Aktywizujące metody i techniki w organizacji zajęć lekcyjnych w klasach I- III

Metody i techniki aktywizujące stanowią nowatorską strategię w organizacji zajęć lekcyjnych. Ich zadaniem jest motywacja dzieci do twórczego wysiłku, dążenia do wiedzy i nabywania umiejętności.
Słownik języka polskiego opisuje pojęcie aktywizacji jako pobudzania do działania. Aktywny to ten, który bierze w czymś żywy udział, jest skłonny do działania, czynny, ma aktywny stosunek do życia.
Proces edukacji klasyfikuje aktywizację jako ogół poczynań nauczyciela i ucznia, zapewniający im czynny udział w realizacji zadań. Podczas tej aktywności uczniowie uczą się najlepiej i najwięcej, w sposób trwały i przyjemny.
Ludzie mają wrodzoną potrzebę aktywności i działania, natomiast jedni są bardziej aktywni a innych trzeba do takiego działania pobudzać. Tak samo jest z dziećmi, które lubią coś robić, wtedy gdy ich działalność wpływa na poczucie własnej wartości. Nauczyciel pełni w związku z tym ogromną rolę, jako organizatora procesu dydaktycznego skierowanego na pobudzenie uczuć pozytywnych np. zaciekawienia, radości.
Warunkiem nadrzędnym uaktywnienia ucznia jest zorganizowanie sytuacji zainteresowania, a jego najprostszym sposobem jest odwołanie się do przeżyć dzieci np. wydarzeń na wycieczce, w życiu rodzinnym, inspirowanych filmem czy literaturą. Ważne jest przygotowanie potrzebnych pomocy, rekwizytów, przyborów.
W aktywnym procesie poznawczym zmienia się rola nauczyciela, który organizuje proces uczenia się a od uczniów wymaga:
- poszukiwania,
- dyskutowania,
- wymiany doświadczeń,
- zadawania pytań,
- porządkowania,
- rozwiązywania problemów.
Warto podkreślić, iż nauczyciel nie musi wiedzieć wszystkiego, ale że powinien wyposażyć swoich uczniów w podstawowe umiejętności poradzenia sobie ze zmieniającą się rzeczywistością.
KATALOG METOD AKTYWIZUJĄCYCH WAŻNY I POTRZEBNY W NAUCZANIU ZINTEGROWANYM.
Proponowane metody, a w ramach metod techniki, wydają się być szczególnie interesujące z punktu widzenia ucznia.

A. METODA INTEGRACYJNA.

Integracja w edukacji wczesnoszkolnej- propozycja pracy zorientowana na dziecko jako podmiot i indywidualność.
Metody i techniki integracyjne odprężają, wprowadzają dobry nastrój. Ponadto zapewniają bezpieczeństwo w grupie, uczą komunikacji, współpracy i twórczego myślenia.

KRASNOLUDEK
Ta technika może być stosowana jako środek wprowadzający, ogólnorozwojowy, pozwalający uzyskiwać informacje zwrotne.
Krasnoludek to pomoc w ręku dziecka np. maskotka, piłeczka.
Przebieg.
1. Dzieci siedzą w kręgu.
2. Trzymasz w ręku krasnoludka i proponujesz dzieciom zabawę w kończenie zdań, Krasnoludek jest............................
3. Podajesz krasnoludka dziecku siedzącemu obok i jego zadaniem jest dokończyć zdanie, Krasnoludek jest...... mały.
4. Następnie dziecko podaje krasnoludka kolejnemu, który wymyśla dokończenie zdania, Krasnoludek jest..... wspaniałą zabawką.
5. Krasnoludka dzieci podają dalej, aż wszystkie będą miały możliwość dokończenia zdania.
GRAFFITI
Wytwarza i wzmacnia dobry klimat w grupie, kształci twórcze myślenie.
Przebieg.
1. W sali gdzie odbywają się zajęcia, powieś kilka arkuszy z rozpoczętymi zdaniami:
Dyżurni zadbają o..., Mam nadzieję, że lekcji będzie.......
2. Dzieci chodzą po sali i opisują flamastrem niedokończone zdanie zgodnie ze swoim odczuciem
KŁĘBEK.
Kłębek stanowi pomoc stosowaną na różne sposoby. Uczniowie za pomocą kłębka, mogą uczyć się dodawać, odejmować, tworzyć opowiadania.
Opowiadanie odtwórcze- Dziewczynka z zapałkami.
Przebieg.
1. Dzieci siedzą w kręgu
2. W prawej ręce trzymasz kłębek wełny, nawijasz nitkę na palec wskazujący lewej ręki i rzucasz prawą do wybranego dziecka mówiąc: Dawno... dawno.. temu było wielkie i bogate miasto.............
3. Wybrane dziecko również nawija nitkę na palec wskazujący i rzuca kłębek do wybranej koleżanki lub kolegi, odtwarzając dalej opowiadanie np. Pewnej zimy wydarzyła się tam dziwna historia...
4. Kolejne dziecko czyni to samo co poprzednie.

B. METODA TWORZENIA I DEFINIOWANIA POJĘĆ.

Pojęcia stanowią jednostką organizującą logiczne myślenie i porozumiewanie się ludzi. Wyróżnienie cech pozwala na zdefiniowanie i odróżnienie jednych pojęć od drugich.
KULA ŚNIEGOWA
Polega na przechodzeniu od pracy indywidualnej do grupowej.
Przebieg.
1. Dzieci siedzą w kręgu. Każdemu rozdaj po małej kartce papieru.
2. Zadanie każdego z uczniów to próba zdefiniowania wybranego pojęcia np. zabawa.
3. Gdy dzieci skończą, twoim zdaniem jest dobrać dzieci w pary i rozdać im większe kartki papieru.
4. W parach uczniowie odczytują indywidualne definicje, dyskutują próbując ustalić wspólną definicję i wpisują je na większą kartkę.
5. Pary łączą się w czwórki następnie ósemki i w szesnastkę, w ten sposób na dużej kartce powstaje jedna definicja wypracowana przez cała grupę.
BURZA MÓZGÓW
Metoda ta opiera się na podawaniu różnych skojarzeń.
Przebieg.
1. Zapisz na plakacie lub tablicy propozycje definicji, które podają dzieci.
Zabawa to:
Radość
Śmiech
Taniec
Muzyka
2. Po wyczerpaniu pomysłów uczniowie dokonują oceny swoich wypowiedzi i za pomocą punkcików, wskazują definicję, która jest najbardziej ich zdaniem celna.
MAPA POJĘCIOWA
Służy do opracowania pojęć za pomocą rysunków, symboli, wycinków, krótkich zdań.
Przebieg.
1. Przedstaw cel na zajęciach- np. Dziś spróbujemy zastanowić się czym jest pojęcie Mój Kraj.
2. Rozdaj uczniom kartki format A4, z wyraźnie zaznaczonym hasłem.
3. Zadaniem ucznia jest przedstawienie pojęcia w formie graficznej np. ilustracji, znaków
4. Po wykonaniu zadania powieś wszystkie prace w widocznym miejscu i poproś o krótkie komentarze autorów.
5. Po omówieniu wybierzcie istotne cechy pojęcia Mój Kraj.

C. METODA HIERARCHIZACJI.
Hierarchizacja to uporządkowanie w relacji wyższości- niższości za pomocą określonego kryterium.
PROMYCZKOWE USZEREGOWANIE
Metoda służy do definiowania pojęć, określania cech, zasad, oraz do hierarchizacji.
Przebieg.
1. Uczniowie siedzą w kręgu, wewnątrz którego leży narysowane koło z napisem: Dobry uczeń.
2. Rozdaj dzieciom po 3 żółte kartki.
3. Zadaniem każdego z nich jest wpisanie na kartkę cech dobrego ucznia.
4. Jedno chętne dziecko odczytuje swoje cechy i układa je obok wyciętego koła.
5. Dzieci, które maja te same cechy lub bliskie, układają je w jeden promyczek
6. Następnie dzieci odczytują cechy, których jeszcze nie było i układają w kolejne promyczki, aż do wyczerpania żółtych kartek.
DIAMENTOWE USZEREGOWANIE
Technika ta zmusza grupę do współpracy, zachęca do podejmowania decyzji, negocjacji i komunikowania się.
Przebieg.
1. Podziel klasę na grupy.
2. Każdej grupie rozdaj w kopercie 9 kart z twierdzeniami, cechami lub z zasadami.
3. Zadaniem poszczególnych grup jest przedyskutowanie podanych zasad np. dotyczących środowiska.
4. Po przedyskutowaniu zasad, dzieci uzgadniają ich ważność i szeregują wg podanego przez Ciebie wzoru.
Zasada najważniejsza
Zasada ważna
Zasada mniej ważna
Zasada najmniej ważna
5. Po upływie wyznaczonego przez Ciebie czasu przedstawiciele poszczególnych grup przedstawiają zasady według ważności krótkim uzasadnieniem.
D. METODA TWÓRCZEGO ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW.
Problemy to trudne i niejasne zagadnienia przeznaczone do rozwiązania. Proces ich rozwiązywania można usprawnić dzieląc je na kolejne etapy:
a) sformułowanie problemu
b) szczegółowy opis i analiza
c) ustalenie możliwych rozwiązań
d) ocena poszczególnych wariantów i wybór jednego
e) zastosowanie rozwiązania w praktyce.
SZEŚĆ MYŚLĄCYCH KAPELUSZY
Autor metody De Bono przypisał 6 kapeluszom 6 różnych sposobów myślenia.
Kapelusz biały
– nie wydaje żadnych opinii
Kapelusz czarny
– pesymista, widzi zagrożenia, braki i niebezpieczeństwa w proponowanym rozwiązaniu,
Kapelusz czerwony
– emocje, kieruje się intuicją
Kapelusz niebieski
– analiza procesu, dyrygent, przewodniczący dyskusji, kontroluje
spotkanie
Kapelusz zielony
– możliwości, innowator, wskazuje pomysły
Kapelusz żółty
– optymizm, widzi wszystko w „różowych okularach”, dostrzega zalety i
korzyści danego rozwiązania.
Przebieg.
1. Zapisz na tablicy problem, który będzie przedmiotem dyskusji.
2. Dzieci siedzą w kręgu i losują przygotowane przez Ciebie kapelusze w 5 kolorach, niebieski zostaw sobie.
3. Na tablicy wywieś wskazówki dotyczące sposobu myślenia każdego z kapeluszy.
4. Poproś dzieci, aby każde z nich przygotowało argumenty na rzecz wylosowanego stanowiska.
5. Włóż niebieski kapelusz i rozpocznij zabawę np. Na dzisiejszej lekcji chcemy rozwiązać pewien problem, który niepokoi nas od dłuższego czasu. Jest już ostatni dzwonek na podjęcie decyzji... Proszę o głos kapelusze białe.


Literatura:
Krzyżewska J. „Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej”, wyd. AU OMEGA, Suwałki, 1998.
Półturzycki J. „Dydaktyka dla nauczycieli”, wyd. A. Marszałek, Toruń, 1998.
Brudnik E. , Moszyńska A. ,Owczarska B. „Ja i mój uczeń pracujemy
aktywnie” –przewodnik po metodach aktywizujących, wyd. Zakład Wydawniczy SFS, Kielce, 2000.