Komputer jako narzędzie wspomagające procesy dydaktyczne

Coraz częściej w realizacji celów dydaktycznych stosowane są w szkole nowoczesne technologie, powszechne staje się wykorzystanie komputera na różnych przedmiotach nauczania. Komputery, wraz ze stosownym oprogramowaniem, mogą być pomocne w realizacji szeregu zadań, jak: budzenie zainteresowań poznawczych, rozwój zdolności twórczych, uatrakcyjnianie lekcji, czy też takich przedsięwzięć jak np.: edycja prasy uczniowskiej, rejestracja i przetwarzanie zapisu dźwiękowego komponowanej przez uczniów muzyki, przygotowanie wystaw szkolnych, nawiązywanie kontaktów i bezpośrednia komunikacja między uczniami z odległych miejsc (poczta elektroniczna).
W literaturze pedagogicznej można spotkać różne podziały zakresów edukacyjnych zastosowań komputerów. Jednym z nich jest podział, który wyodrębnia trzy etapy, w których komputer okazuje się narzędziem użytecznym:
• projektowania i przygotowania kształcenia
• realizacji procesu kształcenia
• procesu uczenia się w ramach zorganizowanych zajęć dydaktycznych i nauki własnej (także poza formami zinstytucjonalizowanymi).
W procesie dydaktycznym komputer spełnia następujące funkcje:
• aktywizująco – motywacyjną - jeśli wyzwala wszechstronną aktywność uczniów i pobudza ich zainteresowania;
• poznawczo – twórczą - jeśli służy jako źródło wiedzy tym bardziej cenne, o ile uczeń korzysta z niego rozwiązując napotykane sytuacje problemowe;
• ćwiczeniową – jeśli zadania wykonywane samodzielnie przez uczniów służą utrwalaniu wcześniej poznanych wiadomości i umiejętności;
• kontrolną – jeśli podczas pracy z komputerem uczniowie poddawani są kontroli (także samokontroli) bieżącej i końcowej w celu nie dopuszczenia do powstania zaległości i błędów; komputer ułatwia przeprowadzenie testów dydaktycznych; gromadzi w pamięci zadania tekstowe i po określeniu przez nauczyciela warunków kontroli wybiera odpowiednią liczbę i poziom zadań, a po ich wykonaniu sprawdza i opracowuje wyniki testu;
• wychowawczą – jeśli stwarza dobre warunki oddziaływania na osobowość ucznia;
• terapeutyczną – jeśli umożliwia usuwanie zaburzeń rozwojowych.
Jednym z podstawowych celów nauczania wspomaganego komputerowo jest wspieranie takich działań uczącego się, które prowadzą do stymulowania twórczego myślenia oraz samodzielnego wykorzystania komputerów w przyszłości. W komputerowym wspomaganiu kształcenia wyróżnia się : cele ostateczne, pośrednie i zadania.
Cele ostateczne można ująć następująco:
1. Rozwijanie umiejętności korzystania z powszechnie występujących komputerów od pierwszych dni edukacji w sposób gwarantujący humanistyczny rozwój, czyli :
• ukształtowanie umiejętności zastosowania komputerów do wsparcia myślenia twórczego,
• postrzeganie pracy z komputerem poprzez pryzmat wartości ogólnoludzkich.
2. Przygotowanie do:
• współuczestnictwa w odbiorze wiedzy ujmowanej systemowo,
• samodzielnego zdobywania wiedzy z sieci komputerowych,
• interdyscyplinarnego rozwiązywania problemów.
3. Kształtowanie szeroko rozumianej kultury informatycznej.
4. Uchwycenie elementarnych struktur wiedzy.
5. Zapewnienie motywacji do samokształcenia.
Wśród celów pośrednich można wyróżnić:
1. Wytworzenie umiejętności obserwowania różnych sytuacji w szerszym kontekście.
2. Precyzowanie problemów w sposób zapewniający ich rozwiązanie z pomocą techniki komputerowej.
3. Wyrobienie u uczącego się przekonania, że platforma sprzętowa i oprogramowanie muszą być traktowane łącznie.
4. Orientacja w tendencjach rozwojowych sprzętu i oprogramowania.
5. Samokształcenie w zakresie nowych zastosowań technologii komputerowej.
Wyróżnia się następujące cele zadaniowe:
1. Biegłość w posługiwaniu się klawiaturą, myszą i innymi urządzeniami zewnętrznymi.
2. Wytworzenie nawyków właściwego obchodzenia się ze zbiorami danych.
3. Opanowanie podstawowych terminów i pojęć informatyki w zakresie dotyczącym zwykłego użytkownika.
4. Umiejętność doboru właściwych narzędzi informatyki do rozwiązywania określonych problemów.
5. Umiejętność wyszukiwania wiadomości przydatnych przy ocenianiu wartości programowych.
6. Wyrabianie samodzielności przy pracy z nowymi programami.
Prawidłowo skonstruowany program edukacyjny powinien mieć charakter uniwersalny, czyli nie powinien służyć do realizacji tylko jednego tematu lekcji lub jednego przedmiotu, lecz obejmować swoim zasięgiem różne przedmioty; tylko w szczególnych przypadkach może być narzędziem specjalistycznym. Powinien uwzględniać aspekty psychologiczne, dydaktyczne i techniczne. Nowoczesny program edukacyjny powinien charakteryzować się następującymi cechami:
• łączyć cechy zabawy i wartościowego materiału dydaktycznego,
• uczyć logicznego i twórczego myślenia,
• wykorzystywać wyobrażenia znane już użytkownikowi,
• uczyć kojarzenia wspólnych cech elementów programu,
• uczyć planowania przyszłych posunięć ucznia,
• wyrabiać poczucie estetyki,
• stwarzać bodźce do rywalizacji pomiędzy nim a uczniem,
• ćwiczyć koordynację wzrokowo – ruchową,
• dostarczać dzieciom znakomitej zabawy w czasie uczenia się,
• wynagradzać dziecko za dobre rozwiązanie, krótką melodyjką lub miłym efektem dźwiękowym,
• powinien być prosty w obsłudze,
• w każdej chwili powinno się mieć możliwość przerwania pracy z programem.
Program powinien pobudzać uczniów do aktywności i prób samodzielnego rozwiązywania problemów. Powinien być także elastyczny w użytkowaniu, czyli nie powinien narzucać szczegółowej metodyki wykorzystania go na lekcji.


Do korzyści płynących z zastosowania komputera w procesie nauczania należą:
• uatrakcyjnianie lekcji,
• wspomaganie rozwoju osobowości,
• rozwijanie myślenia twórczego,
• uzyskiwanie lepszych wyników nauczania – uczenia się,
• diagnozowanie zaburzeń rozwojowych.
Natomiast nie kontrolowana przez dorosłych praca z komputerem może stać się źródłem nerwic, lęków czy negatywnych postaw, ponieważ nie daje możliwości ciągłego, żywego, dwustronnego kontaktu między dorosłym, a dzieckiem. Nauczyciel powinien więc uzmysłowić uczniom, że niewłaściwie eksploatowany komputer może:
• ograniczać aktywność fizyczną, sprzyjać bezruchowi, zaburzeniom pracy układu oddechowego oraz krążenia,
• przyczyniać się do pogorszenia wzroku,
• sprzyjać rozleniwieniu intelektualnemu,
• być powodem zmęczenia psychicznego,
• sprzyjać agresywnym zachowaniom i zobojętnieniu na obraz przemocy.
Komputer jako środek dydaktyczny spełnia następujące funkcje:
• aktywizująco - motywującą, wyzwala wszechstronną aktywność uczniów i pobudza ich zainteresowania,
• poznawczo - twórczą, służy jako źródło wiedzy,
• ćwiczeniową, zadania wykonywane samodzielnie przez ucznia służą utrwaleniu wcześniej poznanych wiadomości i umiejętności,
• kontrolną, komputer ułatwia przeprowadzanie testów dydaktycznych, gromadzi w pamięci zadania testowe i po określeniu warunków kontroli wybiera się odpowiednią liczbę i poziom zadań, a po ich wykonaniu sprawdza i opracowuje wynik testu,
• wychowawczą, oddziaływuje na osobowość uczniów,
• terapeutyczną, umożliwia usuwanie zaburzeń rozwojowych (zajęcia korekcyjno-kompensacyjne).
• Komputer jako środek dydaktyczny cieszy się nie słabnącym zainteresowaniem mimo wielokrotnego i systematycznego stosowania na lekcjach. Taka forma nauczania wciąga dzieci, wpływa korzystnie na trwałość wiedzy, przyspiesza zapamiętywanie poznanych lub utrwalanych wiadomości i umiejętności prowadzi do efektywności nauczania.
Do podstawowych zalet nauczania wspomaganego komputerowo należą:
- indywidualizacja nauczania,
ˇ utrwalanie zapamiętywania,
ˇ rozwijanie myślenia twórczego,
ˇ uzyskanie lepszych wyników nauczania,
ˇ diagnozowanie i terapia zaburzeń rozwojowych,
ˇ wspomaganie rozwoju osobowości,
ˇ uatrakcyjnianie lekcji,
ˇ oswojenie z komputerem,
ˇ stymulacja motywacji uczenia się.
Na podkreślenie zasługuje fakt, że praca z komputerem angażuje dzieci, które zwykle osiągają słabsze wyniki w nauce. W trakcie niej się ośmielają, nabierają wiary we własne siły i chętnie uczestniczą w lekcji. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu indywidualizacji nauczania tempa, czasu pracy i stopnia wykonywanych ćwiczeń. Dzięki temu każde dziecko może odnieść sukces.
Techniki multimedialne łącza wiele sposobów prezentowania informacji, czyli tekstu, grafiki, dźwięku, animacji i filmów wideo. Główną cechą multimediów jest nie tylko to, że nadają informacjom atrakcyjną i urozmaiconą formę, ale również czynią atrakcyjnym sam proces uczenia się. Pobudzają także aktywność uczniów w czasie lekcji. Przemyślne wykorzystanie komputera w procesie nauczania stwarza nauczycielowi szansę wprowadzenia jakościowych zmian w realizacji ogólnych celów kształcenia. Komputer prawidłowo stosowany w praktyce szkolnej może usprawnić proces uczenia się i umożliwić uzyskanie lepszych wyników nauczania. Dostarcza uczniom bodźców oddziałujących na ich zmysły, ułatwia poznanie rzeczywistości i praw nią rządzących, służy opanowaniu różnego rodzaju umiejętności.

W pracy wykorzystałem cytaty z następujących publikacji:

W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, str.305
M.S. Szymański, Proces kształcenia – podejście systemowe. Przewodni dla nauczycieli, str. 70
Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, str.110
J. Półturzycki, E.A. Wesołowska, Nie tylko szkoła, str. 62
W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, str.324
Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, str.111
W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, str. 325-326
W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, str. 327
W. Skrzydlewski, Technologia kształcenia. Przetwarzanie informacji. Komunikowanie.
Komputer jako środek dydaktyczny Komputer w szkole 1998, nr 3, Warszawa
. Juszczyk St., Gruba P. Elementy informatyki dla pedagogów