Dziecko zdolne

Potencjał małego człowieka, nieprawdopodobne tempo jego rozwoju w różnych sferach, jest niepowtarzalne na żadnym z kolejnych etapów życia człowieka. Opierając się na wynikach badań naukowych można stwierdzić, że do 6 r.ż. rozwija się gramatyzacja języka i zasady użycia języka, nie tylko ojczystego. Natomiast 5 r.ż. jest przełomowy w doświadczaniu przez ciało i umysł wzajemnej równowagi (harmonii, rytmu, koordynacji). Jeszcze wcześniej, bo około 4 r.ż. rodzi się w dziecku zmysł wspólnotowy.
Opierając się na teorii E. Eriksona czy L. S. Wygotskiego można stwierdzić, że dla równowagi emocjonalno – uczuciowej, zaufania do siebie i świata, krytyczne są pierwsze
2 - 3 lata życia. Ponadto w tym okresie bardzo intensywnie rozwija się mózg człowieka. Do 5 r.ż. osiąga 80% wydolności intelektualnej dorosłego. Znając te fakty dotyczące rozwoju człowieka można stwierdzić, że każde dziecko jest zdolne. Jednak by z owych zdolności rozwinęły się potecjalne uzdolnienia, potrzeba odpowiedniego środowiska wychowawczego.
O zakresie i rozwoju zdolności decyduje przekaz genetyczny, czynniki paragenetyczne i różnice indywidualne. Według D. Lewisa “dziecko rodzi się wszechstronnie uzdolnione, pełne możliwości rozwoju we wszystkich kierunkach, potecjalną wybitną inteligencją i zadatkami na rozwijanie wielkiej twórczości oraz dużym talentem społecznym. Trzeba stworzyć dziecku możliwości ich maksymalnego rozwoju.”
Bardzo często rodzice “zatroskani” o przyszłość dziecka, bez odkrycia zdolności, kierują go na różne dodatkowe zajęcia, często każdego dnia inne, zajmujące większą część popołudnia, ograniczające potrzebny w tym wieku czas na zabawę. Już kilkuletnie dzieci skarżą się, że muszą chodzić na lekcje muzyki czy języki obce, czego nie lubią, bo wiąże się to ze stresem i dodatkowymi obowiązkami w domu. To wskazuje na konieczność starannego rozpoznawania możliwości dziecka, a w tym może pomóc przedszkole.
Według D. Lewisa dziecko zdolne – to takie, które wykazuje wyjątkowe umiejętności,
np. dar wczesnego czytania lub pisania, talent muzyczny, uzdolnienia matematyczne, wysoką inteligencję.
W. Limont wyróżnia trzy rodzaje zdolności:
• zdolności ogólne – odnoszą się do szybkości i efektywności uczenia się. Dzieci uczą się szybko, stawiają liczne pytania, skutecznie rozwiązują problemy. Takie dzieci są aktywne, interesują się światem, mają dobrą pamięć, wcześnie rozpoznają litery, wcześnie zaczynają czytać. Ujawniają się u nich zdolności językowe lub matematyczne, posiadają duży zasób słów. Dzieci interesują się wieloma sprawami, bardzo często są wrażliwe i chwiejne emocjonalnie.
• zdolności kierunkowe – określane jako talent, np. muzyczny, plastyczny, związany z tańcem lub sportem. Te zdolności mogą ujawniać się bardzo wcześnie
(A. W. Mozart) lub bardzo późno (A. Einstein). To dzieci, które rysują dużo lepiej od rówieśników, doskonale czują rytm tańca lub mają wyjątkową sprawność fizyczną.
• zdolności twórcze – dzieci o takich zdolnościach odznaczają się wyjątkowym widzeniem rzeczywistości. Potrafią znajdować nowe problemy i rozwiązują je w sposób oryginalny. Zadają dużo pytań, często bardzo trudnych.
Każde dziecko ma ogromny potencjał. Są przedszkolaki, które interesują się motoryzacją, jazdą konną, lubią zagadki, labirynty, łamigłówki, malują, tańczą, śpiewają. Każde z nich jest zdolne inaczej. Przedszkole zajmuje szczególną pozycję we wspieraniu dziecka
w wielostronnym rozwoju, w jego działaniach i zainteresowaniach.
A. E. Sękowski podaje nauczycielom wskazówki do pracy:
• dostrzegać u dzieci ich mocne strony
• organizować warunki indywidualnego traktowania dziecka w grupie
• współpracować z rodzicami
• dbać o harmonijny rozwój dzieci, nie tylko intelektualny, ale też emocjonalny i społeczny
• szukać ciekawych materiałów
• inspirować nowe zainteresowania
Nadrzędnym celem edukacji przedszkolnej jest rozwijanie potencjału dzieci, co dokonuje się już od pierwszych lat życia. Optymalny rozwój tego potencjału jest możliwy dzięki otwartym, wrażliwym i elastycznym nauczycielom, którzy ograniczają podające metody na rzecz poszukujących i problemowych. Szczególną wartość mają programy konstruowane po rozpoznaniu potrzeb dzieci.
Optymalny rozwój jest możliwy wtedy, gdy respektowane są zasady:
• zasada nieprzeszkadzania rozwojowi dziecka - dziecko samo doświadcza siebie, rozpoznaje swoje możliwości. Nauczyciel respektuje tempo dochodzenia do sprawności, doskonałości i kompetencji
• zasada prowokowania do działania – prowokowanie dziecka do działań trudnych, złożonych, których często nie chce podjąć z obawy przed niepowodzeniem. Do działania prowokuje wielość i jakość materiału, swoboda wyboru, dostępność do zgromadzonych w sali materiałów, postawa nauczyciela, jego podejście do dzieci.
• zasada stosowania uwagi wartościującej – docenienie wysiłku dziecka w działaniu, akceptacja dla prób, dla pierwszych błędów, stosowanie nagród
• zasada porozumiewania się z dziećmi – uwalnianie zdolności porozumiewania się na różnych planach, według różnych sposobów (werbalnie, niewerbalnie), przy zastosowaniu różnych środków (mimiki, gestu, ruchu słowa, piktogramu) i dla różnych celów
Organizacja edukacji według tych zasad może przyczynić się do zmiany pracy nauczyciela, jego podejścia do dziecka. Trudno wskazać najbardziej optymalne warunki uwalniające i odkrywające zdolności u dzieci. Możliwe jest jedynie zarysowanie pewnych ogólnych płaszczyzn korzystnych rozwojowo, z zastrzeżeniem ich starannego doboru do poszczególnych dzieci.

LITERATURA
1.M. Debesse , "Etapy wychowania"
2.J. Dobrołowicz, "Uczeń zdolny w szkole"
3.E. Erikson, "Dzieciństwo i społeczeństwo"
4.H. Gardner, "Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce"
5.M. Kielar – Turska, "Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata"
6.D. Lewis, "Jak wychować zdolne dziecko"

Mariola Zdanowicz
Przedszkole nr 22, Koszalin