Henryk Mikołaj Górecki. Życie i twórczość kompozytora - broszura dla uczniów

Henryk Mikołaj Górecki przyszedł na świat w niewielkiej miejscowości Czernica, leżącej w pobliżu Rybnika, na Śląsku. Było to 6 grudnia, czyli w dzień św. Mikołaja 1933 roku. Wczesne dzieciństwo kompozytora naznaczyła ogromna tragedia: dokładnie w dniu jego drugich urodzin zmarła matka małego Henryka. Od tej chwili nastąpił dla przyszłego artysty czas naznaczony niedostatkiem i przeciwnościami losu, które z biegiem lat wpłynęły na kształt jego indywidualnego charakteru, zarówno pod względem osobistym, jak i muzycznym.

Urodzona w Zabrzu matka kompozytora, Otylia, chętnie grywała na fortepianie. W październiku 1932 r. poślubiła pracownika kolei, Romana Góreckiego, który czasem zajmował się muzykowaniem amatorskim.
Z pewnością miało to wpływ na to, że już na początku lat 40. minionego wieku Henryk Mikołaj ujawnił swoje muzyczne zainteresowania; jego marzeniem stała się umiejętność gry na pozostawionym przez matkę fortepianie. Jednak surowy ojciec nie pozwalał mu wówczas nawet zbliżać się do instrumentu. Dopiero w 1943 r. pozwolono przyszłemu kompozytorowi rozpocząć naukę gry na skrzypcach, a potem także na fortepianie u wiejskiego muzyka amatora w pobliskich Rydułtowach, gdzie zamieszkał Roman Górecki ze swoją drugą żoną. Z tego czasu pochodzą także pierwsze próby kompozytorskie Henryka Mikołaja Góreckiego; były to przeważnie piosenki i miniatury. Swoją pierwszą większą formę stworzył na początku lat 50., a była to Sonata w stylu Corellego na kwintet smyczkowy.

W latach 1951 – 53 kompozytor pracował jako nauczyciel, ucząc w szkole podstawowej historii, matematyki, biologii, a także przedmiotów artystycznych. W 1952 r. został przyjęty na wydział pedagogiczny Państwowej Średniej Szkoły Muzycznej w Rybniku; trzy lata później rozpoczął studia kompozytorskie w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach u Bolesława Szabelskiego. 27 lutego 1958 roku odbył się w Filharmonii Śląskiej koncert kompozytorski Góreckiego – szczególne wyróżnienie dla studenta o wybitnych zdolnościach. Wśród publiczności znalazł się także kompozytor Witold Lutosławski.

Przed ukończeniem studiów kompozytor poślubił pianistkę Jadwigę Rurańską; odbyło się to 2 lipca 1959 roku w Katowicach, a miasto to stało się także miejscem zamieszkania młodych państwa Góreckich. Małżonkowie wspólnie zaczęli odkrywać w tym czasie uroki Zakopanego i jego okolic; szybko stały się one ich ulubionymi miejscami wypoczynku, do których chętnie wracali przez wiele lat. W swą pierwszą podróż zagraniczną Henryk Mikołaj wyruszył w 1961 r., udając się w celach artystycznych na kilka miesięcy do Paryża, za pieniądze uzyskane ze stypendium.

Jesienią 1956 r. odbył się w Warszawie pierwszy Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”. W tym pierwszym Górecki wziął udział tylko jako słuchacz, ale kolejne festiwale w stolicy gościły go już jako kompozytora współczesnej muzyki polskiej. Utwory Henryka Mikołaja Góreckiego są często wykonywane podczas „Warszawskiej Jesieni” do chwili obecnej.
W 1975 r. kompozytor przyjął propozycję objęcia stanowiska rektora Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej (obecnie Akademia Muzyczna) w Katowicach; z funkcji tej zrezygnował cztery lata później.
Od 1958 r. był członkiem Związku Kompozytorów Polskich, zaś w 1993 r. uzyskał jego członkostwo honorowe.

Kompozytor zmarł w Katowicach 12 listopada 2010 r.; w tym też mieście spoczywa na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza.
Imię Henryka Mikołaja Góreckiego otrzymała po śmierci kompozytora Filharmonia Śląska w Katowicach.


NAGRODY

- Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia (1973)
- Złoty Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis Orderu Ecce Homo (2000)
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Polonia Restituta (2003)
- "Lux ex Silesia" („Światło ze Śląska”, 2003)
- doktoraty honoris causa, m.in. Uniwersytetów Warszawskiego (1994) i Jagiellońskiego (2000), Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach (2003), Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (2004) oraz Akademii Muzycznej w Krakowie (2008)
- honorowe obywatelstwo miast: Zakopane (1994), Rybnik (2006), Katowice (2008) i Ostrowiec Świętokrzyski (2009).
- w 2009 roku papież Benedykt XVI wyróżnił Henryka Mikołaja Góreckiego najwyższym odznaczeniem papieskim przyznawanym osobom świeckim – Orderem świętego Grzegorza Wielkiego
- Order Orła Białego (2010 - niecały miesiąc przed śmiercią, 21 października, kompozytor otrzymał to najwyższe polskie odznaczenie w klinice kardiologicznej w Katowicach - Ochojcu, na oddziale intensywnej opieki medycznej).


TWÓRCZOŚĆ

Na dorobek Góreckiego składa się ponad siedemdziesiąt uznanych utworów.
Dzięki otwarciu się Polski na świat, wchodzące w życie muzyczne po roku 1956 pokolenie Góreckiego z pasją poznawało oraz czerpało natchnienie z techniki i estetyki zachodniej awangardy. Po kilkuletniej fascynacji dotąd zakazywanymi u nas nowościami, wypracowało własny nowoczesny język. Był nim sonoryzm – zjawisko na tyle oryginalne, że zyskało na świecie miano polskiej szkoły kompozytorskiej. Bazował on na nowym materiale dźwiękowym, nietypowo wydobywanym z tradycyjnych instrumentów, także na klasterach, glissandach itp., układanych w nowego typu faktury. Muzyka sonorystyczna przynosiła ze sobą nowy typ narracji: była „opowieścią” czysto brzmieniowo-fakturalną (gdzie rodzaj dźwięków wydobywanych z instrumentów miał być nowością i zaskoczeniem dla słuchaczy), często dramatyczną i agresywną. To właśnie Górecki należał w latach 60. XX wieku do współtwórców tego fenomenu. Jego wersja sonoryzmu była szczególnego rodzaju: zamiast mnożyć nowe jakości barwowo-brzmieniowe, kompozytor poszedł w kierunku ich redukowania i swoistego minimalizmu. Jeszcze późniejsza droga Góreckiego to odkrywanie na nowo wcześniej zagubionych elementów – harmonii i melodii wraz z symbiotycznym łączeniem ich z tekstami, najczęściej religijnymi. To spokój już spoza spokoju, który przychodzi jakby z „innego świata”.
W szczytowym momencie tej ewolucji powstała III Symfonia „Symfonia pieśni żałosnych” (1976) i kantata Beatus vir (1979). Po tych monumentalnych dziełach kompozytor wyciszył się i oddał przede wszystkim religijnej muzyce chóralnej. Odkrył też dla siebie kwartet smyczkowy – duża w tym zasługa zamówień złożonych przez pochodzący ze Stanów Zjednoczonych Kwartet Kronos. Dla tego zespołu powstały wszystkie trzy kwartety smyczkowe Góreckiego.
Kompozytor chętnie sięgał do polskiej muzyki ludowej, czego przykładem są jego chóralne opracowania pieśni kurpiowskich, zawarte w zbiorach „Szeroka woda”, „Wieczór ciemny się uniża” i „Wisło moja, Wisło szara”. Naturalnie, najbliższa była mu ludowa twórczość górali z Podhala – wiele jego dzieł przywołuje muzyczny klimat i tradycje tamtych okolic. Niewątpliwie wpłynął na to fakt, iż Górecki przebywał w okolicach Zakopanego bardzo często i w związku z tym miał możliwość zawarcia szczerych przyjaźni z rdzennymi mieszkańcami tych terenów.

W twórczości Henryka Mikołaja Góreckiego wyróżnić można następujące dzieła:

Cztery preludia op. 1 na fortepian (1955)

Epitafium op.12 na chór mieszany i zespół instrumentalny (1958)

I Symfonia „1959” op. 14 na orkiestrę smyczkową i perkusję (1959)

Trzy utwory w dawnym stylu na orkiestrę smyczkową (1963)

Muzyka staropolska op. 24 na instr. dęte blaszane i smyczki (1969)

Do matki (Ad Matrem) op. 29 na sopran solo, chór mieszany i orkiestrę (1971)

II Symfonia „Kopernikowska” op. 31 na sopran i baryton solo, chór mieszany i orkiestrę (1972)

III Symfonia „Symfonia pieśni żałosnych” op. 36 na sopran solo i orkiestrę (1976), dedykowana żonie kompozytora

Beatus vir op. 38 na baryton solo, chór mieszany i orkiestrę (1979).
Utwór powstał na zamówienie kardynała Karola Wojtyły, przyszłego
papieża i nosi dedykację „Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II”

Szeroka woda op. 39 na chór mieszany a cappella (1979)
1. A ta nasza Narew
2. Oj, kiedy na Powiślu
3. Oj, Janie, Janie
4. Polne róże rwała
5. Szeroka woda

Koncert na klawesyn (lub fortepian) i orkiestrę smyczkową op. 40 (1980)

I Kwartet smyczkowy „Już się zmierzcha” op. 62 (1988)

II Kwartet smyczkowy „Quasi una fantasia” op. 64 (1991)

Małe requiem dla pewnej polki (Kleines Requiem Für Eine Polka) op. 66 na fortepian i 13 instr. (1993, tytuł odnosi się do czeskiego tańca)

III Kwartet smyczkowy „...pieśni śpiewają” op. 67 (1994 – 95)