Analiza przypadku - uczeń z zaburzeniami emocjonalnymi w klasie I Szkoły Podstawowej

Poniższy opis dotyczy ucznia rozpoczynającego naukę w klasie pierwszej w roku szkolnym 2010/2011. Po wnikliwej obserwacji moich uczniów na początku roku szkolnego zorientowałam się, że jest wśród nich chłopiec mający duże trudności z przystosowaniem się do pracy w warunkach szkolnych i wyrażaniem własnych emocji.
1. Identyfikacja problemu
Z obserwacji podczas zajęć wynikało, że uczeń często wybuchał złością na lekcjach, reagował nieadekwatnie do sytuacji, nie przyjmował krytyki ze strony kolegów z klasy, podczas napadów złości niszczył przedmioty własne lub kolegów, nie potrafił skupić uwagi na wykonywanym zadaniu. Jego reakcje znacznie utrudniały pracę na lekcji i powodowały dezorientację u innych uczniów. Równocześnie uczeń wykazywał się dużą inteligencją oraz łatwością w nauce przedmiotu. Lubił język angielski i często to podkreślał. Problem związany był zatem z nieumiejętnym radzeniem sobie z własnymi emocjami w sytuacjach trudnych.
6. Geneza i dynamika zjawiska
Po zidentyfikowaniu problemu podjęłam działania w celu rozwiązania zaistniałej sytuacji. Pierwszym działaniem podjętym przeze mnie była rozmowa z wychowawcą klasy w celu ustalenia częstotliwości zaistniałych zdarzeń oraz sytuacji rodzinnej ucznia. Z przeprowadzonej rozmowy dowiedziałam się,że chłopiec jest lubiany w klasie, gdyż jest dość koleżeński. Jednakże jego dominująca osobowość i chęć narzucania innym własnego zdania często powodują konflikty, szczególnie podczas szkolnych przerw. Ponieważ uczeń nie potrafi właściwie radzić sobie z własnymi emocjami, często emocje te dają osobie znać także podczas lekcji. Chłopiec jest zdolny i łatwo przyswaja sobie nowe treści, jednak ma problemy z właściwym skoncentrowaniem się podczas zajęć oraz kończeniem podjętych zadań. Chłopiec jest jedynakiem wychowującym się w pełnej rodzinie, a jego potrzeby materialne zaspokajane są w pełni. Jednakże rodzice ucznia starają się nie dostrzegać trudności dziecka związanych z wyrażaniem własnych emocji oraz właściwą pracą na lekcjach. Rodzice usprawiedliwiają zachowanie syna twierdząc, że jest on celowo prowokowany przez kolegów do takich zachowań oraz sugerując, że chłopiec jest zwyczajnie nadpobudliwy.
Zaburzenia zachowania mają złożone uwarunkowania i mogą być wynikiem interakcji czynników środowiskowych (dysfunkcje środowiska wychowawczego, a w szczególności problem krzywdzenia dziecka), a także biologicznych (dysfunkcje układu nerwowego). Również indywidualne wyposażenie dziecka, zwłaszcza cechy jego temperamentu, mogą mieć znaczenie dla powstawania tego typu zaburzeń. Dlatego też analizując powstały problem wzięłam pod uwagę sugestię rodziców o ewentualnej nadpobudliwości ucznia.
7. Znaczenie problemu i prognoza rozwoju sytuacji
Na podstawie obserwacji oraz przeprowadzonych rozmów stwierdziłam, że problemy ucznia z właściwym skoncentrowaniem się podczas zajęć, a przede wszystkim z niewłaściwym wyrażaniem własnych emocji mogą spowodować wiele trudności w nauce języka angielskiego nie tylko u samego ucznia ale także u innych dzieci w klasie. Brak koncentracji na wykonywanym zadaniu będzie powodował nie kończenie zadań przez ucznia, co w konsekwencji spotęguje narastające braki w opanowywanym materiale i będzie skutkowało otrzymywaniem przez ucznia coraz gorszych ocen. Sytuacja taka znacznie obniży u ucznia właściwą motywacje do nauki języka angielskiego i może spowodować pojawienie się niepowodzeń szkolnych w dalszym etapie nauki. Natomiast niewłaściwe wyrażanie własnych emocji podczas lekcji, wpadanie w histeryczną złość, niszczenie przedmiotów własnych i kolegów, stosowanie wyzwisk absorbuje czas przeznaczony na naukę podczas lekcji, uniemożliwia tę naukę innym uczniom i znacznie obniża efektywność nauczania w klasie. Ponadto ciągłe obserwowanie takich sytuacji wpływa destrukcyjnie na uczniów obniżając ich morale i dyscyplinę w klasie. Rozwiązanie tego problemu jest zatem ważne nie tylko dla dobrego funkcjonowania samego ucznia w szkole ale także dla właściwego funkcjonowania całej klasy. Jednakże nie zależy ono jedynie od mojej pracy, a przede wszystkim od zaangażowanej pracy w domu rodzinnym, dobrej współpracy pomiędzy nauczycielem, wychowawcą, pedagogiem i psychologiem szkolnym.
• Prognoza negatywna
Pozostawienie ucznia bez pomocy ze strony szkoły i domu rodzinnego pogłębi problemy emocjonalne ucznia. Jeżeli rodzice nie przestaną usprawiedliwiać złych zachowań syna i nie podejmą współpracy z wychowawcą, nauczycielami. psychologiem i szkolnym pedagogiem korygujących zachowania chłopca będzie on coraz częściej popadał w konflikty z rówieśnikami, a napady niekontrolowanej złości mogą doprowadzić do tego, że zrobi on krzywdę sobie lub innym. On sam w miarę upływu czasu nie będzie umiał poradzić sobie z problemem, a przejawy przemocy i agresji u niego staną się reakcją trwałą, jeśli nie nastąpi dopływ pozytywnych wzorów zachowania. U chłopca utrwalą się złe wzory zachowań, będzie miał coraz większe problemy z przystosowaniem się do życia w społeczności szkolnej, przez co poczuje się samotny, wyobcowany i nielubiany. To z kolei w prostej linii doprowadzi do uczucia niechęci do szkoły, nauki i kolegów, a tym samym słabych ocen i obniżonej oceny z zachowania.

•Prognoza pozytywna
Jeśli natomiast zostaną wdrożone odpowiednie środki i oddziaływania zmierzające do nauki chłopca właściwego zachowania w sytuacjach trudnych emocjonalnie, można spodziewać się efektów pozytywnych. Chłopiec musi nauczyć się poprawnych kontaktów z otoczeniem i sposobów radzenia sobie z własną złością bez konieczności używania wyzwisk, czy niszczenia przedmiotów. To doprowadzi do lepszego funkcjonowania w grupie rówieśniczej, zmiany jego nastawienia do kolegów i koleżanek, nawiązania bliższych kontaktów. W sferze psychiki nastąpi wewnętrzne odblokowanie, co zmieni jego sposób postrzegania problemu, powstanie właściwa hierarchia wartości etycznych i moralnych oraz wrażliwość na ludzką krzywdę. Chłopiec zrozumie, że uczucie złości jest reakcją naturalną, a właściwe formy jej wyrażania nie krzywdzą jego i innych. Do osiągnięcia sukcesu niezbędna jest jednak właściwa współpraca domu rodzinnego ze środowiskiem szkolnym oraz zmiana bezkrytycznego postrzegania własnego dziecka

Propozycje rozwiązania problemu – planowanie działań
Po odbyciu rozmów z wychowawcą ucznia, rodzicami, psychologiem i pedagogiem oraz po przeczytaniu o podobnych przypadkach w literaturze fachowej postanowiłam podjąć odpowiednie działania zmierzające do rozwiązania problemu i zapobiegające niepowodzeniom w przyszłości.
Zadania:
• Diagnoza w zakresie nadpobudliwości psychoruchowej
Sposób realizacji: skierowanie ucznia do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w celu potwierdzenia ewentualnej nadpobudliwości psychoruchowej ucznia;
Spodziewane efekty: postawienie właściwej diagnozy, uzyskanie wskazówek do optymalnej pracy z uczniem;
Osoby odpowiedzialne: rodzice
• Integracja ucznia z klasą
Sposób realizacji: organizowanie zabaw integracyjnych , angażowanie chłopca do współudziału przy realizacji wspólnych przedsięwzięć,
Spodziewane efekty: wzmocnienie pozytywnej więzi z zespołem klasowym;
Osoby odpowiedzialne: nauczyciel języka angielskiego, wychowawca;
• Wzbudzenie u ucznia dodatkowej motywacji do nauki języka angielskiego
Sposób realizacji: zaangażowanie ucznia w pracę koła języka angielskiego;
Spodziewane efekty: ujawnienie talentów językowych ucznia, danie mu możliwości wykazania się;
Osoby odpowiedzialne: nauczyciel języka angielskiego;
• Nauka panowania nad własnymi emocjami i rozładowywania powstałego napięcia
Sposób realizacji: odizolowanie ucznia w sytuacji trudnej, ćwiczenia służące wyciszeniu ucznia, kontrolowanie zachowania ucznia podczas napadów złości, uczenie przepraszania, samoocena;
Spodziewane efekty: lepsze zrozumienie przez ucznia własnych emocji, reagowanie właściwe do sytuacji, wyrażanie żalu z powodu zaistniałych szkód;
Odpowiedzialny: nauczyciel języka angielskiego, wychowawca;
• Kontrolowanie zachowań ucznia we współpracy z domem rodzinnym
Sposób realizacji: podpisanie kontraktu z uczniem i rodzicami, regularne rozmowy z rodzicami, informowanie ich na bieżąco o zaistniałych trudnościach, wyciąganie konsekwencji;
Spodziewane efekty: łatwiejsze przyjmowanie krytyki dziecka przez rodziców w sytuacjach problemowych, wspólne rozwiązywanie ewentualnych problemów;
Odpowiedzialny: wychowawca, nauczyciele języka angielskiego;
• Prowadzenie zajęć terapeutycznych z uczniem
Sposób realizacji: udział ucznia w zajęciach terapeutycznych prowadzonych przez szkolnego psychologa;
Spodziewane efekty: lepsze rozumienie własnych emocji, wyrobienie u ucznia strategii radzenia sobie z własną złością;
Odpowiedzialny: szkolny psycholog

8. Efekty oddziaływań

Po zidentyfikowaniu problemu, rozmowie z matką ucznia, a także z wychowawcą, pedagogiem i psychologiem, podjęłam działania w celu rozwiązania problemów emocjonalnych ucznia podczas zajęć. Działania te obejmowały: stały kontakt z matką ucznia i informowanie jej o jego zachowaniu oraz przyjętej strategii działań, podpisanie kontraktu z uczniem, wzmacnianie mocnych stron ucznia, stosowanie ćwiczeń rozwijających koncentrację ucznia na wykonywanym zadaniu, angażowanie go w prace na rzecz klasy i uczenie go przyjmowania krytyki, wdrażanie ucznia do samooceny, w stanach podwyższonego napięcia stosowanie u ucznia ćwiczeń relaksacyjnych oraz umożliwiających mu wyładowanie napięcia. Początkowo rodzice ucznia bardzo niechętnie przyjmowali informację o negatywnych zachowaniach ucznia i wciąż je usprawiedliwiali. Jednakże po przeprowadzeniu kilku rozmów z udziałem wychowawcy, pedagoga i psychologa rodzice zgodzili się na współpracę ze szkołą. Najpierw udali się z dzieckiem do poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w celu potwierdzenia swoich przypuszczeń co do ewentualnej nadpobudliwości ucznia. Badania przeprowadzone w poradni nie potwierdziły sugestii rodziców o nadpobudliwości ucznia, dały jednak rodzicom oraz szkole istotne wskazówki jak postępować z uczniem by wydłużyć jego koncentrację podczas zajęć oraz jak niwelować negatywne zachowania emocjonalne ucznia. Rodzice zgodzili się także na udział dziecka w zajęciach terapeutycznych prowadzonych przez psychologa na terenie szkoły, podpisali również kontrakt pomiędzy wychowawcą, nauczycielami innych przedmiotów, uczniem i nimi dotyczący właściwych zachowań ucznia oraz konsekwencji działań niewłaściwych. Działania przyniosły pozytywny efekt. Obecnie wybuchy złości znacznie się ograniczyły, uczeń jest zaangażowany w zajęcia, chociaż nadal łatwo się rozprasza. Proces dydaktyczny przebiega poprawnie, a dyscyplina podczas zajęć jest dobra i sprzyja atmosferze pracy. Duże zdolności językowe umożliwiły uczniowi udział w zajęciach koła językowego i odnoszenie sukcesów na tych zajęciach. W sytuacji napięcia uczeń stara się samodzielnie rozwiązać swój problem np. gniotąc papierową kulkę. Dzięki wdrażaniu do samooceny uczeń dużo lepiej znosi krytykę ze strony kolegów z klasy, ma również z nimi lepszy kontakt. Rodzice ucznia pozostają w ciągłym kontakcie ze szkołą i podejmują współpracę, chociaż wciąż mają trudności z przyjęciem krytyki pod adresem własnego dziecka, jednakże regularna współpraca przynosi dobre efekty.