Uczeń w edukacji wczesnoszkolnej

Wstąpienie dziecka do szkoły, to wielka zmiana w jego życiu, bowiem od chwili pójścia do szkoły zmienia się jego codzienny tryb życia. Przechodzi od dominującej w okresie przedszkolnym działalności zabawowej do nauki szkolnej.
M. Mendel i A. Cieślak uważają, że „pierwszoklasiści w swoich początkach bycia w szkole są tymi, o które, ale i których wszyscy jakby trochę się boją, są ich ciekawi, ale spoglądają na nie z daleka, z dystansem.Naznaczone swoimi
w pełni obrzędowymi czapeczkami, kokardkami odróżniają klasę, wychodzące zawsze z panią, dziwnie przylepione do ścian podczas wędrówek szkolnymi korytarzami, małe śmieszne, śliczne i pokraczne, pociągające i odstraszające zarazem, są pierwszaki w szkolnej społeczności innymi, którzy przez czas jakiś pozostają właśnie swoiście święci, bo jednocześnie „nieczyści” i stanowiący sobą rodzaju tabu”.(1)
Systematyczne zdobywanie wiedzy staje się podstawową formą dziecięcej działalności. Dziecko codziennie podejmuje stałe obowiązki związane z nauką szkolną, a sposób, w jaki się
z nich wywiązuje podlega ciągłej ocenie.
Szkoła staje się dla dziecka najważniejsza, kształci go i wychowuje, przekazuje mu szereg wiedzy i umiejętności, ćwiczy jego funkcje psychiczne i kształtuje jego osobowość. Z chwilą pójścia do szkoły dziecko wkracza w nowe stadium rozwoju.
Systematyczne nauczanie i udział w życiu szkoły, coraz żywszy i bardziej bezpośredni kontakt z szerszym otoczeniem stanowią silne bodźce rozwojowe, które powodują szybkie przeobrażenia w świadomości i osobowości dziecka w każdej ze sfer: sferze umysłowej, społecznej i emocjonalnej.
Okres życia dziecka w wieku wczesnoszkolnym jest okresem względnej stabilizacji i dość łatwej adaptacji. Postępy dziecka mają charakter regularny. Sfery rozwoju fizycznego i psychicznego zazębiają się, dlatego śmiało można tu mówić
o rozwoju psychofizycznym.
Rozwój dziecka w wieku wczesnoszkolnym można podzielić na dwie fazy.
Pierwsza obejmuje wiek od siedmiu do ośmiu lat, druga – od dziewięciu do dziesięciu lat życia, a prawidłowy jego przebieg warunkują podstawowe czynniki, takie jak:
-środowisko rodzinne lub opiekuńcze,
-czynniki dydaktyczno – pedagogiczne,
-grupy rówieśnicze.
Dziecko w młodszym wieku szkolnym jest w zasadzie silniejsze i odporniejsze zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Dojrzewa jego układ nerwowy i kostny. Rozwijają się mięśnie. Należy przy tym pamiętać, iż mięśnie duże rozwijają się znacznie wcześniej niż drobne, co niewątpliwie związane jest z dużą pobudliwością dziecka. Dlatego też wyraźnie zarysowuje się związana z tą właściwością naturalna potrzeba ruchu.
Szybszy rozwój motoryki dużej jest przyczyną tego, że dziecko szybciej się męczy przy wykonywaniu czynności wymagających precyzji. Ważną rolę odgrywają ćwiczenia wspomagające rozwój zarówno motoryki małej i dużej.
W okresie wczesnoszkolnym dokonują się stopniowe zmiany w myśleniu i zachowaniu ucznia, nasilają się intensywnie przeżycia natury społecznej. Dziecko początkowo szuka kontaktów indywidualnych z rówieśnikami, ale także poszukuje oparcia u dorosłych. Stąd nauczyciel cieszy się pełnym zaufaniem i autorytetem. Stopniowo pojawia się również potrzeba współistnienia w grupie rówieśniczej.
Zdaniem I. Roszkiewicz „uczestniczenie w życiu zbiorowym klasy i w zabawach grup rówieśniczych uczy dziecko przestrzegania przepisów współżycia z innymi. W tym wieku wzrasta zainteresowanie życiem społecznym. Kilkulatek coraz lepiej rozumie, czego oczekują od niego inni: rodzice, nauczyciele, koledzy. Rozwija się pragnienie odpowiedzialnego wywiązywania się z tych ról społecznych, jakie pełni w szkole, wśród rówieśników, w rodzinie.” (2)
Dziecko w grupie uczy się zasad panujących, chętnie podejmuje działania przejawiające się w grach i zabawach.
W wieku wczesnoszkolnym główną formą kontaktu dzieci ze sobą jest zabawa.
Przechodzi ona w tym okresie również istotne przeobrażenia - zmienia się jej cel, charakter i tematyka. Nowym tematem w zabawach jest szkoła. Jak już wspomniano wyżej chętnie też są podejmowane zabawy zespołowe.
Według I. Roszkiewicz zabawy dziecka w młodszym wieku szkolnym mają charakter zabaw tematycznych, „które można uważać za rodzaj twórczości ze względu na swobodę w doborze treści zabawy oraz przedmiotów, spełniających konieczne w zabawie funkcje. Jest to rodzaj twórczości również ze względu na zaangażowanie emocjonalne dziecka, pasję, jaką wkłada w zabawę.”(3)
Możemy w tym wieku mówić o zabawach asocjacyjnych, dzieci bawią się razem, ale brak jest podziału na role, każde dziecko realizuje w zabawie swój własny cel oraz o zabawach kooperacyjnych - określone są wspólne cele, zasady,działania podejmowane są wspólnie.Wyraźnie w tym okresie zarysowuje się potrzeba kontaktów z rówieśnikami, a z tym potrzeba akceptacji.
Rozwój psychofizyczny dziecka w okresie wczesnoszkolnym związany jest z dynamicznym rozwojem procesów poznawczych, następuje tu kształtowanie i doskonalenie operacji konkretnych. W pierwszej fazie okresu wczesnoszkolnego poziom czynności umysłowych w znacznym stopniu uzależniony jest od ich konkretnych treści.
Dziecko wykonuje operacje myślowe za pomocą manipulacji przedmiotami. Jednakże myślenie synkretyczne zostaje stopniowo zastępowane myśleniem relacyjnym. Proces ten powoduje, że mały człowiek coraz poprawniej posługuje się związkami logicznymi.
Potrafi wykrywać zależności i prawa, sprawdzać i kontrolować własne rozumowanie, odczuwa wyraźną potrzebę poznawania świata i zdobywania wiedzy.
W drugiej fazie tego procesu, dziecko operując coraz bardziej złożonymi pojęciami, potrafi nie tylko przeprowadzić rozumowanie, ale i wrócić do punktu wyjścia (mówimy wówczas o odwracalności operacji myślowych), natomiast w klasie trzeciej widoczne są zaczątki myślenia abstrakcyjnego.
Wraz z rozwojem procesów myślowych związany jest rozwój wrażeń wzrokowych i słuchowych. Poprawia się ostrość wzroku i wrażliwość na kolory, następuje doskonalenie analizatorów, rozwija się spostrzeganie, które stopniowo od spostrzegania wybiórczego przechodzi do spostrzegania całościowego.
Wraz z rozwojem spostrzegania rozwija się spostrzegawczość. Dziecko nabiera umiejętności skupienia się na przedmiocie spostrzeganym. Spostrzeżenia stają się ukierunkowane i trwałe. Pojawia się motywacja w poszukiwaniu dróg w kierunku rozwoju zainteresowań.
Zdaniem I. Roszkiewicz dziecko w wieku wczesnoszkolnym „spostrzega już nie tylko, dlatego, że to mu się udaje, ale dlatego, że samo chce. Spostrzeganie, bowiem dostarcza mu satysfakcji intelektualnych i estetycznych.”(4)
W tym czasie u dziecka znacznie wydłuża się zdolność koncentracji uwagi i pojemność pamięci (należy pamiętać, że w pierwszej fazie zdolność koncentracji wynosi około 15 minut). Dzieci stają się coraz bardziej dociekliwe, ponieważ zaczynają rozumieć otoczenie.
Działalność dziecka w okresie wczesnoszkolnym przejawia się w kilku głównych formach, a mianowicie poprzez naukę, zabawę i twórczość.
Z działalnością tą ściśle związane są określone potrzeby psychofizyczne (poznawcza, radosnego ruchu, różnorodnego działania, twórczości dziecięcej, zabawy, bezpieczeństwa, akceptacji i sukcesu, więzi i kontaktu z rówieśnikami, oparcia u dorosłych oraz fikcji i fantastyki), które można wyłonić z właściwości psychofizycznych. Ich zaspokojenie warunkuje harmonijny i prawidłowy rozwój, jak również powodzenie w edukacji.
B. Wilgocka- Okoń uważa, że „w młodszym wieku szkolnym zaczynają stopniowo różnicować się zainteresowania dzieci, ujawniać uzdolnienia specjalne; niejednokrotnie występują też dysproporcje w postępach szkolnych poszczególnych uczniów.” (5)
Sfera emocjonalna dziecka w wieku wczesnoszkolnym ulega wielkim przeobrażeniom. Dziecko w tym wieku jest zdolne do przeżywania dłużej trwających stanów emocjonalnych lub nastrojów uczuciowych, które powstają pod wpływem sytuacji i zdarzeń mających istotne znaczenie dla jego potrzeb i dążeń. Brak dojrzałości emocjonalnej jest zwykle wywołany przez zablokowanie możliwości zaspokajania ważnych dla dziecka potrzeb.
Według I. Roszkiewicz „prawidłowy rozwój emocjonalności dziecka zdąża w kierunku coraz większej kontroli nad własnymi emocjami. Bojąc się, gniewając, przejawiając radość dziecko w coraz większym stopniu uwzględnia sytuacje społeczne i reakcje innych ludzi. Zaczyna odczuwać wstyd na myśl, że mogłoby płakać przy kolegach. Być może tupie jeszcze nogami w obecności matki, ale nie zrobi tego wobec nauczycielki. Mówimy, że emocjonalność dziecka ulega socjalizacji.”(6)
Warto pamiętać, że dzieci niedojrzałe emocjonalnie żyją w poczuciu ciągłego zagrożenia, silnie odczuwają deficyt takich potrzeb, jak: bezpieczeństwa, akceptacji i więzi z innymi osobami.
Zdaniem M. Szczepskiej-Pustkowskiej „dzieci rozpoczynające naukę w klasie pierwszej szkoły podstawowej przychodzą z odmiennym bagażem doświadczeń życiowych.
Podstawowe różnice, jakie występują między nimi, wynikają z faktu, iż pochodzą z różnych środowisk społecznych. Czynniki, które mają decydujący wpływ to: poziom
wykształcenia rodziców, potencjał kulturowy wyniesiony z domu rodzinnego, stopień zamożności rodziców, miejsce urodzenia, stan zdrowia.Dzieci różnią się zakresem zdobytych doświadczeń poznawczych i społeczno emocjonalnych. Efektem tych różnic środowiskowych są miedzy innymi odmienne ambicje edukacyjne, zróżnicowanie w sposobie komunikowania się i potencjale językowym, w zakresie wiedzy o świecie i zainteresowaniu nauką.”(7)
Reasumując możemy stwierdzić, że dla dziecka wiek wczesnoszkolny jest wiekiem znaczących zmian w zakresie:
-procesów pamięciowych, ponieważ dzieci stosunkowo łatwo nabywają nowe umiejętności czy słów, sprzyja temu dobrze rozwinięte procesy pamięciowe,
-realizmu, gdyż w życiu dzieci coraz większe znaczenie zaczynają odgrywać rzeczywiste wydarzenia zewnętrzne - ludzie, przedmioty,
-aktywności, ponieważ dzieci wykazują duże zainteresowanie wykonywanymi czynnościami, takimi jak: zabawa czy nauka,
-ekspresji, bo w dzieciach narasta potrzeba uzewnętrzniania własnych przeżyć poprzez zabawę i twórczość.

Przypisy:
(1)Pedagogika wczesnoszkolna- dyskursy, problemy, rozwiązania, red.Klus-Stańska D.,Szczepska- Pustkowska M., Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009,s.237
(2)Roszkiewicz I., Młodszy wiek szkolny, Wyd.Nasza Księgarnia, Warszawa 1983,s.13
(3)Tamże,s.21
(4)Tamże,s.33
(5)Edukacja wczesnoszkolna, red.Wilgocka-Okoń B., WSiP, Warszawa 1985,s.96
(6)Roszkiewicz I., Młodszy wiek szkolny, Wyd. Nasza Księgarnia, Warszawa 1983,s.104
(7)Pedagogika wczesnoszkolna- dyskursy, problemy, rozwiązania, red.Klus- Stańska D.,Szczepska- Pustkowska M., Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009,s.420