidowanie uprzedzeń i stereotypów wynikających z niewiedzy i nieprawidłowych wyobrażeń o osobach niepełnosprawnych,
- kształtowanie u uczniów postawy tolerancji i empatii.
Każde dziecko ma prawo do szczęścia, które polega na aktywności, czyli uczeniu się, zabawie i poznawaniu świata. Dzieci niepełnosprawne nie muszą i nie powinny uczyć się w odrębnych szkołach i być izolowane od normalnie rozwijających się rówieśników.
Niepełnosprawna młodzież powinna uczyć się z pełnosprawnymi rówieśnikami,
pod warunkiem, że zaakceptujemy ją takimi, jakimi są. W interesie społecznym leży zmiana postaw ludzi wobec niepełnosprawnych.

2. Badania i analiza materiału empirycznego

Badania zostały przeprowadzone w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych
w Zgorzelcu. Badania prowadzone były na grupie 60 losowo wybranych uczniów.
Ze względu na płeć w badaniu wzięło udział 45 kobiet oraz 15 mężczyzn.
ankietowani

Wiedza młodzieży na temat niepełnosprawności

Poprosiłam badanych o informacje dotyczące znajomości z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie. Z danych wynika, iż 58 % ankietowanych posiada znajomych z niepełnosprawnością intelektualną.
Poprosiłam uczniów o ocenę swojego stanu wiedzy na temat niepełnosprawności.
Jak pokazuje Wykres 5, aż 48% badanych deklaruje, że nie posiada dostatecznej wiedzy
na temat niepełnosprawności. 52 % respondentów uważa wiedzę, którą posiada
za dostateczną.
Na pytanie: „Wymień rodzaje niepełnosprawności” uczniowie najczęściej wymieniali niepełnosprawność intelektualna (50 %) oraz fizyczną (42 %).
Tylko 4 % uczniów wskazało niepełnosprawność sensoryczną jako rodzaj niepełnosprawności. 2 % badanej młodzieży nie potrafiła wymienić żadnego z typów niepełnosprawności.
Na pytanie: Jakie czynniki ukształtowały Twoją postawę wobec niepełnosprawnych rówieśników? młodzież wskazywała najczęściej: sposób wychowanie przez rodziców
(42 %), doświadczenie osobiste (23 %) oraz postawę samych osób niepełnosprawnych
(17 %). Najmniejsze znaczenie w kształtowaniu postaw młodych ludzi ma wpływ znajomych oraz stereotypy panujące w środowiskach lokalnych (po 4 % wskazań).
Na pytanie: „Który typ niepełnosprawności budzi w Tobie negatywne emocje
i na pewno unikałbyś kontaktu z tym rówieśnikiem?” ponad połowa respondentów
(59 %) odpowiedziała, że niepełnosprawność nie budzi w nich negatywnych emocji.
U pozostałych ankietowanych występują negatywne emocje związane z niepełnosprawnością rówieśników. Deklarują oni, że unikaliby kontaktu z osobą niepełnosprawną ze znaczną deformacją ciała (24%) oraz z głęboką niepełnosprawnością intelektualną (12 %). Najmniej negatywnych emocji budzą osoby z niepełnosprawnością ruchową (2%) oraz lekkim upośledzeniem umysłowym (3%). Posiadanie wady wymowy przez rówieśników nie wzbudza uczuć negatywnych.
Na pytanie: „Do Twojej klasy ma dołączyć uczeń niepełnosprawny intelektualnie. Czy jesteś z tego faktu zadowolony?” 77% uczniów zdeklarowało swoje zadowolenie, zaś 17 % udzieliło odwrotnej odpowiedzi, a 6 % ankietowanych nie wie w jaki sposób odebrałoby fakt dołączenie niepełnosprawnego kolegi do klasy.
77 % uczniów pełnosprawnych udzieliłoby pomocy dla niepełnosprawnego kolegi. 23 % ankietowanych nie zgodziłoby się na pomoc wolontaryjną.
Na pytanie: „Jaką reakcję wyzwalają w Tobie osoby niepełnosprawne?” najczęściej uczniowie wskazywali na życzliwość (41%), ciekawość (23 %), obojętność (18 %) , a także lęk (8 %). Żaden z respondentów nie wskazał na wrogość (0 %). Lęk u młodzieży może wynikać z niewystarczającej wiedzy na temat niepełnosprawności.
30 % zapytanych uczniowie o to czy naśmiewali się z niepełnosprawnych intelektualnie rówieśników przyznało, że „tak, ale sporadycznie”, pozostali ankietowani zdeklarowali, że nigdy nie naśmiewali się ze swoich chorych kolegów.
48 % uczniów uważa, że stosunek do o osoby z niepełnosprawnością nie zależy od widoczności niepełnosprawności, 27 % uważa inaczej, zaś 28 % ankietowanych nie ma na ten temat zdania.

ZAKOŃCZENIE

Niepełnosprawność jest zjawiskiem wszechobecnym. Spotykamy się z nią na każdym kroku. Wraz z rozwojem cywilizacji zmieniały się postawy społeczeństwa wobec osób niepełnosprawnych intelektualnie. Przejawiają się one:
- wzrostem tolerancji,
- chęcią integrowania się z niepełnosprawnymi,
- chęcią uczestnictwa w życiu niepełnosprawnych,
- lepszą znajomością problemów jednostek niepełnosprawnych oraz ich sytuacji życiowej,
- chęcią pomagania im.
Celem pracy było określenie postaw występujących wśród młodzieży szkoły publicznej wobec niepełnosprawnych rówieśników. Przeprowadzone badania pozwoliły ten cel zrealizować i problemy badawcze zostały tym samym rozwiązane.
Należy pamiętać, że niepełnosprawność intelektualna jest zróżnicowana,
a poszczególne stopnie niepełnosprawności intelektualnej generują różne ograniczenia w rozwoju i funkcjonowaniu dzieci i młodzieży nim dotkniętych. Wszystkie procesy psychiczne osób niepełnosprawnych intelektualnie, w porównaniu z procesami psychicznymi osób pełnosprawnych intelektualnie, są w mniejszym lub większym stopniu zaburzone. Prowadzi to do powstania postaw negatywnych lub pozytywnych w stosunku do chorych.
Niepełnosprawność intelektualna jest obarczona największą liczbą mitów i stereotypów, nie mającymi nic wspólnego z rzeczywistymi cechami indywidualnych osób. Mówi się, że „upośledzeni są głupi”, „niczego nie mogą się nauczyć”, „upośledzenie umysłowe prowadzi do przestępczości”, „jest karą za grzechy rodziców”, że „upośledzeniem można się zarazić”. Analizując wyniki niniejszej pracy, można wnioskować, że coraz mniejsze znaczenie w kształtowaniu postaw młodych ludzi mają stereotypy panujące w środowiskach lokalnych.
Analiza wyników badań empirycznych umożliwiła sformułowanie następujących ustaleń: uczniowie pełnosprawni wykazująw większości pozytywne postawy wobec uczniów niepełnosprawnych intelektualnie. Znaczna większość ankietowanych stwierdziła, że niepełnosprawność nie budzi w nich negatywnych emocji. Młodzież jest gotowa nieść pomoc osobom niepełnosprawnym w pracy wolontaryjnej. U młodzieży pełnosprawnej osoba niepełnosprawna wzbudza w większości uczucia pozytywne tj.: ciekawość, życzliwość, chęć niesienia pomocy, współczucie, zrozumienie, podziw, empatia. Z przeprowadzonych badań wynika, że:
- uczniowie w większości nie posiadają dostatecznej wiedzy na temat niepełnosprawności (nie znają klasyfikacji niepełnosprawności, sami przyznają, że nie mają wiedzy na ten temat)
- znaczna część młodzieży wykazuje chęć niesienia pomocy osobom niepełnosprawnym (włączyłaby się w akcję wolontarystycznej pomocy
np.: pomoc w lekcjach itp.)
Analizując wyniki niniejszej pracy, można wywnioskować, że uczniowie powinni mieć sposobność do poprawienia wiedzy na temat niepełnosprawności, a przede wszystkim niepełnosprawności intelektualnej. Wiedza umożliwi uczniom zmianę negatywnych postaw lub pogłębienie pozytywnych wobec niepełnosprawnych rówieśników. Najlepszym sposobem na uzyskanie wiedzy jest:
- organizowanie zajęć edukacyjnych na temat niepełnosprawności
- organizowanie szkoleń na temat niepełnosprawnych osób – ich problemów, praw oraz roli w społeczeństwie
- organizowanie wspólnych warsztatów dla młodzieży pełnosprawnej i niepełnosprawnej intelektualnie
- organizowanie spotkań z rodzicami dzieci niepełnosprawnych, w celu zapoznania z zachowaniem, możliwościach oraz zainteresowaniach ich dzieci.
Młodzież jest naszą nadzieją na przyszłość. Ważne jest kształtowanie od najmłodszych lat ich pozytywnych postaw wobec osób niepełnosprawnych, uwrażliwiania ich na odmienność innych.