Rozwój ruchowy dziecka - jak działać, by wspomagać

Rozwój ruchowy dziecka – jak działać by wspomagać.

My nauczyciele i rodzice powinniśmy kierować się starą i znaną maksymą, że „ w zdrowym ciele zdrowy duch”. Aby tak było, trzeba odpowiednio postępować, a działania poprzedzić zebraniem podstawowej wiedzy na temat rozwoju dziecka.
Dziecko rozwija się czy my tego chcemy, czy nie. Najważniejsza w rozwoju jest aktywność ruchowa, która wpływa na ogólny rozwój równowagi i funkcji z nią związanych , jak: język, uczenie się poznawcze, emocje. My możemy pomóc w tym poprzez ćwiczenie mechanizmu równowagi. Równowaga jest podstawowym czynnikiem, który określa funkcjonowanie człowieka w polu grawitacyjnym. Jeśli źle funkcjonuje nasz zmysł równowagi, występują zaburzenia na poziomie ucha wewnętrznego oraz móżdżku, co w przyszłości rzutuje na powstałe problemy u dzieci. Mogą pojawić się dysfunkcje typu: dysleksja, zaburzenia w uczeniu się, zespół nadaktywności ruchowej, dyspraksja, zespół Aspergera, zaburzenia lękowe, zaburzenia nastroju i samooceny.
Szwajcarski psycholog Jean Piaget powiedział, że to właśnie ruch fizyczny jest podstawą poznawczego, emocjonalnego rozwoju dziecka. Rzecz w tym, że jeśli fizyczne poczucie równowagi nie rozwinie się to prawdopodobnie wystąpią problemy z równowagą psychiczną. Opóźniony rozwój ruchowy to opóźniony rozwój mowy. Pociąga to za sobą w konsekwencji zaburzenia w rozwoju inteligencji, a więc opóźnienia w uczeniu się. Coraz częściej do szkół trafiają dzieci, które mają niedostateczną ilość doświadczeń w zakresie ruchu, muzyki, gry i zabawy. W efekcie te dzieci nie są gotowe przyjąć i wykorzystać informacji, które oferuje im edukacja. Rozwój umiejętności ruchowych dziecka, nabycie kompetencji językowych, wzrokowych i słuchowych musi stać się ważnym zadaniem dla wychowawców. Dzieci maja duża potrzebę bycia w ruchu, by uczyć się i kontrolować równowagę. Możliwości ruchu w pierwszych latach życia dziecka są ważne dla rozwoju mózgu, a więc w późniejszym okresie decydują o rozwoju predyspozycji intelektualnych. Każde społeczeństwo, które nie wspiera rozwoju sensorycznego dzieci i ludzi młodych, zmniejsza swój potencjał intelektualny. Ale nie tylko ruch jest istotny w rozwoju. O jego jakości decyduje także: odżywianie, muzyka, oddziaływanie środowiska itp..
Czemu ruch jest tak ważny w rozwoju człowieka. Otóż, ruch istnieje od samego początku życia. Pierwsze ruchy wykonuje płód w łonie matki. Mają one wpływ na rozwój mózgu, układu nerwowego, płodu. Doświadczanie ruchu przez dziecko odgrywa ważną rolę w kształtowaniu jego osobowości, uczuć i osiągnięć. Pierwsze miesiące życia dziecka to okres powstawania kolejnych połączeń w mózgu, by coraz lepiej funkcjonowało w konfrontacji z polem grawitacyjnym. Dziecko poznaje świat poprzez ruch i coraz lepiej rozwijający się zmysł równowagi, którego jakość decyduje o powodzeniu lub deficycie rozwojowym. Równowagę zdobywamy poprzez doświadczenia ruchowe. Pierwsze sięganie przez dziecko po przedmiot, to zamaszyste ruchy, które rozmijają się z nim lub uderzają weń. Ale powtarzanie tych kolistych ruchów powoduje, doskonalenie ruchu i poprawne sięgniecie po rzecz. Tak więc praktyka stanowi podstawowy składnik każdej zabawy dziecka. A najlepsza zabawa to ta, której nie ogranicza przestrzeń. Podłoga jest najlepszą przestrzenią do działania. Tu dziecko nabywa doświadczeń równowagi, a to wpływa na wyższe umiejętności poznawcze, jak czytanie, pisanie. Od stabilnej równowagi zależy umiejętność pozwalająca na określenie kierunku z lewej do prawej strony i na odwrót. Dzieci, które w wieku 8 lat odwracają litery, cyfry, często mają niedojrzały zmysł równowagi. Trzeba jeszcze dodać, że dobry rozwój równowagi , a co za tym idzie systemu przedsionkowego ma wpływ na emocje, czyli pobudzenie lub wyciszenie.
Jak było wspomniane, równowagę i układ przedsionkowy można ćwiczyć. Dzieci które doświadczają na przykład we wczesnym dzieciństwie ruchów kołysania, bujania w ramionach matki, w kołysce otrzymują wspaniałą stymulację przedsionkową, a więc wykazują szybszy rozwój umiejętności ruchowych.
Określone typy ruchu, pomagają trenować zmysł równowagi. Są to;
1. Ruchy do góry i w dół, jak skakanie, odbijanie się do góry, zjeżdżanie w dół ze ślizgawki.
2. Ruchy do przodu, do tylu – bieganie, startowanie i zatrzymywanie się, bujanie się.
3. Ruchy okrężne, odśrodkowe – jak na karuzeli.
4. Ruchy obrotowe ciała – wirowanie, tańczenie, obracanie się, wykonywanie przewrotów, salt.
5. Ruchy posuwiste – jazda na hulajnodze.
Na problemy z równowagą mogą wskazywać symptomy:
• Pośladkowe ułożenie płodu przed porodem;
• Opóźnienia w osiąganiu kontroli ruchów głowy oraz innych podstawowych funkcji, jak siadanie, raczkowanie, chodzenie;
• Słabo rozwinięte napięcie mięśniowe;
• Częste upadki;
• Unikanie poruszania lub lęk przed nim;
• Ruchy niezgrabne, upuszczanie rzeczy, uderzanie w przedmioty;
• Brak lęku przed wysokością( mało aktywny system przedsionkowy);
• Nadmierne kołysanie się lub obracanie( usiłowanie dostarczenia stymulacji do układu przedsionkowego);
• Słabo rozwinięte poczucie ciała( poruszanie się blisko innych osób, zderzenia na placu zabaw z dziećmi);
• Brak orientacji, jak wykonać określony ruch;
• Zaburzenia ruchowe powyżej 8 roku życia;
• Trudności w nauce jazdy na rowerze;
• Brak zdolności do mentalnego odwracania lub obracania przedmiotów w przestrzeni( trudności w odczytywaniu godzin na zegarze).

Rozwija się mózg, ciało i jednocześnie inne zmysły dziecka. Wraz z odbiorem przez dziecko różnych dźwięków z otoczenia, głosu matki itd. nabywa ono umiejętności językowych. Ale to zależne jest od ruchu i pojawiających się i zanikających odruchów istotnych dla dalszego rozwoju człowieka.
Odruchy- czyli drogowskazy rozwoju. Można wyróżnić trzy grupy odruchów, które wspierają dziecko w trakcie jego rozwoju do połowy 4 roku życia. Odruchy to specyficzne odpowiedzi na bodźce. Są to: odruchy wewnątrzmaciczne, odruchy pierwotne, odruchy podstawy.
• Odruch Moro – jest odruchem pierwotnym, który pojawia się w 9-12 tygodniu po poczęciu. Odruch ten to reakcja dziecka na wszelkie nagłe, niespodziewane zdarzenia, a szczególnie na utratę podparcia głowy. Nazywa się go „odruchem obejmowania”. Odruch moro po upływie 4 miesiąca powinien się zmienić. Reakcja dziecka na nieoczekiwane nagłe zdarzenie, podobna staje się do reakcji dorosłego, szuka źródła zdarzenia, interesuje się tym lub ignoruje. Jeżeli odruch utrzymuję się to, nagła utrata równowagi, nieprzewidziane gwałtowne zdarzenie, bodziec spowoduje najpierw rekcję, a potem myśli. Jeśli odruch nie zmieni się to można zaobserwować w zachowaniu symptomy:
- nadwrażliwość i nadmierna reaktywność na pewnego rodzaju bodźce;
- trudności z równowagą i koordynacją ruchową;
- trudności w chwytaniu piłki;
- brak dojrzałości ruchów oczu oraz zdolności do percepcji wzrokowej( szczególnie niezdolność do ignorowania nieistotnych informacji wzrokowych0;
- uogólniony niepokój i bojaźliwość;
- brak tolerancji na nagłe, niespodziewane zdarzenia( głośny dźwięk, ostre światło);
- niechęć do zmian, trudna adaptacja do warunków;
* Toniczny odruch błędnikowy – jest to odruch, który stanowi odpowiedź na zmianę pozycji głowy względem kręgosłupa. Odruch ten pomaga w kurczeniu i prostowaniu głównych grup mięśniowych, aby rozwijało się napięcie mięśniowe. Współdziała z szeregiem innych odruchów i reakcji do połowy 4 roku życia, pomaga kontrolować stabilność postawy, głowy. Jeśli odruch nie zanikł to mogą pojawiać się trudności w :
- utrzymaniu poprawnie równowagi;
- problemy z postawą ciała;
- chodzenie na palcach;
- zła kontrola ruchów oczu;
- kłopoty ze wzrokiem i percepcją;
- zawroty głowy;
- kłopoty z orientacją i słyszeniem;
* Asymetryczny toniczny odruch szyjny – odruch ten pojawia się około 18 tygodnia po zapłodnieniu, powinien swą siłę zwiększać w czasie ciąży i pomagać w rozwijaniu zdolności ruchowych, zwłaszcza ruchów obrotowych. Odruch ten wspomaga poród, ale jego utrzymywanie może spowodować zakłócenia rozwoju równowagi i koordynacji ruchowej. Pojawia się:
- problem z przekraczaniem linii środkowej ciała;
- brakiem rozwoju ruchów niezależnych po obu stronach ciała;
- pełzania na brzuchu;
- obustronnej integracji;
- ustanowienia lateralizacji;
- brakiem rozwoju ruchu oczu niezależnych od ruchu głowy;( utrudnienia w dalszej nauce pisania, czytania).
* Symetryczny toniczny odruch szyjny – pojawia się na krótko po porodzie i znów około 6-9 miesiąca życia by po 9- 11 miesiącu wygasnąć. Jest to odruch powodujący opozycyjne odruchy górnej i dolnej części ciała. Pomaga w poruszaniu się dziecka w pozycji czteropunktowej czyli raczkowania. Faza raczkowania jest bardzo ważną fazą, gdyż w ten sposób odbywa się przygotowanie do stania i chodzenia, wzrok i równowaga uczą się ze sobą współpracować, a koordynacja ruchów głowy oraz oczu ma wpływ w latach późniejszych na naukę czytania i pisania. Odpowiada za chodzenie, za adaptację wzroku do różnych odległości. Jeśli się utrzymuję to:
- słaba integracja ruchów górnej i dolnej części ciała;
- nieprawidłowa postawa w pozycji siedzącej, stojącej;
- obniżone napięcie mięśniowe( hipotonia);
- słaba koordynacja ruchów ręki i oka( ruchów do siebie- np. jedzenie);
- trudności w określaniu prędkości i położenia szybko zbliżających się obiektów;
- wpływ na pionowe ruchy oczu;
* Odruch poszukiwania i ssania – pojawia się między 24, a 28 tygodniem życia wewnątrzmacicznego. Reakcja poszukiwania prowadzi do ruchów ssania. Odruchy te z kolei prowadzą do umiejętności połykania. Zapewnia odżywianie we wczesnej fazie rozwoju. Stanowi reakcję na dotyk. Może wspierać rozwój grup mięśni, które zaangażowane są w uśmiechanie. Utrzymywanie się odruchu może powodować:
- nadwrażliwość w okolicy oralnej;
- ciągła potrzeba żucia lub ssania;
- uporczywe ślinienie się;
- pojawiają się problemy z żuciem twardych pokarmów, język nadmiernie wysunięty do przodu, brak dojrzałych ruchów połykania może doprowadzić do wysklepienia podniebienia;
- złe oddziaływanie na mowę i artykulację;
* Odruch dłoniowy i podeszwowy – są to odruchy chwytania. Dłoniowy pojawia się w 11 tygodniu ciąży, a wygasa pomiędzy 2 a 3 miesiącem życia. Są odruchami z grupy odruchów „chwytnych”. Przedłużający się odruch może spowodować trudności:
- w kształtowaniu się przeciwstawnych ruchów kciuka oraz palca;
- wyzwala szybkie, nadmierne ruchy palców;
- przykurcz pisarski;
-pojawia się nadwrażliwość dotykowa;
- upośledzenie mowy i artykulacji( występuje tendencja ‘mówienia za pomocą rąk, pisania za pomocą ust);
- przedłużony odruch podeszwowy powoduje brak poczucia bezpieczeństwa w polu grawitacji;
- chodzenie na palcach;
* Odruch Babińskiego – pojawia się około 1 tygodnia życia i jest odwrotny do reakcji podeszwowej. Wpływa hamująco na odruch podeszwowy. Powinien być obecny, gdy dziecko pełza i uczy się tego, pomaga w odpychaniu się stopami. Efekty przedłużonego odruchu:
- zaburza pracę tylnych mięśni kończyn dolnych, zmieniając chodzenie;
- może pojawić się czasowo w warunkach hipoglikemii, znika po podaniu glukozy;
- pojawia się ponownie w stwardnieniu rozsianym;
* Odruch grzbietowy Galanta – pojawia się w 20 tygodniu ciąży. Polega on na reakcji biodra przy stymulacji skóry na grzbiecie. Pozostała część ciała wygina się w przeciwnym kierunku, jako efekt unikania bodźca. Odruch ten także pomaga w czasie porodu matce. Jeśli pozostaje aktywny to wyraża się w nadwrażliwości okolicy lędźwiowej. U dzieci objawia się niechęcią do ubrań uciskających w okolicy talii. Może powodować niespokojne siedzenie, brak skupiania uwagi. Występowanie po jednej stronie ciała może spowodować skoliozę. Wygasa w ciągu pierwszych 9 miesiącach życia. Pozostanie odruchu może być przyczyną;
- niepokojów ruchowych;
- problemów z koncentracją, trudnościami z pamięcią krótkotrwałą;
- problemy z moczeniem nocnym;
- nadmierny, jednostronny ruch biodra;
- niekiedy odruch ten pozostaje u dzieci, które nadal się zanieczyszczają – zespół Aspergera;
Poprawny rozwój większości dzieci polega na przejściu tych wszystkich etapów przez odruchy. Natura i edukacja ze sobą współpracują. Odruchy są najważniejsze w rozwoju dziecka, jakikolwiek brak któregoś, jest sygnałem do pracy z dzieckiem by pojawiające się deficyty rozwojowe uzupełnić.
Na powstawanie na przykład umiejętności językowych ma wpływ ruch, a na dobrą stymulację ruchową oddziałuje dźwięk. Dźwięk to muzyka, śpiew. Badania udowodniły, że jak najwcześniejsze oddziaływania muzyką, śpiewem, głosem, mają wpływ na rozwój ruchowy dziecka, a więc na rozwój innych zmysłów ważnych w życiu człowieka. Dlatego tak ważne jest u niemowląt gaworzenie, to rodzaj muzyki, która posiada wysokość dźwięku, intonację oraz kadencję(harmonię). To są składowe języka, a więc głos i słuch muszą być w tym procesie współpracującymi partnerami. Słuch rozwija się od poczęcia, w ścisłym z związku z poprawnym rozwojem ruchowym dziecka. Jakiekolwiek zaburzenia mają wpływ na jego rozwój. Słuch i równowaga pomaga nam w rozpoznawaniu tego, co dzieje się za naszymi plecami. Zdolność łączenia harmonicznego dźwięków i wrażeń wzrokowych w procesie rozwoju ma w przyszłości wpływ na zdobywanie umiejętności czytania i pisania. W konsekwencji ma to związek z systemem ruchowym. Ruchy oczu to zdolność ruchowa służąca do lokalizacji dźwięku. Mowa nie rozwinie się bez rozwoju kontroli mięśni ust, języka, mechanizmu przełykania oraz oddychania. Bez ruchu i jego kontroli przez mózg, a więc i organizmu, nie ma rozwoju. Dziecko używając głosu w mowie, śpiewie, zabawach, wspomaga rozwój uwagi, orientacji, rozróżniania dźwięków oraz pamięci. Głos i przekazywane tak informacje pomagają rozwijać słuch na zasadzie układu sprzężonego zwrotnie. Aby wspomagać rozwój dziecka, dobrze jest stwarzać sytuacje, w których dziecko uczestniczy w ćwiczeniach muzycznych, uczy się śpiewu, gry na instrumencie. To poprawia koordynację mięśniową, daje dziecku w sposób naturalny zapoznania się z formą gramatyki języka( język i muzyka mają podobne składowe – rytm( układ dźwięków w określonym czasie), takt( regularny wzorzec metryczny), puls ( częstotliwość muzycznej ścieżki). Śpiew to nauka poprzez powtarzanie danego utworu i to raczej z pamięci, a więc wzmacniana jest pamięć krótkotrwała. Rozwój dziecka to także rozwój jego tak zwanej mowy wewnętrznej. To znaczy rozwija się umiejętność słyszenia naszych myśli w głowie, tak jakbyśmy mówili na głos. System dojrzewa i myśli zostają uwewnętrznione i uczymy się decydować, co powiedzieć na głos , a co nie. Podobnie uczy się dziecko czytać, potrzebuje wielu powtórzeń i słyszenia swojego głosu, by uwewnętrznić dźwięki mowy i czytać płynnie po cichu.
Proces dojrzewania dziecka, jego rozwój to rozwój jego mózgu, a więc obu półkul. Obie muszą ze sobą współpracować i wymieniać między sobą informacje z odpowiednią efektywnością. Dlatego wskazane są działania powodujące pojawienie się jak największej ilości połączeń między nimi( włókien nerwowych). Wszelkie zabawy ruchowe, ruchy naprzemienne, taniec, śpiew, zabawy wspinaczkowe itp. Do 4- tego roku życia dokonuje się proces intensywnego rozwoju móżdżku. Jest to cześć mózgu odpowiedzialna za regulowanie i modelowanie kontrolowanego ruchu. Móżdżek wspiera korę mózgową w rozwijaniu sensomotorycznych aspektów sprawności. W wyniku czego pewne działania stają się automatyczne, a kora mózgowa skupia się na funkcjach poznawczych i adaptacyjnych. Ważny okres rozwoju przypada między 4 a 7 rokiem życia. Prawa półkula ma więcej połączeń biegnących w dół, łącząc się z obszarami – kontroli ruchu, przetwarzania danych zmysłowych, emocji, pamięci i regulacji hormonalnej. Dzięki niej odtwarzamy muzyczne melodie, rytmy, rozwija się wraz z aktywnością zmysłową i ruchową. Lewa natomiast zapamiętuje dźwięki, , dokonuje analizy słów, dźwięków i buduje słowa z pojedynczych liter. Jest ona analityczna i logiczna w przeciwieństwie do prawej, która jest wrażliwa na przeżywanie smutku, lęku. Idąc dalej tym torem to w wieku 6,5 a 8 lat , następuje wzmocnienie połączeń między systemem przedsionkowym, móżdżkiem, a ciałem modzelowatym i wtedy następuje lateralizacja.
Każde dziecko rozwija się w sposób indywidualny. Oznacza to, że etapy uczenia się, zdobywania nowych umiejętności, wiedzy odbywa się u każdego dziecka zgodnie z jego poziomem rozwoju. Jeśli nauka zostanie podjęta w odpowiednim momencie , gdy dziecko znajduje się na optymalnym poziomie rozwoju, przebiega ona w efektywny sposób.
Wiedząc i pamiętając o tym wszystkim, możemy dostosować i prowadzić odpowiednią aktywność dziecka, by wesprzeć jego uczenie się w różnych etapach rozwoju.
1. Trening odruchów pierwotnych(0. – 6. miesiąc życia) oraz odruchów postawy(0.- połowa 4. roku życia ). Jest to trening kontroli postawy oraz integracji zmysłowej poprzez ruch.
Stymulacja układu przedsionkowego.
- delikatne huśtanie w kołysce, na bujanym krześle, w ramionach matki.
- wożenie w wózku w pozycji leżącej( ruch poziomy), noszenie na rękach, jazda samochodem.
Stymulacja układu przedsionkowego – zmysł dotyku – propriocepcja.
- uczenie się unoszenia głowy z pozycji na brzuchu lub na plecach.
- uczenie się wspierania ciężaru ciała na przedramionach po opanowaniu kontroli ruchów głowy.
- ruchy kopania( uczą dziecko poznawania długości swojego ciała).
- ruchy sięgania( koordynacja oka i ręki).
- ruchy związane z karmieniem ( rozwój kontroli ust, mięśni twarzy, przełykania, oddechu oraz widzenia na odległość).
- wzrasta kontrola z zakresie utrzymywania postawy; opanowanie ruchów ciała w różnych pozycjach: obracanie się, siedzenie, pełzanie, raczkowanie i stanie.
- pod koniec 1.roku życia dziecko może wykonywać gesty w odpowiedzi na określone dźwięki (np.: pa, pa, cieszy się z prostych zabaw typu „kuku’).
Bodźce dotykowe.
Ruchy i wrażenia, które obejmują:
- karmienie;
- kontakt ciała z podłożem i powstający na tej bazie ruch; utrzymywanie ciężaru ciała i przenoszenie środka ciężkości z jednej strony na drugą w miarę, jak zwiększa się siła mięśni;
- ruchy ciała – chwytanie, ssanie, nauka upuszczania przedmiotów, wkładanie przedmiotów do ust w celu ich poznania.
Bodźce słuchowe.
- brzmienie głosu matki;
- brzmienie własnego głosu – gaworzenie, dziecięce paplanie;
- dźwięki napływające z otoczenia ;
- dostrajanie się do dźwięków mowy;
Bodźce wizualne.
Te umiejętności rozwijają się równolegle, we współdziałaniu z systemem równowagi oraz treningiem ruchowym.
- sięganie ręką do ust, stopy;
- zbliżanie przedmiotów do centralnej linii ciała;
- przekładanie przedmiotów z jednej ręki do drugiej;
- podążanie wzrokiem za przedmiotem;
- koordynacja ruchów oka i ręki w takich czynnościach, jak pełzanie, raczkowanie,; następuje wówczas rozwój głębokiej percepcji oraz zdolność do przekraczania wzrokiem środkowej linii ciała.
2. Wzrastająca kontrola postawy – osiągana przy udziale móżdżku.
1. – 3. rok życia – ćwiczenie kontroli postawy, równowagi i umiejętności ruchowych:
- używanie zabawek, które są pchane;
- chęć badania wszystkiego, co znajduje się w zasięgu wzroku dziecka;
- aktywność typu wspinanie się na wyższe obiekty;
- zabawy za pomocą bujających się przedmiotów i dużych poruszających się pojazdów;
- poruszające się pojazdy: piłka, samochody;
- zabawki służące budowaniu: klocki;
2. -4. rok życia – coraz częstsze używanie bardziej skomplikowanych zabawek:
- zabawki do jazdy posuwistej, napędzane stopami lub pedałami;
- zabawy na podłodze za pomocą klocków, pudełek, drewnianych pociągów, lalek, wirujących zabawek;
- proste przedmioty do wspinania się, zjeżdżalnie;
- używanie żywej muzyki, kaset lub CD z prostymi rymami i piosenkami;
- zabawy związane z modelowaniem za pomocą plasteliny, zabawy piaskiem, pieczenie ciasta z mamą, zabawy farbami, zabawy w wodzie;
- zabawy w parku – karuzele, huśtawki, zjeżdżalnie;
- przebieranie się w różne stroje, fantazjowanie.
3. Dwutorowa droga – trening półkuli mózgu.
4. – 7. rok życia – nauka przez zmysły – uczenie się przez ciało.
Daj dziecku okazję do aktywności fizycznej, kiedy je uczysz nowego pojęcia.
- podczas czytania dostrajaj uszy dziecka do prostych melodii ( prawa półkula mózgu);
- zachęcaj dziecko do opowiadania głośnego znanych mu historii po tym, jak je przeczytasz( lewa półkula);
- wprowadzaj gry ruchowe, piosenki i melodie, aby pomóc dziecku w zapamiętywaniu sekwencyjnych informacji( tabliczka mnożenia, nazwy dni tygodnia itp.) ( prawa półkula).
- wykonuj z dzieckiem zabawy ruchowe, aby rozwinąć jego świadomość przestrzenną – sięganie do góry, skłony do dołu, dotykanie palców stóp, swobodne poruszanie się w przestrzeni, staczanie się ze wzgórza, wspinaczka( obie półkule);
- używaj bardziej złożonego sprzętu ( trampoliny, skaczące piłki, deski do bujania, hulajnogi, jazda na rowerze).
Rozwój dziecka to jego rozwój ruchowy, odpowiedzialny za wszystkie sfery i obszary rozwoju, ale takie przedstawienie tego procesu było by niepełne. Należy pamiętać, że o jakości rozwoju decydują między innymi: ruch, odżywianie, środowisko rodzinne. By dziecko rosło, a więc także jego mózg organ odpowiedzialny za powodzenie rozwoju, należy dostarczać odpowiednie pożywienie. Musi ono być bogate w białko( zwierzęce i roślinne), dobre tłuszcze – kwasy tłuszczowe niezbędne w procesie formowania błony komórkowej- witaminy, cynk, magnez, wapń. Niedobory wymienionych składników żywieniowych mogą powodować zły rozwój układu nerwowego, mięśni, słaby wzrost i ogólny niedorozwój płodu co rzutuje na opóźniony rozwój fizyczny i psychiczny, zły wzrost kości i ich jakość( zbyt mała ilość witaminy D). Ważne jest co jedzą dzieci, w jakiej postaci i w jakich okolicznościach( długość posiłku, atmosfera). Gdy dziecko zaczyna uczęszczać do przedszkola, później szkoły, to jego posiłki tam przede wszystkim mają miejsce. Tak więc ,w tych miejscach powinno stworzyć się warunki przyjazne spożywaniu posiłków, zapewnić odpowiednio długi czas na zjedzenie ich, serwować zdrowe pożywienie, włączyć do tego rodziców i wpływać na nawyki żywieniowe rodzin. Z odpowiednim pożywieniem wiąże się także ruch , a więc odpowiednie ćwiczenia ruchowe, a co za tym idzie dobre zużycie energii ze spożywanych posiłków. Ważną rolę w życiu dziecka odgrywają wszelkie placówki edukacyjne i pracujące tam osoby mające wpływ na przebieg rozwoju dziecka. Dobra współpraca między przedszkolem, szkołą a rodzicami pozwala na wspieranie, wspomaganie w sposób świadomy rozwoju dzieci, bo to jest przyszłość każdej społeczności.
Wychowywanie dzieci, ich edukacja to bardzo odpowiedzialna rola rodziców i nauczycieli. Wspomaganie w rozwoju, a nie przeszkadzanie jest tym co powinniśmy oferować dzieciom. Dlatego jeśli wymagania stawiane przez otoczenie przekraczają rozwojowe możliwości dziecka, szybko ulega ono frustracji, zniechęca się i miast osiągać sukcesy, doznaje porażki. Istnieje możliwość iż rozwinie ono niekorzystne strategie radzenia sobie w trudnych sytuacjach i niedojrzałe reakcje. Trzeba o tym pamiętać organizując zabawy, zajęcia i działania dziecka w różnych jego momentach życia. Rozwój zawsze wygląda tak samo bez względu na pokolenie i podejście do niego przez ludzi.


Literatura

1. Sally Goddard Blythe "Harmonijny rozwój dziecka".
2. Violet F. Maas "Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej"