Wykorzystanie Metody M. CH. Knillów - Programu Aktywności Ruchowej w pracy z dzieckiem o głębszym stopniu niepełnosprawności intelektualnej

SPIS TREŚCI

Wstęp
I.Cel główny.
II.Cele szczegółowe.
III.Metody pracy.
IV.Opis programów i towarzyszące im aktywności ruchowe.
V.Korzyści płynące z przykładowych rodzajów aktywności.
VI.Planowanie i przygotowanie sesji kontaktu.
VII.Przewidywane zmiany u wychowanków.
VIII. Ewaluacja.

WSTĘP

Doznania związane z odczuwaniem dotyku, ruchu, z tzw. bliskimi zmysłami, pojawiają się najczęściej w życiu człowieka, dlatego są mu najlepiej znane, zapewniają skuteczne zaspokajanie potrzeby poczucia bezpieczeństwa. Pozwalają na zdobywanie informacji na temat swojego ciała, wyodrębnianie go z otoczenia, a co za tym idzie ułatwiają rozwój poznawczy.
Do metod opartych głównie o kontakt z ciałem zaliczyć można m.in. metodę opracowaną przez Mariannę i Christophera Knillów obejmującą programy aktywności noszące tytuły: „Świadomość ciała”, „Kontakt i komunikacja”. Są one obecnie realizowane w wielu krajach w tym również w Polsce. Metoda Knillów to próba wykorzystania osiągnięć psychologii rozwojowej do pracy z tymi wszystkimi, którzy niezależnie od wieku i przyczyny zaburzeń nie nawiązują kontaktu z najbliższym otoczeniem. Tkwią w milczącym świecie stereotypów. Są dalecy, ale nadal wrażliwi na nasze komunikaty, podatni na odrzucanie. Bronią swoich granic, ale oczekują pomocy.
Podstawową zaletą opisanej metody jest jej naturalność i prostota. Odwołuje się ona do znanych z dzieciństwa zabaw i form kontaktu z małymi dziećmi. Programom towarzyszy poparta wiedzą i praktyką wiara w to, że każde dziecko, nawet najbardziej pasywne, można zachęcić do przejawiania aktywności i inicjatywy. Programy są wzbogacone specjalnie skomponowaną muzyką, która dodatkowo stymuluje i podwyższa uwagę. Dziecko czuje się zupełnie bezpiecznie i uczy się – rozpoznając dźwięk sygnaturki na początku aktywności, zna go i wie, co będzie robić. Na końcu aktywności sygnaturka oznajmia mu, że za podjęty „wysiłek” czeka je nagroda np. w postaci ulubionej zabawy.
Zajęcia te są formą aktywności przy muzyce. Każdemu ćwiczeniu odpowiada inny akompaniament i w ten sposób dziecko uczy się przewidywać, co będzie działo się za chwilę, a to właśnie zwiększa jego poczucie bezpieczeństwa. Ćwiczenia są proste, niektóre z nich dziecko potrafi wykonać samodzielnie, np. klaskanie, głaskanie brzucha, wymachiwanie rękoma. Trzeba pamiętać, że towarzyszący terapeuta musi być świadomy skutków własnego podejścia do dziecka. Wzrost dziecięcej inicjatywy nie może czynić go zależnym od dorosłego. Terapeuta szanuje intymność dziecka, jego niechęć dotyku, ale czuwa, by go wesprzeć w momencie, kiedy ono tego chce, bądź potrzebuje.

I.CEL GŁÓWNY

Poprawa orientacji w schemacie własnego ciała, gromadzenie nowych doświadczeń oraz obudzenie ciekawości i radości eksperymentowania.

II.CELE SZCZEGÓŁOWE

• gromadzenie nowych doświadczeń i rozwijanie zdolności postrzegania
• poprawa precyzyjności ruchowej
• rozwijanie wrażliwości dotykowej
• rozwijanie aktywności ruchowej
• mobilizowanie do podejmowania aktywności ruchowej
• odczuwanie wszelkich rodzajów ruchu
• zdobywanie nowych doświadczeń zmysłowo-ruchowych
• zaspokojenie potrzeby kontaktu z druga osobą, z rówieśnikami w grupie
• poczucie bycia sprawcą
• budzenie potrzeby ruchu spontanicznego i celowego
• wywołanie pozytywnych emocji
• zaspokojenie poczucia bezpieczeństwa
• dostarczanie optymalnej ilości bodźców stymulujących zmysły ( szczególnie zmysł dotyku, równowagi i propriocepcji)
• nabieranie świadomości istnienia

III.METODY PRACY
Metoda Aktywności M.Ch.Knillów.

Programy Knillów mogą być stosowane jako metoda:
- służące poznaniu własnego ciała i umożliwiające kontakt z otoczeniem,
-pobudzająca dzieci głębiej upośledzone umysłowo do aktywności i współdziałania,
-aktywizująca dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym,
-porządkująca zachowanie dzieci niedostosowanych społecznie.
Program zakłada nawiązywanie kontaktu poprzez dotyk, słowo mówione. Podstawą jest nawiązanie pozytywnego kontaktu emocjonalnego z nauczycielem, akceptacja jego dotyku, wzmacnianie kontaktu werbalnego mimiką lub gestem.


IV.OPIS PROGRAMÓW I TOWARZYSZĄCE IM AKTYWNOŚCI RUCHOWE

„Programy Aktywności” opracowane przez Christophera Knilla zawierają cztery programy, oznaczone kolejno numerycznie, Program Wprowadzający oraz Program Specjalny, zaadaptowany dla potrzeb dzieci bardziej niesprawnych fizycznie, oznaczony symbolem SPH.
Aktywności zawarte w każdym programie powinny następować kolejno po sobie. Są to następujące aktywności:

Program Wprowadzający (PREP) – około 8 minut
• kołysanie
• wymachiwanie rękoma
• pocieranie dłoni
• klaskanie
• głaskanie głowy
• głaskanie brzucha
• relaksacja
Program 1 – około 15 minut
• kołysanie
• wymachiwanie rękoma
• zginanie i rozprostowywanie rąk
• pocieranie dłoni
• zaciskanie i otwieranie dłoni
• ruchy palców
• klaskanie
• głaskanie głowy
• głaskanie policzków
• głaskanie łokci
• głaskanie brzucha
• przewracanie się
• relaksacja
Program 2 – około 15 minut
• kołysanie
• klaskanie
• głaskanie brzucha
• głaskanie ud
• głaskanie kolan
• głaskanie palców u nogi
• wiosłowanie
• pocieranie stóp
• poruszanie palcami u nóg
• poruszanie nogami
• leżenie na plecach
• obracanie się z pleców na bok
• obracanie się z pleców na brzuch
• relaksacja
Program 3 – około 20 minut
• leżenie na brzuchu
• leżenie na plecach
• obracanie się z pleców na brzuch
• obracanie się z brzucha na plecy
• obracanie się z brzucha na bok
• poruszanie nogami
• czołganie się na brzuchu
• raczkowanie
• klęczenie i spacerowanie na kolanach
• upadanie z pozycji klęczącej
• odpychanie i przyciąganie
• relaksacja
Program 4 – około 20 minut
• leżenie na brzuchu
• leżenie na brzuchu i mruganie oczyma
• leżenie na plecach z rękoma wokół karku
• poruszanie nogami (jazda rowerem)
• odbijanie się na siedzeniu
• kręcenie się wokół siedzenia, ślizganie się na siedzeniu
• podnoszenie się i stanie bez ruchu
• podnoszenie ramion – jednego, a potem obu jednocześnie
• podnoszenie jednocześnie jednej ręki
• nogi
• stawanie przed kimś
• podbieganie do – odbieganie od
• spacerowanie – szybko i delikatnie
• spacerowanie – wolno i ciężko
• spacerowanie – wolno i delikatnie ( po cichu)
• dwa i dwa (znajdź partnera)
• odpychanie i przyciąganie
• dowolne ruchy (taniec)
Program Specjalny- SPH (dla dzieci niesprawnych fizycznie) – około 25 minut
• kołysanie ( Pr. 1 i 2 )
• wymachiwanie rękoma ( Pr.1 )
• pocieranie dłoni (Pr. 1)
• zaciskanie i otwieranie dłoni ( Pr. 1 )
• klaskanie ( Pr.1 i 2 )
• głaskanie policzków ( Pr. 1 )
• głaskanie brzucha ( Pr. 1 i 2 )
• głaskanie ud ( Pr. 2 )
• ruchy stóp, nóg ( Pr. 2 )
• przewracanie się, padanie ( Pr. 1 )
• relaksacja ( Pr. 1 i 2 )

Z uwagi na ograniczone możliwości dzieci z zaburzeniami w rozwoju psychoruchowym, niemożliwe jest stosowanie wszystkich wymienionych programów, gdyż nie przyniosą one oczekiwanych rezultatów. Biorąc pod uwagę zdolności i umiejętności dzieci głęboko upośledzonych umysłowo, często w związku z tym niesprawnych fizycznie, w pracy rewalidacyjnej wykorzystuje się głównie Program Specjalny SPH oraz aktywności zawarte
w Programach 1 i 2. Program Pierwszy koncentruje się głównie na górnej części ciała, Program Drugi na dolnej. Przydatny okazuje się także Program Wprowadzający, stanowiący punkt startu do pracy z dziećmi, z którymi trudno jest nawiązać i utrzymać kontakt.
Aktywności włączone w Program Wprowadzający oznaczone są, jako PREP, natomiast te, które są elementami specjalnego programu dla dzieci ciężko niesprawnych fizycznie oznaczone są symbolem SPH.
Program Trzeci wymaga większej świadomości społecznej ucznia, ruchliwości, koordynacji oraz świadomości swojego ciała.
Program Czwarty zawiera aktywności o większym stopniu trudności, przeznaczone dla dzieci bardziej samodzielnych. W programie tym nie jest już wymagane, aby dziecko miało opiekuna, z którym wykonywałoby te ćwiczenia. Program Czwarty rozwija i poszerza świadomość ciała. Dziecko uczy się używać swojego ciała w relacji do przestrzeni, czasu i innych osób.

-Rozwija zdolność koordynacji ruchowej i koncentracji uwagi.
-Rozwija rozumienie pojęć relacyjnych i pozycyjnych.
-Wspiera zdolność rozumienia wielokierunkowych instrukcji ( np. podnieś w tym samym czasie ramię i nogę).
-Poprawia kompetencje zabawowe, zaufanie i interakcje społeczne.
Zanim przystąpimy do realizacji każdego z programów i towarzyszącym im aktywności należy zadbać o odpowiednie warunki do ćwiczeń a więc należy zapewnić:

•odpowiednią, wystarczającą przestrzeń
• matę do ćwiczeń dla każdego dziecka
• jednego opiekuna, terapeutę dla każdego dziecka.


V.KORZYŚCI PŁYNĄCE Z PRZYKŁADOWYCH RODZAJÓW AKTYWNOŚCI

Kołysanie ( PREP, SPH, Pr.1, Pr.2)
• pomoc dziecku w doświadczaniu istnienia jego ciała i budowanie zaufania do terapeuty
• dostarczanie dziecku poczucia bezpieczeństwa i stworzenie podstaw do komunikacji
Wymachiwanie rękoma ( PREP, SPH,Pr.1)
• wyrobienie u dziecka aktywnej świadomości rąk, ramion w sytuacji interakcji
• rozwój świadomego pojęcia ręki
Zginanie i rozprostowywanie rąk ( Pr.1)
• powiązanie w różny sposób swoich rąk z własnym ciałem podczas wprowadzania pojęć: zginanie, prostowanie rąk
Pocieranie dłoni ( PREP, Pr.1)
• zwrócenie uwagi dziecka na jego dłonie i dłonie innych ludzi
• rozwój świadomego pojęcia dłoń
Zaciskanie i otwieranie dłoni (Pr.1, SPH)
• zwrócenie uwagi na ruch chwytania i wypuszczania przedmiotów
Poruszanie palcami (Pr.1)
• kierowanie uwagi dziecka na całą rękę
• rozwój świadomości palców i kontroli nad nimi
Klaskanie ( PREP, SPH, Pr.1, Pr.2)
Głaskanie głowy (PREP, Pr.1)
Głaskanie policzków (SPH, Pr.1)
Głaskanie brzucha (PREP, SPH, Pr.1, Pr.2)
Głaskanie łokci (Pr.1)
Głaskanie ud (Pr.2, SPH)
Głaskanie kolan (Pr.2)
Głaskanie palców u nogi (Pr.2)
• badanie i poznanie wzajemnych relacji różnych części ciała
• doskonalenie koordynacji ruchu
Przewracanie się, padanie (Pr.1, SPH)
• utrwalenie relacji zaufania pomiędzy terapeutą a dzieckiem
• doskonalenie odczuwania ciężaru ciała i równowagi
• używanie całej płaszczyzny rąk do wspierania się o podłogę - pomoc w rozwijaniu umiejętności chwytania i rozpoznawania powierzchni jako solidnej i trwałej
Wiosłowanie (Pr.2)
• uświadomienie znaczenia równowagi
• doświadczanie przemieszczania ciężaru ciała we współdziałaniu z drugą osobą
Pocieranie stóp (Pr.2)
• uświadomienie pojęcia stopa
• uświadomienie dziecku znaczenia dotyku i wrażliwości podeszwy stóp
Poruszanie palcami u nóg (Pr.2, SPH)
• rozwój świadomości palców, ich siły, kontroli nad nimi
• rozwój zdolności niezależnego poruszania poszczególnymi częściami ciała
Poruszanie nogami (Pr.2, Pr.3)
• rozwój zdolności do celowego i niezależnego używania obu nóg
• rozwój mięśni nóg i żołądka
Leżenie na plecach (Pr.2, Pr.3)
• rozwój świadomości pleców
• pomoc dziecku w tym aby czuło się bezpiecznie leżąc na podłodze
Obracanie się z pleców na bok (Pr.2)
• rozwój rozumienia pojęć :plecy, bok
• rozwijanie ruchów obrotowych kręgosłupa, będących podstawą dobrego chodzenia
Obracanie się z pleców na brzuch (Pr.2, Pr.3)
Obracanie się z brzucha na plecy (Pr.3)
Leżenie na brzuchu (Pr.3)
• wprowadzenie świadomości brzucha i przodu ciała w relacji do podłogi
• umożliwienie dziecku doświadczania małego „upadku”
Czołganie się na brzuchu (Pr.3)
Raczkowanie (Pr.3)
• koordynacja ruchów wszystkich czterech kończyn
• wzmacnianie kręgosłupa podczas ruchów naprzemiennych
• rozwój rotacji kręgosłupa
Klęczenia i spacerowanie na kolanach (Pr.3)
• utrzymywanie równowagi w różnych pozycjach
• rozwój świadomości kolan
Odpychanie i przyciąganie (Pr.3)
• poczucie akceptacji fizycznego i umysłowego oporu
• uświadomienie dziecku własnej siły i siły innych ludzi
• rozwijanie poczucia własnej tożsamości
Relaksacja (PREP, SPH, Pr.1, Pr.2, Pr.3)
• stworzenie bezpiecznych ram dla poszczególnych aktywności
• wyciszenie po aktywnościach


VI.PLANOWANIE I PRZYGOTOWANIE SESJI KONTAKTU

Sesja kontaktu jest procesem obejmującym wiele stadiów. Przed rozpoczęciem pracy bardzo ważne jest:

1. Określenie potrzeb naszego ucznia – zdecydowanie się na kierunek pracy i zastanowienie się nad tym, jak sesja może wpłynąć na całość jego rozwoju. Jeżeli chcemy, aby uczeń stał się bardziej otwarty i komunikatywny, musimy postarać się zrozumieć, jakie są jego obecne związki z innymi i jak się rozwijał jego stosunek do otoczenia. Ważna jest również elastyczność działania i dostosowanie tego, co robimy, do naszych własnych doświadczeń
i do stopnia rozwoju dziecka.

2. Podział odpowiedzialności za sesję kontaktu – rozwój dobrej komunikacji uzależniony jest od wzajemnego poszanowania i zrozumienia intencji i działań partnerów. Nauczyciel ma za zadanie pomóc dzieciom w zdobyciu pewności, że mogą mieć wpływ rzeczywisty na sytuacje i relacje z innymi. Wymaga to dużej ostrożności i cierpliwości. Podczas prowadzenia sesji kontaktu dziecko nie powinno być narażone na zmiany personelu.

3. Dostosowanie sesji kontaktu do codziennych rytuałów i planu dnia – pomaga to zrelaksować się, cieszyć zajęciami i bardziej aktywnie powiązać wszystko, co zdarzyło się do tej pory. Regularność zdarzeń pozwala naszemu uczniowi zapoznać się z otoczeniem, rozwija zaufanie i antycypację. Jak często, o jakiej porze dnia, ile czasu potrzebujemy? – decydujemy uwzględniając potrzeby naszego ucznia.

4. Wybór pomieszczenia i zaplanowanie wyposażenia – otoczenie powinno dawać poczucie bezpieczeństwa, spokój i relaksację. Miejsce, w którym pracujemy, oraz pozycja, którą przybieramy podczas pracy wpływają na naszą zdolność do zrelaksowania się, np. wałek do oparcia, duże poduszki, materace.

5. Jeżeli sesja ma być dla ucznia rzeczywiście dobrym doświadczeniem, musimy rozwinąć swoją wrażliwość na to, jak on okazuje swoje potrzeby i nauczyć się reagować w sposób zapewniający pozytywny rozwój kontaktu i komunikacji. Tylko osoba, która czuje się bezpieczna, może skierować uwagę na zewnątrz, wykazać spokój i aktywność, konstruktywną inicjatywę, może być otwarta na nowe doświadczenia – poczuć się pewnie. Ważnym zadaniem dla opiekuna jest nauczenie się identyfikowania granic dziecka i danie mu poczucia, że je szanujemy.

6. Sesje kontaktu są bardzo przydatną metodą pracy z ludźmi w każdym wieku. U osób, które mają ubogi język, ograniczone inne środki, dzięki którym mogą rozumieć i wyrażać uczucia, zajęcia te pozytywnie wpływają na rozwój emocjonalny dziecka.

7. Wzrost świadomości osobistej – postępy w sesji kontaktu uzależnione są od tego, na ile jesteśmy świadomi wpływu naszych reakcji i języka naszego ciała na ucznia. Dobry kontakt oparty jest na szacunku, okazywaniu pragnień i wrażliwości na reakcje i pragnienia innych.


VII.PRZEWIDYWANE ZMIANY U WYCHOWANKÓW.

Proponowane przeze mnie oddziaływania spowodują u wychowanków następujące zmiany:
•Poprawi się poczucie własnego ciała uczestników programu.
•Wychowankowie rozwiną wrażliwość dotykową.
•Odczują wszelkich rodzajów ruchu.
•Zdobędą nowe doświadczenia zmysłowo – ruchowe.

VIII.EWALUACJA

Celem ewaluacji programu „Wykorzystanie Metody M. CH. KNILLÓW – Programu Aktywności Ruchowej w pracy z dzieckiem o głębszym stopniu niepełnosprawności intelektualnej” będzie:

1. Poznanie efektów programu poprzez analizę dokumentacji (ocena realizacji ipzrw, ipet)
2. Wymiana informacji na temat programu z nauczycielami prowadzącymi zajęcia w zespole
3. Rozmowy z rodzicami

Ponadto przy tak dużej niepełnosprawności intelektualnej dzieci nie jestem w stanie przewidzieć efektów mojej pracy. Dlatego, na bieżąco, będę prowadziła notatki, zaznaczając odniesione sukcesy i porażki. Będę też zapisywała uwagi, wskazówki i zalecenia, które wykorzystam w dalszej pracy z uczniem. W każdej problematycznej sytuacji dotyczącej dziecka, będę w miarę moich możliwości, służyła jego rodzinie pomocą, radą i wsparciem psychicznym. Będę również nadal doskonaliła swój warsztat pedagoga w zakresie pracy
z głębiej upośledzonymi dziećmi.