Wartości w pracy opiekuńczo - wychowawczej w domu dziecka

Ogólne cele procesu opiekuńczo-wychowawczego w domu dziecka ukierunkowane są na osiąganie naczelnych wartości i cech godnego, dobrego życia . Wartość pracy opiekuńczej jest mierzona jej osiągnięciami, jednak te w rzeczywistości nie jest łatwo zdobyć. Wynika to z wielu problemów, często w wewnętrznej strukturze placówki.
Warto przypomnieć, że przez wiele lat domy dziecka były w Polsce główną formą opieki całkowitej nad dzieckiem osieroconym. Przezwyciężanie skutków sieroctwa wymaga nie tylko całościowego ujmowania zadań kompensacyjnych, lecz także stworzenia prawidłowych, ogólnych warunków społecznych dla przebiegu procesu wychowawczego .
Domy dziecka od lat przygotowywane przez system edukacji do szkolno-grupowej organizacji pracy, zostały rozporządzeniem MPiPS zobowiązane do indywidualnego zaspokajania potrzeb dzieci i ich rodzin, nie zapominając o dobrodziejstwach pracy ze społecznością grupy. Obecnie domy dziecka przeżywają okres niepokoju, a nawet zagrożenia. Nieprzygotowane i niezdolne technicznie do systemowej pracy socjalnej z rodzinami często stają wobec zadań niewykonalnych.

Sukcesy i podstawowe trudności

Dom dziecka, nawet najlepiej zorganizowany i prowadzony, jest środowiskiem odmiennym niż rodzina. Duża ilość wychowanków stwarza zupełnie inne warunki bytowe niż rodzina. Na system nerwowy młodego wychowanka działa nieustannie wiele bodźców i różnorodnych wpływów, często sprzecznych ze sobą. Dom dziecka może na przykład stwarzać ogromne możliwości kontaktów z rówieśnikami. To pozwala na rozwój osobowości dziecka, ale również bogactwo tych kontaktów jest czasem aż nadmierne i kłopotliwe. Stałe przebywanie z liczną gromadą rówieśników wpływa ujemnie na system nerwowy .
Efekty pracy opiekuńczo-wychowawczej w dużej mierze zależą od pracowników placówek. Tylko właściwa postawa wychowawcy, oparta na życzliwości, zainteresowaniu, indywidualnej trosce o każdego wychowanka, dostrzeganiu go na tle grupy, uwzględnianiu jego cech i potrzeb, przyczyni się do prawidłowego rozwoju osobowości dziecka .
Głównym problemem w pracy opiekuńczo-wychowawczej w domu dziecka jest niewystarczająca możliwość realizacji zadań wychowawczych. Wynika to z wielu zewnętrznych przyczyn, które prowadzą do różnego rodzaju kryzysu. Podstawowym założeniem placówki jest ukierunkowanie działań na dobro dziecka. W warunkach funkcjonowania placówki bardzo utrudnione jest działanie dotyczące nauczania wychowanków społecznych form życia, tym bardziej prywatnych i osobistych.
Dziecko w placówce ukazuje ogromne trudności w samodzielnym nawiązywaniu i utrzymywaniu stabilnych stosunków interpersonalnych, zaburzone i niezaspokojone są jego potrzeby psychiczne. W dużej placówce wychowawczej nie ma możliwości nawiązywania silniejszych więzi emocjonalnych pomiędzy wychowawcami a wychowankami oraz między samymi wychowankami. Problem, więc tkwi głównie w optymalnej liczbie dzieci w placówce opieki całkowitej.
Powyższe składniki mają ogromny wpływ na rozwój osobowości i na przygotowanie do przyszłego samodzielnego życia młodego wychowanka . Wychowankowie powinni być przygotowani do radzenia sobie z problemami, z którymi przyjdzie im się spotkać w ich dorosłym życiu. To wszystko wymaga ogromnego zaangażowania ze strony kadry placówki, nie można więc skupiać się jedynie na wychowaniu werbalnym, ale na praktycznym doświadczeniu.
Poważne konsekwencje przynosi brak związku między wkładem pracy wychowanków a ich stanem posiadania. Bardzo słuszna jest sugestia Z. Dąbrowskiego, że domy dziecka powinny opierać swą egzystencję na zabezpieczeniu budżetowym ze strony państwa i równocześnie wykorzystywać własne potencjalne możliwości częściowego samozasilania materialnego poprzez działalność samoobsługowo-produkcyjną, a to eliminowałoby postawę konsumpcyjną wychowanków.
Ważnym zadaniem domów dziecka jest utrzymywanie kontaktów z rodzicami lub innymi członkami rodziny wychowanków. Działania placówki powinny zmierzać do normalizacji stosunków dziecka z jego naturalną rodziną (oczywiście z wykluczeniem przypadków, kiedy jest to sprzeczne z dobrem dziecka). Chodzi tu więc nie tylko o kontaktowanie się z rodziną, ale i o współpracę z nią, co nie jest zadaniem łatwym . Utrzymywanie kontaktów z rodziną wychowanka jest zadaniem wychowawcy. Jeśli uwzględni się jednak wielkość grup wychowawczych, realizacja tego obowiązku musi podlegać ograniczeniom.
Podsumowując pracę opiekuńczo-wychowawczą w domu dziecka można stwierdzić, że spotyka się ona z wieloma trudnościami, mającymi swoje podłoże w zewnętrznej strukturze placówki, jak i w jej wewnętrznej formie. Niebagatelny wpływ na realizację zadań i osiągnięcie celu mają przecież sami wychowankowie, którzy z różnych przyczyn trafiają do domu dziecka i którzy mniej lub bardziej świadomie szukają w tej placówce wsparcia oraz pomocy na przyszłość.

Zakończenie

Trudno nie zauważyć wartości pracy opiekuńczo-wychowawczej, przecież moralną powinnością każdego człowieka jest wyjście z pomocą osobom znajdującym się w trudnej sytuacji losowej, w tym szczególnie dzieciom. Za warunek osiągnięcia konkretnych rezultatów wychowawczych, uważa się systematyczną pracę z dzieckiem samego wychowawcy. Praca musi być oparta na umiejętności cierpliwego czekania na zmiany w osobowości i zachowaniu dziecka. Nie można więc nastawiać się na natychmiastowy sukces, ale logicznie zdać sobie sprawę z istniejących trudności i ich przyczyn. Każde dobre działanie wnosi ze sobą trudności i spotyka się z ofiarą.
Placówki opiekuńczo-wychowawcze mają służyć dobru dziecka i spełniają one swój założony cel w mniej lub bardziej korzystny sposób. Cóż jednak stałoby się z tymi młodymi ludźmi, gdyby zabrakło takich placówek jak państwowy dom dziecka? Czy starczyłoby rodzin zastępczych? Warto się nad tym zastanowić.