Klasyfikacja i charakterystyka specjalnych uzdolnień

Klasyfikacja uzdolnień związana jest z rodzajem poszczególnych typów inteligencji. Człowiek przychodzi na świat ze wszystkimi rodzajami inteligencji.
W trakcie nabywania doświadczeń życiowych niektóre typy inteligencji rozwijają się mocniej, inne zaś słabiej, a niektóre w ogóle. Uwarunkowane jest to przede wszystkim bodźcami płynącymi do naszego mózgu z zewnątrz.
W procesie uczenia się stymulowanie i rozwijanie wszystkich typów inteligencji umożliwia ujawnienie i pielęgnowanie u ludzi, a zwłaszcza dzieci pasji, talentów oraz zdolności. Rodzaje uzdolnień związane są z typami inteligencji dominującej.
Można wyróżnić następujące rodzaje uzdolnień:
1. Uzdolnienia lingwistyczne,
2. Uzdolnienia matematyczno-informatyczne,
3. Uzdolnienia wizualno-przestrzenne,
4. Uzdolnienia muzyczne,
5. Uzdolnienia interpersonalne,
6. Uzdolnienia kinestetyczne;
Uzdolnienia lingwistyczne są umiejętnościami, które służą posługiwaniu się językiem, wzorami i systemami( tak zwane umiejętności pisarskie), na przykład opowiadanie baśni, sprawne manipulowanie językiem.
Uzdolnienia te dotyczą miedzy innymi: wrażliwości na słowa, porządek, brzmienie, rytm a także zdolności przekonywania, przekazywania informacji oraz wyrażania uczuć i kształtowania nastroju. Ci, którzy mają uzdolnienia lingwistycznie wykazuje zainteresowanie przede wszystkim językiem, grą słów, lubią wiersze i zabawy słowne, uczą się poprzez słuchanie, pisanie, czytanie i dyskutowanie.
Uzdolnienia matematyczno-informatyczne to umiejętność rozumienia i operowania abstrakcyjnymi symbolami, kodami, wzorami, pojęciami miary (czasu, ilości, objętości).
Uczniowie posiadający takie uzdolnienia preferują naukę poprzez selektywność, uporządkowanie, myśli dedukcyjnie
i indukcyjnie, uczą się poprzez wychwytywanie związków przyczynowo-skutkowych oraz wyodrębnienie wewnętrznej struktury różnych złożoności.
Uzdolnienia wizualno-przestrzenne są umiejętnościami polegającymi na rozwiązywaniu problemów przestrzennych, wyobrażania sobie danego przedmiotu, widzenia go w rzutach,
w trzech wymiarach i różnych położeniach w przestrzeni i czasie.
Uzdolnieni w tym kierunku ludzie mają rozwiniętą wyobraźnię wizualno-przestrzenną, myślenie obrazowe, lubią wymyślać i konstruować przedmioty trójwymiarowe, doskonale radzą sobie z wykonywaniem i kontrolą ruchów własnego ciała w przestrzeni, uczą się przy wykorzystywaniu wykresów, diagramów, schematów, map i innych pomocy wizualnych, jaskrawych i kolorowych.
Uzdolnienia muzyczne należą do umiejętności, w których istotna rolę odgrywa posługiwanie się tonem, tembrem, rytmem oraz rozumieniem ich związków z zapisem nutowym. Dzięki tego rodzaju uzdolnieniom następuje łatwiejszy i pełniejszy rozwój
osobowości młodego człowieka.
Do podstawowych zdolności muzycznych należą: słuch muzyczny (poczucie wysokości dźwięku, czasu, barwy, głośności słuch harmoniczny), pamięć muzyczna, pamięć rytmu oraz smak muzyczny.
A. Słuch muzyczny:
- Poczucie wysokości dźwięku, zwane słuchem wysokościowym - to zdolność różnicowania dźwięków muzycznych w zakresie wysokości;
- Poczucie czasu - to zdolność różnicowania dźwięków muzycznych w zakresie czasu ich trwania;
- Poczucie głośności - to zdolność różnicowania dźwięków muzycznych w zakresie intensywności;
- Poczucie barwy - to zdolność różnicowania dźwięków muzycznych w zakresie barwy;
- Słuch harmoniczny, zwany także analitycznym - to zdolność wyróżniania poszczególnych dźwięków we współbrzmieniu;
B. Pamięć muzyczna - to zdolność słuchowego zapamiętywania (zatrzymania) przebiegów muzycznych.
Procesy pamięciowe obejmują:
- Bezpośrednie wrażenie słuchowe dźwięku, które może szybko zniknąć, jeśli nie zostanie "powtórzone" (zatrzymane
w pamięci),
- Pamięć fraz melodycznych umożliwiająca bezpośrednią ich reprodukcję,
- Pamięć długotrwałą, która umożliwia rozumienie nowego materiału w oparciu o posiadane wiadomości.
C. Poczucie rytmu - to zdolność do percepcji i reprodukowania struktur rytmicznych; inaczej mówiąc jest to umiejętność spostrzegania, pamiętania, odtwarzania i tworzenia stosunków czasowych w muzyce.
D. Smak muzyczny - to zdolność wyróżniania i oceny wartości artystycznych w muzyce.
Uczniowie uzdolnieni muzycznie potrafią rozróżniać układy dźwięków, wyodrębniać barwy poszczególnych instrumentów, umieją odtworzyć w wyobraźni formy muzyczne, bardzo często sami komponują muzykę, potrafią grać na instrumentach muzycznych, są wrażliwi, silnie reaguje na muzykę zmianę nastroju, najlepsze efekty ich nauki widać przy akompaniamencie muzyki.
Uzdolnienia interpersonalne są umiejętnościami wczuwania się w innych (empatia), patrzenia na świat z różnych punktów widzenia, rozumienia myśli, uczuć, poglądów i zachowań innych ludzi, komunikowania się i wywierania wpływu na innych ludzi.
Uczniowie mający zdolności interpersonalne potrafią łatwo nawiązywać, kształtować i utrzymywać zróżnicowane kontakty społeczne, umieją pracować w zespole, uczą się najchętniej poprzez współpracę i wspólne rozwiązywanie problemów, cenią sobie możliwość konsultacji z nauczycielem lub innym dorosłym.
Uzdolnienia kinestetyczne to umiejętności wyczuwania własnego ciała, jego sprawnego wykorzystania w zróżnicowany sposób, łatwość manipulowania przedmiotami, wrażliwość na bodźce dotykowe.
Uczniowie uzdolnieni kinestetycznie mają dobrze skoordynowane ruchy, wykazują się zręcznością, dbają o swój rozwój fizyczny, lubią sport, praktyczne działania, doświadczenia, rozmaite eksperymenty, wycieczki, zajęcia w terenie, uczą się poprzez budowanie modeli, ćwiczenia, realizowanie projektów
w praktyce, zajęcia manualne, lepienie, rzeźbienie, malowanie, wycinanie.
Uzdolnienia u dzieci w kilku sferach życiowych jednocześnie zdarzają się stosunkowo rzadko. Najczęściej pojawiają się u nich specjalne uzdolnienia. Wówczas dzieci te mogą posiadać ponadprzeciętne zdolności artystyczne lub matematyczne, ale wymagać pomocy w innych dziedzinach naukowych. W związku
z powyższym można wyróżnić konkretne uzdolnienia dziecka:
1. Dziecko uzdolnione językowo, które czyta i pisze płynnie zanim rozpocznie edukację szkolną. Prace jego są niezwykłe, szczegółowe, z łatwością wymyśla logiczne i interesujące historyjki z nieoczekiwanym zakończeniem, posługuje się bogatym słownictwem, lubi bawić się językiem. Dziecko takie bardzo dużo i chętnie czyta, wybierając książki przeznaczone dla starszych dzieci i dorosłych niż dla rówieśników.
2.Dziecko uzdolnione sportowo jest bardzo sprawny, charakteryzuje się doskonałą koordynacją ruchów, wysokim poziomem wydolności sercowo-naczyniowej oraz łatwą adaptacją do wszystkich rodzajów sportów i zajęć rekreacyjnych, posiada doskonałe rozeznanie taktyczne w wybranych grach i dyscyplinach.
3. Dziecko uzdolnione matematycznie dogłębnie interesuje się matematyką, uwielbia rozwiązywać zadania rachunkowe, zagadki, puzzle, szybko i sprawnie operuje „skrótami” matematycznymi, ma doskonałą pamięć do liczb, wzorów, interesuje się komputerem, jego rysunki są wykonywane w sposób mechaniczny i schematyczny aniżeli artystyczny.
4. Dziecko uzdolnione naukowo w stosunku do rówieśników jest bardziej oczytane w tematyce naukowej, bardzo szybko zdobywa informacje, wręcz je chłonie. Z ogromną przyjemnością podejmuje się eksperymentów naukowych, dużą część swojej uwagi poświęca doświadczeniom i eksperymentom, dąży do skrupulatnego, perfekcyjnego zakończenia podjętego zadania. Do rozwiązania zadania stosuje metody niekonwencjonalne, niejednokrotnie niezwykłe i ryzykowne. Potrafi także wysnuwać rozmaite teorie na temat obserwowanych wydarzeń.
5. Dziecko uzdolnione twórczo jest bardzo dociekliwe, żądne przygód i ryzyka. Umie wykorzystać zwykłe przedmioty w celu uatrakcyjnienia jakiejś zabawy, ma bujną wyobraźnię, niezwykłe pomysły, innowacyjne i niekonwencjonalne metody.
Takie dziecko potrafi bawić się w projektowanie różnorodnych i dziwnych wynalazków, umiejąc przy tym wyjaśnić ich zastosowanie. Jest indywidualistą, akceptuje swoją odmienność, którą niekiedy manifestuje w sposobie ubierania się, poglądach, zachowaniach, oryginalnych dziełach.
6. Dziecko uzdolnione umiejętnościami organizacyjnymi uwielbia pełnić różne odpowiedzialne funkcje, chętnie podejmuje inicjatywę i wykazuje samodzielność działania, potrafi bronić swoich racji i praw, szanując przy tym odrębność innych osób. Jest osobą stanowczą, konsekwentną w przekazywaniu osobistych sadów i poglądów, potrafi zręcznie manipulować ludźmi ukierunkowując ich na odpowiedni tor postępowania raz precyzyjnie zbierać dane, opinie o interesujących go zagadnieniach, problemach i ludziach.
7. Dziecko uzdolnione przywódczo jest odpowiedzialne, zawsze dotrzymuje obietnic, potrafi zaszczepić entuzjazm do pomysłu i projektu. Ma silne poczucie lojalności grupowej i indywidualnej oraz sprawiedliwości społecznej. Jest osobą bardzo towarzyską, empatyczną, unika sporów, kłótni. Doskonale umie kontrolować przebieg zabawy w grupie i wykorzystuje to do zdobycia uznania.
8. Dziecko uzdolnione plastycznie przejawia kreatywność i oryginalność w doborze tematów, technik, kompozycji, materiałów, posiada dużą chęć eksperymentowania na zajęciach plastycznych. Sztukę traktuje jako sposób wyrażania własnego „ja”, swoich przeżyć, uczuć oraz interesuje się pracą artystyczną innych ludzi. Chętnie chodzi do galerii, muzeów, potrafi ocenić dzieło, uczy się na pracach innych ludzi. Jest uwrażliwione na piękno, ma rozwinięte poczucie estetyki, zauważa szczegóły i barwy, których mogą nie dostrzegać inne dzieci.
9. Dziecko uzdolnione muzycznie potrafi samo z siebie rozpoznać dźwięki, ma doskonały słuch muzyczny i poczucie rytmu, jest wrażliwe na jakość dźwięku. Potrafi bezbłędnie powtórzyć raz usłyszaną melodię. Naturalnie opanowuje naukę gry na jednym lub wielu instrumentach.
10. Dziecko uzdolnione technicznie uwielbia majsterkować, konstruować przy wykorzystaniu materiałów budowlanych czy elektrycznych. Posiada ponadprzeciętne zdolność matematyczne, głównie w dziedzinie matematyki stosowanej i geometrii.
11. Dziecko uzdolnione teatralnie lubi występować publicznie odgrywając różnorodne role aktorskie, posiada zdolności parodiowania innych, podkładania głosów, ma naturalne umiejętności pantomimiczne. Pisze oryginalne scenariusze, potrafi dyrygować innymi aktorami, aktywnie interesuje się wszystkimi aspektami teatru, filmu, telewizji, radia.
Wśród literatury na temat klasyfikacji uzdolnień, można znaleźć wiele innych podziałów, na przykład:
A. Mały twórca to dziecko, które potrafi zaskakiwać nowatorskim podejściem do znanych materiałów, chętnie eksperymentuje, wykazuje się wytrwałością, dociekliwością. Potrafi wymyślać opowiadania, gry, wierszyki, piosenki czy różnego rodzaju urządzenia.
B. Przywódca to dziecko, które wyróżnia się tym, że potrafi przewodzić innym,
Dbając jednocześnie o spójność grupy i potrafiąc kontrolować to, co dzieje się w grupie. Ma dużo interesujących pomysłów, którymi zaraża innych.
C. Inżynier to dziecko, które potrafi  wznosić konstrukcje z klocków, bawi się narzędziami i próbuje „naprawiać” różne urządzenia. Potrafi konstruować oryginalne narzędzia i mechanizmy, interesują się zasadami działania urządzeń, co przejawia się ich rozkładaniem na części pierwsze
i składaniem na nowo.
D. Matematyk to dziecko systematyczne, bardzo dokładne, lubi rozwiązywać zagadki matematyczne, brać udział w grach wymagających logicznego myślenia. Często się zastanawia, w jaki inny sposób można rozwiązać już rozwiązany problem.
Takie szybko uczy się operowania cyframi i liczbami, przy czym niechętnie rozmawia, a jego wypowiedzi są zwięzłe i logiczne. Jest uparty i wytrwały, gdy stoi przed rozwiązaniem jakiegoś problemu.
E. Muzyk jako małe dziecko dokładnie wie, jaki typ muzyki mu się podoba, a jaki nie. Widać po nim, że przeżywa muzykę. Ma silny głos, lubi śpiewać i poruszać się w rytm muzyki, bardzo żywo reaguje na zasłyszane dźwięki. Dziecko utalentowane muzycznie ma dobry słuch muzyczny, wymyśla nowe melodie, chętnie słucha muzyki, wykazuje zainteresowanie graniem na różnych instrumentach, ma dobrą koncentrację. Ponadto warto dodać, że umuzykalnione dziecko cechuje wyjątkowa łatwość uczenia się oraz aktywność w podejmowaniu i rozwiązywaniu problemów.
F. Lingwista ma doskonałą pamięć, potrafi ujmować myśli
w słowa, mówi z przekonaniem, a jak mówi inni ludzie słuchają go z przyjemnością, nie czuje tremy przed publicznymi wystąpieniami.
G. Sportowiec, tancerz to tak zwany niespokojny duch, który ma wielką potrzebę sprawdzenia się, lubi rywalizację. Dziecko jest aktywne ruchowo, szybko rozwija się motorycznie, ma dobrą koordynację ruchów, bez lęku uprawia sporty i lubi rywalizację.
H. Pisarz to dziecko, które zdecydowanie więcej słucha niż mówi, często zamyka się w sobie, doskonały obserwator ludzkich charakterów, zwraca uwagę na szczegóły, lubi okazywać swoją odmienność od otoczenia.
I. Menadżer to dziecko, które wykazuje cechy matematyka i pisarza.
J. Artysta, malarz, rzeźbiarz to dziecko, którego talent przejawia się częstym i chętnym malowaniem, rysowaniem, czy lepieniem z plasteliny. Dziecko lubi rysować, ogląda widokówki, albumy z malarstwem. Tematy prac, techniki, materiały i kompozycje są oryginalne. Dziecko potrafi dostrzec barwy i szczegóły, które umykają uwadze jego rówieśników.
K. Aktor to dziecko, które od najmłodszych lat uwielbia wcielać się w różne role, doskonale naśladuje postaci przy pomocy gestów, ruchów czy min, interesuje się teatrem i filmem.
L. Architekt to dziecko, które wykazuje cechy malarza i artysty malarza (rzeźbiarza).
Zdaniem Uzdolnień można wyróżnić tyle ile jest dziedzin życia. Najważniejsze jest to, aby stymulować rozwój dzieci przez najbliższych od najmłodszych lat.


Literatura:
Dobrołowicz W., Psychodydaktyka kreatywności, WSPS, Warszawa 1995
Jąder M., Krok...W kierunku kreatywności, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006
Lewowicki T., Kształcenie uczniów zdolnych, WSiP, Warszawa 1986
Nęcka E., Trening twórczości, Gdańskie Wydawnictwo psychologiczne, Gdańsk 2008
Praca z uczniem zdolnym. Formy i efekty, red. A. Marzec, Oddział Doskonalenia Nauczycieli w Krakowie, Kraków 1985
Szmidt K.J., Pedagogika twórczości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Gdańsk 2007