Program autorski "W Krainie Wygasłych Wulkanów" rozwijający wiedzę o kulturze, historii i tradycjach własnego regionu

PROGRAM AUTORSKI „W KRAINIE WYGASŁYCH WULKANÓW”
ROZWIJAJĄCY WIEDZĘ O KULTURZE, HISTORII I TRADYCJACH WŁASNEGO REGIONU

DLA UCZNIÓW Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM
W STOPNIU UMIARKOWANYM LUB ZNACZNYM SZKOŁY PRZYSPOSABIAJĄCEJ DO PRACY ORAZ GIMNAZJUM
W OŚRODKU SZKOLNO -WYCHOWAWCZYM W ZŁOTORYI

Opracowała:
Maria Goda


Spis treści:
I. Wprowadzenie.
II. Charakterystyka programu.
III. Cele kształcenia i wychowania
IV. Treści kształcenia
V. Metody i formy realizacji.
VI. Przewidywane osiągnięcia uczniów.
VII. Ewaluacja programu.
VIII. Literatura do programu.


I. WPROWADZENIE

„Kraina Wygasłych Wulkanów” - tak zwykło się nazywać tereny Gór i Pogórza Kaczawskiego, które zamieszkujemy. To wyjątkowy teren pod względem ilości zabytków oraz miejsc przepełnionych magią i tajemnicą. To także przyroda, która wzbogaca ten region. Przepiękne widoki i krajobrazy z sylwetkami uśpionych wulkanów. Bogata i barwna historia regionu jest doskonałym miejscem do zdobywania wszechstronnej wiedzy przez uczniów.
Odkrywanie śladów wulkanizmu, poszukiwanie skał i minerałów o wszystkich kolorach tęczy, różnej budowie i pochodzeniu, zwłaszcza agatów i złota, dostarcza każdemu niezapomnianych wrażeń.

Program został opracowany na potrzeby edukacyjne uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym szkoły przysposabiającej do pracy oraz gimnazjum. Jednym z wielu zadań szkoły jest przybliżenie tradycji i obyczajów lokalnych, narodowych, rozbudzanie poczucia przynależności do społeczności lokalnej, regionu i kraju. Takim sposobem wspomagającym wszechstronny rozwój ucznia, postawy ciekawości poznawania kultury własnego regionu, świata, przyrody z ukierunkowaniem na ochronę środowiska są cykliczne zajęcia zapraszające do odkrywania tajemnic Krainy Wygasłych Wulkanów.

II. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU

Założeniem tego programu jest poznanie przez dzieci i młodzież własnego dziedzictwa kulturowego, które powinno odbywać się na każdym etapie edukacji poprzez formy i metody pracy dostosowane do rozwoju psychofizycznego i intelektualnego we współpracy ze środowiskiem.
Przedstawiony program ma pomóc uczniom w zdobyciu wiedzy historycznej oraz poznania zjawisk przyrodniczych i procesów geologicznych kaczawskiej krainy. Pokaże najstarsze tradycje oraz obyczaje związane ze średniowiecznym górnictwem i osadnictwem. Dostarczy również ciekawych informacji o dziejach Złotoryi.
Program dostosowany jest do możliwości uczniów. Nie określa liczby godzin, gdyż realizacja poszczególnych zagadnień może zostać w zależności od potrzeb i możliwości, wydłużona lub skrócona. Nie wszystkie treści programu muszą być realizowane w jednym roku szkolnym. Dopuszcza się możliwość ich wyboru i przesunięć dostosowując je do zainteresowań uczniów. Ze względu na układ treści oraz możliwość ich modyfikacji, zajęcia będą miały charakter cyklicznych spotkań, integrujących jednocześnie uczniów z różnych klas oraz zajęć systemem klasowo - lekcyjnym.
Program zakłada powiązanie treści regionalnych z edukacją plastyczną, działaniami kulinarnymi i doświadczeniami. Ta forma aktywności powinna wspomagać i uatrakcyjniać przyswajanie często trudnych dla ucznia zagadnień regionalnych.
Myślą przewodnią programu jest poszerzenie wiedzy o Górach i Pogórzu Kaczawskim, w tym wiedzy o rodzinnym mieście i jego historii. Dlatego zakłada on działania terenowe, spacery i wycieczki, rajdy oglądanie wystaw zbiorów archiwalnych i eksponatów muzealnych, prezentacje multimedialne, lekcje regionalne. W tym celu niezbędne jest nawiązanie współpracy z przedstawicielami Towarzystwa Miłośników Ziemi Złotoryjskiej, pracownikami Centrum Informacji Turystycznej w Złotoryi, Muzeum Złota.

III. CELE KRZTAŁCENIA I WYCHOWANIA

Głównym celem opracowanego programu jest ukształtowanie w uczniach świadomości bycia obywatelem, który zna swój region, jest dumny ze swojej kaczawskiej krainy. Jednocześnie wzmacnia więzi ze środowiskiem lokalnym, regionem, rozwija swoją tożsamość regionalną, odnajdując źródła wartości w polskim dziedzictwie kulturowym.

Edukacja ma na celu:
 poznanie przez uczniów własnego dziedzictwa kultury,
 rozwijanie postaw patriotycznych związanych z tożsamością kultury regionalnej,
 możliwość poznania przez uczniów zjawisk wulkanicznych na Ziemi oraz pozytywnych i negatywnych skutków erupcji wulkanicznej,
 zapoznanie z warunkami przyrodniczo - geograficznymi kaczawskiej krainy,
 uwrażliwienie na piękno różnorodnych zjawisk przyrodniczych,
 kształtowanie postawy otwartości wobec świata,
 rozwijanie wiedzy o regionie - mieście, najbliższej okolicy, gminie, powiecie,
 kształtowanie ciekawości poznawczej,
 rozbudzanie zainteresowań rodzinnym miastem, jego przeszłością i teraźniejszością,
 wzbudzanie potrzeby uczestnictwa w życiu kulturalnym miasta i najbliższego regionu,
 budzenie szacunku wobec tradycji,
 wyrabianie nawyku korzystania z różnych źródeł informacji,
 ukazanie roli wycieczki, jako źródła zdobywania wiedzy
o regionie.

IV. TRESCI KSZTAŁCENIA

1.Tajemnica powstania Gór i Pogórza Kaczawskiego:
• zjawiska wulkaniczne na Ziemi, powstawanie, wybuchy,
• pozytywne i negatywne skutki erupcji wulkanicznej,
• miejsca występowania wulkanów na Pogórzu Kaczawskim,
• zjawiska przyrodnicze i procesy geologiczne,
• atrakcje wulkaniczne w Krainie Wygasłych Wulkanów,
• ślady wulkanizmu - skały i minerały pochodzenia wulkanicznego,
• legendy związane z miejscami występowania najsłynniejszych polskich wulkanów - „diabelskie ślady”.

2. Miejsca pełne historii i tajemnic - zabytki Dolnego Śląska.
• wybrane elementy historii regionu związane z Piastami Śląskimi oraz z Księstwem Świdnicko - Jaworskim; ważne postacie historyczne - Książę Bolko, Henryk Brodaty,
• pałace i dwory - ich położenie, herby szlacheckie: zamek w Grodźcu, Bolkowie, Świnach, pałac w Sokołowcu, ruiny zamku w Lipie,
• historia, architektura, sekrety, legendy, turnieje rycerskie zamku Grodziec osadzonym na powulkanicznym wzgórzu,
• kościoły i kapliczki - dziedzictwo architektury sakralnej (najcenniejsze obiekty):
- kościół Pokoju w Jaworze,
- zespół poklasztorny oo. Bernardynów - obecnie Muzeum Regionalne oraz Galeria Śląskiej Sztuki Sakralnej,
- kościół św. Jana Chrzciciela i św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Świerzawie,
- kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny, kościół pw. św. Jadwigi, kościół św. Mikołaja w Złotoryi,
- kościół Matki Boskiej Anielskiej w Nowej Wsi Grodziskiej,
- kościół św. Piotra i Pawła w Lubiechowej,
- kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Wojcieszowie Dolnym,
- Szlak Kapliczek w Dobkowie,
- rzeźby św. Jana Nepomucena.

3. Krajobrazy uśpionych wulkanów, wzgórza i doliny, tajemnicze ścieżki, lasy, czyli przyroda.
• fauna i flora Pogórza Kaczawskiego,
• rzadkie rośliny i zwierzęta objęte ochroną,
• rezerwat przyrody „Ostrzyca Proboszczowicka”,
• góra Wielisławka - Organy Wielisawskie (pomnik przyrody)
• ścieżka edukacyjna „Wokół Wielisławki”,
• wzgórze Czartowska Skała,
• rezerwat „Wilcza Góra”,
• Krucze Skały - pomnik przyrody nieożywionej oraz „Skalne Źródło”,
• rezerwat przyrody „Góra Miłek”,
• rezerwat przyrody „Wąwóz Myśliborski” w Parku
• Krajobrazowym Chełmy,
• rezerwat przyrody „Buczyna Storczykowa”

4. Nasze prawdziwe skarby - złoto, miedź, minerały.
• historia górnictwa i wydobycia złota w Złotoryi i okolicy,
- Muzeum Złota w Złotoryi
- Kopalnia Złota „Aurelia”
• kultywowanie tradycji górniczych i hutniczych regionu,
• najstarsze tradycje i obyczaje związane ze średniowiecznym górnictwem i osadnictwem,
- Skansen Górniczo - Hutniczy w Leszczynie / dawny ośrodek górnictwa miedziowego, piece wapiennicze,
- ścieżka dydaktyczna „Synklina Leszczyny”
- „Dymarki Kaczawskie”- kultywowanie tradycji górniczych i hutniczych regionu.

5. Ścieżki i szlaki turystyczne (położone najbliżej Złotoryi), aby
wiedzieć którędy pójść, by zobaczyć jak najwięcej...
• Szlak Wygasłych Wulkanów - oznaczony kolorem żółtym, łączący większość wzgórz wulkanicznych na Pogórzu Kaczawskim,
• Szlak Zamków Piastowskich - oznaczony kolorem zielonym, prowadzi od Grodźca do Grodna, łącząc średniowieczne budowle i warowne ruiny Sudetów Środkowych i Zachodnich,
• Szlak Kopaczy - oznaczony kolorem niebieskim, rozpoczynający się w Leszczynie obejmuje swoim przebiegiem dawną działalność górniczą, związaną z rudami miedzi i żelaza,
• Ścieszka przyrodniczo - kulturalna „ Synklina Leszczyny”
- kwitnące niegdyś górnictwo i hutnictwo,
- unikalne gatunki roślin,
- malownicze krajobrazy,
• Ścieżka św. Jadwigi - rozpoczyna się przy kościele św. Jadwigi,
a kończy na wzgórzu zamkowym w Rokitnicy,
- na trasie siedem kamieni medytacyjnych (charakter ścieżki dydaktyczno - kontemplacyjny),
• Szlak spacerowy - 19 kilometrowy szlak biegnie malowniczą doliną Kaczawy po najbliższych okolicach Złotoryi,
- pseudokrasowe jaskinie - pieczary,
- rezerwat geologiczny „Wilcza Góra” oraz tereny dawnego górnictwa i hutnictwa miedzi i złota.


6. Imprezy, wydarzenia kulturalno - rozrywkowe umożliwiające poznanie kultury i tradycji kaczawskiej krainy.
• Majówka Złotoryjska - organizowana nad złotoryjskim zalewem
( konkursy, występy, koncert),
• Powiatowe Mistrzostwa Osób Niepełnosprawnych w Grillowaniu - na Dziedzińcu Zamku Grodziec
(kulinarne zmagania),
• Mistrzostwa Polski w Płukaniu Złota - Zalew Złotoryjski
(zawody oraz imprezy rekreacyjne i kulturowe),
• Dymarki Kaczawskie - w leszczyńskim lesie przy bliźniaczych piecach ( pojedynki rycerskie, bicie monet, giełda minerałów, przejażdżki bryczką, kolejką turystyczną, strzelanie z łuku, kuszy i inne atrakcje).
• Paraolimpiada dla Osób Niepełnosprawnych - w Hali Sportowej „Tęcza” w Złotoryi (impreza sportowa),
• Kaczawskie Warsztaty Plastyczne - wieś Dobków
(wystawa prac ludowych twórców, warsztaty rękodzielnicze m. in. wytwarzanie wyrobów z gliny),
• Międzynarodowa Biesiada Zespołów Kresowych - Zamek Grodziec, Pielgrzymka (występy zespołów folklorystycznych z kraju i z zagranicy, tradycyjne potrawy),
• Święto Wina i Miodu Pitnego - Zamek Grodziec
(atrakcje kulinarne i artystyczne, konkursy win i miodów pitnych, regionalne targi rzemiosła, degustacja potraw regionalnych itd.),
Korowód Radości - barwny korowód przechodzi ulicami Wojcieszowa, kończy się wspólną piknikową zabawą na boisku szkolnym,
• Zlot Kobiet Czarujących - na terenie starego kamieniołomu w Lubiechowej (główną atrakcją są wybory Mis i mistrzostwa w rzucie miotłą),
• Wianki pod Wielisławką - (wybór najładniejszego wianka i puszczanie z nurtem Kaczawy).

7. „Znam swoje miasto” - Złotoryja dawniej i dziś:
• historia pochodzenia i wcześniejsze nazwy miasta,
• podania i legendy o Złotoryi,
• Złotoryja dawniej i dziś - ludzie Złotoryi,
• pomniki naszego miasta,
• architektura Złotoryi,
• ochrona przyrody w mieście i okolicy,
• zakłady produkcyjne w mieście,
• miejsca wypoczynku i rekreacji mieszkańców.

V. FORMY I METODY PRACY
• zbiorowa - jednolita podczas wprowadzania zagadnień historycznych, przyrodniczych, geologicznych,
• grupowa - zespołowa podczas działań plastycznych, kulinarnych, eksperymentów,
• indywidualna jednolita, bądź indywidualna zróżnicowana podczas wykonywania różnych zadań, związanych z realizacją poszczególnych treści.

Metody pracy aktywizujące wszystkich uczniów do działań praktycznych, zdobywania wiedzy i umiejętności:
- opowiadanie
- pogadanka
- „burza mózgu”
- praktycznego działania
- doświadczenia i eksperymentowania
- prezentacje multimedialne
- praca z mapą
- filmy edukacyjne
- prelekcje
- zwiedzanie zabytków
- oglądanie wystaw, zbiorów archiwalnych
- wycieczki krajoznawcze
- działania kulinarne
- praca twórcza - działania plastyczne


VI. PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW
Uczeń:
 wie, co ważnego, wydarzyło się w przeszłości na obszarze Gór i Pogórza Kaczawskiego,
 określi, jak przebiega erupcja wulkanu i jakie są jej produkty,
 określi, jakie elementy krajobrazu świadczą o jego przeszłości wulkanicznej,
 wymieni najbardziej znane skały, minerały i metale szlachetne na Pogórzu Kaczawskim,
 potrafi wskazać miejsca występowania wulkanitów na Pogórzu Kaczawskim,
 zna rezerwaty i pomniki przyrody oraz rośliny chronione w najbliższym regionie,
 rozpoznaje wybrane kwiaty i zioła łąkowe,
 rozpoznaje gatunki drzew i krzewów liściastych rosnących w lasach,
 potrafi wymienić zwierzęta zamieszkujące lasy i łąki kaczawskiej krainy,
 docenia wartość dziedzictwa kulturowego, zabytków architektury i sztuki,
 wie, jaka była rola zamków obronnych,
 zna najbliższą okolicę, jej ważniejsze obiekty, tradycje
 określa swoją przynależność kulturową poprzez kontakt z wybranymi zabytkami z tradycją,
 prezentuje proekologiczne postawy, dba o przyrodę,
 wie jak należy zachować się w rezerwacie przyrody, w lesie i na szlaku turystycznym,
 określi położenie geograficzne swojego miasta, gminy, powiatu,
 odczuwa więź z miejscem zamieszkania, regionem, krajem,
 postrzega region, jako miejsce życia i aktywności społecznej i twórczej.

VII. EWALUACJA

Skuteczność realizacji programu ściśle wiąże się z umiejętnością emocjonalnego zaangażowania uczniów w realizację celów. Wiadomości o regionie stanowią tylko część zamierzonych osiągnięć uczniów, dlatego wagę należy przywiązywać również do oceny umiejętności, zwłaszcza w zakresie gromadzenia, przetwarzania i prezentowania wiedzy.
Korelowanie operacji intelektualnych z działaniami praktycznymi uczniów, ich doznaniami i przeżyciami, pozwoli jednocześnie uczyć i wychowywać, umożliwi osiągnięcie założonych celów.
Formami mierzenia osiągnięć będzie atrakcyjność programu dla ucznia, analiza aktywności uczniów w poszczególnych zadaniach; podczas rozwiązywania krzyżówek, zagadek, quizów, poprawność wypełnianych kart pracy na zajęciach, podjęte działania plastyczne.
Przez cały okres realizacji programu będzie prowadzona ewaluacja wspierająca, obserwacja zaangażowania uczniów na zajęciach oraz wykazywania inicjatywy i postaw. Samodzielność w pracy i samoocena ucznia.


VIII. LITERATURA DO PROGRAMU

1. Maciejak K., Maciejak K. Na tropach dawnego górnictwa Gór i Pogórza Kaczawskiego. Przewodnik, Studio Edukacji i Aktywnego Wypoczynku Gold Centrum, Złotoryja, 2006.
2. Maciejak K., Maciejak M. Złoto ABC Poszukiwacza, Studio Edukacji i Aktywnego Wypoczynku „GOLDCENTRUM”, Złotoryja, 2007.
3. Towarzystwo Miłośników Ziemi Złotoryjskiej. Dawniej
i dziś - Ziemia Złotoryjska w Widokach. Wydawnictwo EDYTOR, Legnica, 2002.
4. Nejranowska-Białka S. Kultura Gór i Pogórza Kaczawskiego. Wydawnictwo Turystyczne PLAN, Jelenia Góra, 2010.
5. Papaj M. Obiekty sakralne, kapliczki, krzyże pokutne Gór i Pogórza Kaczawskiego. Wydawnictwo Turystyczne PLAN, Jelenia Góra, 2010.
6. Łaborewicz I., Pietrzak P., Nejranowska-Białka S., Szkiłądź M., Gorzkowski R. Góry i Pogórze Kaczawskie. Wydawnictwo Turystyczne PLAN, Jelenia Góra, 2010.
7. Stowarzyszenie Kaczawskie. Kraina Wygasłych Wulkanów Góry i Pogórze Kaczawskie. MONIATOWICZ FOTO STUDIO, Jelenia Góra, 2007.
8. Kunc A. Góry i Pogórze Kaczawskie - Przewodnik po Powiecie Złotoryjskim i okolicach dla osób niepełnosprawnych i nie tylko. MONIATOWICZ FOTO STUDIO, Jelenia Góra, 2009.
9. Liwacz I., Kapla G. PRZEWODNIK EDUKACUJNY Góry i Pogórze Kaczawskie. DZG Wałbrzych, 2011.
10. Foldery informacyjne:
- Powiat Złotoryjski - Kraina Wygasłych Wulkanów
- Nadleśnictwo Złotoryja,
- FAUNA I FLORA POGÓRZA KACZAWSKIEGO - Gm. Wiejska Złotoryja,
- SZLAK ŹRÓDLANY - Alfred Michler