By efekt był odpowiedni - ważne "co" i ważne "jak", czyli o tajemnicach poetów. Konspekt lekcji języka polskiego

Bogumiła Sadura
SCENARIUSZ ZAJĘĆ - JĘZYK POLSKI
(SZKOŁA PODSTAWOWA, KLASA VI)

TEMAT:
By efekt był odpowiedni - ważne „co” i ważne „jak”, czyli o tajemnicach poetów

Czas realizacji- 90 minut.

Cele:
-uczeń uświadamia sobie wzajemną zależność treści i formy utworu literackiego, znaczenie tej zależności dla odczytania sensu tekstu, jej wpływu na wrażenia odbiorcy, poszerza zakres świadomości co do możliwości komunikacyjnych języka, co do wspaniałości sztuki słowa;
- uczeń doskonali umiejętność rozumienia poezji;
-uczeń ćwiczy koncentrację na dźwiękach muzyki, rozwija sprawność uważnego słuchania;
-uczeń bogaci słownictwo związane ze zjawiskiem przyrodniczym;
-uczeń dostrzega różnice między rodzajami deszczu i podejmuje próby oddania tych różnic za pomocą kolorów, kształtów, rodzajów linii;
-uczeń utrwala znajomość, wykorzystuje pojęcia typu: budowa regularna, nieregularna, strofa/zwrotka, wers, rytm, rym i wybrane środki artystyczne;
-uczeń kształci umiejętność porównywania, zestawiania, wnioskowania;
- uczeń współdziała w zespole.

Metody, formy pracy: pogadanka, praca z tekstem, ćwiczenia słownikowe, przekład intersemiotyczny; praca zbiorowa, w grupach, jednostkowa.

Środki dydaktyczne: kolorowe karteczki w kształtach( w zależności od ilości grup) chmurek, parasoli, kałuż, kropelek, kaloszy... lub po prostu kartoniki w „ deszczowych” kolorach- szarym, błękitnym, niebieskim, grafitowym, granatowym...do podziału klasy na grupy; nagranie utworu Ennio Morricone „Chi mai”; ewentualnie pod ręką słowniki- synonimów, frazeologiczny; kredki z zasobów uczniowskich piórników; karty pracy dla grup- liniowy, graficzny zapis trzech wierszy, teksty trzech utworów poetyckich: „Kapuśniaczka” J. Tuwima , „Deszczu” J. Iwaszkiewicza, „Ulewy” A. Asnyka , tabele do pracy porównawczej i dla każdego ucznia tekst wniosku-notatki do uzupełnienia. ( Mile widziana czcionka w „deszczowych” kolorach.)
Sala lekcyjna przygotowana do pracy w grupach, na stołach wizytówki w postaci kartoników w odpowiednich, różnych kształtach czy kolorach.

Przebieg lekcji

( Przed wejściem do klasy następuje podział uczniów na grupy (poprzez rozdanie „deszczowych” karteczek) i zajęcie miejsc przy odpowiednich( oznakowanych) stolikach.)

I. Zaciekawienie tematem, podanie celu lekcji.

1. Rozmowa z uczniami na temat tego, jakie elementy naszych poczynań mają istotne znaczenie dla uzyskania zamierzonych efektów, w oparciu o jakieś obrazowe przykłady. Można poprosić dzieci, by wyobraziły sobie, że są świadkami jakiegoś dramatycznego zdarzenia i oni sami czy ktoś inny potrzebuje natychmiast pomocy( zagrożenie utonięciem w jeziorze, napad łobuzów...), którą trzeba wezwać. Następnie zachęcamy, by któryś uczeń spróbował to zrobić, wejść w rolę osoby wzywającej pomocy i ustalamy na bazie obserwacji dzieci, że samo wymówienie słów „ratunku” czy „pomocy” niewiele by dało, gdyby nie jego wielokrotne powtórzenia i odpowiednie natężenie głosu, intonacja, tempo wypowiedzi. To połączenie treści słów i sposobu ich wymówienia przynosi pożądany efekt. Inny przykład-nawet pyszna potrawa podana gościom na brudnych talerzach, przy zaśmieconym stole nie będzie smakowała, nie wzbudzimy zachwytu gości dla naszego talentu kulinarnego, a wręcz zaproszeni mogą poczuć się dotknięci, zlekceważeni... Podobnie, niezbyt poważnie może nas potraktować dyrektor, np. klubu sportowego czy szkoły językowej, jeśli napiszemy do niego list, posługując się zbyt poufałym, niedbałym stylem, stosując żargonowe słownictwo lub popełniając błędy ortograficzne...
Tu następuje wyjawienie dzieciom, że na lekcji będzie mowa o ważnej zależności między treścią a formą, że świadomość tej zależności może nam ułatwić życie, pozwoli lepiej radzić sobie podczas pracy z różnymi tekstami, np. z rozumieniem, rozszyfrowywaniem sensu wierszy...

2. Po zapisaniu tematu lekcji uczniowie otrzymują zadanie odgadnięcia, kto będzie bohaterem lekcji, na podstawie wysłuchanego utworu muzycznego. Motywujemy do uważnego słuchania, sugerując, że teraz ćwiczymy koncentrację, że warto się sprawdzić, czy da się radę nie odbiec myślami od płynących z głośnika dźwięków krótkiego utworu, że oto miła chwila relaksu, odpoczynku śródlekcyjnego, że warto spróbować odgadnąć, jakie instrumenty wykorzystano, by oddać zamierzone dźwięki... W trakcie rozmowy na temat wrażeń, spostrzeżeń dzieci po wysłuchaniu utworu E. Morricone, ustalamy, iż bohaterem lekcji będzie deszcz.


II. Rozwinięcie, opracowanie tematu.

1. Wymienianie rodzajów deszczu, omawianie ich cech- koncentracja na kapuśniaczku, deszczu, ulewie( zapisanie w zeszytach)- ćwiczenia słownikowe.
( Mżawka, kapuśniaczek, deszcz, ulewa...; kapuśniaczek- drobny, gęsty, okrągłe kropelki, delikatny, chwilowy, przelotny, siąpiący z jasnych chmur...(nawiązanie do wieloznaczności słowa kapuśniaczek), deszcz- długie strugi deszczu z szarych, niebieskich chmur, intensywny, jednostajny, ciągły, monotonny, szumiący, działa kojąco..., ulewa- rzęsiste, gwałtowne, nieustające opady, zacina, leje, ciężkie, ciemne krople z chmur o granatowym kolorze, rozpryskujące się o podłoże...; okazjonalne przytoczenie, wyjaśnienie znaczenia frazeologizmów, powiedzeń typu: „ trafić z deszczu pod rynnę”, „ z dużej chmury mały deszcz”, „wyglądać czegoś jak kania deszczu”... )

2. Oddanie cech omówionych typów deszczu, nastroju... w postaci rysunkowej, czyli prośba o wykonanie w zeszytach trzech malutkich, symbolicznych szkiców( np. 3 cm na 3 cm, może na powierzchni w kształcie chmurki czy kropelki) przy użyciu odpowiednio dopasowanych kolorów, rodzajów linii, kształtów...

3. Postawienie pytania i ustalenie, jakimi metodami należałoby się posłużyć, by oddać deszcz, bez możliwości wykorzystania kolorów, kształtów..., tylko słowami, w postaci wiersza. Jak to zrobić tak, żeby oddać nastrój, intensywność, cechy odpowiedniego typu deszczu, wyrazić adekwatne emocje, uczucia, wrażenia człowieka przekazywane poprzez ten opis zjawiska przyrody. Zaproponowanie dzieciom możliwości rozszyfrowania tajemnic poetów! By uczniowie pracowali w dalszej części lekcji świadomie, warto najpierw przypomnieć, jakimi możliwościami dysponują twórcy( poza treścią słów, mają do dyspozycji różne sposoby ich układania, dobierania...). Przypominamy pojęcia: budowa regularna i nieregularna wiersza, strofa, wers, rytm, środki artystyczne( zwracając uwagę szczególnie na zdrobnienia, onomatopeje, powtórzenia, rymy, może ożywienia...) (Można również pominąć na tym etapie lekcji tę małą powtórkę i uczynić z niej jeden z wniosków (odkryć), do którego dzieci dojdą samodzielnie, pracując z tekstami wierszy.)

4. Próba ustalenia w grupach, który z zamieszczonych na rozdanych kartach pracy zapis graficzny, liniowy wierszy ( oglądany w pionie i w poziomie) pasowałby do oddania specyfiki którego rodzaju deszczu ( kapuśniaczek, deszcz, ulewa). ZAŁĄCZNIK NR 1

5. W ramach pracy grupowej, w oparciu o rozdane materiały( teksty wierszy i tabela ułatwiająca notowanie, porządkowanie odkryć) prześledzenie sposobów poetyckiego wyrazu pod kątem harmonii treści i formy, porównanie efektów pracy poetów z wcześniejszymi klasowymi odkryciami. Zaprezentowanie i omówienie wyników poczynań uczniów. ZAŁĄCZNIK NR 2 ( Jeśli jest czas, dzieci mogą przenieść do zeszytów efekty pracy w grupie.)


III. Podsumowanie, ocena pracy dzieci, zadanie pracy domowej.

1. Uzupełnienie ( jednostkowe) i wklejenie do zeszytów karteczek z wnioskiem z lekcji, sugerującym, że treść ( bohater, opis, sytuacja liryczna) oraz forma (sposób przekazu, zapisu, budowa utworu, użyty język) są wskazówką, drogą pozwalającą zrozumieć przekaz zawarty w utworze literackim. Z punktu widzenia twórcy zaś umożliwiają mu lepsze, trafniejsze wyrażenie, zaprezentowanie swojego poglądu, subiektywnego obrazu świata. ZAŁĄCZNIK NR 3

2. Ocena pracy uczniów, nagrodzenie ( np. przyznanie wyróżniającym się uczniom- wyciętego z samoprzylepnego papieru odznaczenia Złotej Kropli, dla... odkrywcy poetyckich tajemnic?- jako widoczny znak plusa czy oceny wklejony w zeszycie...)

3. Zadanie pracy domowej, polegającej na próbie ułożenia krótkiego wierszyka (może być czterowiersz) poświęconego: a) sztormowi( wyrażenie pokory człowieka wobec potęgi natury) lub b) popołudniowej ciszy nad jeziorem ( wyrażenie zadowolenia człowieka z kontaktu z naturą), wykorzystując odpowiednią długość i układ wersów, najkorzystniejszy środek artystyczny...


ZAŁĄCZNIK NR 1
a)
....................

b)

.........................

c)
..........................


Deszcz? Kapuśniaczek? Ulewa? Do którego typu deszczu pasują podane wyżej zapisy graficzne, liniowe? (Podpisz.) Dlaczego?


ZAŁĄCZNIK NR 2

„Kapuśniaczek”Julian Tuwim
Jak wesoły milion drobnych wilgnych muszek,
Jakby z worków szarych mokry, mżący maczek,
Sypie się i skacze dżdżu wodnisty puszek,
Rośny pył jesienny, siwy kapuśniaczek.

Słabe to, maleńkie, ledwo samo kropi,
Nawet w blachy bębnić nie potrafi jeszcze,
Ot, młodziutki deszczyk, fruwające kropki,
Co by strasznie chciały być dorosłym deszczem.

Chciałyby ulewą lunąć w gromkiej burzy,
Miasto siec na ukos chlustającą chłostą,
W rynnach się rozpluskać, rozlać się w kałuży,
Szyby dziobać łzawą i zawiłą ospą...

Tak to sobie marzy kapanina biedna,
Sił ostatkiem pusząc się w ostatnim dreszczu...
Lecz cóż? Spójrz: na drucie jeździ kropla jedna.
Już ją wróbel strząsnął. Już po całym deszczu. „

„Deszcz” Jarosław Iwaszkiewicz
Smugi jasne, smugi srebrne, smugi szklane,
Srebrnowłose, srebrnodźwiękie, ukochane-

W waszym szepcie miodopłynne są peany,
Smugi deszczu, szklane kulki, pieśni szklane.

Czy w radości, czy w tęsknocie – zakochany,
Chodzę sobie w waszą mowę – zasłuchany.

Dobre deszcze, deszcze dobre, złotem dziane,
Smugi jasne, krople drobne, ukochane.
„Ulewa” Adam Asnyk
Na szczytach Tatr, na szczytach Tatr
Na sinej ich krawędzi
Króluje w mgłach świszczący wiatr
I ciemne chmury pędzi.

Rozpostarł z mgły utkany płaszcz
I rosę z chmur wyciska
A strugi wód z wilgotnych paszcz
Spływają na urwiska.

Na piętra gór, na ciemny bór
Zasłony spadły sine,
W deszczowych łzach, granitów gmach
Rozpłynął się w równinę.

Nie widać nic: błękitów tło
I całe widnokręgi
Zasnute w cień, zalane mgłą,
Porznięte w deszczu pręgi.

I dzień, i noc, i nowy wschód
Przechodzą bez odmiany:
Dokoła szum rosnących wód,
Strop niebios ołowiany.

I siecze deszcz, i świszcze wiatr,
Głośniej się potok gniewa;
Na szczytach Tatr, w dolinach Tatr,
Mrok szary i ulewa.


UTWÓR „Kapuśniaczek” J. Tuwim „Deszcz” J. Iwaszkiewicz „Ulewa”
A. Asnyk

TREŚĆ-
TEMAT, RODZAJ, CECHY DESZCZU, OBRAZY POETYCKIE

FORMA-
DŁUGOŚĆ STROF,

DŁUGOŚĆ, UKŁAD WERSÓW,

UKŁAD RYMÓW,

WYRÓŻNIAJĄCY SIĘ ŚRODEK ARTYSTYCZNY-

WSPÓŁGRAJĄCE Z TREŚCIĄ

Efekt
Wyrażenie sympatii wobec natury, wrażliwości na jej delikatność, urok...
Wyrażenie podziwu człowieka dla piękna, doskonałości natury, jej kojącego działania...
Wyrażenie refleksji dotyczącej mocy, potęgi, dynamizmu, niezmienności natury...


ZAŁĄCZNIK NR 3

WNIOSKI
Chcąc zinterpretować, zrozumieć utwór literacki, należy przyjrzeć się dokładnie jego ..................................... i ........................................, gdyż oba te elementy zawierają wskazówki dotyczące jego sensu, zawartych w nim przemyśleń, przeżyć człowieka. Także tworząc coś, jakiś tekst warto pamiętać, że i ........................................, i ........................................mają/ma znaczenie dla efektu, jaki chcemy uzyskać.


ZAŁĄCZNIK NR 3

WNIOSKI
Chcąc zinterpretować, zrozumieć utwór literacki, należy przyjrzeć się dokładnie jego ..................................... i ........................................, gdyż oba te elementy zawierają wskazówki dotyczące jego sensu, zawartych w nim przemyśleń, przeżyć człowieka. Także tworząc coś, jakiś tekst warto pamiętać, że i ........................................, i ........................................mają/ma znaczenie dla efektu, jaki chcemy uzyskać.


ZAŁĄCZNIK NR 3

WNIOSKI
Chcąc zinterpretować, zrozumieć utwór literacki, należy przyjrzeć się dokładnie jego ..................................... i ........................................, gdyż oba te elementy zawierają wskazówki dotyczące jego sensu, zawartych w nim przemyśleń, przeżyć człowieka. Także tworząc coś, jakiś tekst warto pamiętać, że i ........................................, i ........................................mają/ma znaczenie dla efektu, jaki chcemy uzyskać.


ZAŁĄCZNIK NR 3

WNIOSKI
Chcąc zinterpretować, zrozumieć utwór literacki, należy przyjrzeć się dokładnie jego ..................................... i ........................................, gdyż oba te elementy zawierają wskazówki dotyczące jego sensu, zawartych w nim przemyśleń, przeżyć człowieka. Także tworząc coś, jakiś tekst warto pamiętać, że i ........................................, i ........................................mają/ma znaczenie dla efektu, jaki chcemy uzyskać.