Gotowość dziecka do nauki pisania

Każdy z rodziców marzy o tym, aby jego pociecha osiągała sukcesy w szkole już od pierwszych dni i z wyników w nauce cieszyła się przez kolejne lata edukacji. Aby życzenie to mogło stać się faktem, konieczne jest osiągnięcie przez dziecko kończące przedszkole takiego poziomu rozwoju fizycznego, umysłowego i społecznego, który uczyni je podatnym na wpływy szkolnego nauczania oraz wychowania. Jednym z elementów składających się na ową gotowość szkolną jest między innymi odpowiedni stopień przygotowania do nauki pisania.
Już od najmłodszych lat swego życia dzieci napotykają słowo pisane i wykazują duże nim zainteresowanie. Zaciekawia je ono w takim samym stopniu jak wszystkie pozostałe elementy otaczającego świata. Budzeniu się zainteresowania pismem sprzyja wiele różnorodnych zdarzeń i sytuacji. Współczesne dziecko spotyka się stale z napisami w telewizji, książkach, prasie czy na szyldach sklepowych. Nierzadko otrzymuje też klocki z pojedynczymi literami, które służą niezwerbalizowanej, biernej percepcji liter. Ponadto dzięki licznym kontaktom z dorosłymi, dzieci próbują często naśladować zaobserwowaną u nich czynność pisania, co wyraża się powtarzaniem szybkich, rytmicznych ruchów oraz narastających pasm zygzaków, pod które podkładają wymyślone przez siebie treści. Innym sposobem wyzwalającym zainteresowanie pisaniem może być też stopniowe zastępowanie w przedszkolu informacji rysunkowych napisami. Kartki z imionami dzieci można umieszczać (zamiast znaczków) w szatni, łazience, na teczkach z rysunkami, czy też na liście obecności. Wskazane jest również podpisywanie zawieszonych w sali ilustracji, półek z zabawkami, kącików itp. Przede wszystkim jednak na powstawanie zaciekawienia mową pisaną wpływa bezpośredni kontakt dziecka z książką, która wzmaga chęć poznawania oraz rozszyfrowywania przez malca kodu literowego. Dociekaniom dziecięcym dopomagają w istotny sposób zabawy oraz zajęcia organizowane w przedszkolu.
Zdaniem M. Dmochowskiej gotowość do nauki pisania uzależniona jest od umysłowych, motorycznych oraz emocjonalno-społecznych właściwości dziecka.
Pod względem rozwoju intelektualno-motorycznego wyróżnia się:
-spostrzeganie analityczno-reprodukcyjne, umożliwiające dziecku odpoznawanie, porównywanie i odtwarzanie znaków graficznych, z jednoczesnym uwzględnianiem ich cech specyficznych takich jak: położenie elementów składowych, ich kierunek, proporcje wymiarów względem siebie oraz połączenia linii,
- umiejętność przetwarzania obrazu graficznego na obraz ruchu dynamicznego, co związane jest z rozwojem pamięci ruchowej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej,
- odpowiedni stopień orientacji przestrzennej, umożliwiający dziecku odtwarzanie znaków graficznych w określonym miejscu kartki z uwzględnianiem kierunku postępującego od strony lewej do prawej oraz zachowaniem następstwa równoległych linii.
Biorąc pod uwagę dojrzałość fizyczną (motoryczną) wymienić należy:
- koordynację ruchów ramienia, przedramienia, nadgarstka, dłoni oraz palców, która jest niezbędnym czynnikiem w procesie odtwarzania znaków graficznych,
- szybkość odtwarzania (tempo pracy).
Uwzględniając wreszcie emocjonalno-społeczną gotowość do podjęcia nauki pisania wyróżnia się w szczególności:
- wrażliwość na polecenia oraz dążenie do ich jak najlepszego wypełniania,
- wytrwałość w wykonywaniu zadań,
- zdolność samokontroli oraz krytycznej oceny własnej pracy.
Osiągnięcie odpowiedniego poziomu gotowości we wszystkich omówionych sferach jest czynnikiem warunkującym przyszłe efekty w zakresie opanowywania właściwej już umiejętności pisania, którą można analizować w trzech wymiarach: technicznym, semantycznym i krytyczno-twórczym. Wymiar techniczny odnosi się do identyfikacji kodu graficznego i dźwiękowego języka oraz odtwarzania go w czynności manualnej. Wymiar semantyczny to z kolei pisanie ze zrozumieniem, a więc rozpoznawanie znaczeń zawartych w takich konstrukcjach znaków graficznych, jak wyrazy, wypowiedzenia oraz całe teksty. Wymiar krytyczno-twórczy natomiast dotyczy wyboru środków językowych odpowiednich dla wyrażenia myśli autora.
Ta krótka charakterystyka procesu pisania wskazuje, iż odznacza się on bardzo dużym stopniem skomplikowania i złożoności. Przedszkolny proces rozwijania gotowości do nauki pisania koncentruje się jednak tylko na jednym – technicznym - jego aspekcie, który stanowi podstawę dalszego rozwoju tej umiejętności.
Poziom oraz zakres gotowości do nauki pisania u dzieci uzależniony jest od przygotowania wyniesionego z okresu przedszkolnego. Proces ten rozpoczyna się już w grupie dzieci trzyletnich, a następnie kontynuowany jest w kolejnych grupach wiekowych, z uwzględnianiem coraz wyższego stopnia trudności opracowywanych wiadomości oraz kształtowanych umiejętności.
Do nauki pisania przygotowują wszystkie te typy zajęć, zabaw i ćwiczeń, które mają na celu przede wszystkim doskonalenie procesów analizy i syntezy wzrokowej oraz sprawności manualnej. Ponadto wyrabia się u dzieci koordynację wzrokowo-ruchową, spostrzegawczość, orientację w przestrzeni, poczucie kierunku, pamięć i uwagę. W realizacji tych zamierzeń wyjątkową rolę odgrywa działalność plastyczna, techniczna i konstrukcyjna obejmująca między innymi: rysowanie, malowanie, lepienie, wycinanie, wydzieranie, stemplowanie, budowanie z klocków itp. W tego rodzaju zabawach i ćwiczeniach uwzględnia się zarówno twórcze tendencje dzieci, jak i odwzorowywanie, uważane za sprawność szczególnie ważną w późniejszej nauce pisania. W ostatnim etapie poprzedzającym właściwą nauką pisania wprowadza się w przedszkolu specjalne ćwiczenia graficzne polegające na kreśleniu różnych wzorów oraz kształtów literopodobnych, zawierających elementy występujące w literach. Należy jednak przy tym pamiętać, iż wszelkie zabiegi dydaktyczno-wychowawcze podejmowane na poziomie wychowania przedszkolnego nie mają na celu ukształtowania umiejętności pisania, a jedynie ułatwienie dziecku podjęcia nauki w tym zakresie w klasie pierwszej szkoły podstawowej.


Bibliografia:
• Dmochowska M., Zanim dziecko zacznie pisać, WSiP, Warszawa 1979.
• Dudzińska J. (red.), Metodyka wychowania w przedszkolu, cz. III, WSiP, Warszawa 1976.
• Kowalczyk D., Weselińska L., Czytanie i pisanie w przedszkolu, „Wychowanie w Przedszkolu” 1994, nr 7, s. 406.