Dysleksja - dysortografia i dysgrafia - pomoc dziecku

mgr Krystyna Sołtysek

DYSLEKSJA- DYSORTOGRAFIA I DYSGRAFIA – POMOC DZIECKU


DYSLEKSJA ROZWOJOWA

to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, u których występują zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych, zaangażowanych w proces nabywania tych umiejętności.
(definicja M. Bogdanowicz, 1994).

Przyczyny dysleksji:
1. KONCEPCJA GENETYCZNEGO UWARUNKOWANIA DYSLEKSJI:
U podstaw trudności leży dziedziczenie zaburzeń. Przedstawiciele tej koncepcji uważają że takie przypadki są lżejsze i łatwiejsze w rehabilitacji. Dzieci nie mają trudności w percepcji wyrazu, ale nie umieją go wypełnić odpowiednia treścią. Wraz z dojrzałością centralnego układu nerwowego zmniejsza się liczba błędów popełnianych przez dziecko.
Uwarunkowania genetyczne wyjaśniają 20 -30 % przypadków dysleksji.


2.KONCEPCJA MINIMALNYCH USZKODZEŃ MÓZGU (OKOŁOPORODOWYCH):
Wyrażające się nadpobudliwością psychoruchową, niezgrabnością ruchów, zaburzeniami mowy w wieku wczesnodziecięcym. Objawy te znikają w miarę dojrzewania ale wieku szkolnym ujawnią się w specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu. U dzieci występują łącznie zaburzenia motoryki, percepcji ( słuchowej, wzrokowe, wzrokowo – ruchowej, orientacji przestrzennej), zaburzenia czytania i pisania, zaburzenia zachowania i dynamiki procesów nerwowych.
U około 50 % dzieci stwierdza się drobne uszkodzenia tkanki nerwowej.

3. KONCEPCJA PSYCHOGENNA:
Przyczyny są uwarunkowane zaburzeniami emocjonalnymi, mającymi swe źródło w konfliktach w środowisku rodzinnym. Często tacy uczniowie mają reakcje nerwicowe. Krytycy tej koncepcji wskazują, że możemy mówić raczej o tzw. pseuododysleksji.


4. KONCEPCJA DOMINACJI MÓZGOWEJ:
Trudności z opanowaniem umiejętności czytania i pisania wiążą się z brakiem
ukształtowania dominacji jednej lub drugiej półkuli mózgowej (zaburzenia przebiegu procesów lateralizacji – polegające na dominacji mieszanej.

5. KONCEPCJA HORMONALNA: Czynnikiem patogennym jest nadprodukcja testosteronu – hormonu męskiego – w okresie prenatalnym. Nadmiar hormonu zaburza funkcjonowanie systemu immunologicznego powodując zablokowanie lewej półkuli mózgu i w konsekwencji opóźnienia rozwoju mowy. Nadprodukcją testosteronu tłumaczy się fakt, że dysleksja występuje cztery razy częściej u chłopców niż u dziewcząt.

6.KONCEPCJA ZABURZEŃ EMOCJONALNYCH:
Trudności w czytaniu i pisaniu są symptomem niewłaściwych postaw, nawyków i nieprzystosowania społecznego dziecka. Są wynikiem urazu emocjonalnego i stresu.

7. KONCEPCJA ZABURZEŃ TEMPA I RYTMU ROZWOJU
Główną przyczyną wywołującą trudności w czytaniu i pisaniu są:
- zaburzenia tempa rozwoju (spowolnienie tempa jakościowo-ilościowych zmian w sferze psychomotorycznej),
- zaburzenia rytmu (brak równomierności rozwoju poszczególnych funkcji psychomotorycznych).
Dzieci przejawiające trudności w nauce czytania i pisania, mimo normalnego rozwoju, wykazują różnego rodzaju opóźnienia rozwoju psychoruchowego (fragmentaryczne deficyty rozwojowe).


Wyróżnia się następujące typy dysleksji:

 DYSLEKSJA TYPU WZROKOWEGO:
u której podłoża leżą zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej, powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej i wzrokowo przestrzennej.

 DYSLEKSJA TYPU SŁUCHOWEGO:
uwarunkowana zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy.

 DYSLEKSJA INTEGRACYJNA:
kiedy to poszczególne funkcje nie wykazują zakłóceń, natomiast zaburzona jest ich koordynacja.

 DYSLEKSJA TYPU MIESZANEGO:
gdy występują zaburzenia zarówno w percepcji słuchowej, pamięci wzrokowo-słuchowej oraz wyobraźni przestrzennej.


Wyróżniamy kilka postaci, które mogą występować w izolacji lub jednocześnie:

DYSLEKSJA - trudności w czytaniu (dziecko znacznie odbiega od średniego poziomu klasy, do której uczęszcza i od przeciętnej w stosunku do wieku życia)

DYSGRAFIA - trudności w opanowaniu kaligrafii (niski poziom graficzny pisma), Problem pojawia się, gdy błędy utrzymują się mimo upływu czasu.


DYSORTOGRAFIA - trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (błędy ortograficzne) Żeby można było stwierdzić dysortografię trzeba sprawdzić, czy dziecko popełnia błędy ortograficzne mimo dobrej znajomości zasad pisowni.

DYSKALKULIA - trudności w uczeniu się matematyki. Dzieci z dyskalkulią mają zwykle kłopoty z pojęciem liczby, porównywaniem liczebności zbiorów, ocenianiem co jest większe a co mniejsze i tak dalej.

PO DZIESIĄTYM ROKU ŻYCIA DZIECI, U KTÓRYCH UTRZYMUJĄ SIĘ OBJAWY DYSLEKSJI, POWINNY ZOSTAĆ SKIEROWANE NA BADANIA DO PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ. DOPIERO WTEDY MOŻNA JEDNOZNACZNIE ZDIAGNOZOWAĆ DYSLEKSJĘ

Należy pamiętać ze dzieci dyslektyczne często bardzo niechętnie przystępują do czytania i pisania. Są to dla nich czynności nieprzyjemne, bo sprawiają im duże trudności.


OBJAWY DYSGRAFII
1. ZABURZENIA ANALIZY I SYNTEZY WZROKOWEJ:
Trudności z zapamiętywaniem kształtu liter, mylenie liter o podobnym kształcie T – Ł; M –N; A – O. wyrazy mają podobną postać np. taca – toco; półka- półko; tama –tana; piłka – palka; lae – ate; dobrze – dodrze, domu – domw.
Opuszczanie znaków diakrytycznych, potocznie mówiąc kreseczek, ogonków (ą, ć, ę, ł, ń, ó, ś, ź, ż), opuszczanie liter lub cząstek wyrazów.
Rysunki ubogie w szczegóły.
Dzieci z dobrym rozwojem intelektualnym potrafią „MASKOWAĆ” swoje zaburzenia, czytając z pamięci. W starszych klasach zaburzenia takie mogą dotyczyć jedynie uporczywego mylenia liter o podobnym kształcie, lecz różnym położeniu – P,G, D, B.

2. ZABURZENIA ANALIZY I SYNTEZY SŁUCHOWEJ:
Trudności z wyodrębnianiem wyrazów w zdaniu, łączenie wyrazów, błędy w zapisie zmiękczeń przez kreskę i przez „I”, Ń –NI, Ś –SI, DŹ - DZI, Ć - CI, trudności w różnicowaniu wyrazów z i– j, słabe różnicowanie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych (P – B, G – K, D – t np. data - tata, gwizd – gwist, babcia -bapcia), samogłosek nosowych (Ą – ON – OM); Złe różnicowanie liter dźwiękopodobnych -S, C, Z, SZ, CZ, RZ. Wstawianie dodatkowej litery i są to zwykle dzięki występujące przy spółgłoskach np. kot –kyot, balon – byalyon,. Opuszczanie spółgłosek np. goście –gosie, wczoraj -czoraj, masło –maso. Pomijanie spółgłosek – np. jest – jśt- , album- albm, drugi -drgi
3. Za duży lub zbyt mały nacisk ołówka, mała precyzja palców – litery niekształtne, „kanciaste”, różnej wielkości, wychodzące poza linie, różne nachylenie liter, nierówne odstępy między literami;
4.ZABURZENIA LATERALIZACJI: opuszczanie sylab, zmiana kolejności liter – rów –wór Pismo lustrzane. Przestawianie cyfr – 69 – 96, 83–38. Litery są nie zgrabne, nie zachowują odpowiedniej proporcji, żle rozmieszczone np. dziecko zaczyna pisać w połowie kartki. W rysunkach błędny kierunek odwzorowywania. Trudności występują na lekcjach wychowania fizycznego (słaba orientacja w schemacie własnego ciała). Podobne trudności występują u dzieci leworęcznych.
5. WOLNE TEMPO PISANIA:
Występuje często u dzieci ogólnie sprawnych ruchowo, dobrze jeżdżących na rowerze, tylko mających mało sprawne ręce. Pismo takiego dziecka robi wrażenie nieporządnego, brzydkiego. Litery są nierówne, nie dochodzące lub wychodzące poza linie, mają niejednakowe nachylenie, zachodzą na siebie. W klasach starszych tempo się poprawia kosztem czytelności pisma. Często widać brak wiązania liter wtedy pismo przypomina druk (dziecko nie potrafi pisać bez odrywania ręki). Sytuację pogarszają słowa „ w domu możesz, to w szkole widocznie nie uważasz”. W domu dziecko ma lepsze warunki, mniej stresu. Te warunki pogarszają jakość pisma.

Wczesne objawy dysgrafii:
• nieprawidłowe, kurczowe trzymanie długopisu w ręce
• zaginanie kartek, tzw. ośle uszy
• unikanie zadań wymagających pisania lub malowania
• problemy z odróżnieniem wielkich od małych liter
• trudności w pisaniu w linijkach
• problemy z narysowaniem prostej linii
• szybkie zmęczenie podczas pisania

Objawy dysgrafii u dziecka w wieku szkolnym:
- nieczytelne pismo;
- niedokładność w odtwarzaniu kształtu litery (czasem brak możliwości rozpoznania litery);
- niedopełnianie kształtu litery;
- mylenie liter podobnych (np.: b-d, l-ł-t);
- nieprawidłowe połączenia liter lub jego brak;
- pismo lustrzane;
- niejednolity rozmiar liter;
- mówienie na głos tego, co dziecko chce napisać;
- niewłaściwe odstępy między wyrazami, brak podziału na akapity, zmiana kierunku pochylenia wyrazów w tekście;
- pomijanie istotnych elementów graficznych, takich jak kropki, kreski i haczyki;
- niejednolite pochylenia pisma;
- trudności w rozplanowaniu graficznym tekstu na stronie.

Objawy dysgrafii u dorosłych i młodzieży:
- problemy z przelewaniem myśli na papier;
- trudności ze zrozumieniem tekstu pisanego;
- problemy z gramatyką i składnią;
- rozbieżności między tym, co dana osoba jest w stanie napisać, a tym, co rzeczywiście wie (przy sprawdzeniu ustnym).

Przy leczeniu dysgrafii ważnymi elementami są zapobieganie, rehabilitacja i kompensacja:
Na poprawność pisma wpływają:
1 Właściwa pozycja podczas pisania:
2 Prawidłowy chwyt przyborów do pisania:
3 Odpowiednia wysokość biurka, przy którym dziecko siedzi.
4 Prawidłowe ułożenie zeszytu.

Zasady prowadzenia zajęć:
o oceniać osiągnięcia we właściwy sposób. Udzielać pochwały po każdej poprawnej odpowiedzi,
o dawać uczniowi do zrozumienia, że oczekuje się większych osiągnięć,
o cierpliwie czekać aż uczeń odpowie. Zadawać pytania pomocnicze,
o uczeń nie powinien pisać typowych dyktand,
o raz w tygodniu przeglądać zeszyt ucznia,
o nie dopuszczać do sytuacji, by uczeń na lekcji nie pracował,
o stawiać jasno formułowane pytania
o konieczny jest długotrwały trening,
o zasada uczenia się na własnych błędach nie może być zastosowana ponieważ każde błędne wykonanie utrudnia wytworzenie prawidłowych powiązań,
o istotnym warunkiem jest spokój i opanowanie osoby prowadzącej zajęcia,
o powolne, systematyczne przechodzenie od zadań łatwiejszych do trudniejszych, od prostych do bardziej złożonych.

Przykłady ćwiczeń :
- pisanie liter w liniaturze po śladzie,
- pisanie palcem po liter pokrytych chropowatą fakturą,
- dopisywanie brakujących elementów do podanych kształtów: kresek, owali, lasek itp.,
- przepisywanie wyrazów ze wzoru (wzory liter pisanych),
- różnicowanie figur o różnym układzie przestrzennym,
- układanie pawich oczek z kolorowych oczek
- rysowanie, zwracania uwagi na zapamiętywanie szczegółów, zachęcanie do rysowania przez kalkę techniczną, do lepienia, modelowania, wyrywania i wycinania.
- ćwiczenia rozluźniające mięśnie dłoni i rąk, polegających na swobodnych ruchach,
- programy komputerowe do nauki pisania,
- zastosowanie metody KINEZJOLOGII EDUKACYNEJ dr PAULA DENNISONA,( Ćwiczenia rozwijające ruchy gałek ocznych, które wspomagają rozwój percepcji wzrokowej,
- korzystanie z Metody Dobrego Startu.

DYSORTOGRAFIA
DYSORTOGRAFIA – słowo pochodzenia greckiego :”dys” i „ orthoa” –znaczy prosty, słuszny, i „grahein”. Specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni. Są to trudności w pisaniu przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów: typowo ortograficznych, wynikających z nieprzestrzegania znanych uczniowi zasad pisowni oraz błędów specyficznych takich jak mylenie liter (zastępowanie), opuszczanie, dodawanie i przestawianie liter i sylab, pisanie liter i cyfr zwierciadlanie.

Objawy dysortografii:
1. ZABURZENIE PERCEPCJI SŁUCHOWEJ:
Nieprecyzyjne wymawianie grup spółgłoskowych (3, 4 –literowych) oraz „przepuszczanie” niektórych głosek w takich wyrazach, jak: - gardło, garstka, warstwa,
Nieadekwatne wymawianie głosek zmiękczonych przez „i” lub kreskę c – ci, n –ni.
Zniekształcanie wyrazów.
Opuszczanie liter, sylab, końcówek wyrazów i ich dodawanie.
Łączenie przyimków z rzeczownikami, np. wklasie, wdomu.
Trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących, np. lok – bok.
Brak znaków interpunkcyjnych lub ich niewłaściwe stosowanie.
Wielokrotne pisanie tego samego wyrazu, skreślanie, poprawianie.

2. ZABURZENIA ANALIZY I SYNTEZY WZROKOWEJ:.
Błędy w pisaniu ortograficznym.
Dodawanie lub opuszczanie liter i sylab przy przepisywaniu.
Mylenie liter o podobnym kształcie, a różniący się niewielkimi elementami graficznymi, np. – a-o-e-ę; m –n –ń; sz –cxz – rz; h –k; -l – t –ł; - D –B -P. Dziecko czyta zamiast szosz – sosa; zamiast suszarka – szuszarka, szusarka,

3. OPÓŻNIENIE ROZWOJU MYSLENIA SŁOWNO – POJĘCIOWEGO.

4. TRUDNOŚCI W WYPOWIADANIU SIĘ I PISEMNYM FORMULOWANIU TREŚCI NA OKRESLONY TEMAT.

5. UBOGIE SŁOWNICTWO.

6. CZĘSTO U TAKICH DZIECI WYSTEPUJE DYSGRAFIA.

KRYTERIA ODRÓŻNIAJĄCE DZIECI DYSLEKTYCZNE OD INNYCH ŹLE CZYTAJĄCYCH:
1) utrzymywanie się trudności w czytaniu aż do okresu dojrzałości (względnie trwały charakter tych zaburzeń);
2) specyficzne rodzaje błędów występujących podczas czytania i pisania;
3) rodzinne występowanie zaburzeń;
4) częste występowanie tych zaburzeń u osobników płci męskiej;
5) brak oznak poważnych uszkodzeń mózgu i defektów narządów zmysłu;
6) niepowodzenia w nauce czytania przy użyciu konwencjonalnych metod nauczania;
7) niepowodzenia mimo prawidłowej motywacji i normalnej, lub wyższej niż przeciętna inteligencji.

Wczesne objawy dysortografii:
- mylenie liter o podobnym kształcie (a – o, n –m, l – t – ł,
- opuszczanie liter, sylab, wyrazów, wierszy;
- przekręcanie końcówek wyrazów, „zgadywanie”, gubienie się w tekście;
- wolne tempo czytania, szybko następujące zmęczenie;
- koncentracja na technicznej stronie czytania;
- długo utrzymująca się technika literowania;
- kłopoty z syntezą dźwięków;
- mylenie wyrazów o podobnym brzmieniu;
- nieuwzględnianie znaków przestankowych;
- trudności w rozumieniu treści zawierających pojęcia stosunków przestrzenno-czasowych;

OBJAWY DYSORTOGRAFII U STARSZYCH DZIECI:
- opuszczanie liter w wyrazach, końcówek wyrazów lub dodawanie liter, zniekształcanie zapisu pojedynczych wyrazów;
- mylenie liter kształtopodobnych, różniących się kierunkiem położenia i drobnymi detalami graficznymi (np. t – ł, b – p, g – d, m –n), opuszczanie znaków diakrytycznych;
- błędne różnicowanie ą – on – om, ę – en – em, sz – rz, o –ą, o – a;
- błędy w zmiękczeniach;
- błędy w podziale wyrazów na sylaby;
- błędy w łącznej i rozdzielnej pisowni wyrazów;
- błędy w zapisie wyrazów z głoskami dz – c, czi – ci, rz – zi, ;
- łączenie wyrazów
- perseweracje sylab, wyrazów;
- błędy typowo ortograficzne.

PRZYKŁADY ĆWICZEŃ:

- Wyszukiwanie liter w tle;
- Składanie liter z pociętych części;
- Czytanie sylab, wyszukiwanie ich w wyrazach;
- Dobieranie obrazków do sylaby sylab do obrazków;
- Praca nad poprawnością i płynnością czytania;
- Ustalanie miejsca głoski w słowie

- Nauka czytania dzieci dyslektycznych:
o Czytanie "we dwoje" stosowane wtedy, gdy dziecko ma znaczne trudności, np. czyta po literze, nie potrafi literek złożyć. Czytamy powoli, ale tak, aby nie dzielić wyrazów, lecz starać się odczytać je w całości. Można przy tym wyraz "rozciągnąć" tak, jakby się śpiewało. W miarę poprawy, głos dorosłego będzie stopniowo zanikał, a śpiewne rozciąganie ulegało skróceniu .Czytanie takie nie powinno przekraczać 10 minut, ale ćwiczyć je trzeba codziennie.

o Czytanie pod kontrolą dorosłego.
Czytanie pod kontrolą prowadzimy, gdy dziecko już nie literuje i potrafi czytać samodzielnie, chociaż jeszcze nie całkiem poprawnie. Dziecko czyta powoli, a dorosły poprawia jego błędy (nie poprawione będą się utrwalały). Czytając posługuje się wskazówką zrobioną z twardego pokolorowanego kartonu. Przesuwa ją pod wierszami tekstu.

Czytanie sposobem kombinowanym.
Dziecko czyta głośno pod kontrolą dorosłego (np. 10 minut). Zmęczone dalszą część czyta po cichu, a następnie opowiada przeczytaną treść. Ostatnim etapem może być namalowanie obrazka związanego z treścią.
Po każdym czytaniu dziecko ma opowiedzieć to, co przeczytało.


UCZNIOWIE Z DYSLEKSJĄ MAJĄ TAKŻE TRUDNOŚCI W NAUCE INNYCH PRZEDMIOTÓW:

Matematyka:
- trudności w rozwiązywaniu zadań tekstowych – problemy z odczytaniem i zrozumieniem treści zadania,
- błędy w przepisywaniu słupków, trudności w geometrii – brak wyobraźni przestrzennej,
- trudności w opanowaniu tabliczki mnożenia,
- mylenie pojęć przestrzennych, geometrycznych.

Języki obce:
- mylenie liter,
- trudności w uczeniu się na pamięć wierszyków i piosenek.

Geografia:
- kłopoty z posługiwaniem się mapą (orientacja na mapie).

Historia:
- trudności z nauką chronologiczną dat.

Technika:
- niechęć do majsterkowania, lepienia, wycinania, szycia,
- wolne tempo pracy.

Wychowanie fizyczne:
- nieudolność w grach zręcznościowych i konstrukcyjnych,
- niechęć do zabaw sportowych,
- pomyłki w zmianie kierunku w rzędzie i szeregu.

Opracowała: mgr Krystyna Sołtysek
pedagog specjalny

Bibliografia:
1. Biuletyn informacyjny Terenowego Oddziału nr 3 Polskiego towarzystwa Dysleksji przy poradni Psychologiczno-pedagogicznej Nysa 2004
2. Davis Ronald, Braun Eldon M., Dar dysleksji, Zysk, 1997
3.Nasze dzieci różne są. Jak im pomóc, by osiągnęły sukces. Red. Dr Bronisław Ogonowski Miejski Ośrodek doskonalenia Nauczycieli w Opolu, Opole 2011
4. Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu. Po9radnik nauczyciela reedukatora, część I – Wprowadzenie, red. Halina Wasyliuk, WSiP 1978
5. Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu. Po9radnik nauczyciela reedukatora, część II, red. Halina Teresa Gąsowska, Zofia Pietrzak -Stępkowska, WSiP 1978
6. Zakrzewska Barbara Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu. WSiP. 1978
7. Sawa Barbara, Jeżeli dziecko żle czyta i pisze, WSiP. 1987


PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA:

DYSORTOGRAFIA
ZABURZENIA ANALIZATORA SŁUCHOWEGO
1. Odczytywanie sylab: Dziecko otrzymuje kilka kartoników, na których są wypisane poszczególne sylaby. Zadaniem dziecka polega na odczytywaniu sylab.

2.Odpoznawanie sylab: Dziecko otrzymuje zestaw odpowiednio dobranych sylab, z których każda jest wypisana na oddzielnym kartoniku. Nauczyciel głośno wypowiada dwusylabowe słowa (dzieląc je głosowo na sylaby) lal –ka, mas-ło, ko –tek. Zadanie dziecka polega na odszukaniu tych sylab w podanym zestawie. W dalszym toku ćwiczeń to samo zadanie dziecko może wykonywać na materiale wyrazów trzy – i wielosylabowych.

3. Liczenie sylab: Dziecko bierze do ręki obrazek, mówi sylabami nazwę przedstawionego na nim przedmiotu i przy wymawianiu każdej sylaby dotyka kolejno cyfr na kartoniku, po czym pozostawia obrazek pod cyfrą, przy której wymówiło ostatnią sylabę. Np. Obrazek „mata” – dziecko mówi „ma” i

4. Uzupełnianie brakujących głosek w usłyszanym tekście:
Janek rysuje dom. Jacek, brat Janka, rysuje latawca. Mama Janka i Jacka pracuje w aptece. Tata pracuje w fabryce. Tata i mama od rana pracują. Janek i Jacek im pomagają.

Ja... ek ry...u...e dom.
Ja...e..., b... ...t ... ...nka, r...s ...e la...aw...a.
Ma...a J...n...a i J...c...a pr...c...je w a... ....ece.
Ta...a pr...c...j... w fa...ry...e.
T... ....a i ...am... od r... ...a p...a...uj... .
J...n...k i J... ...ek im p...m...g... ...ą.


ZABURZENIA ANALIZATORA WZROKOWEGO
1. Dobieranie liter wielkich do małych: Ćwiczenie to służy utrwaleniu znajomości wielkich liter, gdy dziecka zna już małe. Do przeprowadzenia ćwiczenia potrzebny jest zestaw kartoników z literami małymi i drugi z literami wielkimi. * Dziecko ma przed sobą małe litery i dobiera do nich wielkie. Dziecko rozpoznaje małą literę odpowiadającą wypowiedzianej głosce przez nauczyciela. Dobiera w parę małą i wielką. * Nauczyciel pokazuje małą literę – dziecko odczytuje i wyszukuje do niej wielką do pary.
* Przed dzieckiem rozłożone są małe litery, nauczyciel pokazuje wielkie nie mówiąc głoski. Dziecko samo odczytuje literę i dobiera do niej małą.
2 . Dobieranie liter drukowanych do pisanych: Ćwiczenie to ma na celu poznanie i utrwalenie liter drukowanych, gdy dziecko zna już litery pisane. Posługujemy się tu zestawem kartoników z literami pisanymi i drukowanymi. Ćwiczenie przebiega analogicznie jak pierwsze.
3. Ćwiczenie orientacji przestrzennej: Zaczynamy od wykonania poleceń słownych, na które dziecko musi reagować wyróżniając w zdaniu pojęcia i znaczenie: na, w, po, obok, koło, nad. Następnie pokazujemy serię odpowiednio dobranych rysunków, na których dziecko ma np. wskazać, gdzie książka jest na stole, obok, z prawej lub lewej strony itd.
4. Wypisywanie liter oraz sylab i segregowanie ich w kolorowych rubrykach: Dziecko otrzymuje odpowiedni tekst, nauczyciel poleca mu podkreślać wypowiadane przez niego dźwięki, sylaby. Ewentualnie pisze N je na tablicy kredą kolorową i dziecko ma podkreślać w tekście litery, sylaby analogicznymi kolorami. Następnie przepisuje je do zeszytu, w którym ma narysowane kolorowe rubryki. W ten sposób w rubrykach zostaną zgrupowane sylaby mające tę samą literę.
I t ł
lec ( palec)
la ((lala)
le (lejek) mat ( matka)
tek ( kotek )
ta (tara) ła ( łapa)
nał ( kanał)
sło ( słoma)
W dalszym etapie tego ćwiczenia N poleca, aby dziecko postarało się z wypisanych sylab utworzyć sylaby.
5. Uzupełnienie liter w wyrazie: N daje dziecku listę wyrazów z brakującymi literami i poleca je uzupełnić, np. :
ą cz ę
goł –b goł –bie odj- ł odj- li
d – b d-by wyj – ł wyj –li
bł –d bł –dy zaj – ł zaj –li
zdj –l zdj –li podj – l podj –li

6. Odtwarzanie z pamięci uprzednio widzianych wzorów: N pokazuje dziecku tablicę z różnymi wzorami geometrycznymi i poleca narysować zapamiętane pary figur sąsiadujących ze sobą, oczywiście zaczynamy od małej liczby bardziej prostych elementów, następnie przechodzimy do większej liczby trudniejszych. W początkowym etapie tego ćwiczenia N daje dziecku jeden egzemplarz tablicy, na drugim N pokazuje figury do zapamiętania i dziecko ma potem na widzianej przed sobą tablicy ( mając figury ponumerowane) wskazać , które zapamiętało. Do rysowania tych figur przechodzimy w następnym etapie.

7. Wyszukiwanie sylab na tablicy: N pisze na tablicy lub w zeszycie sylaby, np. :
la - ła - ta - ma - na -
Dziecko patrząc na tablicę sylabową ma układać wyrazy z podanych początkowo sylab. Następnie N zabiera tablicę sylabową i dziecko ma sobie przypomnieć ułożone uprzednio wyrazy i zapisać je w odpowiedniej rubryce w zeszycie.

8. Dobieranie sylab do wyrazów
3–sylabowych: Z zamieszczonych obok sylab dobierz brakujące z poniższych wyrazach:


DYSGRAFIA
1. Ćwiczenie pisania: Początkowo dziecko powinno ćwiczyć pisanie tylko takich zestawów liter, które można pisać jednym ciągłym ruchem.
2.Stawianie kropek i przecinków przed literami: N podaje listę krótkich wyrazów do ćwiczeń utrwalających nawyk stawiania kropek i przecinków nad literami.. Wyrazy te zostały uszeregowane według ilości zawartych w nich liter z kropkami. Najpierw są wyrazy, w których występują po dwie takie same litery i jedna z nich jest na końcu wyrazu, dalej są wyrazy, w których jedna litera z kropką jest coraz bliżej początku wyrazu.

3. Precyzyjne kolorowanie wydzielonych odcinków: N na kartce z bloku rysuje 4 prostokąty . w prostokątach wrysowuje linie faliste bądź łamane. Linie, te jak dziecko opanuje proste mogą być coraz bardziej skomplikowane.

5. Uzupełnianie wyrazów literami b, d, g:
1. W rogu pokoju stoi kanapa.
2.Buda psa stała obok bramy domu.
3Barbara pomalowała podłogę brązową farbą.
4. Na placu wybudowano nowe domy.
5. Janek dostał za dobrą naukę aparat.
6. Bogdan dostał od kolegi dwa pudełka kredek.
7. Pompa była od dawna zepsuta.
Dziecko ma uzupełnić tekst brakującymi literami b, d, g, p:
1. W ro...u ....okoju stoi kana...a.
2. ...u...a ...sa stała o...ok ...ramy ...omu.
3Barbara pomalowała podłogę brązową farbą.
4. Na ...lacu wy...u...owano nowe ...omy.
5. Janek ...ostał za ...o...rą naukę a...arat.
6. Bo... ...an ...ostał o... kole...i ...wa ...u...ełka kre...ek.
7. ...ompa ...yła o... ...awna ze...suta.

6. Dorysuj brakujące elementy:

7. Ćwiczenia grafomotoryczne:
Dziecko ma poprawić rysunek nie odrywając dłoni od kartki papieru.