Terapeutyczne znaczenie bajek i baśni w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym

Terapeutyczne znaczenie bajek i baśni w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym

Najlepszym pokarmem dla rozwoju emocjonalnego dziecka jest czytanie mu mądrych książek w otoczeniu atmosfery ciepła i bezpieczeństwa. Książka oddziałuje na dziecko ilustracją, tekstem. Kontakt z książką aktywizuje proces mowy i myślenia. Dlatego budzenie zainteresowań czytelniczych niewątpliwie kształtuje na całe życie nawyk czytania i rokuje dobrze na rozwój człowieka.
Zwyczaj opowiadania bajek i baśni ma swoje początki w odległej przeszłości. Baśń od zarania dziejów stanowiła istotną formę przekazu i edukacji. Jej fantastyczna rzeczywistość skupiała wokół siebie najwdzięczniejszych słuchaczy – dzieci , które oprócz rozwijania wyobraźni poznawały i kształtowały zachowania i wartości społeczne. Świat baśni z jasno zachowanym podziałem na dobro i zło, prawdę i fałsz, z nagradzaniem wartości cenionych społecznie i karą za czyny niegodne również dzisiaj jest wykorzystywany w edukacji najmłodszego pokolenia.
Utożsamiając się z bohaterami fikcyjnych wydarzeń dziecko uczestniczy w skutkach dobrych i złych zachowań. Realne problemy dziecięcego świata często przez dorosłych pomijane, mogą pozostawić trwały ślad w młodej psychice i hamować normalne funkcjonowanie w społeczności rówieśniczej.
W redukowaniu problemów emocjonalnych i wspieraniu dziecka w jego indywidualnym rozwoju pomocne są bajki terapeutyczne – krótkie, często dowcipne utwory, adresowane do przedszkolaków i dzieci młodszych klas szkół podstawowych. W utworach tych świat realny miesza się z fantastycznym, a akcja toczy się w bajkowym świecie zabawek i zwierzątek. Maria Molicka wyróżnia wśród nich ;
bajki relaksacyjne
bajki psychoedukacyjne
bajki terapeutyczne

1. Bajki relaksacyjne – uspokajają, wyciszają dziecko. Ich akcja toczy się w miejscu dobrze im znanym i bezpiecznym, a bohater opowiadania doświadcza wszystkimi zmysłami miejsca, gdzie odpoczywa. Dlatego w tekście pojawiają się słowa np.: ...„kotek patrzył i patrzył, jak zaczarowany, w piękny lot motyla”... , ...” kotek poczuł zapach ziemi, kwiatów i drzew”... ( fragm. „Bajka o kotku” wg. M.Molickiej )

2. Bajki psychoedukacyjne – wprowadzają zmiany w zachowaniu dziecka, poprzez pojawienie się bohatera z podobnym problemem. Mały słuchacz zdobywa doświadczenia, poznaje wzorce zachowań akceptowanych społecznie. Bajki psychoedukacyjne stymulują dzieci do kontrolowania swoich emocji i zachowań, są wsparciem dla procesu wychowawczo – dydaktycznego. Przykładem takiej bajki jest „Złotowłosa i trzy niedźwiadki” ( pierwotna wersja – Złotoloczka i trzy niedźwiadki ) – bajka ku przestrodze, w której pojawia się element wychowawczy : nie wolno brać i niszczyć cudzych rzeczy. Innym przykładem jest „Bajka o mróweczce” wg M. Molickiej, której celem jest kształtowanie u dziecka odwagi i wiary we własne możliwości.

3. Bajki psychoterapeutyczne – zaspokajają potrzeby, dają wsparcie przez zrozumienie i akceptację, a ich głównym celem jest obniżanie lęku powstałego w wyniku niezaspokojonych potrzeb lub niewłaściwych wyobrażeń dziecka o czymś lub o kimś. W tych bajkach świat tworzy zrozumiałą dla dziecka rzeczywistość, pozwala oswoić się z trudnymi sytuacjami, a także znaleźć rozwiązanie problemu.

Przykłady znanych baśni, z którymi można pracować w konkretnym przypadku :

Radzenie sobie z przeciwnościami losu :
Jaś i Małgosia , Królewna śnieżka
Przywrócenie spokoju w życiu po wyratowaniu się z ciężkiej sytuacji :
O wilku i siedmiu koźlątkach, Czerwony Kapturek, Trzy świnki
Potrzeba doznawania miłości, bycia kochanym :
Calineczka, Kopciuszek
Potrzeba bycia cenionym, zdobycia uznania przez innych :
Brzydkie Kaczątko, O dzielnym Krawczyku

W przypadku rywalizującego ze sobą rodzeństwa :
Kopciuszek
Potrzeba wierności własnym przekonaniom oraz dotrzymywania obietnic :
Czerwony Kapturek, Żabi król

Z literatury współczesnej : M.Molicka „Mrok i jego przyjaciele”, „Bajkoterapia”, D.Brett „Opowiadania dla twojego dziecka”

Do korzystania z terapii z zastosowaniem bajek mogą sięgać także rodzice, czy opiekunowie. Dzieci często nie potrafią mówić o swoich problemach, nie rozumieją swoich uczuć, nie potrafią prosić o pomoc w ich wyjaśnianiu. Dorośli obserwując dziecko mogą z łatwością odnaleźć przyczynę lęku. Poza obserwacją wskazówką dla nas może być wybór dziecka. Zwróćmy uwagę na to, jakiej bajki lubi słuchać najczęściej.
Bajki same w sobie przynoszą pokrzepienie, dzięki nim dzieci czują się silniejsze, spokojniejsze, wrażliwsze na piękno i dobro. Metoda kontaktu z dzieckiem za pomocą bajki terapeutycznej, w której trudne sytuacje znajdują rozwiązanie – daje dzieciom potrzebne wsparcie i poczucie bezpieczeństwa.