Opis i analiza problemu dziecka z niedosłuchem i niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym oraz dużą absencją

Opis i analiza problemu dziecka z niedosłuchem i niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym oraz dużą absencją

1. Identyfikacja problemu
Problem dotyczy:
- utrudnionej możliwości nabywania umiejętności komunikacyjnych dziewczynki
- wysokiej absencji
- funkcjonowania dziewczynki w grupie wychowawczej
Wiktoria – dziewczynka lat 12,5 z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i obustronnym głębokim niedosłuchem. Dziewczynka ma wszczepiony implant, jednak nie potrafi z niego korzystać. Do naszego Ośrodka została przyjęta
we wrześniu 2010 r. Wychowanką mojej grupy internackiej jest od trzech lat.
Wiktoria ma dwójkę młodszego rodzeństwa. Oboje rodzice oraz rodzeństwo słyszą, nie posługują się językiem migowym ani żadną inną modalnością dostępną dla dziewczynki. Jest zadbana, czysta, natomiast często opuszcza zajęcia, ze względu na dużą podatność
na choroby, jak wynika z relacji matki. Pretekstem do opuszczania zajęć bywa nawet lekkie przeziębienie, ale także planowana wycieczka, ze względu na obawę, że dziewczynka może się przeziębić. Z powodu trudności z dowożeniem Wiktorii do Ośrodka traci ona cały tydzień nauki, nawet jeśli planowana jest jednodniowa wizyta u lekarza.
Objawy wskazujące na problem:
- trudności w nabyciu umiejętności posługiwania się językiem migowym czy Makaton
- trudności w nawiązaniu relacji z koleżankami z grupy wychowawczej, z powodu bardzo ograniczonej możliwości komunikowania się z otoczeniem
- wysoka absencja dziewczynki
- napady złości, z powodu niemożności wyrażenia swoich potrzeb
Z dostarczonej do Ośrodka dokumentacji wynika, że Wiktoria w roku 2009 uzyskała orzeczenie stwierdzające niepełnosprawność intelektualną w stopniu lekkim oraz niedosłuch zmysłowo-nerwowy (dziecko niesłyszące). W październiku 2010 roku w wyniku powtórnej diagnozy wystawiono orzeczenie zmieniające stopnień niepełnosprawności na umiarkowany, czyli nastąpił regres.
Obustronny niedosłuch zmysłowo-nerwowy jest stanem po zabiegu wodogłowia wewnętrznego wrodzonego oraz stanem po zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych a także cytomegalii wrodzonej. U dziewczynki zdiagnozowano również wadę miedniczki nerkowej i moczowodu. Diagnoza pedagogiczna w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej wykazała m.in. że dziewczynka ma duże trudności z wykonywaniem zadań wymagających myślenia indukcyjnego – dostrzegania zależności logicznych, rozpoznawania relacji między obiektami. Ma też trudności z porównywaniem liczebności zbiorów.
Wiktoria chętnie podejmuje zabawy z innymi dziećmi, natomiast nie wszystkie zabawy rozumie, zwłaszcza oparte na słowie i kojarzeniu pewnych zależności. Nie lubi się podporządkowywać, jest osobą dominującą. Preferuje aktywności zabawowe – lalki, klocki, piłka. Lubi układać puzzle i mozaiki. Ma problem z koncentracją uwagi, wymaga stałej obecności i zachęty nauczyciela przy wykonywaniu zadań.
Badaniem pedagogicznym oraz na podstawie obserwacji wynika, że dziewczynka nosi aparat słuchowy, natomiast prawie z niego nie korzysta w procesie odbioru i opanowywaniu mowy, a w związku z tym – w procesie uczenia. Widać jedynie reakcję na bardzo silne dźwięki, jak na przykład dzwonek szkolny. Wiktoria wydaje nieartykułowane dźwięki, których nie kontroluje. Porozumiewa się używając niewielu znaków migowych, migów oraz gestów naturalnych. Od roku szkolnego 2012/13 wdrażana jest do posługiwania się znakami z systemu komunikacji pozawerbalnej PECS.
Dziewczynka nie pisze i nie czyta. Potrafi wskazać etykietę ze swoim imieniem. Odwzorowuje kilka liter drukowanych. Nie rozumie związków przyczynowo-skutkowych nawet w 3-elementowej historyjce obrazkowej.
Wiktoria jest samodzielna przy wykonywaniu czynności samoobsługowych, takich jak ubieranie się, mycie, ścielenie łóżka, jednak wykonuje wszystko bardzo powoli.

2. Geneza i dynamika zjawiska
Regres, tzn. obniżenie stopnia upośledzenia względem poprzedniej diagnozy, może mieć przyczynę w brakach w umiejętności komunikacji, która jest jednym z ważniejszych czynników w procesie uczenia się.
Nasz Ośrodek nie jest placówką specjalizującą się w pracy z osobami z niedosłuchem, dlatego nasze możliwości pomocy dziewczynce są ograniczone. Nie ma ona możliwości posługiwania się językiem migowym z innymi dziećmi czy nauczycielami, jak ma to miejsce w placówkach specjalizujących się w pracy z osobami niesłyszącymi czy z niedosłuchem.
Kiedy Wiktoria rozpoczęła naukę w naszym Ośrodku, podjęte zostały próby uczenia jej języka migowego lub gestów Makaton. Jednak z obserwacji wynikało, że nauka gestów i migów przychodzi dziewczynce z wielkim trudem. Nauczyła się zaledwie kilku migów tj.: dzień dobry, do widzenia, jeść, pić, dobrze, ładnie, toaleta, dom, komputer, mama, tata, samochód. Dlatego też w roku szkolnym 2011/12 po wspólnej konsultacji z wszystkimi specjalistami pracującymi z Wiktorią i po rozmowie z matką, postanowiono wprowadzić wychowance komunikację alternatywną obrazkową PECS.
Kolejny problem stanowi duża absencja dziewczynki, spowodowana jej skłonnością do częstych chorób, ale także nadopiekuńczością matki, a także z powodu trudności dowożenia dziewczynki do Ośrodka. Jeśli zaplanowana jest wizyta jednodniowa u lekarza, Wiktoria traci cały tydzień nauki.
Podczas spotkań matki z zespołem specjalistów pracujących z Wiktorią wielokrotnie sugerowano przeniesienie wychowanki do ośrodka specjalizującego się w pomocy dzieciom z niedosłuchem lub głuchych. się Placówka taka prawdopodobnie dałaby dziewczynce większe możliwości nauki i rozwoju. Jednak ze względu na dużą chorowitość dziewczynki matka nie wyraża na to zgody, gdyż najbliższa tego typu placówka jest bardzo oddalona od miejsca zamieszkania.

Znaczenie problemu
Nabywanie przez Wiktorię umiejętności komunikacyjnych jest bardzo istotny w procesie jej rozwoju, zarówno intelektualnego jak i społecznego. Umożliwia bowiem budowanie więzi z otoczeniem, rozumienie otaczającego ją świata oraz nabywanie nowych umiejętności
i wiadomości.
Duża absencja dziewczynki zmniejsza możliwości adaptacji do grupy wychowawczej, ale także znacznie zmniejsza możliwości uczenia się nowych umiejętności, w tym także komunikacyjnych. W domu Wiktoria nie kontynuuje pracy nad nauczaniem alternatywnych sposobów porozumiewania się, co spowalnia proces uczenia.
Funkcjonowanie Wiktorii w grupie wychowawczej uzależnione jest przede wszystkim
od czynników wyżej wymienionych, czyli nabywania umiejętności komunikowania się
oraz zminimalizowania absencji.
Występujące napady złości, czy agresji wywołane są niemożnością wyrażenia swoich potrzeb, ale także brakiem konsekwencji i stanowczości w postępowaniu z dziewczynką
w domu rodzinnym.

3. Prognoza
Prognoza negatywna
W przypadku nie podjęcia jakichkolwiek oddziaływań przeze mnie oraz innych nauczycieli pracujących z Wiktorią, jej umiejętności komunikacyjne byłyby minimalne. Co za tym idzie dziewczynka nie miałaby możliwości rozwijania swoich zainteresowań, wyrażania potrzeb, nawiązywania relacji z otoczeniem, uczenia się nowych treści, wyrażania swojej opinii. Spowodowałoby to wzrost frustracji, złość i agresję z powodu izolacji, niezrozumienia przez otoczenie.
Prognoza pozytywna
Zakładają, że oddziaływania przyniosą pożądany skutek, to zwiększą możliwości komunikacyjne Wiktorii, a co za tym idzie nawiąże ona lepsze relacje z dziećmi ze swojego otocznia, integracja z grupą koleżanek z grupy wychowawczej będzie znacznie lepsza. Zwiększy także się jej możliwość realizowania swoich potrzeb, rozwijania zainteresowań, poszerzania wiedzy, wyrażania swoich spostrzeżeń i opinii.
Napady frustracji i złości zmniejszą się lub zupełnie ustąpią, ponieważ możliwości porozumiewania się z otoczeniem będą znacznie większe.
Dziewczynka będzie mogła rozwijać się zarówno intelektualnie jak i społecznie.

4. Propozycje rozwiązań
Po konsultacji z innymi specjalistami pracującymi z Wiktorią oraz rodzicami opracowałam cele i zadania do wykonania:
Komunikacja:
- poszerzanie zasobu znanych migów
- wprowadzenie książki do komunikacji obrazkowej PECS oraz rozwijanie umiejętności korzystania z niej
- stwarzanie sytuacji wymagających posługiwania się migami lub książką do komunikacji obrazkowej
- wprowadzenie dla dziewczynki obrazkowego planu dnia i tygodnia
- stwarzanie wielu okazji do wyboru preferowanej aktywności poprzez komunikowanie się za pomocą książki PECS
- zaangażowanie wszystkich osób pracujących z Wiktorią do zachęcania jej do korzystania z książki do komunikacji
Włączenie rodziców do działań terapeutyczno-wychowawczych:
- rozmowy z rodzicami Wiktorii na temat alternatywnych sposobów komunikowania się
- nagranie i przekazanie rodzicom filmów pokazujących, w jaki sposób posługiwać się książka do komunikacji
- nauczenie rodziców podstawowych migów, z których korzysta dziewczynka
- rozmowy z rodzicami na temat konieczności zmniejszenia absencji dziewczynki
Integracja z grupą
- organizowanie zajęć, dzięki którym dziewczynka może realizować i rozwijać swoje zainteresowania np. zajęcia ceramiczne, komputerowe
- włączanie Wiktorii do zabaw organizowanych przez inne wychowanki
- nauka pozostałych wychowanek podstawowych migów oraz jak należy posługiwać się Wiktorii książką do komunikacji

5. Wdrażanie oddziaływań
Przy współpracy innych pracowników placówki oraz opiekunami wdrożyłam następujące działania:
- aranżowanie odpowiednio środowiska wychowawczego poprzez angażowanie pozostałych wychowanek w proces pogłębiania umiejętności komunikacyjnych Wiktorii oraz włączanie jej do życia grupy
- poszerzanie umiejętności komunikacyjnych Wiktorii poprzez zwiększenie ilości migów jakimi może się posługiwać oraz wprowadzanie kolejnych etapów w nauce komunikacji obrazkowej PECS
- dbałość o to, aby komunikacja była jak najbardziej funkcjonalna, czyli wykorzystywana spontanicznie w naturalnych sytuacjach społecznych i edukacyjnych
- zaangażowanie w proces nauki komunikacji jak największej ilości osób mających kontakt z dziewczynką, a zwłaszcza rodziców
- zorganizowanie spotkania z rodzicami, wychowawcą oraz pedagogiem szkolnym, aby przedyskutować problem częstych absencji oraz wypracować wspólnie rozwiązania tego problemu

6. Efekty oddziaływań
Po ponad trzech latach oddziaływań pojawiły się pozytywne zmiany w zachowaniu uczennicy. Dziewczynka korzysta z książki do komunikacji, planów dnia i tygodnia oraz znanych sobie migów. Chętnie wyraża swoje potrzeby oraz spostrzeżenia przy użyciu książki do komunikacji PECS.
Znacznie częściej włącza się do zabaw oraz innych czynności wykonywanych przez pozostałe wychowanki grupy. Jest przez nie lubiana i akceptowana.
Napady złości i agresji pojawiają się bardzo rzadko, gdyż dziewczynka ma większą możliwość wyrażania swoich potrzeb. Dzięki planom dnia i tygodnia wie co ją czeka w ciągu dnia i ile jeszcze dni zostało do powrotu do domu na sobotę i niedzielę.
Niestety mimo interwencji, ilość opuszczanych dni zmniejszyła się w niewielkim stopniu. Także korzystanie z książki do komunikacji w domu praktycznie nie ma miejsca.
Rodzice wykorzystują w domu zaledwie parę migów w porozumiewaniu się z Wiktorią.

Opracowała: Agnieszka Juchnicka