Witold Lutosławski. Życie i twórczość kompozytora - broszura dla szkoły muzycznej I stopnia

Witold Lutosławski – życie i twórczość

Witold Lutosławski urodził się 25 stycznia 1913 roku w Warszawie, zmarł 7 lutego 1994 roku również w Warszawie.
Okres młodości:
Wychowywał się z atmosferze muzykowania domowego, co miało wpływ na rozbudzenie jego wyobraźni dźwiękowej. W 1922 roku skomponował swój pierwszy utwór dziecięcy „Preludium” na fortepian. Uczęszczał do Konserwatorium w Warszawie (1927-28). W latach 1928-31 pobierał lekcje prywatne w zakresie teorii i kompozycji u Wincentego Maliszewskiego, gdzie po jego kierunkiem skomponował „Taniec Chimery” na fortepian (pierwszy utwór wykonany publicznie na koncercie w Konserwatorium w 1932 roku). Równocześnie przebiegała jego edukacja ogólna w gimnazjum matematyczno- przyrodniczym im. Batorego w Warszawie. W 1936 roku ukończył studia pianistyczne, a w 1937 kompozytorskie.
Lata wojenne / 1939 – 1945/
We wrześniu 1939 brał udział w walkach z Niemcami jako dowódca plutonu radiotelegraficznego. Pracował również jako pianista w kawiarniach warszawskich. Pisał pieśni dla żołnierzy ruchu oporu, które po wojnie zostały zebrane i opublikowane w zbiorze „Pieśni walki podziemnej” na głos i fortepian. W tym czasie mieszkał w Warszawie, potem w Komorowie koło Warszawy.
Lata powojenne / 1945 – 1960/
Od roku 1945 działał w Stowarzyszeniu Kompozytorów Polskich. Zamieszkał w Warszawie, rok później poślubił Danutę Bogusławską. W latach 1947 i 1948 reprezentował Polskę na festiwalach Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej w Kopenhadze i Amsterdamie. W 1955 r. nagrodzone zostały utwory Lutosławskiego napisane dla dzieci, które stanowią cenny wkład do repertuaru pedagogicznego.
Podróże:
Do ZSRR (1951), Berlina Wschodniego (1952), na festiwal do Helsinek (1955), Salzburga (1956), Strasburga (1958), Rzymu i Liege (jury konkursów kompozytorskich). Odbył również podróże artystyczne z orkiestrą i swoimi utworami m.in: do Francji (1964), Czechosłowacji (1965), tournee po Holandii, Norwegii i Austrii (1969), do ZSRR (1978), Izraela (1988), do Kanady, Japonii, Stanów Zjednoczonych (1993). Na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień zaprezentował swoje utwory m.in.: Małą suitę, Koncert na orkiestrę, Muzykę żałobną, za którą w 1959 roku otrzymał I miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu.
Dalsze lata:
W latach sześćdziesiątych Lutosławski rozpoczął działalność dyrygencką. Prowadził też działalność jako wykładowca, prowadził kursy kompozytorskie. Uczestniczył jako dyrygent w festiwalach poświęconych wyłącznie własnej twórczości, m.in.: w 1987 w Szwecji. Prezentowane na tych imprezach kompozycje ukazywały Lutosławskiego jako twórcę stale rozwijającego swój język muzyczny. Twórczość Lutosławskiego spotykała się od lat sześćdziesiątych z licznymi dowodami wielkiego uznania, a mianowicie:
- w 1969 roku otrzymał honorowe członkostwo w Międzynarodowym Towarzystwie Muzyki Współczesnej
- liczne odznaczenia i nagrody
- polskie, angielskie, amerykańskie uniwersytety przyznały mu tytuł Honoris Causa - od 1990 roku odbywa się Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski im. Lutosławskiego organizowany przez Filharmonię Narodową w Warszawie. Lutosławski wspierał swym autorytetem ważkie poczynania artystyczne i społeczne w Polsce. Pełnił ważne funkcje w Związku Kompozytorów Polskich. Był członkiem indywidualnym Międzynarodowej Rady Muzycznej przy UNESCO, a także przewodniczącym Rady Programowej Państwowego Wydawnictwa Muzycznego i Komitetu Redakcyjnego Encyklopedii Muzycznej PWM. Uczestniczył w pracach komisji repertuarowej Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień. W 1990 roku wszedł w skład Polskiej Rady Kultury. Artysta do ostatnich dni życia intensywnie komponował, pozostawiając po sobie nie ukończony Koncert skrzypcowy.
Twórczość
Lutosławski jest twórcą głównie muzyki orkiestrowej.
- Wariacje na temat Paganiniego: pierwotnie na dwa fortepiany, transkrypcja na fortepian i orkiestrę.
- 4 symfonie: (III symfonia)
- Mała Suita na orkiestrę kameralną (1950), potem na orkiestrę symfoniczną. Wykorzystuje w niej folklor rzeszowski.
4 części : I Fujarka (taneczny, szybki temat )
II Hurra Polka (żywy taniec)
III Piosenka (melodia podejmowana jest przez stale wymieniające się instrumenty)
IV Taniec (skrajne ogniwa to stylizowany taniec, środek prosta liryczna melodia).
- Koncert na orkiestrę: z inspiracji Witolda Rowickiego (zaproponowanie napisania utworu dla orkiestry Filharmonii Warszawskiej w 1950 r.) – krótki o charakterze użytkowym, okolicznościowym. Dzieło to ma rozbudowaną formę symfoniczną, wykorzystującą motywikę polskiej muzyki ludowej o wyraźnych cechach neoklasycznych.
3 części: Intrada (mazowiecka melodia ludowa)
Capriccio nocturno e Ariosa (scherzo z triem)
Passacaglia, Toccata (najdłuższa kulminacja, łańcuchowość – temat przeprowadzany jest 18 razy od najniższego rejestru kontrabasów).
- Muzyka żałobna na orkiestrę smyczkową, napisana w latach 1954-1958. Utwór zamówiony przez Jana Kreuza na rocznicę śmierci Beli Bartoka. I miejsce na Międzynarodowej Trybunie Komp. UNESCO, wykorzystał swobodnie technikę dodekafoniczną.
4 części: Prolog (kanon dwunastotonowy w interwale trytonu)
Metamorfozy (pizzicato kontrabasów i wiolonczel)
Apogeum (potężna kulminacja, dwunastodźwiękowy akord)
Epilog (nawiązuje do materiału dźwiękowego z prologu)
- Gry weneckie: koncepcja powstania po wysłuchaniu w radiu koncertu fortepianowego Johna Cage’a, gra z aleatoryzmem, partytura napisana na instr. dęte, harfę, fortepian na 4 ręce i 12 smyczków - ta liczba ma związek z harmoniką dwunastodźwiękową. Kompozycja napisana na zamówienie Andrzeja Markowskiego, tytuł utworu związany jest z miejscem prawykonania- z Biennale Weneckim.
I część – 8 segmentów (od a do h)- refreny są w technice aleatorycznej ad libitum, epizody tradycyjny sposób dyrygowania a battuta,
II część – krótkie scherzo, metrum trójdzielne,
III część – w partii fortepianu 13- krotnie wprowadza serię 12- dźwiękową, zbudowaną z interwałów kwarty i kwinty.
IV część – staje się częścią główną.
Utworze kompozytor wykorzystuje kontrapunkt aleatoryczny – aleatoryzm kontrolowany.
- Trzy poematy Henri Michaux (Trois poemes d’Henri Michaux): trzy poematy powstały w latach 1961-1963 na zamówienie dyrektora chóru Radia Zagrzeb. Utwór napisany na chór złożony z 20 wykonawców i orkiestrę 23. instrumentów – dęte, perkusja, 2 fortepiany, harfa.
1. Myśli. 2. Wielka bitwa. 3.Odpoczynek w nieszczęściu.
Agogika i rytmika są potraktowane w sposób aleatoryczny, skala dynamiczna od szeptu do krzyku z glissandowymi przejściami pomiędzy dźwiękami, jak i od pojedynczych dźwięków do jaskrawych barw klasterów.
- Livre pour orchestre: utwór orkiestrowy powstał na zamówienie niemieckiego miasta Hagen. 18 listopada 1968 został po raz pierwszy wykonany przez Orkiestrę Miasta Hagen, którą dyrygował B. Lehmann. Jemu też jest dedykowane te dzieło.
- Mi – Parti: kompozycja o „dwudzielności formy”. Tytuł utworu oznacza podział na dwie równe, choć nie identyczne części. Utwór powstał na zamówienie Orkiestry Concertgebouw.
- Łańcuch I: pierwsza z trzech kompozycji o wspólnym tytule na zespół kameralny (1983). Tytuł odnosi się do techniki, której celem jest osiągnięcie ciągłości formy poprzez nakładanie na siebie kolejnych fraz muzycznych, wówczas nie zaczynają się i nie kończą w tym samym czasie. 3 części: introdukcja, druga kontrastująca, a ostatnia jest uspokojeniem, rozładowaniem napięć.
- Łańcuch II „ dialog na skrzypce i orkiestrę”: praca nad tym utworem w latach 1984-1985. Składa się z 4 części oddzielonych od siebie. Ich ogólny charakter wyrażają tytuły: pierwsza jest aleatoryczna (ad libitum), druga dyrygowana tradycyjnie (a batuta), trzecia swobodna (ad libitum), czwarta na zmianę – ścisła i aleatoryczna (a batuta – ad libitum – a batuta). Podobnie jest z nastrojem. I cz. Improwizacja i refleksja, w II panuje dynamika i dyscyplina, III część jest liryczna, a ostatnia ma charakter typowo wirtuozowski.
- Łancuch III: ostatni utwór z tej serii powstał w 1986. Tadeusz Kaczyński pisze o tym utworze: „ ... tutaj bardziej niż gdzie indziej artysta wyprzedził swój czas.”
- Koncert fortepianowy: dedykowany Krystianowi Zimermanowi, pisany w latach 1987-1988. Budowę kompozycji przedstawia jej autor: „Część pierwsza składa się z czterech członów. Pierwszy i trzeci są grane „od niechcenia”, kapryśnie. W przeciwieństwie człony drugi i czwarty wypełnia szeroka kantylena, która prowadzi do punktu szczytowego całej części. Następna druga cześć to rodzaj moto perpetuo - szybka gonitwa fortepianu na tle orkiestry, kończąca się uspokojeniem, które przygotowuje część następną. Otwiera ją recitativo fortepianu solo, po czym intonuje on śpiewny temat largo. Część czwarta ze względu na budowę stanowi aluzję do barokowej formy ciaccony. Jej temat zawsze grany jest przez orkiestrę. Na jego tle fortepian eksponuje coraz to inne epizody”.
- Śpiewokwiaty i śpiewobajki (Chantefleurs et Chantefables ): cykl 9 pieśni do poezji francuskiego surrealisty Roberta Desnosa, powstałe w latach 1989-1990.
Muzyka Witolda Lutosławskiego wpisała się w krąg najwybitniejszych dokonań całego stulecia, choć zasadnicza i istotna jej część powstała w jego II połowie, pomiędzy rokiem 1958 (Muzyka żałobna) a 1992 (IV Symfonia). W powstałych w tym czasie partyturach kompozytor stworzył swój bardzo charakterystyczny język kompozytorski oraz wykształcił indywidualny kształt muzycznego piękna , co spowodowało, że już za życia określany był mianem „klasyka współczesności”.