Projekt edukacyjny jako jedna z alternatywnych metod nauczania w pracy z uczniem ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się

Spis treści:
1. Pojęcie projektu edukacyjnego
2. Rodzaje projektów edukacyjnych
3. Wyznaczniki metody projektu
4. Etapy realizacji projektu
5. Korzyści płynące z wykorzystania metody projektu w pracy z uczniem ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się
6. Literatura

ad 1.
Po raz pierwszy pojęcie projektu pojawiło się w XVI wieku w rzymskiej akademii sztuk pięknych i odnosiło się do projektowania budynków sakralnych oraz pomników.
Metoda projektów narodziła się dopiero na początku XX wieku w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, a jej twórcą był Ch. R. Richards, który w 1900 roku wprowadził do pedagogiki pojęcie projektu w odniesieniu do kształcenia technicznego nauczycieli.
W 1918 W.H. Kilpatrick opublikował swoje głośne dzieło The projekt Metod, w którym głosił, że efektem nauczania metodą projektów u uczniów wszechstronnie uzdolnionych jest wysoki poziom wiedzy.
Kilpatrick twierdził, że główne fazy realizacji projektu to:
a) zamierzenie,
b) zaplanowanie,
c) przeprowadzenie,
d) ocenianie;
Zdaniem B.D. Gołębniak ( 2002) przechodzenie kolejnych faz
tworzenia projektu dostarcza uczniom wielu doświadczeń, w tym okazji do nabywania i oceny umiejętności oraz pełnionych ról społecznych.
W Polsce koncepcja metody projektu była dość dobrze znana, jednakże nie stosowano jej, ponieważ uważano, że nie jest zgodna ze sposobem myślenia ówczesnego polskiego społeczeństwa.
W 1930 roku wydano w języku polskim książkę Metoda projektów
w nauczaniu, w której podjęto pierwsze próby wdrażania tej metody w praktyce, jednakże bez większych efektów dydaktycznych.
W latach 1926- 1936 metodę projektów stosowano w Szkole Ćwiczeń przy Państwowym Seminarium Żeńskim im. E. Orzeszkowej w Warszawie, Szkole Powszechnej w Hołobach na Wołyniu oraz Szkole Powszechnej w Mosinie pod Poznaniem.
B. Nawroczyński uważał, że istotną zaletą stosowania metody projektów w nauce jest łączenie wiedzy z praktyką. Metodę tę nazywał środkiem dydaktycznym, gdyż, jak twierdził, jest ona przykładem << jak należałoby zbierać i łączyć to, co należy do siebie w naturze ludzkiej i w izolacji nie może się rozwijać >> ( zob. E. Sałata, 2004, s. 20)
Z kolei K. Sośnicki był przeciwnikiem stosowania metody projektów, ponieważ twierdził, że wiedzy nie można opierać wyłącznie na działaniu. Projekty, które są realizowane w życiu, nie wyczerpują wszystkich możliwości życiowych człowieka, treści projektów mogą być czerpane każdorazowo z zainteresowań uczniów.
Metoda projektów należy do metod aktywizujących. Charakteryzuje się dużym zaangażowaniem ucznia w realizację danego przedsięwzięcia począwszy od jego zaplanowania, aż do jego zakończenia i ewaluacji.
W czasie wykonywania projektu, uczeń uaktywnia umiejętności samodzielnego planowania i podejmowania właściwie przemyślanych decyzji.
Metodę projektów określa się także jako strategię, która nie tylko rozwija aktywność uczniów, ale również pozwala uczniowi rozwijać jego umiejętności umysłowe, praktyczne oraz sprzyjające procesowi socjalizacji.
Zdaniem W.H. Kilpatricka projekt to << zamierzone działanie wykonywane z całego serca w środowisku społecznym >> ( zob. A. Mikina, B. Zając, 2010, s. 66)
Według E. Sałaty ( 2004) projekt to zadanie do wykonania, które opiera się na odpowiednim zaplanowaniu i postępowaniu, w taki sposób, aby można było zrealizować pomysły uczniów.
Zdaniem F. Szloska istotą metody projektów jest wykonanie przez uczniów zadania przez << samodzielne sformułowanie tematu i poszukiwanie rozwiązania >> ( zob. E. Sałata, 2004, s. 22)
Zdaniem M. Szymańskiego metoda projektów jest metodą, która sprowadza się do tego, że << zespół osób uczących się samodzielnie inicjuje, planuje i wykonuje pewne przedsięwzięcie oraz ocenia jego wykonanie >>
( zob. A. Micina, B. Zając, 2010, s. 68)
D. Potyrała uważa, że metoda projektu wyzwala w uczniach inicjatywę << oferuje pełną samodzielność w doborze tematu i sposobów realizacji, edukatorów obliguje do konsultacji i życzliwej korekty >> ( zob. B. D. Gołębniak, 2002, s. 50)

ad 2.
E. Sałata ( 2004) projekty edukacyjne dzieli:
A. Ze względu na strukturę projektu:
a) silnie ustrukturyzowane,
b) słabo ustrukturyzowane;
Projekty silnie ustrukturyzowane to takie projekty, w których aktywność uczniów jest częściowo ograniczona, nauczyciel podaje konkretne wymogi względem realizacji projektu i spodziewanych wyników pracy uczniów.
Projekty słabo ustrukturyzowane są projektami, w których aktywność uczniów i samodzielność odgrywa znaczną rolę, nie tylko przy wyborze tematu, ale także sposobu jego realizacji i wyników.
Uczniowie w takim projekcie biorą całkowitą odpowiedzialność za wszystkie działania, jakich się podejmują, efekty projektu są niezwykle wartościowe i innowacyjne.
B. Ze względu na zakres materiału:
przedmiotowe,
modułowe,
interdyscyplinarne;
W projektach przedmiotowych zakres tematu obejmuje tylko jeden przedmiot, mają one na celu zapoznanie uczniów z zakresem tematycznym, uporządkowanie zgromadzonej wiedzy według określonego schematu oraz rozszerzenie tematyki o nowe zagadnienia, które wykraczają poza treści programowe.
W projektach przedmiotowych każda praca wymaga wykorzystania informacji z różnych przedmiotów, podczas oceniania mogą uczestniczyć nauczyciele uczący różnych przedmiotów szkolnych.
Projekty modułowe dotyczą pewnego obszaru treści ujętych w danym module, które powinny być ukierunkowane na wykonanie przez uczniów zadania opartego zarówno na teorii, jak i działaniu praktycznym.
Projekty interdyscyplinarne ( międzyprzedmiotowe), są projektami, które integrują wiedzę z różnych dziedzin nauczania, prowadzone przez jednego nauczyciela, ale w konsultacjach z nauczycielami uczącymi innych przedmiotów.
Projekty interdyscyplinarne znajdują zastosowanie przy realizacji tak zwanych ścieżek międzyprzedmiotowych.
C. Ze względu na podział pracy:
indywidualne,
zespołowe ( grupowe);
Projekty indywidualne to projekty, w których poszczególne zadania wykonywane są przez jednego ucznia, wymagają od niego wewnętrznej motywacji, samodyscypliny i samozaparcia oraz umiejętności własnej pracy.
W projektach indywidualnych uczeń ponosi całkowitą odpowiedzialność za wszystkie decyzje związane z wykonaniem powierzonego mu zadania, efekty pracy natomiast uzależnione są od stopnia zaangażowania w realizację projektu.
Projekty grupowe ( zespołowe) wykonywane są w kilku osobowych grupkach, uczniowie doskonalą umiejętność pracy indywidualnej, ale także współpracy w grupie, związanej z podziałem przydzielonych zadań, wspólnego rozwiazywania problemów, podejmowaniem decyzji i wzajemnym motywowaniem się do pracy.
W projektach grupowych uczniowie uczą się tolerancji, wzajemnego zaufania, empatii, słuchania innych, wzajemnego wsparcia, negocjowania i argumentowania, które później będą przydatne w dorosłym życiu.
D. Ze względu na formę pracy:
jednorodne,
zróżnicowane;
Projekty jednorodne to projekty realizowane przez uczniów w tym samym czasie ( na przykład podział klasy na mniejsze zespoły). Służą one do osiągnięcia przez uczniów tego samego celu.
Projekty zróżnicowane to projekty, w których poszczególne zespoły klasowe osiągają inne cele, rozłożone w czasie, a ich tematyka ma być zgodna z treściami programowymi.
E. Ze względu na cele projektów:
badawcze,
techniczne ( konstrukcyjne, technologiczne, eksploatacyjne),
projekty- przedsięwzięcia;
Projekty badawcze ukierunkowane są na zbadanie pewnego
określonego zjawiska bądź stanu wiedzy na dany temat. Celem badanego zjawiska jest dokonanie analizy sytuacji za pomocą różnych narzędzi badawczych, a następnie przedstawienie wyników badań oraz zaprezentowanie własnych wniosków w postaci projektu.
Projekty techniczne są projektami, które pozwalają uczniom przyswoić wiedzę techniczną zgodną z kierunkiem kształcenia. Celem takich projektów jest wykonanie określone wyrobu,
a następnie wdrożenie go do produkcji.
Projekty- przedsięwzięcia maja na celu podjęcie określonego działania, a następnie zorganizowanie przedsięwzięcia na terenie placówki oświatowej
( na przykład wycieczka klasowa).
F. Ze względu na zasięg projektów:
projekty o zasięgu szkolnym ( na terenie szkoły),
projekty o zasięgu lokalnym ( współpraca z gminą, zakładem pracy),
projekty o zasięgu ogólnopolskim ( konkursy ogólnopolskie);
G. Ze względu na możliwość i sposób prezentacji:
projekty zakończone typową prezentacją,
projekty, których prezentacja przybiera formę przedstawienia efektów pracy;
Projekty zakończone typową prezentacją, która ma na celu przedstawienie przebiegu działań projektu, wyników badań, prezentacji zgromadzonych wiadomości.
Głównym celem projektów, których prezentacja przybiera formę przedstawienia efektów pracy, jest przygotowanie określonego przedsięwzięcia, na przykład: wycieczka szkolna, przedstawienie, wystawa.
M. Szymański ( zob. A. Mikina, B. Zając, 2010) dzieli projekty edukacyjne na:
A. Projekty typu „ róbmy cokolwiek”,
B. Projekty typu „ realizujemy wytyczne programu nauczania”,
C. Projekty typu „ wykonujemy konkretne zlecenia”;
Projekty typu „ róbmy cokolwiek” są projektami, których nadrzędnym celem jest kształtowanie umiejętności komunikacyjnych oraz takich, które związane z rozwiązywaniem problemów, a tematyka wynika z zainteresowań uczniów. W tego typu projektach uczniowie wspólnie dokonują analizy realizowanego projektu.
Projekty typu „ realizujemy wytyczne programu nauczania” to projekty, których tematyka wynika z programu nauczania, uczniowie wspólnie z nauczycielem poszukują ciekawych problemów badawczych, które mogą zostać zrealizowane
w postaci projektu. W tego typu projektach uczniowie pracują indywidulanie oraz w małych grupach.
Celem projektów typu „ wykonujemy konkretne zlecenia” jest realizacja projektu wykonanego na czyjeś zlecenie ( szkoła, gmina, samorząd). W takim projekcie uczniowie pracują w grupach zarówno nad poszczególnymi aspektami tematu, jak również nad wykonaniem poszczególnych zadań.

ad 3.
Podstawowymi wyznacznikami metody projektu są:
A. Progresywistyczna rola nauczyciela:
Zmiana roli nauczyciela mająca na celu zapewnienie uczniowi samodzielności,
Dostosowanie samodzielności do możliwości psychofizycznych uczniów,
Zapewnienie wsparcia uczniom zwłaszcza we wstępnej fazie projektu,
Zachęcanie uczniów do samodzielnej pracy, powstrzymywanie się przed podawaniem uczniom gotowych rozwiązań;
B. Podmiotowość uczącego się:
Uwzględnienie indywidualnych zdolności i zainteresowań uczniów,
Umożliwienie uczniowi rozwoju osobowości podczas pracy przy projekcie,
Zapewnienie wsparcia lub pomocy podczas pojawiających się trudności czy konfliktów wśród uczniów pracujących nad projektem;
C. Całościowość:
Łączenie teorii z praktyką,
Wykorzystanie możliwości szerszego spojrzenia na problem,
Dostrzeganie związków pomiędzy tym, czego uczniowie się uczą
w szkole, a rzeczywistością, która ich otacza,
Umiejscawianie projektów nie tylko w strefie szkolnej, ale także pozaszkolnej, lokalnej czy globalnej;
D. Odejście od tradycyjnego oceniania:
Oceniać najpierw sam proces pracy ucznia nad projektem, potem efekty końcowe,
Stosowanie jasnych kryteriów oceniania ( na przykład karty obserwacji, samooceny,
Oceniać nie tylko sam projekt, ale motywacje ucznia, jego zaangażowanie;

ad 4.
A. Mikina i B. Zając ( 2010) wymieniają cztery fazy powstawania projektu:
I. Przygotowanie projektu:
1. Wybór zagadnienia do realizacji,
2. Przygotowanie uczniów do pracy metodą projektów lub przypomnienie zasad wykonywania projektów i zasad pracy w grupie,
3. Wprowadzenie uczniów w zagadnienie o charakterze informacyjno- motywacyjnym,
4. Dobór grup do realizacji projektów,
5. Przygotowanie konspektu projektu,
6. Ustalenie czasu wykonywania projektu i terminu jego oddania,
7. Ustalenie z uczniami sposobu dokumentacji pracy nad powstającym projektem,
8. Ustalenie z uczniami efektów końcowych projektu,
9. Określenie kryterium oceny,
10. Przygotowanie i podpisanie kontraktów z uczniami,
11. Konsultowanie z uczniami zaproponowanego przez nich konspektu pracy;

II. Realizacja projektu:
1. Regularne spotkania konsultacyjne i zapewnienie uczniom samodzielności,
2. Dokonywanie systematycznej obserwacji i oceniania postępów
w powstającym projekcie,
3. Motywowanie uczniów do realizacji zaplanowanych wcześniej działań i doprowadzaniu do ich ukończenia,
4. Zapewnienie uczniom czasu na działania związane z analizą procesu współpracy w grupie,
5. Zaprezentowanie sposobu dokumentowania wykonywanych zadań;

III. Publiczne przedstawienie rezultatów projektu:
1. Przedstawienie zasad przygotowanych prezentacji,
2. Stworzenie uczniom przychylnych warunków do przeprowadzenia prezentacji;

IV. Ocena rezultatów projektu:
1. Przeprowadzenie oceny końcowej( mocne i słabe strony efektów pracy uczniów, dyskusja z grupą uczniów nad zrealizowanym projektem),
2. Analiza osiągniętych sukcesów i ewentualnych trudności,
3. Ocena całości wykonania projektu;
B. Sałata ( 2004) dzieli projekt na następujące etapy:
1) Zainicjowanie projektu,
2) Podział na grupy,
3) Rozważanie propozycji tematów,
4) Przydział tematów i spisanie kontraktu,
5) Realizacja projektu,
6) Prezentacja projektu,
7) Ocena projektów;

ad 5.
Projekt edukacyjny ma na celu przede wszystkim pokazanie uczniom, że nauka może być bardzo przyjemna i niezwykle interesująca, dzięki zastosowaniu różnych form i metod pracy.
Dzięki udziałowi w metodzie projektu, uczeń ma szansę odnieść upragniony sukces, poczuć się potrzebnym i akceptowanym przez rówieśników w klasie,ma również możliwość pokazania swoich mocnych stron i dotychczas niezauważalnych talentów.
Cele terapeutyczne projektu edukacyjnego:
Uczeń:
1. Współpracuje w grupie,
2. Jest akceptowany przez grupę rówieśniczą,
3. Motywuje się do pracy,
4. Skupia uwagę podczas zajęć,
5. Radzi sobie w trudnych sytuacjach, panuje nad emocjami,
6. Rozwiązuje samodzielnie problemy, sam szuka rozwiązań,
7. Identyfikuje swoje mocne strony,
8. Wykazuje się kreatywnością i pomysłowością,
9. Zadaje pytania na interesujące go tematy,
10. Dzieli się swoimi uwagami i spostrzeżeniami z innymi osobami,
11. Słucha innych z uwagą,
12. Pomaga uczniom, którzy mają problemy z wykonaniem zadania,
13. Dokonuje oceny osiągniętych rezultatów projektu,
14. Osiąga lepsze wyniki w nauce.

ad 6.
Gołębniak, B. D. ( red). ( 2002). Uczenie metodą projektów. Warszawa. WSiP.
Mikina, A., Zając, B. ( 2010). Metoda projektów w gimnazjum. Poradnik dla nauczycieli i dyrektorów gimnazjum. Warszawa. ORE
Sałata, E. ( 2004). Metoda projektów w teorii i praktyce. Radom. Wydawnictwo Politechnika Radomska