Rozwój psychofizyczny dzieci. Nikotyna - kiedy i dlaczego dziecko sięga po papierosy?

Uczniowie w klasach 4-6 mają od 11 do 13 lat. Jest to okres bardzo niejednorodny. Uczeń 11 – letni to jeszcze dziecko, 13 – letni natomiast to już młody nastolatek. Tempo psychofizycznych przemian w tym okresie jest niezwykle zróżnicowane.
Najważniejszy mechanizm rozwoju w tym okresie polega na stopniowym usamodzielnianiu i uniezależnianiu się od otoczenia, co znajduje odbicie w sferze intelektualnej, emocjonalnej i społecznej. Początek tego okresu to etap pewnej stałości i spokojniejszego rozwoju. Jest to okres intensywnego poznawania rzeczywistości. Dziecko w tym wieku chce się uczyć i wiedzieć, jego uwaga skierowana jest na zewnętrzną obiektywną rzeczywistość. Lubi dowiadywać się różnych ciekawych rzeczy, chce poznawać przyczyny i mechanizmy obserwowanych zjawisk. Szybki rozwój umysłowy pozwala na lepsze rozwiązywanie problemów, dokonywanie uogólnień, zastąpienie potocznych pojęć naukowymi. Zapewnia mu to lepszą orientację w otaczającej rzeczywistości. Wiele w tym zakresie zależy od postawy dorosłych. Dziecko w tym wieku w zasadzie nie musi być motywowane i zachęcane do nauki, ponieważ zdobywanie wiedzy i możliwości intelektualnych stanowi jego potrzebę rozwojową. Ważne jest natomiast dostarczenie mu okazji porozszerzania swojej wiedzy i możliwości intelektualnych. Równie ważne jest to, aby dziecko w tym okresie nie było zbyt ostro i często krytykowane i oceniane, zniechęcając się w efekcie do nauki.
W życiu społecznym zaczynają dokonywać się w tym okresie zasadnicze zmiany. Dzieci związane dotąd silnie z dorosłymi (rodzicami, a potem nauczycielami) zaczynają zwracać się w stronę rówieśników. Chociaż większość dzieci nadal blisko jest związana ze swoimi rodzicami, to stosunek do nich staje się wyraźnie inny. Obok prób oderwania się i dążenia do samodzielności, istnieje jeszcze ciągle duży autorytet rodziców w wielu sprawach dzieci wciąż jeszcze do nich się zwracają. Jednocześnie pojawia się silne poczucie przynależności do grupy. Powoduje to, że dzieci bardziej zaczynają słuchać siebie nawzajem, niż rodziców. Zaczynają dostosowywać swoje zachowania i dążenia do potrzeb grupy, przyswajają sobie jej normy. Uczucie silnej więzi z grupą rodzi poczucie solidarności, która może dotyczyć wielu spraw – również tych nieakceptowanych przez rodziców. Także normy moralne i ich przestrzeganie są w tym okresie uzależnione od opinii rówieśników.
Wyraźny kryzys zaufania do rodziców pojawia się około 12 roku życia. Towarzyszy temu negatywizm, krnąbrność i nieposłuszeństwo wobec rodziców. 12 – 13 latkom wydaje się, że nie są już dziećmi, podczas gdy otoczenie nadal ich tak traktuje. Starają się więc za pomocą takiego zachowania dać do zrozumienia otoczeniu, że są już dorośli i samodzielni. Wówczas bardzo często sięgają po papierosy, jako ten dowód wśród rówieśników na dorosłość. Skoro teraz wszystkie próbują tych używek, dlaczego miałby akurat sam nie spróbować. Mimo, iż czasami nie są świadome konsekwencji palenia papierosów, bardzo dobrze wiedzą, że nie powinny palić. A jednak praktycznie większość dzieci sięgnie wcześniej czy później po papierosa, obecnie niestety robią to w coraz młodszym wieku.

Powody, dla których dzieci sięgają po papierosy:

* Chęć odurzenia się – a więc przeżywania przyjemnych wrażeń. Dążenie do przyjemności jest i będzie podstawowym motorem ludzkich zachowań. Dzieci używają środków odurzających z tych samych powodów, co dorośli i robią to, zwłaszcza w przypadku papierosów i alkoholu, podczas spotkań z przyjaciółmi.
* Ciekawość i nuda – są to dwie strony tego samego medalu. Dzieci ciągle szukają przygód, nowych doświadczeń i znajomości, wynajdują coraz to nowe sposoby wypełniania wolnego czasu, a wszystko to po to, żeby uciec od nudnej szkoły, obowiązkowych zajęć i wyznaczonych im zadań. Podobnie działającym czynnikiem jest nuda. Wszyscy rodzice wiedzą, że dzieci łatwo się nudzą. Skłonne są wtedy robić rzeczy, których – jak dobrze wiedzą – robić nie powinny. Papierosy, czy inne środki, potrafią wypełnić czas. Sama próba ”zorganizowania” papierosów może zająć trochę czasu i stać się zarazem atrakcyjną przygodą, jeśli będzie to np. wykradanie papierosów z domowych zapasów.
* Wpływ grupy rówieśniczej – chcąc stwierdzić, czy dziecko pali papierosy, postarajcie się dowiedzieć, czy robią to jego koledzy. Jeśli tak może być to powód do niepokoju. Dzieci nie przeciwstawiają się presji rówieśniczego środowiska, gdyż pragną być akceptowane. Odróżniać się od innych, to dla dziecka najokrutniejszy wyrok losu.
* Ucieczka od problemów zewnętrznych – dzieciom wydaje się, że papierosy rozwiążą problemy. Jednak one powodują tylko, że problemy wydają się odległe i mało istotne. Im poważniejszy problem, tym częściej się po nie sięga. Problemy wieku dziecięcego: szkoła zawsze jest udręką, a wymagania rodziców zawyżone.
* Ucieczka od problemów wewnętrznych – ubogie dzieci wyrastają ze swego środowiska, samotni rodzice znajdują kogoś, biorą ślub i zakładają normalne domy, wyobcowane dzieci znajdują przyjaciół i inspirujących nauczycieli. Jednakże są dzieci z trudnościami emocjonalnymi, które nie potrafią radzić sobie z komplikacjami, jakie nieuchronnie niesie z sobą życie. Dla nich papierosy, alkohol lub inne narkotyki mogą stanowić szczególną pokusę.
* Naśladowanie dorosłych – dzieci naśladują dorosłych, wiec na pytanie o najpewniejszą przesłankę pozwalającą przewidywać, jak będzie z waszym dzieckiem, odpowiedzielibyśmy też pytaniem: „Czy sami używacie narkotyków, takich jak papierosy?”. Jeśli tak, wasze dziecko najpewniej przynajmniej ich spróbuje. Pobłażliwa postawa wobec narkotyków przyjęta w domu jest równie niebezpieczna, jak zgoda na to, by całe społeczeństwo hołdowało zasadzie „używki dla każdego’.

Sygnały mogące świadczyć o tym, że dziecko może palić papierosy:

* nagle zmiany nastroju, izolowanie się
* zmęczenie, które u młodych ludzi może pochodzić z używania tytoniu.
* spadek zainteresowania szkołą i innymi zajęciami
* izolowanie się od domowników
* kłamstwa i wykręty
* podkradanie pieniędzy, ewentualnie papierosów
* niewytłumaczalne spóźnienia
* tajemnicze rozmowy telefoniczne

Dla wielu rodziców takie przejawy niezależności, jak np. palenie papierosów, mogą być bardzo trudne, ważne jest jednak utrzymywanie kontaktu i możliwości porozumiewania się z dziećmi, gdyż w późniejszym okresie może być to jeszcze trudniejsze.


Bibliografia:

* „Kim jestem, kim mogę być. Poradnik wychowawczo-dydaktyczny” – B. Bleja-Sosna, M. Składanowska
* „Jak rozpoznać, czy dziecko sięga po narkotyki” – T. Dimoff, S. Carper
* „Spójrz inaczej. Program zajęć wychowawczo-profilaktycznych dla klas 4-6 szkół podstawowych” – Andrzej Kołodziejczyk