Dziecko sześcioletnie a dojrzałość szkolna

U dziecka sześcioletniego w sposób szczególny jest gwałtownie rozbudowywane jego doświadczenie dzięki wchodzeniu w inne niż rodzina grupy społeczne. W tym okresie dochodzi do stopniowego zmniejszania się roli rodziny w zaspokajaniu podstawowych potrzeb dziecka i wzrastania roli innych osób i grup, głównie rówieśników, co rozszerza zainteresowania dziecka poza najbliższe otoczenie.
M. Przetacznikowa uważa, iż dziecko w wieku od 5,5 do 7 lat jest:
- lepiej przystosowane do pracy w zespole;
- zdolne do dłuższego wysiłku;
- zdolne do dłuższego skupienia uwagi;
- mniej impulsywne;
- bardziej opanowane i odpowiedzialne (Żebrowska 1986).
Ponadto u dziecka w wieku od 5,5 do 7 lat intensywniej rozwijają się uczucia wyższe – społeczne i estetyczne.
U dziecka sześcioletniego zachodzą niezwykle istotne zmiany pozwalające mu przede wszystkim na samodzielne, odpowiedzialne podejmowanie i realizowanie zadań stawianych przez otoczenie. Najważniejsze osiągnięcia w tym zakresie to:
• odczuwanie samego siebie jako podmiot własnych działań i przeżyć;
• odkrywanie świata wewnętrznego innych ludzi;
• zdobywanie znacznego zasobu wiedzy o świecie;
• pojawienie się obok zabawy początków świadomego uczenia się i pracy (Żebrowska 1986).
Ważny dla rozwoju dziecka sześcioletniego jest rozwój emocjonalno-społeczny. Decyduje on o umiejętności dziecka panowania nad sobą, podporządkowaniu się przepisom szkolnym, wytrwałości w działaniu oraz harmonijnym współdziałaniem z rówieśnikami w zabawie i w nauce. Obserwuje się u dzieci początki takich reakcji emocjonalnych jak współczucie oraz wdzięczność, które prowadzą do rozwoju uczuć wyższych (Żebrowska 1986).
W zakresie rozwoju społecznego dziecko sześcioletnie chętnie współdziała w grupie rówieśników, umie już podporządkować się regułom zabawy i poleceniom słownym. Zaczynają kształtować się u niego zainteresowania szkolne i poczucie obowiązku. Dziecko w tym wieku jest już lepiej przystosowane do pracy w zespole. Zdolne do dłużej trwającego wysiłku i skupienia uwagi, bez trudu uczestniczy w takich formach podawania wiadomości, jak pogadanka lub zajęcia kształtujące elementarne pojęcia matematyczne i przyrodnicze. Ulubioną formą spędzania czasu jest nadal zabawa. Zabawy sześciolatków są bardzo urozmaicone, organizowane w zespole kilkorga dzieci, często z podziałem ról i funkcji (Żebrowska 1986).
Życie uczuciowe dziecka sześcioletniego jest bardzo bogate. Opanowane i mniej impulsywne od młodszych dzieci, ma szansę w sprzyjającym środowisku wychowawczym rozwijać uczucia wyższe - społeczne i estetyczne (Żebrowska 1986).
Natomiast uwaga dziecka sześcioletniego ma jeszcze charakter mimowolny, jest nietrwała, posiada ograniczony zakres; łatwo ulega rozproszeniu.
Kolejną sferą istotną dla bezproblemowego rozpoczynania nauki szkolnej jest prawidłowy rozwój ruchowy dziecka. Jest on uzależniony w znacznym stopniu od właściwego ukształtowania kośćca i mięśni, prawidłowego rozwoju narządów wewnętrznych i układu nerwowego oraz od dobrej sprawności zmysłów (zwłaszcza wzroku i słuchu). W zakresie sprawności manualnej ocenia się najczęściej szybkość, precyzję i dokładność ruchów rąk. Dziecko sześcioletnie trzyma już prawidłowo ołówek i inne przedmioty (np. nożyczki) oraz wykazuje dobrą koordynację ruchów rąk. Ręka i palce potrafią dostosować się do rodzaju wykonywanych czynności, materiału i narzędzi. Podczas rysowania, dziecko zdolne jest do utrzymywania się w linii wyznaczonego kierunku (zarówno w poziomie, jak i w pionie) (Żebrowska 1986).
Charakterystyka dziecka sześcioletniego ma na celu uświadomienie różnic pomiędzy specyfiką wieku dziecka sześcioletniego a dojrzałością szkolną. Jednakże istnieje możliwość ćwiczenia, kształtowania pewnych właściwości dziecka stwarzając szansę osiągnięcia dojrzałości szkolnej.
Szczegółowe badania nad zagadnieniem dojrzałości szkolnej prowadzili między innymi: M. Pilkiewicz, S. Nieciuński, S.Słyszowa, A.Szemińska, B. Wilgocka-Okoń.
Dojrzałość szkolna rozumiana jest obecnie jako stan gotowości umysłowej, fizycznej i emocjonalno-społecznej dziecka do podjęcia nauki w szkole.
Stanisław Szuman uważał, iż „dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego, który czyni je wrażliwym i podatnym na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie pierwszej szkoły podstawowej” (Szuman 1970).
Natomiast Wincenty Okoń objaśnia pojęcie dojrzałości szkolnej jako „osiągnięcie przez dziecko, takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych w klasie pierwszej” (Okoń 1984).
B. Wilgocka - Okoń określa dojrzałość szkolną jako stopień rozwoju dziecka, który pozwala podjąć wychowankowi obowiązki szkolne. Ważne są tutaj momenty wyznaczające i określające ową dojrzałość: właściwości rozwojowe dziecka oraz odpowiednie wymagania szkoły stawiane dziecku (Wilgocka - Okoń 1972).
Dziecko gotowe do podjęcia nauki w szkole to dziecko, które:
• opanowało podstawowe nawyki i sprawności ruchowe związane z lokomocją i manipulacją;
• jest zaradne i samodzielne w zakresie czynności samoobsługowych i czynności tzw. „życia codziennego”;
• umie się bawić w zorganizowany przez siebie samego sposób, ale jest także gotowe do podejmowania działań typu nauka i praca (Wilgocka - Okoń 1972).
Zatem „dorastanie” dziecka polega na pojawianiu się:
• gotowości do podejmowania działań nastawionych na osiągnięcie celu;
• umiejętności organizowania sobie warunków do działania;
• zdolności do znoszenia dłużej trwających nieprzyjemności, przeżyć związanych z czekaniem na oddalony w czasie pożądany cel, a przede wszystkim z pojawiającymi się przeszkodami w działaniu;
• umiejętności współdziałania z rówieśnikami i dorosłymi; zatem dziecko jest przygotowane do pracy w zespole oraz jest podatne na wpływy nauczyciela (Wilgocka - Okoń 1972).
U dziecka wzrasta:
• zdolność do słuchania drugiej osoby, koncentrowania się na tym co mówi
lub pokazuje;
• umiejętność wykorzystywania podawanych informacji we własnym
działaniu;
• zdolność do powstrzymywania się od danego zachowania, jeżeli jest ono niezgodne z oczekiwaniem drugiej osoby lub jest nieadekwatne do sytuacji;
• rozwijanie myślenia przyczynowo-skutkowego; obok działań, które są podejmowane bezpośrednio „w odpowiedzi” na to, co dzieje się w otoczeniu pojawiają się działania uprzednio zaplanowane; dziecko przewiduje coraz dalsze konsekwencje tego, co zamierza czynić (Wilgocka - Okoń 1972).
Podstawowe umiejętności dziecka w tym zakresie to:
• dążenie do zrozumienia sensu sytuacji, a nie reagowania jedynie na zewnętrzne, bezpośrednio obserwowalne zdarzenia;
• podejmowanie działania po przemyśleniu celu i skutków danej sytuacji;
• korzystanie z poprzednich własnych doświadczeń (Wilgocka - Okoń).
Wymienione działania, poprzez które ujawnia się dojrzałość szkolna tworzy pewien obraz dziecka wstępującego do szkoły, który różnie jest przedstawiany przez badaczy zajmujących się tym tematem; zatem nie jest on widziany jednoznacznie. Jedni badacze zwracają uwagę na rozwój umysłowy, inni na aktywność poznawczą, a jeszcze inni na cechy rozwoju społecznego.


Literatura:
1. Brzezińska A., Burtowy M.: Psychopedagogiczne problemy edukacji przedszkolnej. Poznań 1992.
2. Szuman S.: Dojrzałość szkolna dzieci siedmioletnich. W: „Materiały do nauczania psychologii”. Warszawa 1970.
3. Okoń W.: Słownik pedagogiczny. Warszawa 1984.
4. Wilgocka – Okoń B.: Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko. Warszawa 1972.
5. Żebrowska M. (red.): Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Warszawa 1986.