Program terapii logopedycznej dla uczniów szkoły podstawowej

PROGRAM

TERAPII LOGOPEDYCZNEJ

dla uczniów szkoły podstawowej


Autor:
Katarzyna Polechońska


SPIS TREŚCI:

Wstęp
I. Ogólne założenia programu
II. Cele i zadania terapii logopedycznej
III. Zasady, metody, techniki i formy realizacji programu
IV. Procedury osiągania celów
V. Zakładane efekty
VI. Ewaluacja
VII. Literatura


WSTĘP

W obecnej rzeczywistości w przerażającym tempie wzrasta liczba dzieci z zaburzeniami rozwoju mowy. Najnowsze badania ukazują, że pokolenie najmłodszych urodzonych w czasach wysokich technologii w odmienny sposób kształtuje swoje relacje ze światem, ludźmi i językiem (Spitzer 2013, s. 128). Nieprawidłowości w zakresie komunikacji, wynikające nie tylko z wadliwej budowy aparatu artykulacyjnego, jego obniżonej sprawności, często mające podłoże neurologiczne, są źródłem kolejnych problemów w funkcjonowaniu młodego człowieka.
Mowa jest podstawowym narzędziem komunikacji międzyludzkiej. Daje możliwość zdobywania wiedzy, informacji niezbędnych do życia, zawierania kontaktów społecznych, a także wyrażania własnych sądów, uczuć i upodobań (Kielin 1999, s. 15).
Należy zatem podkreślić, że akt mowy ma niezaprzeczalny wpływ na całokształt rozwoju dziecka. Niestety bardzo często wraz z zakłóceniami mowy występują nieprawidłowości w rozwoju umysłowym, społeczno-emocjonalnym, a także funkcji percepcyjno-motorycznych (Sawa 1990, s. 70).
Różnorodne zaburzenia w komunikacji w znacznym stopniu utrudniają osiągnięcie sukcesu w szkole. Problemy w zakresie swobodnego formułowania wypowiedzi, czytania i pisania przyczyniają się do niepowodzeń w nauce, a te z kolei
do powstawania objawów nerwicowych. Natomiast każda sytuacja lękowa potęguje trudności w procesie mowy.
Istotne jest zatem stworzenie programu, który umożliwi holistyczne podejście do problemu zaburzeń mowy dziecka w wieku szkolnym. Realizacja jego nadrzędnych zadań: diagnozy, terapii i profilaktyki wymaga współpracy wszystkich podmiotów realizujących zadania opiekuńczo-wychowawcze szkoły. Jedynie systematyczna praca ucznia, logopedy, rodziców, nauczycieli, pedagoga, psychologa, wychowawców świetlicy oraz opiekunów biblioteki jest gwarancją sukcesu.


OGÓLNE ZAŁOŻENIA PROGRAMU
Program skierowany jest do uczniów klas I-VI szkoły podstawowej. Realizowany jest podczas indywidualnych i grupowych (nie więcej niż 3 osoby w grupie terapeutycznej) spotkań z logopedą, pedagogiem i psychologiem, w czasie lekcji, zajęć świetlicowych i bibliotecznych. Zajęcia mające charakter profilaktyczny oraz terapeutyczny, prowadzone są w formie ćwiczeń, gier i zabaw.

CELE I ZADANIA TERAPII LOGOPEDYCZNEJ
Nadrzędnym celem terapii jest zapobieganie i korygowanie zaburzeń komunikacyjnych. Działania programowe obejmują trzy główne zadania, wynikające z Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 30 kwietnia 2013r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach:
1. Diagnozę
przeprowadzenie badań wstępnych w celu ustalenia stanu mowy uczniów (logopeda):
badania przesiewowe uczniów w klasach I;
badania kontrolne w klasach starszych;
wywiady z rodzicami;
konsultacje u specjalistów.
2. Terapię
prowadzenie terapii indywidualnej i grupowej oraz porad i konsultacji dla uczniów i rodziców w zakresie stymulacji i rozwoju mowy uczniów i eliminowania jej zaburzeń (logopeda);
pomoc w przezwyciężaniu trudności związanych z mówieniem, rozumieniem, czytaniem i pisaniem (wszyscy);
3. Profilaktykę
podejmowanie działań profilaktycznych zapobiegających powstawaniu komunikacji językowej:
pogadanki, materiały dydaktyczne dla rodziców (logopeda);
zajęcia grupowe (logopeda, wychowawcy świetlicy i biblioteki);
wspieranie nauczycieli przedmiotowych, wychowawców w udzielaniu pomocy psychologiczno- pedagogicznej (logopeda, pedagog i psycholog).

Podsumowując, podczas realizacji programu ważne jest:
Rozwijanie kompetencji komunikacyjnej.
Kształtowanie prawidłowej mowy poprzez korygowanie zaburzeń w zakresie fonetycznym, leksykalnym i gramatycznym.
Stymulowanie opóźnionego rozwoju mowy.
Doskonalenie mowy już ukształtowanej.
Usprawnianie techniki czytania i pisania.
Zachęcanie do twórczej aktywności słownej.


ZASADY, METODY, I FORMY REALIZACJI PROGRAMU
Podczas prowadzenia terapii zaburzeń mowy według niniejszego programu należy kierować się ZASADAMI wywodzącymi się z metodyki terapii pedagogicznej i psychologicznej.
Należą do nich:
1. Zasada wczesnego rozpoczynania terapii.
W każdym przypadku stwierdzenia zaburzeń mowy należy jak najszybciej
rozpocząć działania terapeutyczne, gdyż wczesna interwencja skraca czas terapii i zwiększa jej efektywność. Podkreśla się, że w sytuacjach, w których poziom rozwoju emocjonalno-terapeutycznego dziecka uniemożliwia natychmiastowe podjęcie zajęć w gabinecie logopedycznym – zaleca się inne formy opieki logopedycznej (np. pracę rodziców bądź innych osób z najbliższego otoczenia dziecka pod kierunkiem logopedy).
2. Zasada indywidualizacji, czyli indywidualnego podejścia do każdego
pacjenta. Należy rozpatrywać ją w dwóch aspektach:
- plan terapii zawsze powinien być opracowany dla konkretnego pacjenta.
Środki, metody i pomoce powinny być dostosowane do możliwości dziecka (do jego poziomu emocjonalnego, intelektualnego, tempa pracy i rodzaju zaburzenia);
- ćwiczenia należy prowadzić indywidualnie. Bywają jednak sytuacje, gdy wskazane jest prowadzenie terapii grupowej;
3. Zasada wykorzystania w procesie terapii wszelkich możliwości pacjenta. Podczas terapii należy angażować maksymalną liczbę zmysłów i wykorzystywać posiadane przez pacjenta umiejętności.
4. Zasada kompleksowego oddziaływania. Z zaburzeniami mowy współwystępują często zaburzenia emocjonalne, zachowania, lateralizacji oraz funkcji percepcyjno- motorycznych. W tym celu należy włączyć terapię pedagogiczną, psychologiczną, bądź nawiązać współpracę z innymi specjalistami.
5. Zasada aktywnego i świadomego udziału. Pacjent musi czuć potrzebę ćwiczeń i rozumieć konieczność udziału w zajęciach. Należy zatem pobudzać jego zainteresowanie, podnosić poziom motywacji, wciągać do zabawy i pracy; stosować pozytywne wzmocnienia. Wskazane jest chwalenie nawet za najmniejsze osiągnięcia.
6. Zasada współpracy n najbliższym otoczeniem.
Wspólnie z dzieckiem, jego opiekunami należy ustalić program terapii, sposób jej prowadzenia, przewidywane efekty. Istotne jest także omówienie wzajemnych oczekiwań oraz reguł współpracy. Wszystkie osoby z otoczenia szkolnego i rodzinnego dziecka powinny ze sobą współpracować.
7. Zasada systematyczności. Sposób prowadzenia zajęć narzuca rytmiczność i systematyczność. Terapia powinna przebiegać według ściśle określonych schematów zawierających następujące po sobie etapy, których kolejności należy bezwzględnie przestrzegać.
8. Zasada stopniowania trudności. Terapię zawsze rozpoczyna się od ćwiczeń najłatwiejszych, stopniowo przechodząc do trudniejszych.

Realizując program powinno się wykorzystać METODY:
1. LOGOPEDYCZNE:
ćwiczenia logopedyczne (oddechowe, fonacyjne, sprawności narządów mowy, ćwiczenia artykulacyjne, ćwiczenia autokontroli słuchowej,
pokaz i wyjaśnienie ułożenia narządów artykulacyjnych,
uczulanie miejsc artykulacji,
mechaniczne układanie narządów artykulacyjnych za pomocą sond, szpatułek,
odczytywanie mowy z ruchu ust,
wykorzystywanie nieartykułowanych dźwięków do tworzenia nowych głosek,
kontrola głosowa,
kontrola dotykowa i czucia skórnego dłoni,
fonogesty,
język migowy,
metoda cienia,
mówienie wydłużone,
metoda maskowania.
2. LINGWISTYCZNE:
metoda substytucyjna Seemana wraz z jej różnymi modyfikacjami,
metoda wyszukiwania słów kluczowych i rozpoczynania od nich terapii,
ćwiczenia dykcyjne.
3. PEDAGOGICZNE:
metoda dobrego startu,
gesty umowne,
ćwiczenia rytmizujące,
mówienie rytmiczne,
ćwiczenia słuchu muzycznego,
metoda ośrodków pracy.
4. PSYCHOLOGICZNE:
techniki relaksacyjne,
psychodrama,
hipnoterapia,
psychoterapia treningowa,
5. MEDYCZNE:
farmakoterapia,
fizykoterapia,
laseroterapia,
akupunktura,
akupresura,
metoda wokalistyczna Mitrinowicz,
różne zabiegi medyczne (chirurgiczne, ortodontyczne, audiologiczne,
foniatryczne.
Powyższe metody mają charakter uniwersalny. Stosowane są podczas diagnozy i terapii. Osoby zaangażowane w proces terapeutyczny mogą dokonywać ich modyfikacji, a także wdrażać własne metody pracy oparte na doświadczeniu i wiedzy.
Istotne jest aby każde zajęcia miały formę zabawy. Uczniowie uczestniczą w zajęciach indywidualnie lub w grupach (w zależności od potrzeb). Należy je przeprowadzać w atmosferze życzliwości i zrozumienia.
Efektywność terapii zależy od kompleksowego podejścia do problemu.

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
Realizacja niniejszego programu wiąże się z koniecznością zastosowania wyżej omówionych metod oraz pomocy dostosowanych do rodzaju zaburzenia, etapu terapii oraz możliwości dziecka. Proponowane pomoce dydaktyczne to: lustro logopedyczne, pomoce do ćwiczeń oddechowych, karty pracy, gry, układanki, puzzle, historyjki obrazkowe, programy komputerowe, itp. Propozycje pomocy znajdują się w załączonym spisie literatury.

ZAKŁADANE EFEKTY
Systematyczne działania profilaktyczno-terapeutyczne mają w efekcie wykształcić u ucznia postawę komunikacyjną. Model ucznia kończącego terapię jest spójny z misją szkoły- to człowiek twórczy i otwarty na świat.


EWALUACJA
Miernikiem oceny powodzenia programu jest osiągnięcie założonych efektów, do których zaliczyć należy wyeliminowanie zdiagnozowanego zaburzenia, wzrost zakresu słownictwa dziecka, odpowiednie stosowanie form gramatycznych i ortograficznych, a także jego prawidłowy rozwój emocjonalno-społeczny.
Terapia pacjenta następuje w oparciu o sporządzony dla niego indywidualny plan. Zadaniem logopedy jest systematyczne diagnozowanie poziomu umiejętności ucznia oraz dostosowywanie metod, zasad i środków do jego możliwości. Analiza przebiegu terapii i postępów dziecka powinna być dokonywana na bieżąco na podstawie obserwacji oraz rozmów z osobami zaangażowanymi w terapię. Uwagi na temat postępu terapii i osiąganych efektów zamieszcza się w karcie logopedycznej. Każde dziecko ze zdiagnozowanym zaburzeniem, które nie zakończyło terapii w danym roku szkolnym, powinno przejść diagnozę wtórną na początku następnego roku szkolnego. Diagnozę przeprowadza się w oparciu o wystandaryzowane testy.


LITERATURA:

Balejko A., Jak usuwać wady wymowy. Porady dla nauczycieli i rodziców, Białystok 1992
Bogdanowicz M., Szewczyk M., Metoda dobrego startu- od słowa do zdania- od zdania do tekstu, Gdańsk 2007
Wspomaganie rozwoju dzieci, zwłaszcza z opóźnionym rozwojem mowy i wadą słuchu, Gdańsk 2008
Chmielewska E., Zabawy logopedyczne i nie tylko, Kielce 1997
Dawczak B, Spychał I., Syczki: s, z, c, dz, Toruń 2005
Dawczak B, Spychał I., Szumki: sz, ż, cz, dż, Toruń 2004
Gałkowski T., Jastrzębska G.(red.), Logopedia. Pytania i odpowiedzi, Opole 1999
Kielin J., Rozwój daje radość, Gdańsk 1999
Michalak- Widera I., Węsierska K., Test do badań przesiewowych mowy dla dzieci w wieku przedszkolnym, Katowice 2012
Racławski B.,Słuch fonemowy i fonetyczny. Teoria i praktyka, Gdańsk 2010
Sawa B., Dzieci z zaburzeniami mowy, Warszawa 1990
Skorek E., 100 tekstów do ćwiczeń logopedycznych, Gdańsk 2006
Skorek E., Reranie. Profilaktyka, diagnoza, korekcja. Kraków 2003
Spitzer M., Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i swoje dzieci, Słupsk 2013
Stecko E.: Zaburzenia mowy u dzieci – wczesne rozpoznanie i postępowanie logopedyczne, Warszawa 2002
Szłapa K., Cmokaj, dmuchaj, parskaj chuchaj, Gdańsk 2004
Szłapa K., Cmokaj, dmuchaj, parskaj, chuchaj, Gdańsk 2010
Wójtowiczowa J., Logopedyczny zbiór wyrazów, Warszawa 1993