Ekodzieciak. Program edukacji ekologicznej dla przedszkolaków

„Cała Ziemia to nasze mieszkanie,
odpowiedzialny też jesteś za nie”
/ J. Kasperkowiak /


EKODZIECIAK

Program edukacji ekologicznej dla przedszkolaków

Opracowała: Marzena Bania


WSTĘP

Ziemia to nasze wspólne mieszkanie, o które powinniśmy się troszczyć. To dom dla roślin, zwierząt i ludzi. Świat, który nas otacza jest piękny, fascynujący, czasem tajemniczy – trzeba tylko umieć się zatrzymać i bacznie obserwować. A nikt nie patrzy tak wnikliwie jak dzieci. Nikt nie potrafi - tak jak one - słuchać i chłonąć tego, co nas otacza. Wrażliwość dziecięca nie ma sobie równej! Poznawanie przyrody, stwarzanie warunków do bezpośredniego obcowania z nią, przeżywania jej piękna i bogactwa, zapewnia dziecku pełen biospołeczny rozwój.
Zatrucie środowiska to dziś bardzo duży problem, który dotyczy każdego człowieka. Żyjemy w czasach szybkiego postępu cywilizacyjnego. Ceną za ten postęp może być utrata tego, co otrzymaliśmy w spadku po przodkach. Trzeba więc zadać sobie pytanie: Cóż zostawimy naszym dzieciom? Zanieczyszczone powietrze, którym nie da się oddychać; skażoną wodę, której nie da się pić; obumierające drzewa i ginące bezpowrotnie zwierzęta? Czy w pogoni za lepszym życiem ten świat musi zniknąć? Nie! Tego byśmy nie chcieli. Na szczęście coraz więcej osób dostrzega dziś palącą potrzebę troski o przyrodę. Jedną z form jej ochrony jest edukacja, którą powinno się zacząć jak najwcześniej – już w wieku przedszkolnym. Celem tej edukacji powinno być kształtowanie proekologicznych postaw i zachowań.
Troska o przyrodę znalazła swoje odzwierciedlenie w Podstawie programowej wychowania przedszkolnego, gdzie - spośród obszarów działalności edukacyjnej przedszkola - wyodrębniono „wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt”. Tematyka ekologii zawsze była obecna w pracy pedagogicznej. Nie jest zatem niczym nowym w przedszkolu. Jednak i w tej dziedzinie zachodzą zmiany: pojawiają się nowe, lepsze technologie zagospodarowywania odpadów, a to z kolei powoduje konieczność ciągłej edukacji społeczeństwa. Wychodząc naprzeciw tym potrzebom stworzyłam niniejszy program, który ma za zadanie przybliżyć dzieciom i ich rodzicom zagadnienia związane z segregacją odpadów, recyklingiem, jak również mniej znanym pojęciem upcyklingu, czyli tworzenia nowych, użytecznych przedmiotów ze śmieci. Mam nadzieję, że poprzez nasze wspólne działania uda mi się zaszczepić w moich podopiecznych dbałość o środowisko: najpierw to najbliższe, a później to dalsze.

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PROGRAMU

Program „EKODZIECIAK” porusza treści ekologiczne i jest przeznaczony dla dzieci 5-letnich. Został on opracowany na potrzeby środowiska lokalnego, w oparciu o rozmowy przeprowadzone wśród rodziców i nauczycieli. Jest spójny z zadaniami przedszkola i w zgodzie z nową podstawą programową. Zajęcia w ramach programu będą odbywały się raz w tygodniu.
Program ma charakter otwarty, można go zmieniać i modyfikować w zależności od potrzeb i możliwości dzieci. Nauczyciel pełni w nim rolę przewodnika i koordynatora działań. Dzieci uczą się poprzez działanie, zabawę, obserwację, doświadczanie i eksperymentowanie.
Program jest dostosowany do możliwości dzieci 5 - letnich. Zawiera szczegółowe zagadnienia, cele, metody, formy i środki realizacji oraz załączniki, które ułatwią jego wdrażanie.

CELE PROGRAMU

Nadrzędnym celem programu jest budzenie twórczego myślenia i ukierunkowanie go na przetwarzanie odpadów w przedmioty użyteczne.
Cele szczegółowe:
1. Budzenie świadomości, iż przyszłość naszej planety zależy od zachowań pojedynczych osób i tego, co robimy dla Ziemi.
2. Rozwijanie kreatywności i wyobraźni przestrzennej.
3. Rozwijanie umiejętności współpracy i współdziałania w tworzeniu czegoś nowego.
4. Uświadomienie dzieciom, iż ze śmieci można zrobić coś nowego, oryginalnego, ciekawego i użytecznego.
5. Poznanie pojęć: „segregacja odpadów”, „recykling”, „upcykling”.

METODY I FORMY PRACY

Formy i metody pracy są różnorodne, dostosowane do poziomu, wiedzy i możliwości dzieci, ich wieku i doświadczeń życiowych. Proponowane formy i metody pracy:

1. Praca w grupie, praca indywidualna, praca zbiorowa.
2. Zajęcia plastyczne.
3. Zajęcia praktyczne.
4. Pokaz połączony ze słownym instruktażem.
5. Pogadanka.
6. Rozmowa kierowana.
7. Obserwacja.
8. Prezentacja multimedialna.
9. Spacery.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE

Do realizacji programu potrzebne będą:
1. Ilustracje przedstawiające ekoznaki spotykane na opakowaniach.
2. Plansza „W jaki sposób powstaje nowa butelka?” (recykling).
3. Film „Recykling tworzyw sztucznych”
4. Film „Bajka edukacyjna – proekologiczna”
5. Plansza „Czy wiesz, że drzewo..”
6. Szary papier.
7. Papierowa taśma malarska.
8. Szare gazety.
9. Styropian.
10. Kilka gałązek ozdobnej wierzby.
11. Barwione piórka.
12. Plastikowe butelki i opakowania po artykułach spożywczych.
13. Dwie butelki o pojemności 5l po wodzie mineralnej.
14. Zakrętki od butelek.
15. Tekturowe wytłaczanki po jajkach.
16. Kleje.
17. Farby plakatowe, pędzle.
18. Nożyczki.
19. Cztery balony.
20. Klajster z mąki ziemniaczanej.
21. Taśmy klejące.
22. Drewniane patyczki.
23. Kulki z dezodorantów kulkowych.

TREŚCI PROGRAMOWE

Zajęcia 1: Co to jest ekologia?

• Słuchanie wiersza D. Klimkiewicz i W. Drabika „Co to jest ekologia?”(patrz: załącznik 1)
• Rozmowa inspirowana wierszem. Pytania do dzieci: Co to jest ekologia? Dlaczego należy dbać o środowisko? W jaki sposób możemy dbać o przyrodę?
• Zabawa „Ułóż słowo”: nauczyciel przygotowuje cztery baloniki. W środku każdego z nich umieszcza kartkę z sylabą. Dzieci przebijają balony i z sylab układają słowo: E – KO – ZNA – KI.
• Zabawa „Szukamy ekoznaków”: nauczyciel prosi dzieci, aby dokładnie obejrzały przyniesione przez niego opakowania i odszukały znaczki, jakie się na nich ukryły. Następnie wyjaśnia, że są to ekoznaki, które pomagają nam rozpoznać opakowania przyjazne dla środowiska.
• Zapoznanie z wybranymi ekoznakami – pogadanka przy planszy przygotowanej przez nauczyciela.
• Zapoznanie dzieci z pojęciem „upcyklingu”, czyli tworzenia nowych, użytecznych rzeczy ze śmieci – nauczyciel pokazuje, w jaki sposób wykonać fartuch ochronny ze starej reklamówki.
• Zajęcia praktyczne – praca zbiorowa: wykonanie wazonu z plastikowej butelki 5 litrowej po wodzie mineralnej i szarego papieru: nauczyciel demonstruje sposób wykonania pracy, a następnie udostępnia dzieciom potrzebne materiały. Przedszkolaki oklejają butelkę kawałkami papieru maczanymi w klajstrze z mąki ziemniaczanej (przepis na eko-klej patrz: załącznik 2). Następnie dzieci pracują w 4-5 – osobowych grupach. Grupa 1: tnie słomki, a następnie przy pomocy klajstru okleja nimi plastikową kulkę z dezodorantu. Grupa 2: kruszy styropian, a następnie okleja nim gałązki ozdobnej wierzby. Grupa 3: tnie kolorowe piórka i okleja nimi kulkę z dezodorantu.
• Podsumowanie zajęć: poproszenie rodziców do sali, wspólne oglądanie wazonu, pochwalenie dzieci za zaangażowanie, docenienie ich wysiłku.
• Zachęcenie przedszkolaków i ich rodziców do przynoszenia do przedszkola plastikowych opakowań, rolek po papierze toaletowym, gazet, tekturowych wytłaczanek po jajkach, itp.

Zajęcia 2: Segregujemy śmieci.

• Powitanie dzieci.
• Oglądanie opakowań przyniesionych przez przedszkolaków i ich rodziców.
• Rozmowa kierowana. Pytania do dzieci: Z czego zrobione są te opakowania? Czy są one przyjazne dla środowiska? Po czym poznacie, że opakowanie jest ekologiczne? – nawiązanie do poprzednich zajęć.
• Zabawa „Segregujemy śmieci”: nauczyciel prosi dzieci o podzielenie opakowań na trzy grupy – papier, plastik, metal. Następnie wyjaśnia, na czym polega segregacja.
• Zaproszenie dzieci do obejrzenia prezentacji multimedialnej „Bajka edukacyjna – proekologiczna” (czas trwania: ok. 9 min.)
• Rozmowa inspirowana obejrzanym filmem. Pytania do dzieci: Dlaczego powinniśmy segregować śmieci? Czy segregujecie śmieci w swoich domach? Jakie opakowania wrzucamy do żółtego pojemnika? Co wrzucamy do niebieskiego pojemnika? Co wrzucamy do białego pojemnika? Gdzie trafiają śmieci zebrane w pojemnikach? Gdzie powinniśmy wyrzucać opakowania po lekach? Co to są elektrośmieci?
• Zajęcia plastyczne – praca indywidualna: Zwijanie szarych gazet w cienki rulon (w razie trudności pomaga nauczyciel), zabezpieczenie końców taśmą malarską, malowanie powstałych w ten sposób „papierowych łodyg” zieloną farbą plakatową.
• Wspólne porządkowanie sali.
• Relaksacja: nauczyciel włącza muzykę relaksacyjną i zaprasza dzieci do odpoczynku na łące pełnej pachnących traw i kwiatów oraz bzykających owadów. Dzieci kładą się na dywanie i odpoczywają słuchając muzyki. Próbują wyobrazić sobie to, o czym opowiada nauczyciel.
• Podsumowanie zajęć: dzieci zawiązują krąg. Rundka w kręgu: Czy podobały się wam dzisiejsze zajęcia? Dlaczego?

Zajęcia 3: Ze starego coś nowego – recykling.

• Powitanie dzieci i nawiązanie do tematyki poprzednich zajęć: Na ostatnich zajęciach oglądaliśmy bajkę, która nauczyła nas jak segregować odpady. Czy wiecie dokąd jadą śmieci i co się z nimi dalej dzieje? Zapraszam Was do obejrzenia filmu „Recykling tworzyw sztucznych”
• Oglądanie filmu. W trakcie projekcji nauczyciel wyjaśnia dzieciom, co dzieje się z plastikowymi odpadami.
• Rozmowa na temat filmu. Nauczyciel demonstruje dzieciom planszę „W jaki sposób powstaje nowa butelka?”, a następnie wyjaśnia, że proces, który obejrzały na filmie to recykling. Polega on na ponownym przetworzeniu tych surowców, które wrzucamy do pojemników służących do segregacji odpadów.
• Zajęcia praktyczne: nauczyciel przypomina pojęcie upcyklingu i proponuje dzieciom, aby zamieniły plastikowe butelki w fantazyjne kwiaty. Następnie demonstruje sposób wykonania kwiatów i udostępnia potrzebne materiały.
• Zorganizowanie wystawy prac – pochwalenie i docenienie wysiłku każdego dziecka.
• Zabawa „Puszka Pandory”: dzieci siedzą w kręgu, z rąk do rąk podają sobie puszkę, w tle gra muzyka. Gdy muzyka cichnie krążąca puszka zatrzymuje się. Dziecko, które dostało puszkę losuje karteczkę. Nauczycielka czyta na głos polecenia/zadania do wykonania. Po wykonaniu przez dziecko zadania, muzyka zaczyna grać od nowa, a puszka znowu krąży pomiędzy dziećmi.
• Informacja zwrotna o zajęciach: dzieci otrzymują od nauczyciela dwa znaczki: uśmiechnięta i smutna buzia. Nauczyciel pyta dzieci: Czy podobały wam się dzisiejsze zajęcia? Dzieci podnoszą odpowiednią buźkę (patrz: załącznik 3).

Zajęcia 4: Papier to cenny skarb.

• Zabawa na powitanie „Krótkie polecenia przy muzyce”: Gra muzyka, dzieci swobodnie poruszają się po Sali. W chwili, gdy muzyka milknie, padają polecenia: uściśnij jak najwięcej rąk, złap się za kostki u nóg, spojrzyj głęboko w oczy innym dzieciom, znajdź sobie partnera i zatańczcie razem w kółeczko, poskacz jak żabka, itp.
• Zabawa „Poszukiwacze skarbów”: nauczyciel chowa w Sali cztery karteczki z wyrazami, a następnie dzieli dzieci na 4 drużyny. Każda z nich otrzymuje mapę, na której czerwonym krzyżykiem zaznaczono miejsce ukrycia „skarbu.” Gdy wszystkie karteczki zostaną odnalezione dzieci wspólnie z nauczycielem odczytują hasło: PAPIER TO CENNY SKARB.
• Rozmowa kierowana z dziećmi: Dlaczego papier to cenny skarb, którego nie należy marnować? Z czego produkuje się papier? Jak długo rośnie drzewo? Co możemy zrobić, by ochronić drzewa przed wycinką? Co to jest makulatura?
• Pogadanka przy planszy „Czy wiesz, że drzewo...”:
- jest domem dla niektórych zwierząt,
- pochlania hałas,
- żywi niektóre zwierzęta oraz ludzi,
- produkuje tlen,
- zmniejsza zanieczyszczenie powietrza,
- jest wykorzystywane do produkcji papieru.
Nauczyciel informuje dzieci, że półtorametrowy stos gazet ułożonych jedna na drugiej uchroni jedno drzewo przed ścięciem.
• Zajęcia praktyczne – praca w grupach: nauczyciel proponuje dzieciom wykonanie kwiatów z wytłaczanek i rolek po papierze toaletowym. Pokazuje sposób wykonania pracy. Dzieci dzielą się na dwie grupy: pierwsza wykonuje kwiaty z rolek po papierze toaletowym, druga z wytłaczanek. Na koniec dzieci malują kwiaty farbą plakatową.
• Zabawa na pożegnanie: Każde dziecko otrzymuje podwójną kartkę z gazety.
-„Marsz lalek” –marsz z gazetą na głowie, po obwodzie koła
-„Czytanie gazety” – w siadzie skrzyżnym, gazeta trzymana oburącz przed sobą, skręty głową w lewo i w prawo, czytanie wolne i szybkie.
-„Mycie podłogi” – w siadzie klęcznym, gazeta na podłodze, ręce na gazecie, przesuwanie gazety obszernymi ruchami po dywanie
-„Raczki” – chodzenie na czworakach tyłem, z gazetą na brzuchu
-„Zręczne ręce” – zgniatanie gazety w papierową kulę, podrzucanie kulki jedną ręką, a chwytanie drugą. Rzuty kul do pojemnika na makulaturę.

Zajęcia 5: Już dużo wiem, dużo potrafię.

• Zabawa powitalna „Witam was”: Dzieci stoją w dwóch kołach, twarzami do siebie i śpiewają: Wszyscy są, witam Was (ukłon), zaczynamy już czas, jestem ja (wskazanie na siebie), jesteś ty (wskazanie na partnera stojącego naprzeciw) raz, dwa, trzy (klaśnięcie w dłonie partnera, krok dostawny w prawo, klaśnięcie w dłonie kolejnej osoby, krok w prawo, klaśnięcie w dłonie trzeciej osoby).
• Konstruowanie gry planszowej w makroskali „Ekościeżka”: dzieci układają kółka do serso na dywanie tworząc ścieżkę. Następnie określają, które pola będą zawierały pułapkę (np. cofasz się o 3 pola). Te pola oznaczają zmiętą gazetą. Zielone koła będą kryły w sobie nagrodę (np. przesuwasz się o 3 pola do przodu). Wskazują „start” i „metę”. Następnie otrzymują od nauczyciela dwa pionki: czerwony i czarny oraz dwie duże kostki do gry w tych samych kolorach co pionki. Każde dziecko rzuca kostką i przesuwa pionek po ścieżce na dywanie.
• Ułożenie w całość wszystkich elementów wykonanych podczas warsztatów – stworzenie kompozycji „Wiosenny wazon z kwiatami.”
• Wyjście na plac przed szkołą – wrzucenie do pojemników na segregację opakowań, które nie zostały wykorzystane podczas zajęć.
• Powrót do przedszkola. Przypięcie każdemu dziecku odznaki „Ekodzieciak” w nagrodę za uczestnictwo w programie (patrz: załącznik 4).
• Wykonanie pamiątkowego zdjęcia.

OCZEKIWANE EFEKTY

Po realizacji programu dziecko:
1. Wykazuje świadomość ekologiczną w postawie i w wypowiedziach.
2. Potrafi w sposób kreatywny wykorzystać odpady do tworzenia nowych rzeczy.
3. Przejawia umiejętność pracy w mniejszym lub większym zespole osób.
4. Potrafi wyjaśnić pojęcia „segregacja odpadów”, „recykling” i „upcykling”.
5. Potrafi wytłumaczyć, co oznaczają ekoznaki omówione podczas zajęć w przedszkolu.


ZAŁĄCZNIKI

Załącznik 1
D. Klimkiewicz, W. Drabik

„Co to jest ekologia?
Ekologia – mądre słowo,
a co znaczy – powiedz sowo!
Sowa chwilę pomyślała
i odpowiedź taką dała:
To nauka o zwierzakach,
lasach, rzekach, ludziach, ptakach.
Mówiąc krótko, w paru zdaniach
o wzajemnych powiązaniach
między nami, bo to wszystko,
to jest nasze środowisko.
Masz je chronić i szanować –
Powiedziała mądra sowa.

Załącznik 2
Przepis na klajster z mąki ziemniaczanej (eko-klej)
Składniki:
1 litr wody,
3 łyżki mąki ziemniaczanej
Wykonanie:
Rozpuścić 3 łyżki mąki ziemniaczanej w szklance wody. Pozostałą ilość wody zagotować. Wlać wodę z mąką do wrzątku i gotować jeszcze chwilę mieszając. Po ostudzeniu klej jest gotowy do użycia.


REFLEKSJA PO ZREALIZOWANIU PROGRAMU

Pozwolę sobie na krótką, osobistą refleksję, która jest dobrą pointą do programu. Największą nagrodą dla mnie było zdanie wypowiedziane - ze zdziwieniem i radością - przez jednego z przedszkolaków podczas układania kwiatów w wazonie:
„Proszę pani, naprawdę można zrobić bukiet ze śmieci !”