Scenariusz lekcji: Czy język niemiecki jest naprawdę obcy? Język niemiecki w gwarze śląskiej

Czas pracy: około 40 minut
Cele:
- uczeń uświadamia sobie obecność języka niemieckiego w gwarze śląskiej wynikającej z zaszłości historycznych oraz sąsiedztwa z Niemcami,
- uczeń uświadamia sobie jaki wpływ miał język niemiecki na gwarę śląską,
- motywowanie do nauki tego języka poprzez szukanie związków z językiem polskim.
Metody pracy:
pogadanka, praca zespołowa, praca w grupach
Narzędzia:
komputer, projektor, ewentualnie tablica interaktywna, karty pracy
Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel (N) przybliża uczniom (U) pojęcie gwary:
- jej zróżnicowanie w zależności od regionu (Opolszczyzna, Górny Śląsk, Śląsk Cieszyński),
- wpływy języka niemieckiego i czeskiego, starej polszczyzny,
- specyfika gwary jako formy komunikacji w sprawach codziennych (język konkretów),
- poczucie humoru,
- dosadność i skrótowość wypowiedzi w myśl zasady „mało mówić, dużo robić”.

2. N nakreśla rys historyczny wpływów niemieckich / austriackich na ziemie śląskie:
- 1526 – 1740 – pod rządami Austrii,
- 1740 -1922 – pod panowaniem Prus, a potem Niemiec,
- powstania śląskie i rok 1922 – plebiscyt na Śląsku,
1922-1939 – czasy dobrobytu gospodarczego, utworzenie województwa śląskiego ze stolicą w Katowicach
- 1939 – 1945 – pod panowaniem III Rzeszy, mordowanie inteligencji śląskiej, wcielanie do wojska niemieckiego, tzw. „volkslista”.
(N pyta uczniów, z jakim okresem historycznym kojarzą poszczególne daty).

3. N prosi U o wykonanie Zadania nr 1. U dopasowują słowa i ich znaczenia.

4. Praca grupowa – Zadanie nr 2

N dzieli U na pięć grup , rysuje na tablicy tabelę (ilość kolumn = ilość grup). U losują kartki z kilkoma zdaniami/ zwrotami w gwarze śląskiej , w których znajdują się słowa zapożyczone z języka niemieckiego. N prosi o przetłumaczenie zdań w grupach.
Przedstawiciele grup prezentują głośno swoje zestawy i propozycje tłumaczenia. U z innych grup wraz z N weryfikują ich poprawność. N przyznaje maksymalnie cztery punkty każdej grupie za poprawność tłumaczenia i dodatkowy punkt za każde odnalezione słowo zapożyczone z niemieckiego, czyli maksimum osiem punktów. Punkty zapisywane są w tabeli na tablicy.

5. Praca w grupach - Zadanie nr 3
U losują kolejne kartki, a na każdej z nich znajduje się wierszyk (Fraszołka) w gwarze śląskiej. Zadaniem U jest wskazanie niemieckiego słowa użytego w rymowance i przekazanie sensu wypowiedzi wierszyka. Za poprawnie wykonane zadanie grupa otrzymuje dwa punkty (za treść i znalezione zapożyczenie).
6. N podsumowuje zdobyte punkty wszystkich grup i wyłania zwycięzcę „konkursu”. Nagrodą może być plus / plusy z aktywności.

7. Podsumowanie zajęć – N zwraca uwagę, że język niemiecki jest bardziej obecny w śląskiej ale też polskiej mowie (podaje kilka przykładów zapożyczeń, np. wanna - die Wanne, szyna – die Schiene, ratusz – das Rathaus), co może być ułatwieniem w nauce i sprzyjać motywacji w poznawaniu tajników tego języka.

ZADANIE nr 1 (wersja dla nauczyciela):

Dopasuj słowa z gwary śląskiej do ich niemieckich odpowiedników:

Gwara śląska Język niemiecki Język polski
afa Affe (m) małpa, głupia mina
bombon Bonbon (m) cukierek
brele / bryle Brille (f) okulary
cug Zug (m) ciąg, pociąg
nudle Nudeln (pl) makaron, kluski
rolszuły Rollschuhe (pl) wrotki, rolki
gruba Grube (f) kopalnia
keta Kette (f) łańcuch
trefić treffen spotkać
tyj / tej Tee (m) herbata
bana, banhof Bahn,Bahnhof(m) kolej, dworzec kolejowy
woszt Wurst (f) kiełbasa
dekel Deckel (m) pokrywa/wieko, rozum
luftować lüften wietrzyć

ZADANIE nr 2 (wersja dla nauczyciela)
Zestaw 1.
Z drogi Niymce z marmeladom po Poloki z wosztym jadom! (powiedzenie)
Kaj jedziesz? Do Chebzio tytki lepić! (żartobliwie)
No i momy po ptokach, cug łodjechoł.
- szczylać afy

Zestaw 2
Pogromy sie w bal?
Ciupnyć sie brifmarkami
Niy ma dzisioj cugu i sie w piecu niy poli.
Dej sie pozor przy łobiedzie, bo sie ukidosz nowy ancug.

Zestaw 3
Bele kaj nie byda robioł, yno na grubie abo na banie!
Taki mody a już glacaty!
Sleciała mi keta w kole!
Wiela jest godzin?

Zestaw 4
Niy kryklej tak w tym hefcie!
Fater, nudla mocie na pysku!
Łońskigo Francec slecioł na gowa i je niyrychtig.
Powiydz jakigo nowego wica!

Zestaw 5
Nańcie starziku, zjydzcie sie bombona.
Mosz niypoczosane wosy, choby pieron w sznitloch trzas!
W tym larmie idzie łogupnonć!
Coś ci pizło na dekel!

ZADANIE nr 3 (wersja dla nauczyciela)


1.Ciotka Trudka w Niymcach miyszko.
Pakety jak było ciynżko,
Nom do Polski przisyłała,
A dzisioj sie pogniywała.
Ale ło co ciotce chodzi,
Że nom lepij sie powodzi?

2.Fest sie baba przikozała:
Łod dziś byda szporowała!
Koniec z szinkom i wosztami
I inkszymi gupotami!
Ale jutro zmiyni zdanie,
Jak przi fajnym sklepie stanie?

3. Ludzie ekologio smolom
I sztyjc w piecu mułym polą.
Dymiom domy i kotłownie,
Elektrownie, maszynownie,
W autach z wydychowyj rury,
Lecą w niebo dymu chmury.
W lufcie tym sie trujom ptoki
I uciekajom boroki.

Dobre pomysły bociany mają,
Że sezon grzywczy w Afryce spyndzają!

4.Coby smak na jabka zabić,
Poszoł Hynio jabka habić.
Ale somsiod go wystraszoł,
Jak na drzewie dziedzioł z taszom
I jak uciekoł bez płoty,
To potargoł sie galoty.
Te życie to sztyjc kłopot.


5.Jedyn modny szpok, na lato,
Chcioł sie kupić depilator.
I jak zgolył wszyske piora,

To mioł w gnioździe awantura.
Kos, na dziób doł zonynmbrele
I naciongnył sie łolejym.
Legnył, zaczon łopalanie,
Wtym go kot zjod na śniodanie.

Uważejcie na nowości,
Idzie mieć niyprzijymności!