Wychowawca - praca nad sobą

Statutowym zadaniem szkoły jest wspierać wychowanie dzieci i młodzieży. Bycie wychowawcą oznacza więc podobnie wspieranie rozwoju postawy obywatelskiej, patriotycznej, społecznej wychowanków, a szkolne mury niewiele tu zmieniają. Wychowawca podczas wypoczynku odpowiedzialny jest za grupę podopiecznych tak, jak nauczyciel na terenie szkoły, z tą tylko różnicą, że jego odpowiedzialność trwa często 24 godziny w ciągu doby.
Bardzo wiele można by powiedzieć, czy napisać na temat pracy nad wychowankami, nad jej celami i nad metodami ich osiągania. Wiele można by rzec na temat problemów związanych z procesem wychowawczym, chociażby problemów cywilizacyjnych z jakimi na co dzień mamy styczność.
Czy jednak proces rozwojowy jest procesem jednokierunkowym? Czy rozwój i ewaluacja dotyczą tylko jednej ze stron? Czy może raczej nauczyciel lub wychowawca również podlega tym procesom?
Praktyka pokazuje, iż nauczyciel czy wychowawca uczą się przez cały okres pracy, a ich wiedza i umiejętności zwiększają się głównie nie poprzez liczbę odbytych kursów i szkoleń, ale poprzez poznawanie indywidualnych postaw i charakterów podopiecznych, poprzez ilość zagadnień i problemów do rozwiązania, poprzez każdy odrębny „przypadek”.
„Wczuj się nauczycielu w wiedzę ucznia, jego nawyki i możliwości myślowe oraz ograniczenia podyktowane kulturą, a następnie pokieruj nim tak, by świadomie, z wolą naprawy zdobywał je, rozwijał, doskonalił, czyli uczył się, jak się uczyć.” (Robert Fisher, “Uczymy jak się uczyć”).

Zadaniem nauczyciela czy wychowawcy jest stworzenie atmosfery w której wychowankowie mogą przedstawiać swoje oczekiwania i poznawać się wzajemnie, utrzymywanie poczucia zrozumienia i bezpieczeństwa, stwarzanie wzajemnych więzi i pozytywnych relacji oraz ustalanie norm. Cechować go więc powinno kilka przymiotów, nad którymi musi on bezustannie pracować: dostarczanie pozytywnych wzorców zachowań, zainteresowanie wychowankami i ich potrzebami, poczucie odpowiedzialności, mocny system wartości, stabilność emocjonalna oraz umiejętność krytycznego spojrzenia na samego siebie.
Wychowawca musi nauczyć się zadawania pytań aby wychowanek mógł uczyć się udzielania wartościowych odpowiedzi. Wychowawca musi nauczyć się przekazywania informacji, aby wzbudzić ciekawość wychowanków. Wychowawca musi opanować sztukę efektywnego planowania, począwszy od określenia problemu, poprzez opracowanie strategii, aż po kontrolę wyników – tak, aby nauczyć planowania swoich wychowanków (np. planowanie czasu).
Wychowawca nie może być mówcą; wychowawca musi nauczyć się dialogu, aby skutecznie nauczyć dialogu i kompromisu swoich wychowanków; w tym celu powinien mówić językiem właściwym dla danej grupy wiekowej. Czasami wychowawca musi umieć wcielić się w rolę słuchacza.
Aby wykształcić w wychowankach umiejętność logicznego i twórczego myślenia a także ekspresji, wychowawca powinien nakłonić ich do tworzenia i badania różnych możliwości. Wychowawca musi wypracować w sobie dar przekonywania; cokolwiek mówi, musi to mówić z zapałem, aby być wiarygodnym. Wychowawca musi nauczyć się jasnego określania celu, dbania o dobry nastrój wychowanków, bycia dla nich wzorem i oparciem, dotrzymywania obietnic.
Wychowawca musi nauczyć się wcielać w rolę nauczyciela i psychologa ; utrzymywać własną motywację do pracy na wysokim poziomie. Wychowawca musi wykształcić w sobie także umiejętność przyznawania się do błędów, okazywania, że nie jest nieomylny.
Wychowawca musi również nauczyć się kontrolowania własnego poziomu stresu oraz emocji, co również bywa bardzo trudne, gdyż każdy z nas jest tylko człowiekiem i oddzielenie poszczególnych płaszczyzn życia od siebie murem bywa bardzo trudne.
Wychowawcę cechować musi również znajomość aktualnych przepisów prawnych, nie tylko tych bezpośrednio regulujących sposób jego pracy, ale tych związanych z procesem wychowania nieletnich.
Proces edukacji i ewaluacji wychowawcy, jego poszukiwanie nowych, twórczych metod pracy, znajomość wielu ćwiczeń, wykształcanie umiejętności docierania do wychowanków w drodze spoglądania z ich indywidualnego punktu widzenia, modyfikacja metod nauczania są procesem długotrwałym, a nawet bezustannym, podobnie jak praca nad charakterem.