Przenośnie. Konspekt lekcji języka polskiego

Krzysztof Knoblauch

KONSPEKT Z LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO NR 9

Szkoła: Szkoła Podstawowa nr 6
Klasa: V b
Temat: Kiedy wstaje dzień – tworzymy obrazy poetyckie (temat realizowany przez 2 godziny lekcyjne)

Cele operacyjne:
- znajomość pojęć: obraz poetycki, przenośnia,
- uczeń zna mechanizm powstawania metafory,
- uczeń rozumie dosłowne i przenośne znaczenia wyrazów,
- sprawnie posługuje się cytatami,
- dostrzega przenośny sens utworu poetyckiego,
- potrafi redagować dialog na określony temat,
- analizuje budowę obrazów poetyckich,
- podejmuje próby samodzielnego tworzenia metafory,
- dokonuje przekładu intersemiotycznego,
- kształtowanie wrażliwości i zmysłu estetycznego ucznia,
- uczeń przystosowuje się do odbioru dzieł z innych dziedzin sztuki np. malarstwo.

Metody nauczania:
pogadanka heurystyczna, praca z tekstem, rozmowa, ćwiczenia

Formy pracy:
praca z nauczycielem, praca indywidualna,

Środki dydaktyczne:
A. Łuczak, A. Murdzek, Język polski 5. Między nami. Podręcznik

Czynności dydaktyczne nauczyciela i uczniów:

1. Sprawdzenie zadania domowego zadanego na poprzedniej lekcji. Uczniowie odczytują swoje opowiadania.
2. Podanie tematu lekcji.
3. Polecenie otwarcia podręczników.
4. Nauczyciel odczytuje głośno wiersz Dwa słońca Józefa Ratajczaka.
5. Uczniowie wypisują na tablicy skojarzenia związane ze słowem słońce.
6. Ponowne i uważne przeczytanie wiersza przez uczniów.
7. Polecenie znalezienia innych odpowiedników słowa patrzeć w odniesieniu do słońca
i słonecznika, użytego w wierszu. Mogą to być czasowniki w znaczeniu dosłownym
i przenośnym.
8. Uczniowie rysują w zeszycie dwudzielną tabelę, w której wypisują cytaty z wiersza na temat czynności lub stanu, w jakim znajdują się słońce i słonecznik.
9. Uczniowie wskazują, które fragmenty mają sens dosłowny, a które przenośny.
10. Przypomnienie wiadomości o przenośni. Nauczyciel pyta uczniów o ten środek poetycki.
11. Ewentualne podanie definicji przenośni: Jest to takie połączenie wyrazów, które nadaje im nowe zaskakujące znaczenie. Jest używana w celu uczynienia języka niezwykłym.
12. Uczniowie próbują odpowiedzieć dlaczego metaforycznie skojarzone zostały ze sobą słońce i słoneczniki (np. podobieństwo ze względu na kształt i kolor).
13. Nauczyciel pokazuje, jak buduje się przenośnie na przykładzie zestawienia zdań: słońce świeci na niebie + słonecznik rośnie w ogrodzie = słońce rośnie na niebie lub słonecznik świeci w ogrodzie. Tłumaczy, że takie przenośnie powstają poprzez przeniesienie cech lub zachowań podmiotu z jednego wyrażenia na podmiot z drugiego, najczęściej wtedy, gdy zauważalne są jakieś podobieństwa między zachowaniem lub wyglądem tych podmiotów.

Tok zajęć lekcji 2:

14. Uczniowie wykonują kolejne ćwiczenia praktyczne polegające na zestawianiu ze sobą pozornie nie pasujących do siebie wyrazów, tworzących przenośnie. Mogą kreślić również do nich rysunki, żeby je zobrazować. Podobieństwa: np. w przenośni fale zbóż – zboża pod wpływem działania wiatru zachowują się jak fale morskie podnosząc się i opadając w różne strony.

1) fale morza łany zbóż 2) powódź bardzo dużo kwiatów
fale zbóż powódź kwiatów

3) tęcza na niebie ludzie ustawiają most
tęcza most ustawia

4) zamiatać brzozową miotłą wierzchołki wysokich brzóz
wierzchołkami brzóz niebo zamiatać

15. Kolejne ćwiczenie to podanie znaczeń przenośni: Burza w szklance wody; Kto pod kim dołki kopie, ten sam w nie wpada; Z tej mąki chleba nie będzie.
16. Zestawienie tekstu wiersza z prostym opisem przyrody.
17. Uczniowie wypowiadają swoje refleksje na temat wartości porównywanych tekstów: metafory i opisu.
18. Nauczyciel wskazuje, że poprzez takie zabiegi słowne, jak przenośnie i porównania (obecne także w omawianym wierszu) powstają obrazy poetyckie, a więc obrazy zaskakujące, niezwykłe dla odbiorcy. Autorzy wierszy tworzą je, by inaczej, w sposób oryginalny i pomysłowy pokazać otaczający nas świat.
19. Uczniowie przyglądają się reprodukcji znanego obrazu Słoneczniki Vincenta van Gogha i zapisują swoje wypowiedzi na temat dzieła.
20. Odczytanie wypowiedzi dotyczącej omawianego obrazu.
21. Zadanie domowe: Sporządź notatkę w zeszycie o życiu Vincenta van Gogha. Skorzystaj z różnych źródeł.