Tajemnice przyrody - plan wynikowy z przyrody kl.4

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PRZYRODY W KLASIE 4
Szczegółowe kryteria ocen cząstkowych

1. Ocena celująca – otrzymuje ją uczeń, który wykazuje się wiedzą ponad programową, potrafi rozwiązywać problemy nietypowe, jest twórczy, rozwija swoje uzdolnienia, bierze udział w konkursach przedmiotowych i zajmuje punktowane miejsca na etapie powiatowym i wojewódzkim.

2. Ocena bardzo dobra – otrzymuje ją uczeń, który w sposób zadowalający opanował wiedzę z danego działu oraz sprawnie posługuje się nią w samodzielnym rozwiązywaniu problemów i potrafi rozwiązywać zadania innego typu niż były rozwiązywane na lekcji.

3. Ocena dobra – otrzymuje ją uczeń poprawnie rozwiązujący typowe zadania z danego przedmiotu i dzięki swoim wiadomościom rozumie większość materiału.

4. Ocena dostateczna – otrzymuje ją uczeń, który opanował podstawowe wiadomości z przedmiotu i jest w stanie robić dalsze postępy i rozwiązywać zadania o średnim stopniu trudności.

5. Ocena dopuszczająca – otrzymuje ją uczeń, który potrafi rozwiązywać proste problemy (zadania), pracuje przy pomocy nauczyciela i rokuje nadzieje, że braki, które posiada uzupełni w następnym semestrze.

6. Ocena niedostateczna – otrzymuje ją uczeń, który nie opanował podstawowych wiadomości z przedmiotu, nie potrafi rozwiązywać prostych problemów przyrodniczych nawet przy pomocy nauczyciela, co uniemożliwia mu dalsze zdobywanie wiedzy. Nie wyraża chęci poprawy oceny niedostatecznej cząstkowej np. z kartkówki, odpowiedzi ustnej, czy oceny niedostatecznej z pracy klasowej.
WYMAGANIA PROGRAMOWE
Wymagania podstawowe - uczeń potrafi: wymienić niektóre składniki przyrody, nazwy kierunków głównych, kilka elementów pogody i przyporządkować im odpowiednie przyrządy pomiarowe, podać przykłady opadów atmosferycznych, wymienić pory roku i wyjaśnić związane z nimi zmiany zachodzące w przyrodzie, podać różne przykłady środowisk wodnych i organizmy w nich żyjące, wymienić podstawowe gat. roślin uprawnych i zwierząt hodowlanych, prowadzić obserwacje przyrodnicze, wyjaśnić, z czego zbudowane są organizmy, wyróżnić organizmy jedno- i wielokomórkowe, wymienić po1 przykładzie narządów i układów narządów (zwierzęcych), podać 2 podstawowe czynności życiowe organizmów, rozpoznać roślinożercę i drapieżcę, z podanych przykładów wybrać organizmy cudzożywne i samożywne, wyjaśnić, że wszystkie organizmy oddychają, wymienić sposoby rozmnażania i wyjaśnić, że rozmnażanie jest procesem warunkującym istnienie życia, rozróżnia podstawowe elementy krajobrazu, wymienić typową skałę i glebę najbliższej okolicy, rozróżnić elementy krajobrazu naturalnego i przekształconego przez człowieka, narysować plan dowolnego przedmiotu w wybranej przez siebie skali, określić co to jest poziomica, uzasadnić konieczność ochrony przyrody, ułożyć plan dnia, stosować podstawowe zasady higieny otoczenia i człowieka, właściwie zachowywać się w ruchu drogowym, wyjaśnić rolę świeżych warzyw i owoców, wymienić prawa i obowiązki członków rodziny, uzasadnić konieczność ponownego wykorzystania surowców wtórnych, podaje rodzaje zanieczyszczeń środowiska i ich wpływ na zdrowie człowieka, zauważa zmiany zachodzące w organizmie podczas dojrzewania, przestrzega zasad higieny intymnej, wie jak zabezpieczyć żywność przed zepsuciem.
Wymagania ponadpodstawowe – uczeń potrafi: podać przykłady zmian spowodowanych przez człowieka w środowisku naturalnym, wyznaczyć kilkoma sposobami kierunki główne i pośrednie i podać ich oznaczenia międzynarodowe, sprawnie posługiwać się przyrządami do obserwacji przyrody, podać jednostko pomiaru elementów pogody i opisać aktualną pogodę używając fachowej terminologii, rozróżnić opady i osady atmosferyczne, wyjaśnić wpływ pogody na samopoczucie człowieka, podać przykłady wpływu niektórych substancji na zdrowie człowieka i środowisko naturalne, podać przykłady substancji w różnych stanach skupienia, wyjaśnić, który ze stanów skupienia wody jest najważniejszy dla istnienia organizmów, wyjaśnić korzyści z uprawy roślin i hodowli zwierząt, uzasadnić, dlaczego komórki 1 organizmu mają różną budowę, wyjaśnić pojęcia: tkanka , narząd, układ narządów, wskazać i nazwać narządy człowieka na modelu i wymienić wszystkie czynności życiowe, ocenić wpływ roślin i zwierząt na zawartość O i CO2 w atmosferze, wyjaśnić dlaczego rośliny stanowią 1 ogniwo w łańcuchach pokarmowych, wyjaśnić, że w czasie oddychania wyzwalana jest energia, wyjaśnia istotę wymiany gazowej, omówić istniejące zależności między organizmami, wyjaśnia zależności między występowaniem skał a glebami, scharakteryzować formy ochrony przyrody, posługiwać się planem i mapą w terenie, wyjaśnić różnice między wysokością względną i bezwzględną, podać źródła składników pokarmowych i wyjaśnić ich rolę w życiu człowieka, wykonać drzewo genealogiczne swojej rodziny, wymienić narządy rozrodcze męskie i żeńskie, rozróżnić męską i żeńską komórkę rozrodczą, analizować etapy rozwoju płciowego człowieka, planować codzienne działania zmierzające do poprawy swojego środowiska, wyjaśnić zagrożenia wynikające z nieprawidłowego stosowania środków chemicznych.
Wymagania na ocenę celującą – uczeń ponadto potrafi: tworzyć i rozumieć teksty w różnych formach przekazu; dostosowywać różne style uczenia się do treści przedmiotu przyroda; zbierać przechowywać i przetwarzać informacje stosownie do sytuacji; uzasadnić tworzenie przez ludzki organizm funkcjonalnej i strukturalnej całości; obliczyć średnią temperaturę powietrza i średnie ciśnienie atmosferyczne w poszczególnych porach roku, na podstawie danych otrzymywanych z obserwacji pogody w poszczególnych porach roku; sporządzić prostą mapkę klimatyczna swojej miejscowości; zaproponować styl życia zgodny z założeniami ochrony środowiska; zorganizować przy pomocy lokalnych przedsiębiorstw i samorządu uczniowskiego wystawę ze zdrową żywnością; zaproponować rozwiązanie bezodpadowej produkcji przemysłowej; podać i uzasadnić korzyści płynące z prowadzenia gospodarstw ekologicznych i integracyjnych.

Plan wynikowy – Tajemnice przyrody - Klasa 4
Szkoła Podstawowa w Goszczanowie rok szkolny 2013/14

Tytuł w podręczniku
Numer
i temat lekcji
Wymagania na
ocenę dopuszczającą
Uczeń:
Wymagania na
ocenę dostateczną
Uczeń:
Wymagania na ocenę dobrą
Uczeń:
Wymagania na ocenę bardzo dobrą. Uczeń:
Wymagania na ocenę celującą
Uczeń:

1. Lekcja organizacyjna. W jaki sposób będziemy pracować na lekcjach przyrody?
określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej; wymienia zasady pracy na lekcjach przyrody; podaje przykłady zajęć, na których będą obowiązywały szczególne zasady bezpieczeństwa

Dział 1. Poznajemy najbliższe otoczenie

1. Pierwsza lekcja przyrody
2. Jak będziemy poznawać przyrodę?
wymienia źródła informacji o przyrodzie omawia podstawowe zasady pracy i bezpieczeństwa obowiązujące w pracowni przyrodniczej
wymienia elementy tworzące świat przyrody omawia, czym zajmuje się przedmiot przyroda
podaje przykłady wykorzystania pomocy dydaktycznych znajdujących się w pracowni przyrodniczej
podaje przykłady zagadnień, które będzie miał możliwość poznać na lekcjach przyrody wyjaśnia zasady, którymi powinni kierować się kolekcjonerzy okazów przyrodniczych
przygotowuje krótką notatkę na temat różnych informacji znajdujących się we wskazanych przez nauczyciela dodatkowych źródłach, np. atlasach, albumach, encyklopediach itp.

2. Dobrze się czujemy w szkole i w domu
3. Co wpływa na dobre samopoczucie w szkole i w domu?
proponuje sposoby bezpiecznego spędzania przerw wyjaśnia, na czym polega zachowanie asertywne, podaje przykłady obowiązków domowych, które może wykonywać uczeń 4 klasy
omawia sposób właściwego przygotowania miejsca do nauki wymienia zasady skutecznego uczenia się wymienia osoby, do których może się zwrócić uczeń mający problemy ; podaje przykłady czynników pozytywnie i negatywnie wpływających na samopoczucie w szkole i w domu
omawia zasady skutecznego uczenia się ; wyjaśnia, dlaczego w sytuacjach trudnych warto zwrócić się o pomoc do innych ; podaje przykłady sytuacji, w których może służyć pomocą innym
omawia wpływ hałasu na samopoczucie w szkole (; charakteryzuje czynniki wpływające na tworzenie dobrej atmosfery w szkole i w domu
analizuje wybrane 2–3 cechy charakteru i zachowania, które ułatwiają lub utrudniają kontakty z rówieśnikami

3. Uczymy się planować
4. Dlaczego planowanie zajęć jest ważne?
analizuje przykładowy plan dnia ; podaje przykłady form wypoczynku aktywnego i wypoczynku biernego
omawia zasady zdrowego stylu życia ; wyjaśnia, dlaczego należy planować codzienne czynności ; planuje formy wypoczynku dostosowane do codziennych czynności
wyjaśnia, czym jest zdrowy styl życia ; konstruuje własny plan dnia ; wyjaśnia, dlaczego ważne jest stosowanie różnorodnych form wypoczynku
uzasadnia, że planowanie codziennych czynności jest elementem zdrowego stylu życia
proponuje, wraz z uzasadnieniem, ciekawe formy wypoczynku dla swojej rodziny

Podsumowanie działu 1
5., 6. Podsumowanie i sprawdzian z działu „Poznajemy najbliższe otoczenie”

Dział 2. Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika

1. Przyroda i jej składniki
7. Poznajemy składniki przyrody
wymienia 3–4 elementy przyrody nieożywionej i 3–4 elementy przyrody ożywionej
wyjaśnia znaczenie pojęcia „przyroda nieożywiona” (; wymienia 3 składniki przyrody nieożywionej niezbędne do życia ; podaje 3 przykłady wytworów działalności człowieka
wymienia cechy ożywionych elementów przyrody ; wskazuje w najbliższym otoczeniu przykłady wytworów działalności człowieka
podaje przykłady powiązań przyrody nieożywionej i ożywionej ; klasyfikuje wskazane elementy na ożywione i nieożywione składniki przyrody oraz wytwory działalności człowieka
wyjaśnia, w jaki sposób zmiana jednego elementu przyrody może wpłynąć na pozostałe wybrane elementy

2. Jak poznawać przyrodę?
8. Jakimi sposobami poznajemy przyrodę?
wymienia zmysły umożliwiające poznawanie otaczającego świata ; omawia dowolną cechę przyrodnika
omawia rolę poszczególnych zmysłów w poznawaniu świata ; wymienia cechy przyrodnika
porównuje ilość i rodzaj informacji uzyskiwanych za pomocą poszczególnych zmysłów; określa rolę obserwacji w poznawaniu przyrody;
na podstawie obserwacji podejmuje próbę przewidzenia niektórych sytuacji i zjawisk (np. dotyczących pogody, zachowania zwierząt) ; wyjaśnia, czym jest doświadczenie
przeprowadza dowolne doświadczenie wraz z zapisem wyników obserwacji ; wyjaśnia, dlaczego do niektórych doświadczeń należy używać dwóch zestawów

3. Przyrządy i pomoce przyrodnika

9. Przyrządy i pomoce ułatwiające prowadzenie obserwacji w terenie
podaje nazwy przyrządów służących do prowadzenia obserwacji w terenie ; przeprowadza obserwację za pomocą lupy lub lornetki ; notuje 2–3 spostrzeżenia dotyczące obserwowanych obiektów ; wykonuje schematyczny rysunek obserwowanego obiektu
przyporządkowuje przyrząd do obserwowanego obiektu ; proponuje przyrządy, jakie należy przygotować do prowadzenia obserwacji w terenie ; określa charakterystyczne cechy obserwowanych obiektów

planuje miejsca 2–3 obserwacji ; dobiera przyrząd do obserwowanego obiektu

planuje obserwację dowolnego obiektu lub organizmu w terenie ; uzasadnia celowość zaplanowanej obserwacji

przygotowuje informacje na temat innych przyrządów służących do prowadzenia obserwacji (odległych obiektów, głębin)

9a. Lekcja w terenie –Przyrządy i pomoce przyrodnika

10. Poznajemy budowę i działanie mikroskopu
podaje przykłady obiektów, które można obserwować za pomocą mikroskopu ; wykonuje schematyczny rysunek obserwowanego obiektu
omawia przeznaczenie mikroskopu;
podpisuje na schemacie poszczególne części mikroskopu ;przeprowadza obserwację mikroskopową zgodnie z instrukcją
określa przeznaczenie poszczególnych części mikroskopu
samodzielnie wykonuje prosty preparat mikroskopowy

4. Określamy kierunki geograficzne

4. Określamy kierunki geograficzne cd.

11. W jaki sposób określamy kierunki geograficzne?
podaje nazwy wskazanych przez nauczyciela głównych kierunków geograficznych
podaje nazwy głównych kierunków geograficznych
wyjaśnia, co to jest widnokrąg ; omawia budowę kompasu
podaje przykłady wykorzystania w życiu umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych
podaje historyczne i współczesne przykłady praktycznego wykorzystania umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych

podaje historyczne i współczesne przykłady praktycznego wykorzystania umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych

12. Określamy kierunki geograficzne za pomocą kompasu i gnomonu
wyznacza kierunki geograficzne za pomocą kompasu
posługując się instrukcją, wyznacza kierunki geograficzne za pomocą gnomonu
omawia sposób wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą gnomonu
porównuje dokładność wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą kompasu i gnomonu

13. Inne sposoby wyznaczania kierunków geograficznych
rysuje różę głównych kierunków geograficznych
podaje nazwy pośrednich kierunków geograficznych ; rysuje różę głównych i pośrednich kierunków geograficznych
wyznacza kierunki geograficzne, stosując poznane wcześniej sposoby
omawia sposoby wyznaczania kierunku północnego na podstawie obserwacji obiektów przyrodniczych i wytworów człowieka
odszukuje ukryty obiekt, poruszając się według instrukcji podanej przez nauczyciela

13a. Lekcja w terenie – Ćwiczenia w wyznaczaniu kierunków geograficznych

5. Mapa –niezbędna pomoc dla przyrodnika
14. Jak czytać mapę?
wymienia rodzaje map ; odczytuje informacje zapisane w legendzie planu
wyjaśnia pojęcie „legenda” ; określa przeznaczenie różnych rodzajów map ; dobiera rodzaj mapy do określonego zadania ; rozpoznaje obiekty przedstawione na planie za pomocą znaków topograficznych
opisuje słowami fragment terenu przedstawiony na planie ; przygotowuje „zbiór” znaków topograficznych dla najbliższej okolicy
porównuje dokładność poszczególnych rodzajów map ; odszukuje na mapie wskazane obiekty
rysuje fragment drogi do szkoły, np. ulicy, zmniejszając jej wymiary (np. 1000 razy), używając właściwych znaków topograficznych

6. Jak się orientować w terenie?

15. Jak się orientować w terenie?
wskazuje kierunki geograficzne na mapie

określa położenie innych obiektów na mapie w stosunku do podanego obiektu

wyjaśnia, na czym polega orientowanie mapy ; orientuje mapę za pomocą kompasu

orientuje mapę za pomocą obiektów w terenie

dostosowuje sposób orientowania mapy do otaczającego terenu

15a. Lekcja w terenie – Jak się orientować w terenie?

7. Obserwujemy i pielęgnujemy rośliny

16. Poznajemy zasady pielęgnacji roślin
wymienia zasady pielęgnacji roślin
omawia zasady pielęgnacji roślin ; podaje przykłady roślin stosowanych jako przyprawy do potraw
rozpoznaje wybrane rośliny doniczkowe; wyjaśnia, jakie znaczenie ma znajomość wymagań życiowych uprawianych roślin
wymienia kilka powodów, dla których uprawiamy rośliny ; porównuje wymagania dwóch roślin doniczkowych (np. kaktusa i paproci)
prezentuje jedną egzotyczną roślinę (ozdobną lub przyprawową), omawiając jej wymagania życiowe

17. Poznajemy etapy kiełkowania fasoli
na podstawie instrukcji zakłada i prowadzi uprawę fasoli , pleśniaka; dzieli rośliny na drzewa, krzewy i rośliny zielne ; wykonuje zielnik zawierający 5 roślin
prezentuje wyniki obserwacji rozwoju uprawianej fasoli ,pleśniaka; podaje przykłady drzew, krzewów i roślin zielnych rosnących w ogrodach ; wykonuje zielnik zawierający 10 roślin
podaje nazwy etapów rozwoju rośliny ; rozpoznaje drzewa i krzewy rosnące w najbliższym otoczeniu ; wykonuje zielnik zawierający rośliny rosnące na określonym siedlisku, np. na poboczach dróg , na łące.
określa warunki niezbędne do prowadzenia uprawy roślin ; porównuje budowę zewnętrzną drzew, krzewów i roślin zielnych ; wykonuje zielnik zawierający rośliny rosnące w kilku różnych siedliskach
przygotowuje informację na temat roślin leczniczych uprawianych w domu lub w ogrodzie

17a. Lekcja w terenie –Rozpoznawanie drzew, krzewów i roślin zielnych

8. Obserwujemy i pielęgnujemy zwierzęta
18. Poznajemy zasady opieki nad hodowanymi zwierzętami
podaje przykłady zwierząt hodowanych przez człowieka ; omawia wymagania zwierzęcia hodowanego w domu ;opowiada o hodowanym zwierzęciu

wyjaśnia, dlaczego decyzja o hodowli zwierzęcia powinna być dokładnie przemyślana ; omawia zasady opieki nad zwierzętami
określa cel hodowli zwierząt; wyjaśnia, dlaczego nie wszystkie zwierzęta możemy hodować w domu ; wskazuje źródła informacji na temat hodowanych zwierząt
formułuje apel do osób mających zamiar hodować zwierzę lub podarować je w prezencie
przygotowuje ciekawostki i dodatkowe informacje na temat zwierząt (np. najszybsze zwierzęta)

Podsumowanie działu 2
19., 20. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika”

Dział 3. Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych

1. Woda występuje w trzech postaciach
21. Poznajemy stany skupienia wody
wymienia stany skupienia wody w przyrodzie ; podaje przykłady występowania wody w różnych stanach skupienia ; odczytuje wskazania termometru (
omawia budowę termometru ; przeprowadza, zgodnie z instrukcją, doświadczenia wykazujące wpływ:
– temperatury otoczenia na parowanie wody ,
– wielkości powierzchni
na parowanie wody ;
wyjaśnia pojęcia: parowanie i skraplanie wody

wyjaśnia zasadę działania termometru ; formułuje wnioski do przeprowadzonych doświadczeń
dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu
wyjaśnia, popierając przykładami, zjawiska sublimacji i resublimacji

2. Kiedy woda
zamarza, kiedy lód się topi?
22. Obserwujemy zmiany stanu skupienia wody w przyrodzie
podaje warunki krzepnięcia wody ; podaje nazwy przemian stanów skupienia wody ; przyporządkowuje stany skupienia wody do właściwych przedziałów temperaturowych
przeprowadza doświadczenie wykazujące zmianę objętości wody podczas krzepnięcia ; przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ temperatury na proces topnienia ; obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne występujące w Polsce

formułuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń ; rysuje schemat przedstawiający zmiany stanu skupienia wody
dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu
uzasadnia, że obieg wody w przyrodzie pozwala zachować jej stałą ilość na Ziemi (może zaproponować doświadczenie) ; omawia obieg wody w przyrodzie

3. Obserwujemy
pogodę

23. Poznajemy
składniki pogody
i sposoby ich
pomiaru
wymienia składniki pogody ;
rozpoznaje rodzaje opadów

zapisuje temperaturę dodatnią i ujemną ; na podstawie obserwacji określa stopień zachmurzenia nieba ; omawia sposób pomiaru ilości opadów ; podaje nazwy osadów atmosferycznych ; określa jednostki, w których wyraża się składniki pogody
wymienia przyrządy służące do obserwacji meteorologicznych ; omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu roku ; omawia sposób powstawania chmur ; rozróżnia rodzaje osadów atmosferycznych
analizuje wpływ zmian temperatury powietrza na życie organizmów żywych; wykazuje związek pomiędzy porą roku a występowaniem określonego rodzaju osadów ; rozpoznaje rodzaje chmur
wykazuje związek rodzajów chmur z możliwością wystąpienia opadów ; wyjaśnia różnice między opadami a osadami atmosferycznymi

23a. Lekcja w terenie – Obserwacja i pomiar składników pogody

4. Skąd się bierze
wiatr?
24. Badamy obecność powietrza
i ciśnienia atmosferycznego
przyporządkowuje nazwy 3 przyrządów
do rodzajów obserwacji meteorologicznych
przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność powietrza ; podaje nazwę jednostki pomiaru ciśnienia ; podaje nazwę jednostki, w której wyraża się prędkość wiatru
wyjaśnia, czym jest ciśnienie atmosferyczne ;
dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu wyjaśnia, jak powstaje wiatr
omawia związek zmian ciśnienia atmosferycznego z aktywnością psychofizyczną człowieka

25. Wiatr i jego pomiar
odczytuje symbole umieszczone na mapie pogody ; prowadzi kalendarz pogody na podstawie obserwacji wybranych składników pogody
na podstawie instrukcji buduje wiatromierz ; dokonuje pomiaru składników pogody – prowadzi kalendarz pogody
omawia budowę wiatromierza ; przygotowuje możliwą prognozę pogody na dzień następny dla swojej miejscowości
na podstawie obserwacji określa kierunek wiatru
przygotowuje informację na temat rodzajów wiatru

5. Słońce zmienia położenie nad widnokręgiem
26. Jak zmienia się położenie Słońca nad widnokręgiem?
wyjaśnia pojęcia: wschód Słońca, zachód Słońca
omawia pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem ; wskazuje zależności między wysokością Słońca a długością cienia
omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu dnia ; wyjaśnia, czym są górowanie Słońca i południe słoneczne
omawia zmiany długości cienia w ciągu dnia
podaje przykłady praktycznego wykorzystania wiadomości dotyczących zmian temperatury i długości cienia w ciągu dnia (np. wybór ubrania, pielęgnacja roślin, ustawienie budy dla psa)

6. Obserwujemy pory roku

27. Jak zmienia się pogoda i przyroda w ciągu roku?
wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku ; podaje po 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie w poszczególnych porach roku ; proponuje sposoby opieki nad zwierzętami w okresie zimy
wyjaśnia pojęcia: równonoc jesienna, równonoc wiosenna, przesilenie letnie, przesilenie zimowe ; omawia cechy pogody w poszczególnych porach roku
omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem w poszczególnych porach roku
porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia w poszczególnych porach roku
wymienia fenologiczne pory roku, czyli te, które wyróżnia się na podstawie fazy rozwoju roślinności

27a. Lekcja w terenie – Jak zmienia się pogoda i przyroda w ciągu roku?

Podsumowanie działu 3
28., 29. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych”

Dział 4. Odkrywamy tajemnice życia

1. Wspólne cechy organizmów
30. Poznajemy budowę i czynności życiowe organizmów
wyjaśnia pojęcia: organizm jednokomórkowy, organizm wielokomórkow odróżnia organizmy jednokomórkowe od wielokomórkowych omawia dwie wybrane czynności życiowe organizmów
podaje charakterystyczne cechy organizmów ; rozpoznaje na ilustracji wybrane organy/narządy ; wymienia czynności życiowe organizmów
omawia hierarchiczną budowę organizmów wielokomórkowych ; charakteryzuje czynności życiowe organizmów ; omawia cechy rozmnażania płciowego i bezpłciowego
podaje przykłady różnych sposobów wykonywania tych samych czynności przez organizmy (np. ruch, wzrost) ; porównuje rozmnażanie płciowe i bezpłciowe
przygotowuje informacje na temat najmniejszych i największych organizmów żyjących na Ziemi

2. Różnorodność organizmów
31. W jaki sposób uporządkowano organizmy?
omawia cechy przedstawicieli dwóch dowolnych królestw organizmów
podaje nazwy królestw organizmów ; omawia cechy roślin, zwierząt i grzybów ; opisuje wybranych przedstawicieli roślin, zwierząt i grzybów, uwzględniając środowisko, w którym żyją
omawia cechy przedstawicieli poszczególnych królestw organizmów ; charakteryzuje królestwo protistów
porównuje sposoby odżywiania się roślin, zwierząt i grzybów
uzasadnia potrzebę klasyfikacji organizmów ; charakteryzuje wirusy wymienia nazwy jednostek systematycznych ;

3. Organizmy różnią się sposobem odżywiania
32. Jak odżywiają się rośliny i dla jakich organizmów są pożywieniem?
przyporządkowuje podane organizmy do grup troficznych (samożywne, cudzożywne) podaje przykłady organizmów cudzożywnych
dzieli organizmy na samożywne cudzożywne ; podaje przykłady organizmów roślinożernych
wyjaśnia pojęcia: organizm samożywny, organizm cudzożywny ; wymienia cechy roślinożerców
omawia sposób wytwarzania pokarmu przez rośliny
przygotowuje informacje na temat pasożytnictwa w świecie roślin

33. W jaki sposób zdobywają pokarm zwierzęta mięsożerne
i wszystkożerne?
wymienia przedstawicieli mięsożerców żyjących w Polsce ; wymienia przedstawicieli wszystkożerców ; wymienia, na podstawie ilustracji, charakterystyczne cechy drapieżników
dzieli mięsożerców na drapieżniki
i padlinożerców ;wyjaśnia, na czym polega wszystkożerność
podaje przykłady zwierząt odżywiających się szczątkami glebowymi ; wymienia przedstawicieli pasożytów
określa rolę, jaką odgrywają w przyrodzie zwierzęta odżywiające się szczątkami glebowymi; wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo
przygotowuje informacje na temat pasożytnictwa w świecie bakterii, grzybów, protistów

4. Zależności pokarmowe
w przyrodzie
34. Poznajemy zależności pokarmowe między organizmami
układa łańcuch pokarmowy z podanych organizmów
wyjaśnia, czym są zależności
pokarmowe ; podaje nazwy ogniw łańcucha pokarmowego
wyjaśnia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego ; wyjaśnia, co to jest sieć pokarmowa
uzasadnia, że rośliny nie mogłyby istnieć bez obecności zwierząt
podaje przykłady obrony przed wrogami w świecie roślin i zwierząt

Podsumowanie
działu 4
35., 36. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice życia”

Dział 5. Odkrywamy tajemnice ciała człowieka

1. Odżywianie się
37. Poznajemy
składniki pokarmu
dzieli pożywienie ze względu na pochodzenie; podaje przykłady produktów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego ; omawia
znaczenie wody dla organizmu
wymienia składniki pokarmowe ; podaje przykłady produktów zawierających duże ilości białek, cukrów, tłuszczów
omawia rolę składników
pokarmowych w organizmie
omawia rolę witamin ; omawia skutki niedoboru i nadmiernego spożycia poszczególnych składników pokarmowych ; wymienia wybrane objawy niedoboru jednej z poznanych witamin
przedstawia krótkie informacje na temat sztucznych barwników, aromatów identycznych z naturalnymi, konserwantów znajdujących się w żywności

38. Poznajemy zasady przygotowywania i spożywania
posiłków
omawia zasady przygotowywania posiłków
wymienia zasady spożywania posiłków
wyjaśnia, na czym polega estetyczne nakrycie stołu
na podstawie analizy piramidy pokarmowej układa dzienny jadłospis dla ucznia 4 klasy
przedstawia krótkie informacje na temat wpływu napojów energetyzujących na organizm człowieka ; omawia objawy i skutki anoreksji

2. Trawienie
i wchłanianie
pokarmu
39. Jak przebiega trawienie i wchłanianie pokarmu?
wskazuje na modelu położenie poszczególnych narządów przewodu pokarmowego ; wyjaśnia, dlaczego należy dokładnie żuć pokarm ; uzasadnia konieczność mycia rąk przed każdym posiłkiem
wymienia narządy budujące przewód pokarmowy ; omawia rolę układu pokarmowego ; omawia zasady higieny układu pokarmowego
opisuje drogę pokarmu w organizmie ; omawia, co dzieje się z pokarmem po zakończeniu trawienia
wyjaśnia rolę enzymów trawiennych ; wskazuje narządy, w których zachodzi mechaniczne i chemiczne przekształcanie pokarmu
omawia rolę narządów wspomagających trawienie ; wymienia czynniki, które mogą szkodliwie wpłynąć na funkcjonowanie wątroby lub trzustki

3. Krążenie krwi
40. Jaką rolę
odgrywa układ
krwionośny?
wskazuje na schemacie serce naczynia krwionośne
mierzy puls ; liczy ilość uderzeń serca na minutę
omawia rolę serca i naczyń
krwionośnych ; omawia
rolę układu krwionośnego
w transporcie substancji
w organizmie
wymienia funkcje układu
krwionośnego ; wyjaśnia,
czym jest tętno ; proponuje zestaw prostych ćwiczeń poprawiających funkcjonowanie układu krwionośnego
wyjaśnia, jak należy dbać
o układ krwionośny
podaje przykłady produktów żywnościowych korzystnie
wpływających na pracę układu krwionośnego
przygotowuje informacje
na temat grup krwi; charakteryzuje rolę poszczególnych składników krwi

4. Jak oddychamy?
41. Jak oddychamy?
wskazuje położenie narządów budujących układ oddechowy ; wymienia zasady higieny układu oddechowego
wymienia narządy budujące drogi oddechowe ; określa rolę układu oddechowego ; opisuje zmiany w wyglądzie części piersiowej tułowia podczas wdechu i wydechu
określa cel wymiany gazowej ;
omawia wymianę gazową zachodzącą w płucach
porównuje wielkość płuca lewego i prawego – wyjaśnia przyczynę różnicy

5. Energia jest niezbędna do życia

42. Jak organizm uzyskuje energię niezbędną do życia?
podaje przykłady czynności, do wykonywania których niezbędna jest energia
wymienia produkty oddychania komórkowego
wyjaśnia, na czym polega oddychanie komórkowe
wyjaśnia, na czym polega współdziałanie układów: pokarmowego, oddechowego i krwionośnego w procesie uzyskiwania energii przez organizm
uzasadnia konieczność regularnego odżywiania się dla prawidłowego funkcjonowania organizmu

43. Jakie substancje powstają w wyniku oddychania i spalania?
podaje nazwy substancji powstających w procesie oddychania
poprawnie opisuje przebieg doświadczenia wykazującego obecność dwutlenku węgla i pary wodnej w wydychanym powietrzu
porównuje zapotrzebowanie energetyczne organizmu człowieka w zależności od podanych czynników (np. stan zdrowia, wiek, płeć, wysiłek fizyczny)
formułuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń ; analizuje wartości energetyczne wybranych produktów spożywczych
przygotowuje informacje na temat dziennego zapotrzebowania energetycznego człowieka w zależności od płci, wieku, rodzaju wykonywanej pracy

6. Szkielet i mięśnie umożliwiają ruch
44. Jakie układy narządów umożliwiają ruch organizmu?
wskazuje na modelu lub planszy elementy szkieletu ; wyjaśnia pojęcie „stawy” ; omawia 2 zasady higieny układu ruchu
wymienia elementy budujące układ ruchu ; podaje nazwy głównych elementów szkieletu ; wymienia 3 funkcje szkieletu ; wymienia zasady higieny układu ruchu
rozróżnia rodzaje połączeń kości ; podaje nazwy głównych stawów organizmu człowieka
na modelu lub planszy wskazuje kości o różnych kształtach ; omawia pracę mięśni szkieletowych
wyjaśnia, dlaczego w okresie szkolnym należy szczególnie dbać o prawidłową postawę ; omawia działanie mięśni narządów wewnętrznych

7. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia

45. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? Narząd wzroku
wymienia narządy zmysłów ; na planszy lub modelu wskazuje elementy oka służące jego ochronie przed zanieczyszczeniami: brwi, powieki, rzęsy
omawia rolę poszczególnych narządów zmysłów , podaje nazwy elementów budowy oka, służących do jego ochrony
wskazuje na planszy elementy budowy oka ; wymienia zadania mózgu
wymienia narządy budujące układ nerwowy; wyjaśnia, w jaki sposób układ nerwowy odbiera informacje z otoczenia
podaje przykłady skutków uszkodzenia układu nerwowego

46. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? Narządy: węchu, smaku, słuchu i dotyku
omawia rolę ucha wymienia zadania narządów smaku i powonienia ;wymienia rodzaje smaków
wskazuje na planszy małżowinę uszną, przewód słuchowy i błonę bębenkową ; omawia rolę skóry jako narządu zmysłu ; wymienia zasady higieny oczu i uszu
wskazuje na planszy pozostałe elementy wnętrza ucha ; wskazuje na planszy drogę informacji dźwiękowych
uzasadnia, że układ nerwowy koordynuje pracę wszystkich narządów zmysłów
przygotowuje informacje na temat wad wzroku lub słuchu

8. Kobieta i mężczyzna
47. Różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny
przyporządkowuje podane cechy budowy zewnętrznej do sylwetki kobiety lub mężczyzny ; wskazuje na planszy położenie narządów układu rozrodczego
wymienia narządy tworzące żeński i męski układ rozrodczy ; określa rolę układu rozrodczego ; omawia zasady higieny układu rozrodczego
wskazuje różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny; omawia rolę poszczególnych narządów układu rozrodczego
wyjaśnia przyczyny różnic w budowie układu rozrodczego żeńskiego i męskiego
przygotowuje przykładowe informacje na temat roli kobiet i mężczyzn w rodzinie i społeczeństwie na przestrzeni kilku pokoleń (np. zajęcia prababci, babci, mamy, starszej siostry, itp.)

9. Od poczęcia do narodzin
48. Od poczęcia do narodzin
rozpoznaje komórki rozrodcze: męską i żeńską ; wyjaśnia pojęcie „zapłodnienie”
na planszy wskazuje miejsce rozwoju zarodka ; wyjaśnia pojęcie „ciąża”
na planszy wskazuje miejsce zapłodnienia ; omawia główne etapy rozwoju dziecka wewnątrz organizmu matki
omawia rozwój zygoty od momentu zapłodnienia do chwili zagnieżdżenia się w macicy ; wyjaśnia, jaką rolę pełni łożysko

podaje przykłady czynników, które mogą zakłócić rozwój płodu

10. Od narodzin do starości

49. Od noworodka do ucznia
podaje nazwy etapów życia po narodzeniu ; charakteryzuje dowolny etap rozwojowy
podaje przykłady zmian zachodzących w organizmie w poszczególnych etapach rozwojowych
omawia zmiany zachodzące w dwóch dowolnie wybranych etapach rozwojowych człowieka

omawia zmiany zachodzące w poszczególnych etapach rozwojowych
wykonuje oś czasu przedstawiającą okresy życia człowieka

50. Od okresu dojrzewania do starości
podaje przykłady zmian w organizmie świadczących o rozpoczęciu okresu dojrzewania u własnej płci
wymienia zmiany fizyczne zachodzące w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców

charakteryzuje okres wieku
dorosłego i okres starości
porównuje funkcjonowanie
organizmu w poszczególnych
okresach życia
wykonuje oś czasu przedstawiającą okresy życia człowieka

Podsumowanie działu 5
51., 52. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice ciała człowieka”

Dział 6. Odkrywamy tajemnice zdrowia

1. Choroby zakaźne
53. Poznajemy choroby zakaźne
wymienia drogi wnikania do organizmu człowieka drobnoustrojów chorobotwórczych ; odczytuje informacje umieszczane na opakowaniach żywności (skład, data przydatności do spożycia, sposób przechowywania) ; wymienia miejsca występowania kleszczy; wskazuje sposoby zabezpieczania się przed kleszczami
wymienia przyczyny chorób zakaźnych ; wyjaśnia, co to jest gorączka ; omawia przyczyny zatruć ; określa zachowania zwierzęcia, które mogą świadczyć o tym, że jest ono chore na wściekliznę
wymienia objawy towarzyszące gorączce ; wymienia sposoby zapobiegania zatruciom pokarmowym ; omawia zasady przechowywania żywności
opisuje objawy wybranych chorób zakaźnych ; omawia sposób postępowania w przypadku chorób zakaźnych
wyjaśnia istotę działania szczepionek ;

2. Choroby pasożytnicze
54. Poznajemy choroby pasożytnicze
wymienia pasożyty wewnętrzne człowieka ; omawia sposoby zapobiegania zarażeniu się wybranym pasożytem wewnętrznym ; wymienia pasożyty zewnętrzne
rozpoznaje wszy i kleszcze ; omawia sposoby zapobiegania zarażeniu się pasożytami wewnętrznymi; omawia sytuacje sprzyjające zarażeniom pasożytami zewnętrznymi
wyjaśnia pojęcie „pasożyty wewnętrzne” ; podaje przykłady pasożytów zewnętrznych ; wyjaśnia pojęcie „pasożyty zewnętrzne” ; omawia zasady zapobiegania chorobom przenoszonym przez zwierzęta domowe
charakteryzuje objawy mogące świadczyć o obecności pasożyta wewnętrznego i zeqwnetrznego
przygotowuje informacje na temat pasożytów wewnętrznych, innych niż omówione na lekcji

3. Jak dbać
o higienę?
55. Jak dbać
o higienę?
omawia
sposób mycia rąk; wyjaśnia, dlaczego ważna jest czystość rąk
wyjaśnia, dlaczego należy dbać o higienę skóry ; włosów ; opisuje sposób pielęgnacji paznokci ; wyjaśnia, na czym polega właściwy dobór odzieży
opisuje sposób pielęgnacji
skóry ze szczególnym uwzględnieniem okresu dojrzewania ; wyjaśnia,
na czym polega higiena jamy ustnej
omawia zmiany, jakie mogą pojawić się na skórze w okresie dojrzewania ; wyjaśnia,
na czym polega higiena osobista
przygotowuje informacje
o znaczeniu filtrów UV,
rozsądnym korzystaniu z kąpieli słonecznych i solariów

4. Jak sobie radzić
w sytuacjach
niebezpiecznych
w domu?
56.
Niebezpieczeństwa i pierwsza pomoc w domu
wymienia przyczyny wypadków ; wyjaśnia, dlaczego nawet drobne zranienia powinny
zostać zdezynfekowane ; wymienia numery telefonów alarmowych
omawia skutki upadków izasady udzielania pierwszej pomocy
charakteryzuje objawy stłuczeń i złamań omawia objawy oparzeń
demonstruje sposób zakładania opatrunków ; demonstruje sposób unieruchamiania kończyn
wykonuje plakat lub gazetkę
ze wskazówkami, jak uniknąć niebezpiecznych sytuacji
w domu

57. Jak uniknąć
niebezpiecznych
sytuacji w domu?
omawia zasady bezpiecznego korzystania z domowych urządzeń elektrycznych
omawia zasady pielęgnacji ozdobnych roślin trujących i silnie drażniących
odczytuje symbole umieszczane na opakowaniach substancji niebezpiecznych
omawia zasady postępowania w przypadku zatruć środkami chemicznymi

5. Uważaj na siebie i innych również poza domem
58. Jak dbać
o bezpieczeństwo poza domem?
wymienia przyczyny wypadków drogowych ; omawia zasady poruszania się po drogach
omawia zagrożenia związane z przebywaniem nad wodą ; podaje przykłady wypadków, które mogą się zdarzyć na wsi ; wyjaśnia, na czym polega bezpieczeństwo podczas zabaw ruchowych ; omawia sposób postępowania w przypadku pożaru (; wyjaśnia, jak należy postępować z zardzewiałymi przedmiotami niewiadomego pochodzenia
wyjaśnia, czym są niewypały
i niewybuchy ; omawia
zagrożenia ze strony owadów
i roślin
charakteryzuje rodzaje
zagrożeń występujących
poza domem ; rozpoznaje 2–3 dziko rosnące rośliny
trujące
przygotowuje dane statystyczne dotyczące np. liczby pożarów, liczby wypadków drogowych z udziałem pieszych, dzieci itp.

6. Uzależnienia są
groźne
59. Uzależnienia
i ich skutki
podaje przynajmniej dwa przykłady negatywnego wpływu dymu tytoniowego i alkoholu na organizm człowieka ;
podaje przykłady substancji, które mogą uzależniać ; podaje przykłady sytuacji,
w których należy zachować się asertywnie
wyjaśnia, na czym polega palenie bierne ; wymienia
skutki przyjmowania narkotyków ; wyjaśnia, czym jest asertywność
wyjaśnia, czym jest uzależnienie ; charakteryzuje substancje znajdujące się w dymie papierosowym ;
uzasadnia konieczność
zachowań asertywnych
przygotowuje informacje na temat pomocy osobom uzależnionym i profilaktyki
chorób nowotworowych

Podsumowanie
działu 6
60., 61. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice zdrowia”

Dział 7. Odkrywamy tajemnice życia w wodzie

1. Wody słodkie i wody słone
62. Wody słodkie i wody słone
wskazuje na mapie lądy oraz morza i oceany ; podaje przykłady wód słonych
podaje przykłady wód słodkich (w tym wód powierzchniowych) i wód słonych ; wyjaśnia, jak powstają rzeki ; wskazuje różnice między oceanem a morzem
wyjaśnia pojęcia: wody słodkie, wody słone ; charakteryzuje wody powierzchniowe ;
charakteryzuje wody słodkie występujące na Ziemi ; omawia, jak powstają bagna
wyszukuje i prezentuje informacje typu „naj” (najdłuższa rzeka, największe jezioro, największa głębia oceaniczna)

2. Warunki życia w wodzie

63. Warunki życia w wodzie – ruch i opór wody
wymienia przystosowania wybranych zwierząt, np. ryb, delfinów, do życia w wodzie ; rysuje liście roślin wodnych, np. wywłócznika
charakteryzuje warunki życia w wodzie; omawia przystosowania roślin do życia w wodzie ; wyjaśnia, co to jest plankton
wymienia cechy budowy zwierząt wodnych podaje przykłady zwierząt unoszonych przez prąd wody, pływających, przytwierdzonych pod wodą i żyjących na dnie
omawia, popierając przykładami, wpływ ruchu wody na aktywność ruchową organizmów
przygotowuje informacje na temat przystosowań organizmów wodnych (np. żaby) do przetrwania zimy

64. Warunki życia w wodzie –zawartość tlenu, temperatura, naświetlenie
podaje 2–3 przykłady zwierząt oddychających tlenem rozpuszczonym w wodzie ; podaje przykłady organizmów żyjących na dnie zbiornika wodnego
wymienia źródła tlenu rozpuszczonego w wodzie ; opisuje sposoby pobierania tlenu przez organizmy żyjące w wodzie
wyjaśnia, dlaczego większość organizmów wodnych może przetrwać zimę ; omawia warunki świetlne panujące w zbiorniku wodnym
wyjaśnia, dlaczego zbiornik wodny nie zamarza do dna ; wymienia czynniki wpływające na ilość światła i głębokość, na jaką ono przenika

64a. Lekcja w terenie – Warunki życia w wodzie

3. Obserwujemy rzekę
65. Poznajemy rzekę
na rysunku przyporządkowuje: koryto rzeki, obszar zalewowy, dolinę, brzeg prawy i lewy ; opisuje schemat rzeki, wymieniając: źródło, bieg górny, środkowy, dolny, ujście

na planszy lub schematycznym rysunku podpisuje elementy doliny rzeki ; podaje nazwy organizmów żyjących w biegu górnym, środkowym i dolnym rzeki

omawia budowę doliny rzecznej ; wymienia cechy, którymi różnią się poszczególne odcinki rzeki ; omawia przystosowania organizmów żyjących w biegu górnym, środkowym i dolnym rzeki

omawia rzeźbotwórczą działalność rzeki
podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu rzek na życie i gospodarkę człowieka

66. Z jaką prędkością i dokąd płynie rzeka?

wskazuje na mapie rzekę główną i jej dopływy
wskazuje na mapie dorzecze ; wyjaśnia pojęcia: rzeka główna, dopływ, dorzecze
omawia sposób pomiaru prędkości wody w rzece
oblicza prędkość z jaką woda płynie w rzece
przygotowuje informacje na temat rzek, np. największych, najdłuższych, okresowych

66a. Lekcja w terenie – Z jaką prędkością i dokąd płynie rzeka?

4. Mniej znane organizmy wód –glony i pierwotniaki
67. Poznajemy glony i pierwotniaki
rozpoznaje na rysunku glony jednokomórkowe, kolonijne,

wymienia cechy glonów ; podaje nazwy przedstawicieli glonów jednokomórkowych, kolonijnych i wielokomórkowych ; wymienia sposoby poruszania się pierwotniaków
wyjaśnia pojęcie „glony” ; wskazuje poszczególne elementy budowy glonów wielokomórkowych ; omawia znaczenie glonów ; omawia znaczenie pierwotniaków
wyjaśnia pojęcie „plecha” omawia odżywianie się pierwotniaków ;
podaje przykłady pozytywnej i negatywnej roli glonów morskich

5. Życie w jeziorze

68. Poznajemy warunki życia w jeziorze
opisuje, np. na schematycznym rysunku, nazwy stref życia w jeziorze ; odczytuje z ilustracji nazwy 2–3 organizmów żyjących w poszczególnych strefach jeziora
podaje nazwy stref życia w jeziorze
omawia warunki życia w jeziorze w zależności od pory roku ; wymienia czynniki warunkujące życie w poszczególnych strefach jeziora
wyjaśnia wpływ mieszania się wód jeziora na życie organizmów wodnych
przygotowuje krótki opis najbliższego jeziora

69. Poznajemy strefy życia w jeziorze
uzupełnia brakujące nazwy organizmów tworzących łańcuch pokarmowy w jeziorze wymienia po 1 przykładzie zwierząt żyjących w strefie przybrzeżnej, toni wodnej i strefie wód głębokich jeziora
z podanych organizmów układa łańcuch pokarmowy w jeziorze ; omawia warunki panujące w strefie przybrzeżnej jeziora podaje przykłady roślin strefy przybrzeżnej jeziora ; podaje nazwy organizmów tworzących plankton); podaje nazwy zwierząt żyjących w strefie toni wodnej lub strefie wód głębokich jeziora
charakteryzuje roślinność strefy przybrzeżnej jeziora ; omawia warunki panujące w strefie otwartej toni wodnej jeziora ; wyjaśnia, dlaczego w strefie wód głębokich jeziora nie występują rośliny
wyjaśnia, dlaczego w strefie przybrzeżnej jeziora występuje bogactwo organizmów żywych ;charakteryzuje zależności pokarmowe występujące w strefie otwartej toni wodnej jeziora ; omawia sposób odżywiania się małży

69a. Lekcja w terenie – Życie w jeziorze

6. Życie w morzu i oceanie
70. Strefy życia w morzu i oceanie
podaje nazwy stref życia w morzach i oceanach ; podaje nazwy organizmów tworzących plankton ; podaje nazwy zwierząt żyjących w strefie przybrzeżnej mórz i oceanów
wymienia czynniki wpływające na obecność organizmów żyjących w morzach i oceanach ; omawia piętrowe rozmieszczenie glonów w morzach i oceanach ; podaje nazwy zwierząt żyjących w strefie otwartej toni wodnej mórz i oceanów
wyjaśnia, dlaczego glony są rozmieszczone piętrowo w morzach i oceanach podaje przykłady zależności pokarmowych występujących w morzach i oceanach
wyjaśnia przyczyny różnic w zasoleniu w mórz i oceanów ;
przygotowuje ciekawostki na temat organizmów żyjących w morzach

Podsumowanie działu 7
71., 72. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice życia w wodzie”

Dział 8. Odkrywamy tajemnice życia na lądzie

1. Czy wszystkie skały są twarde?
73. Czy wszystkie skały są twarde?
na podstawie obserwacji wymienia 2 cechy charakteryzujące skały: lite, zwięzłe i luźne ; przyporządkowuje podane skały (1–2) do poszczególnych grup
podaje nazwy grup skał ; podaje przykłady poszczególnych rodzajów skał
omawia budowę skał; opisuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych
opisuje skały występujące w najbliższej okolicy
przygotowuje kolekcję skał z najbliższej okolicy wraz z ich opisem

73a. Lekcja
w terenie
–Poznajemy skały w najbliższej
okolicy

2. Od skały do gleby
74. Jak powstaje gleba?
wymienia 2–3 nazwy gleb ; wymienia organizmy żyjące w glebie
omawia etapy powstawania gleby ; omawia budowę gleby ; wymienia rodzaje gleb występujących w Polsce ; omawia rolę organizmów glebowych
wyjaśnia, w jaki sposób powstaje próchnica ; omawia żyzność poszczególnych rodzajów gleb ; wyjaśnia, dlaczego należy dbać o glebę
przyporządkowuje rodzaje skał do rodzajów gleb, które na nich powstały
ocenia żyzność gleb w najbliższej okolicy

3. Warunki życia na lądzie
75. Warunki życia na lądzie
omawia przystosowania zwierząt do zmian temperatury
omawia rolę korzeni roślin lądowych; wskazuje przystosowania roślin ze względu na temperaturę
charakteryzuje przystosowania roślin zabezpieczające przed utratą wody ; wymienia przykłady przystosowań chroniących zwierzęta przed działaniem wiatru ; opisuje sposoby wymiany gazowej u zwierząt lądowych
omawia przykładowe sposoby ograniczania strat wody przez zwierzęta ; omawia rolę wiatru w życiu roślin ; charakteryzuje wymianę gazową u roślin
przygotowuje informacje na temat przystosowań 2–3 gatunków zwierząt lub roślin do życia w ekstremalnych warunkach lądowych

4. Poznajemy organizmy żyjące w lesie

76. Poznajemy budowę lasu i warunki w nim panujące
na planszy dydaktycznej lub ilustracji wskazuje warstwy lasu wymienia po dwa gatunki organizmów żyjących w jednej lub dwóch wybranych warstwach lasu
podaje nazwy warstw lasu ; omawia zasady zachowania się w lesie ; wymienia nazwy przykładowych organizmów żyjących w poszczególnych warstwach lasu
omawia znaczenie lasu ; i wymagania środowiskowe wybranych gatunków zwierząt żyjących w poszczególnych warstwach lasu
charakteryzuje poszczególne warstwy lasu, uwzględniając czynniki abiotyczne oraz rośliny i zwierzęta żyjące w tych warstwach
przygotowuje informacje o życiu wybranych organizmów leśnych w danej warstwie lasu

77., 77a. Jakie organizmy spotkamy w lesie? (wycieczka do lasu)

5. Poznajemy różne rodzaje lasów
78. Poznajemy różne rodzaje lasów
podaje po dwa przykłady drzew iglastych i liściastych rozpoznaje dwa drzewa iglaste i dwa liściaste
podaje charakterystyczne cechy igieł ; porównuje wygląd igieł sosny i świerka ; wymienia cechy budowy roślin iglastych ułatwiające ich rozpoznawanie, np. kształt i liczba igieł, wymienia cechy ułatwiające rozpoznawanie drzew liściastych
porównuje drzewa liściaste z iglastymi ;rozpoznaje rosnące w Polsce rośliny iglaste ; rozpoznaje przynajmniej sześć gatunków drzew liściastych ; wymienia typy lasów rosnących w Polsce
przyporządkowuje rodzaj lasu do typu gleby, na której rośnie; podaje przykłady drzew rosnących w poszczególnych typach lasów
przygotowuje informacje na temat roślin iglastych pochodzących z innych regionów świata, uprawianych w ogrodach , charakteryzuje bory, grądy, łęgi i buczyny

78a. Lekcja w terenie –Poznajemy różne rodzaje lasów

6. Na łące
79. Na łące

opisuje wygląd łąki podaje dwa przykłady znaczenia łąki ; wyjaśnia, dlaczego nie wolno wypalać traw znaczenia łąki ; wyjaśnia, dlaczego nie wolno wypalać traw
wymienia cechy łąki ; wymienia zwierzęta mieszkające na łące i żerujące na niej (w formie łańcucha pokarmowego przedstawia proste zależności pokarmowe między organizmami żyjącymi na łące

przedstawia zmiany zachodzące na łące w różnych porach roku ; rozpoznaje pięć gatunków roślin występujących na łące
przyporządkowuje nazwy gatunków roślin do charakterystycznych barw łąki ; uzasadnia, że łąka jest środowiskiem życia wielu zwierząt
wykonuje zielnik roślin łąkowych

79a. Lekcja w terenie – Na łące

7. Na polu i w sadzie

80. Na polu i w sadzie
podaje nazwy zbóż uprawianych na polach ; podaje przykłady warzyw uprawianych na polach ; wymienia nazwy drzew uprawianych w sadach ; wymienia dwa szkodniki upraw polowych ; uzupełnia brakujące ogniwa w łańcuchach pokarmowych organizmów żyjących na polu
omawia sposoby wykorzystywania roślin zbożowych ; wymienia nazwy krzewów uprawianych w sadach

wyjaśnia, które zboża należą do ozimych, a które do jarych ; podaje przykłady wykorzystywania uprawianych warzyw ; wymienia sprzymierzeńców człowieka w walce ze szkodnikami upraw polowych

podaje przykłady innych upraw niż zboża, warzywa, drzewa i krzewy owocowe, wskazując sposoby ich wykorzystywania ; przedstawia zależności występujące na polu w formie łańcuchów pokarmowych

wyjaśnia, czym jest walka biologiczna ; przygotowuje informacje na temat korzyści i zagrożeń wynikających ze stosowania chemicznych środków zwalczających szkodniki

80a. Lekcja w terenie– Na polu i w sadzie

Podsumowanie działu 8
81., 82. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice życia na lądzie”