Nie dla przemocy - program autorski edukacji profilaktycznej

PROGRAM AUTORSKI
EDUKACJI PROFILAKTYCZNEJ
W KLASACH GIMNAZJALNYCH.
„NIE dla przemocy”

Program opracowała mgr Izabela Hinc
do realizacji w ZS im. Jana Pawła II w Jamielniku

WSTĘP

W wyniku obserwacji w trakcie kilkuletniej pracy z uczniami pochodzącymi z ubogich,w większości popegerowskich rodzin, opracowałam program „Nie dla przemocy” adresowany do uczniów gimnazjum.
W życiu codziennym spotykamy coraz więcej przemocy. Dzieci na wiele sytuacji reaguje agresywnie: krzykiem, biciem, płaczem. Agresja pojawia się w sposób gwałtowny i bezpośredni. Rodzice i nauczyciele, nie potrafią często poradzić sobie ze wzrastającą agresją.
Kolejnym powodem agresji wśród dzieci jest bieda. Złe warunki materialne uniemożliwiają zaspokojenie potrzeb i pragnień dziecka, powodując reakcję obronną w postaci agresji, najczęściej w stosunku do młodszych kolegów. Bardzo mocno na postawy dzieci oddziałują środki masowego przekazu, pokazujące okrucieństwo i przemoc.
Szkoła może być również przyczyną agresywnego zachowania np. niepowodzenia w nauce. Wymaga się co raz większej wiedzy, poszukiwania nowych rozwiązań, radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Dziecko o mniejszej odporności emocjonalnej zaczyna się w tym gubić. Przemoc jest wołaniem o pomoc. W ten sposób dziecko informuje nas, że ma problemy, z którymi sobie nie radzi.
Pragnę szerzej zająć przejawami przemocy i agresji oraz problemem uzależnień (nikotyzm, alkoholizm) w szkole. Młodzież będzie uczyć się współżycia w grupie i wzajemnego szacunku. Program proponuje ucieczkę od nałogów (papierosy, alkohol, narkotyki, komputer, telewizja) Wskazuje alternatywne pomysły na spędzanie, z pożytkiem dla zdrowia, czasu wolnego.
Etap edukacji na poziomie gimnazjum to niewątpliwie najlepszy moment na uświadomienie młodzieży, jak wiele zależy od nich samych. To oni będąc w okresie dojrzewania, buntu, podejmowania samodzielnych decyzji, mają wpływ na sposób reakcji na agresywne zachowania własne i innych, decydują o sięganiu po różnego rodzaju używki. Uważam, że właśnie w gimnazjum realizacja treści profilaktycznych ma pomóc w przekazaniu zasobu teoretycznej wiedzy o zdrowiu, utrwalić nawyki, przyzwyczajenia, ukształtować postawy ucznia.

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA I CELE PROGRAMU.

1. Tworzenie bezpiecznej atmosfery w szkole.
2. Doskonalenie i kształcenie umiejętności rozwiązywania problemów oraz radzenia sobie z przejawami przemocy – zmniejszenie zachowań agresywnych.
3. Wzmocnienie poczucia własnej wartości.
4. Kształcenie umiejętności zachowania się w różnych sytuacjach – doskonalenie technik asertywnych i umiejętności powiedzenia „NIE”.
5. Rozwijanie umiejętności interpersonalnych.
6. Uświadomienie zagrożeń płynących z korzystania z używek.
7. Uświadomienie odpowiedzialności za zdrowie własne i innych.
8. Przeciwdziałanie nudzie, która bywa najczęstszą przyczyną przejawów niewłaściwego zachowania.
9. Wskazywanie pożądanych wzorców zachowań.
10. Przekazanie i utrwalenie wiedzy na temat zasad zdrowego stylu życia.
11. Zapoznanie ucznia ze sposobami reakcji na agresję.

TREŚCI PROGRAMOWE:

* Edukacja na temat zjawiska przemocy i agresji – przyczyn, mechanizmów, skutków i sposobów przeciwdziałania.
* Nauka o emocjach oraz o sposobach radzenia sobie z nimi.
* Mechanizmy radzenia sobie w grupie i współdziałania z nimi.
* Sposoby radzenia sobie z cudzą i własną agresją.
* Przekazanie informacji o ludziach i miejscach, w których udzielają pomocy w trudnych sytuacjach
* Nauka asertywności
*Zagrożenia, skutki sięgania po używki.
*Sposoby zdrowego stylu życia.

WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU.

Program przeznaczony jest do klas I- III w gimnazjum. Na realizację treści przewiduje się jedną godzinę. Program może być realizowany na lekcjach do dyspozycji wychowawcy klasy, na zajęciach w świetlicy i w bibliotece szkolnej. Spotkania będą się odbywać raz w tygodniu.

PROPONOWANA TEMATYKA ZAJĘĆ:

1. Uświadomienie czym jest agresja
2. Umiejętność wyszukiwania i określania przyczyn i następstw agresji
3. Dostrzeganie konieczności przewidywania skutków swoich zachowań
4. Kształtowanie umiejętności rozpoznawania zagrożenia- agresji.
5. Zapobieganie agresji w szkole.
6. Wyszukiwanie skutecznych metod rozwiązywania sytuacji konfliktowych.
7. Kształtowanie odpowiedzialności za swoje czyny.
8. Obniżanie zachowań antyspołecznych u młodzieży.
9. Uczenie zasad pozytywnego kontaktu i budowania relacji koleżeńskich.
10. Rozwijanie u uczniów umiejętności komunikowania się z innymi.
11. Uczenie radzenia sobie z własnymi emocjami w trudnych sytuacjach.
12. Kształtowanie postaw asertywnych.
13. Umiem bezpiecznie spędzać wolny czas.
14. Ja i moja rodzina, czyli wzajemne relacje między członkami rodziny.
15. Traktuj drugiego człowieka tak, jak chciałbyś, aby ciebie traktowano.
16. Prawda o papierosach i alkoholu.
17. Komputer nie zastąpi mi kolegi.
18. Jak pomóc sobie i innym w trudnych sytuacjach?
19. „Dziękuję nie”- jak skutecznie odmawiać.

METODY ZAJĘĆ

Zajęcia w programie „NIE dla przemocy” prowadzone są metodami aktywnymi w taki sposób, aby umożliwić uczniom aktywne doświadczanie i przeżywanie tego, co jest tematem zajęć, a następnie podsumowanie zdobytych doświadczeń.
* DYSKUSJA - prowadzenie aktywnej dyskusji, w której uczestnicy wymieniają pomysły, dzielą się doświadczeniami i pracują razem nad wspólnymi problemami, jest bardzo ważną umiejętnością. Ważne jest stworzenie sytuacji dialogu, by uczniowie swoje wypowiedzi kierowali do siebie nawzajem, a nie jedynie do nauczyciela. W czasie dyskusji zachęcamy wszystkich uczniów do brania w niej udziału. Prowadzący dyskusje powinien szanować poglądy każdego ucznia, zachęcając go do tworzenia własnych opinii, jak również do uważnego wysłuchania innych. Dyskusję można prowadzić z całą klasą, ale najlepsze efekty daje w małych grupach.
* BURZA MÓZGÓW – to metoda, w której akceptuje się wszystkie związane z tematem wypowiedzi uczniów. Nie ocenia się pomysłów, lecz zapisuje się każdą wypowiedz na tablicy. Celem „Burzy Mózgów” jest stworzenie listy pomysłów na rozwiązanie określonego problemu. Umożliwia otrzymanie dużej ilości propozycji stosunkowo krótkim czasie. Pozwala na przełamanie sztywności myślenia, wyzwala potencjał twórczy i zapewnia udział wszystkich uczniów.
* PRACA W GRUPIE – mała grupa zapewnia dobre samopoczucie uczniom, którzy mają kłopoty w wypowiadaniu się na forum klasy.
Zalety tej metody:
- uczniowie siedzą do siebie twarzami, co jest podstawą dobrego zrozumienia się,
- nie przerywają sobie i nie tłumią swoich myśli,
- każdy ma okazję wyrazić i usłyszeć informacje dotyczącą tego, jak on postrzega innych i jak inni widzą jego,
- uczniowie uczą się trzech elementów słuchania : uwagi, akceptacji i zrozumienia.
Praca w grupach wyklucza tradycyjny sposób komunikacji (nauczyciel-uczeń) , przez co zbliża uczniów do siebie. Należy stosować jak najróżniejsze metody podziału klasy na grupy, by uczniowie pracowali z różnymi osobami w klasie.
* UZUPEŁNIANIE ZDAŃ – celem tej metody jest uzewnętrznienie reakcji, ułatwienie samodzielnej wypowiedzi i porozumiewania się uczniów. Dokończenie zdań pozwala uczniom dostrzec podobieństwa i różnice między nimi, kiedy mówią o swoich uczuciach bądź reakcjach związanych z zajęciami, wydarzeniami czy problemami.
* ZADAWANIE PYTAŃ – w tej metodzie jest ważne tempo zadawania pytań. Uczniowie powinni mieć czas na przemyślenie odpowiedzi, ale pytania powinny być zadawane na tyle szybko, by utrzymać zainteresowanie klasy. Należy unikać formułowania pytań, na które odpowiada się jednym słowem„tak” albo „nie”. Najlepiej jest zadawać otwarte pytania, żeby zachęcić uczniów do mówienia.
* OPOWIADANIE – może dotyczyć zarówno prawdziwych sytuacji, jak również zmyślonych. Stosowanie tej metody jest szczególnie użyteczne przy tematach trudnych, budzących zawstydzenie.
Po przeczytaniu opowiadania należy:
- zapytać uczniów, czy ich przeżycia są podobne do przeżyć bohaterów opowiadania,
- można wzmocnić przedstawiony przykład swoimi osobistymi przeżyciem i informacją, jak ty czułeś się w takiej sytuacji,
-rozmowa z uczniami o tym, jakie konsekwencje mogą wywołać różne zachowania.
* PRZYGOTOWANIE SCENEK –zapoznanie uczniów z zasadami grania scenek. Pozwoli im to zachowywać się w sposób przekonujący dla siebie i innych. Odgrywanie ról to dobra metoda pracy, ale trudna do opanowania.
O tym, kto jaką rolę zagra, powinni zadecydować sami uczniowie. Odgrywając rolę wcielają się w jakąś postać, co jest często łatwiejsze niż omawianie własnych myśli i uczuć.
Należy pamiętać :
- sytuacje muszą mieć związek z rzeczywistymi problemami uczniów,
- każda scenka powinna być dokładnie omówiona,
- nie wolno angażować do scenek ciągle tych samych osób,
- proces prezentowania scenek uwzględniać musi wszystkie fazy: przydział bądź wybór ról przez uczniów, opracowanie scenariusza i scenografii, prezentację scenki, własne odczucia występujących autorów,
- refleksje ze strony widzów, podsumowanie ról.
* PSYCHODRAMY- ta metoda polega na odgrywaniu scenek na wybrane tematy, które mogą się wydarzyć w przyszłości. Poprzez uczestnictwo w nich uczą się, jak sobie radzić, gdyby zdarzenia zaistniały naprawdę.
Stosujemy scenki, szczególnie gdy chcemy, aby uczniowie :
- postawili się na miejscu innej osoby, zrozumieli jej uczucia i myśli
- przekonali się, że w konkretnych sytuacjach można reagować na wiele sposobów,
- wypróbowali różne sposoby zachowania się oraz ocenili, jakie w ich konsekwencji można osiągnąć rezultaty,
- nauczyli się takich postaw, które ułatwiają im znalezienie rozwiązań w rzeczywiście zaistniałych sytuacjach i ułatwią kontakty z ludźmi.
* RYSUNKI – są jedną z form swobodnej ekspresji, umożliwiają uczniom uzewnętrznianie swoich przeżyć oraz doświadczeń i wiedzy o otaczającym świecie.
Rysunki pozwalają na :
- uwolnienia się od napięć psychicznych,
- przeżycie sukcesu,
- lepsze wzajemne poznanie się.
Bardzo ważne jest stworzenie atmosfery, która będzie sprzyjała poczuciu bezpieczeństwa i dobremu samopoczuciu podczas rysowania. Służy temu akceptacja treści i formy wszystkich rysunków i powstrzymanie się od ich formalnej oceny. Można razem z uczniami zrobić wystawę prac a nawet przeprowadzić konkurs.
* KRĄG UCZUĆ – na większości zajęć uczniowie siedzą w kręgu ( podobnie jak przy ognisku ). Krąg staje się „ miejscem ”i „ czasem ” uczenia się przez doświadczenie, ułatwia kontakty między ludźmi i daje im więcej ciepła. Krąg sprzyja umiejętności wyrażania uczuć, słuchania odczuć innych oraz zapamiętywania tego, co zostało powiedziane. Umożliwia nawiązywanie kontaktu emocjonalnego i wzrokowego.

FORMY ZAJĘĆ

1.Cykl spotkań profilaktycznych poświęconych agresji, uzależnieniom i przemocy dla uczniów.

2.Spotkanie z przedstawicielem Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej – profilaktyka przemocy i agresji w szkole i środowisku rodzinnym.

3.Spotkanie z przedstawicielem policji ds. nieletnich – prawa policji podczas interwencji przeciw przemocy, agresji oraz skutkach prawnych używania używek

4.Spotkanie z przedstawicielem Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej (lekarz,pielegniarka lub higienistka szkolna)
-szkodliwość palenia i picia alkoholu
-przyczyny, skutki psychiczne i fizyczne przemocy w rodzinie i szkole

5.Spotkanie z kuratorem sądowym – prawa dziecka, ochrona dzieci skrzywdzonych (maltretowanych psychicznie i fizycznie)

6. Prelekcja dla rodziców na zebraniu klasowym na temat: Przyczyny zachowań agresywnych.

PRZEWIDYWANE EFEKTY PO REALIZACJI PROGRAMU
EDUKACJI PROFILAKTYCZNEJ:

Szkoła:
- zmniejszenie zjawiska przemocy i agresji na terenie szkoły.

Uczeń:
- posiada wiedzę na temat przemocy i uzależnień oraz przeciwdziałania im,
- umie radzić sobie z przemocą,
- wie, jak radzić sobie z własną agresją,
- potrafi dokonywać właściwego wyboru,
- umie zadbać o swoje zdrowie,
- wie, jak prowadzić zdrowy, higieniczny tryb życia i odżywiania,
- potrafi zorganizować aktywny sposób spędzania wolnego czasu,
- stosuje zasady „fair play”.

Rodzice:
- posiadają wiedzę na temat przemocy i agresji wśród dzieci,
- potrafią przeciwdziałać przejawom agresji i przemocy w rodzinie,
- umieją zorganizować aktywny wypoczynek wspólnie z dziećmi,
- wiedzą, gdzie uzyskać pomoc w razie zaistniałych zjawisk patologicznych.

EWALUACJA PROGRAMU

Aby program mógł być skuteczny i aktualny wymaga ciągłej ewaluacji. W celu dokonaniaoceny efektywności podjętych działań wychowawczo – profilaktycznych dokonana zostanie ewaluacja programu poprzez:
* obserwację uczniów, ich zachowań, ewentualnych zagrożeń itp.,
* każde zajęcia kończą się rundka dokończenia zdania -„ Podczas tych zajęć dowiedziałem się, że ...”
* ankietę ewaluacyjną dla uczniów
Wnioski powstałe w wyniku ewaluacji pozwolą na ocenę przydatności programu wraz z udoskonaleniem kolejnej wersji do realizacji w następnym roku szkolnym.

UWAGI O REALIZACJI
Dopuszcza się płynność w dopasowaniu liczby godzin przeznaczonych na realizację zarówno poszczególnych działów w zależności od potrzeb i oczekiwań uczniów. Możliwa jest rezygnacja z niektórych tematów bez szkody dla ogólnej koncepcji programu.


BIBLIOGRAFIA

1. Grochulska J.: „Agresja u dzieci”, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1993.
2. Jakubowska H. - Promocja zdrowia i profilaktyka uzależnień. W- wa; Łódź: WS PWN,1999
3. Bandura A., Walteres R.H.(1968). Agresja w okresie dorastania, Warszawa, PWN.
4. Dąbrowska – Bąk M. (1996), Agresja a stosunki wychowawcze szkoły, Kielce, WP ZNP.
5. Jakubowska H. : „Promocja zdrowia i profilaktyka uzależnień.” PWN, Warszawa 2001
6. Łopatkowska M. : „O sztuce wychowania” Nasza Księgarnia, Warszawa 1974
7. Konarzewsk M. i : „Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych”, Warszawa1987
8. Jakubowska H.- Promocja zdrowia i profilaktyka uzależnień. W- wa; Łódź: WS PWN,1999