Drogowskaz - program socjoterapeutyczny dla uczniów gimnazjum przejawiających zachowania agresywne

ROZDZIAŁ III: PROGRAM ODDZIAŁYWAŃ KOREKCYJNYCH

1. Cele, zadania i struktura programu

Program socjoterapeutyczny jest odpowiedzią na zapotrzebowanie nauczycieli i uczniów w szkole. Socjoterapia jako forma pomocy psychologicznej umożliwia eliminowanie lub zmniejszanie poziomu zaburzeń zachowania młodzieży. Celem oddziaływania socjoterapeutycznego jest uczenie uczniów nowych zachowań i umiejętności, umożliwiających realizację ważnych celów życiowych oraz wzmacnianie poczucia własnej wartości.
W obszarze moich zainteresowań jest młodzież gimnazjalna przejawiająca zachowania agresywne. U podłoża tych zachowań tkwią czynniki środowiskowe, zaniedbania tkwiące w rodzinie. Dlatego tez głównym zadaniem zajęć jest wspomaganie młodzieży w rozwoju i pojmowaniu rzeczywistości. Celem głównym programu jest dostarczenie umiejętności budowania pozytywnych relacji interpersonalnych oraz konstruktywnego funkcjonowania w grupie. Program uwzględnia cele edukacyjne, terapeutyczne, rozwojowe.

Cele terapeutyczne:
1. Stworzenie okazji do:
• odreagowanie napięć emocjonalnych, otwartej komunikacji, bezpiecznego uzewnętrzniania własnych emocji, pełnego wyrażania siebie.
2. Kształtowanie poczucia własnej wartości, godności osobistej i poczucia bezpieczeństwa.

Cele edukacyjne:
1. Rozwijanie umiejętności
• nawiązywanie kontaktów interpersonalnych,
• współpracy w grupie,
• pokojowego rozwiązywania konfliktów,
• empatii,
• adekwatnego reagowania w sytuacjach konfliktowych,
• rozpoznawanie i nazywanie uczuć.
2. Poznanie stanu emocjonalnego człowieka.

Cele rozwojowe:
1. Nabywanie umiejętności:
• funkcjonowania w grupie,
• nawiązywanie pozytywnych kontaktów,
• kształtowania własnego wizerunku,
• konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych,
• wyrażania i zaspakajania potrzeb: bezpieczeństwa, uznania, akceptacji, samodzielności,
2. Kształtowanie postaw prospołecznych.

Metody pracy z grupą:
• Praca w kręgu.
• Rundki (dzielenie się swoimi doświadczeniami).
• Burza mózgów.
• Rysunki, prace plastyczne
• Gry i zabawy.
• Inscenizacje, ogrywanie scenek.
• Muzykoterapia.

Spotkania grupy będą odbywały się raz w tygodniu, po 90 minut.

Struktura programu

Program to cykl następujących spotkań i zajęć:
1. Tworzymy grupę i zasady pracy.
2. Wzmocnienie więzi w grupie. Wzajemne poznanie się.
3. Uczymy się wspólnie rozwiązywać konflikty.
4. Wzmocnienie poczucia własnej wartości. Budowanie adekwatnej samooceny.
5. Uczymy porozumiewać się ze sobą .
6. Uczymy się wyrażać uczucia.
7. Uczymy się współpracować. Nawiązujemy pozytywne relacje.
8. Uczymy się zdrowych sposobów wyrażania złości.
9. Uczymy się opanować agresję. Szukamy sposobów przeciwdziałania agresji.
10. Uczymy się lepiej rozumieć siebie i innych. Budowanie empatii.
11. Żegnamy się w pokojowej atmosferze.

2. Scenariusze zajęć


Spotkanie I: Tworzymy grupę i zasady pracy.

Cele:
• Wprowadzenie uczniów w atmosferę zajęć charakteryzujących się życzliwością i otwartością.
• Integracja grupy. Budowanie poczucia bezpieczeństwa.
• Opracowanie norm i zasad obowiązujących w grupie.

Przebieg zajęć:
1. Powitanie. Przedstawienie się osób prowadzących. Podanie informacji dotyczących celów, sposobu prowadzenia, miejsca i częstotliwości spotkań.
2. Rundka wstępna. Każdy określa swoją gotowość do uczestnictwa w zajęciach w skali od 1 do 10.
3. Autoprezentacja.
Zabawa z piłką. Uczestnicy zajęć siedzą w kręgu i przekazują sobie piłkę. Każdy, kto ją złapie, mówi swoje imię i imię osoby od której ją dostał. Uczestnicy zapisują swoje imiona na karteczkach i przypinają.
Zabawa „Gorące krzesła”. Wszyscy siedzą w kole na krzesłach. Osoba w środku nie ma krzesła i mówi: Wszyscy którzy... (mają niebieskie oczy, lubią czekoladę, itp.) i wówczas wszyscy, którzy mieszczą się w danej kategorii muszą wstać i usiąść na innym miejscu. Osoba, dla której zabrakło miejsca zostaje pośrodku i prowadzi zabawę.
4. Rysunkowa autoprezentacja. Uczestnicy zajęć rysują swoje portrety i podpisują je. Następnie każdy prezentuje swój portret i mówi coś o sobie (lubię..., nie lubię...). Wykonane portrety uczestnicy wieszają na ścianie.
5. Ustalenie kontraktu grupowego. Opracowanie zasad przez grupę i zobowiązanie się do ich przestrzegania. Wywieszenie kontraktu w widocznym miejscu.
6. Zabawa „Chodzenie”. Uczestnicy chodzą po sali swobodnie przy muzyce. Prowadzący zmienia, polecenia np. chodzimy jak ludzie bardzo zmęczeni, smutni, zamyśleni, chodzimy z otwartym parasolem po zaspach, po gorącym piasku, chodząc dotykamy prawą nogą wszystkie napotkane osoby.
7. Podsumowanie zajęć. Uczestnicy dzielą się nastrojem, w jakim się znajdują.
8. Zakończenie zajęć – „Fala meksykańska”. Wszyscy stoją w kręgu, trzymają się za ręce, podnoszą do góry do dołu na kształt fali.


Spotkanie II: Wzmocnienie więzi w grupie. Wzajemne poznanie się.

Cele:
• Rozwijanie zaufania, otwartości, szczerości.
• Zaspokojenie potrzeby uznania.
• Dostarczenia uczestnikom poczucia bezpieczeństwa.
• Wzmocnienie poczucia własnej wartości.
• Budowanie pozytywnych relacji między członkami grupy. Integracja grupy.

Przebieg zajęć:
1. Powitanie. Rundka wstępna. Wszyscy siedzą w kręgu i witają się poprzez podanie ręki, a następnie każdy uczestnik uzupełnia zdanie nazwą jakiegoś koloru: Jestem w nastroju...(różowym, szarym).
2. Zabawa „Chciałbym przedstawić”. Uczestnicy dobierają się w pary, w ciągu pięciu minut rozmowy każda osoba z pary ma za zadanie zdobyć o partnerze informacje które pozwolą go przedstawić innym. Prowadzący pyta uczestników o wrażenia z tego ćwiczenia. Następnie każdy uczestnik opowiada o osobie z którą rozmawia.
3. Przygotowanie kompozycji plastycznej „Mój świat”. Każdy uczestnik przykleja swoje zdjęcie na kartce i z kolorowych czasopism wycina ulubione przedmioty, zwierzęta i wkleja wokół zdjęcia. Każdy z uczestników omawia wykonaną pracę. Mówiąc o tym co lubi (Portmann R., 2003).
4. Ankieta. Uczestnicy wypełniają ankietę, która zawiera: imię uczestnika, hobby, ulubioną: muzykę, książkę, sport, zajęcie. Następnie siedząc w kręgu uczestnicy omawiają swoje ankiety, dyskutują na temat wspólnych zainteresowań.
5. Drzewko „My”. Grupa rysuje wspólnie drzewo, które zostaje powieszone na ścianie. Każdy dostaje kartkę na której musi dokończyć zdanie zaczynające się od słowa: My... Na zakończenie grupa opracowuje motto, które jest przyklejane do drzewa.
6. Zabawa „Zaklęty krąg”. Wszyscy stoją w zwartym kręgu. Jedna osoba jest na zewnątrz i usiłuje wejść do środka z dowolny sposób. Grupa stawa opór. Zabawę powtarzamy tak długo, aż wszyscy spróbują dostać się do środka. Po zakończeniu zabawy uczestnicy dyskutują o sposobach dostania się do kręgu, porównujące je do zachowań, jakie towarzyszą młodzieży przy wchodzeniu w nowe środowisko.
7. Zabawa „Czułe słówka”. Uczestnicy dostają diagramy kwiatów, które podpisują własnym imieniem. Na płatkach kwiatów wpisują kilka miłych słów do wybranego kolegi.
8. Runka końcowa. Każdy uczestnik kończy zdanie: Dzisiaj na zajęciach najbardziej mi się podobało...
9. Zakończenie zajęć „Rakieta”. Wszyscy stoją w kręgu, robią przysiad, naśladując start rakiety wyskakują do góry, wydając wspólny okrzyk.


Spotkanie III: Uczymy porozumiewać się ze sobą .

Cele:
• Rozwijanie umiejętności komunikowania się za pomocą słów i bez słów.
• Poznawanie barier komunikacyjnych.
• Ćwiczenie uważnego słuchania, uczenie się komunikatu „ja”.

Przebieg zajęć:
1. Powitanie grupy. Rundka wstępna. Wszyscy uczestnicy siedząc w kręgu kolejno określają swój poziom energii od 1 do 10, a następnie uczniowie mówią: Co myślę?, Co czuję?
2. Zabawa „Szukamy skarbu”. Jedna osoba wychodzi z sali a, pozostali ukrywają skarb. W poszukiwaniu skarbu pomagają wszyscy uczestnicy grupy klaszcząc cicho lub głośno.
3. Zabawa „Głuchy telefon”. Uczniowie kolejno przekazują szeptem informacje na temat przeczytanego tekstu. Ostatnia osoba z rzędu powtarza głośno to, co usłyszała. Wszyscy porównują wersje ostatnią z pierwowzorem. Uczestnicy wspólnie zastanawiają się nad czynnikami, które zniekształciły przekaz.
4. Ćwiczenie „Uważne słuchanie”. Uczniowie w grupach (3 osoby) są kolejno mówiącym, słuchaczem i obserwatorem. Podczas ćwiczenia mówiący opowiada o swoich kontaktach z ludźmi, słuchacz powtarza to co usłyszał, a obserwator zwraca uwagę na komunikaty niewerbalne. Podczas omawiania wszyscy zwracają uwagę na zachowania utrudniające i ułatwiające przekazywanie informacji.
5. „Mój przyjaciel” – rozmowa w parach. Uczestnicy siedzą zwróceni do siebie plecami i opowiadają o najlepszym przyjacielu. Po skończeniu następuje zmiana ról a następnie omówienie w rundce. Wszyscy opowiadają co sprawiło im największą trudność oraz jak powinna się zachować osoba słuchająca podczas opowiadania.
6. „Odgadnij hasło”. Prowadzący rozdaje zespołom kartki z tytułami znanych bajek. Zadaniem każdego zespołu jest przekazanie treści hasła pozostałym członkom grupy bez użycia słów.
7. Komunikaty – „Komunikat ja”. Uczestnicy w zespołach układają odpowiedzi w formie „komunikatu ja” do zachowań uczniów (np. Co mówisz, gdy kolega oddał ci porwaną książkę).
8. Podsumowanie zajęć. Rundka. Uczestnicy kończą zdanie: Najłatwiej było porozumiewać się z innymi...


Spotkanie IV: Uczymy się współpracować. Nawiązujemy pozytywne relacje.

Cele:
• Rozwijanie umiejętności współdziałania i współpracy.
• Uczenie otwartości i pozytywnego nastawienia na innych ludzi.
• Uczenie konstruktywnego rozwiązywania problemów, zaspakajanie potrzeby samodzielności i budowanie poczucia bezpieczeństwa.

Przebieg zajęć:
1. Powitanie.
2. Ćwiczenie „Mówiące dłonie”. Dwóch uczestników siada naprzeciwko siebie, zamyka oczy i próbuje „rozmawiać” za pomocą rąk. Pierwsza rozmowa przebiega w złości, druga w przyjaźni. Na zakończenie uczestnicy mówią o swoich odczuciach, jakie towarzyszyły im podczas ćwiczenia.
3. Ćwiczenie „Głaskanie jeża”. Uczestnicy dobierają się parami, jedna jest „jeżem”, druga osoba próbuje wydobyć „jeża” z izolacji – głaszcząc jeża, rozmawiając z nim, prosząc, przytulając. „Jeż” zwija się w ciasny kłębek, zamyka oczy... Po pewnym czasie następuje zmiana ról. Na zakończenie wszyscy mówią o swoich odczuciach jakie towarzyszyły podczas ćwiczenia (Portmann R., 2003).
4. Ćwiczenie „Prezenty”. Uczestnicy zajęć losują kartki z imionami kolegów. Na drugiej stronie kartki wpisują miłą wiadomość np. Pomogę ci dzisiaj w lekcjach, pożyczę ci książkę, pójdę z tobą na spacer... Kartki są czytane na głos, deklarowane obietnice muszą być spełnione.
5. Ćwiczenie „Eliksir szczęścia”. W grupach uczniowie przygotowują przepis na eliksir szczęścia, który składa się z pozytywnych uczuć, przeżyć, wspomnień. Przy omawianiu prowadzący zwraca uwagę na to co decyduje o zadowoleniu z życia.
6. Ćwiczenie „Lody życia”. Uczniowie rysują porcję lodów, składających się z gałek symbolizujących smaki życia, np. radość, podróże, optymizm. Przy omawianiu uczniowie podkreślają co jest dla nich najlepsze w życiu.
7. „Biesiada”. Uczestnicy w grupach przygotowują posiłek z przyniesionych produktów (np. kanapki). Po skończonej pracy prezentują talerze z daniem i mówią jak im się współpracowało.
8. Podsumowanie zajęć. Na kartkach uczestnicy piszą: Co mu się podobało na zajęciach, co zrobić, aby lepiej wychodziła współpraca w grupie. Prowadzący zbiera kartki i głośno czyta odpowiedzi.
9. Zakończenie zajęć – „Rakieta”.


Spotkanie V: Uczymy się lepiej rozumieć siebie i innych. Budowanie empatii.

Cele:
• Stworzenie sytuacji coraz lepszego rozumienia innych.
• Rozwijanie wyobraźni empatycznej.
• Kształtowanie pozytywnych postaw wobec innych ludzi.

Przebieg zajęć:
1. Powitanie w kręgu, podanie celu spotkania.
2. Ćwiczenie „Wyjaśnij zachowania”. Uczniowie w grupach zapisują powody zachowań ludzi w sytuacjach: małe dziecko płacze na ulicy, uczeń pomaga przejść staruszce przez ulice, na przerwie uczeń uderzył kolegę. Każda grupa przedstawia zapisane powody, grupa je omawia. Prowadzący zwraca uwagę na znacznie dla relacji między ludźmi umiejętności uwzględnienia różnych motywów zachowań ludzkich.
3. Ćwiczenie „Żeński - męski”. Każda para obu płci wykonuje na polecenie następujące czynności: kłóci się, są czuli wobec siebie, pocieszają się wzajemnie (chłopcy wchodzą w rolę dziewcząt i odwrotnie). Na zakończenie wszyscy opowiadali co czuli wchodząc w tę rolę.
4. Ćwiczenie „Co wyraża ta twarz”. Uczniowie w grupach określają uczucia, jakie wyraża osoba na otrzymanym zdjęciu. Omówienie problemów związanych z odczytywaniem, interpretacją niewerbalnych zachowań.
5. Ćwiczenie „Lista emocji” (Burza mózgów). Uczniowie wspólnie zapisują na dużej kartce emocje przyjemne i nieprzyjemne.
6. Ćwiczenie „Magiczne słowa”. Uczniowie w parach piszą słowa, które chcieli by usłyszeć od innych kolegów. Przedstawiają je na forum, dzielą się uwagami, czy ćwiczenie pomogło im lepiej zrozumieć siebie.
7. Ćwiczenie „Listy”. Uczniowie w parach przygotowują miłe listy do kolegów, które wieszają na ścianie. Grupa czyta, odgaduje do kogo są adresowane listy. Na zakończenie uczniowie mówią jak się czuli czytając list.
8. Ćwiczenie w zespołach kilkuosobowych. Uczniowie odpowiadają na pytania: co lubię..., czego nie lubię... rzeczy które lubi tylko jedna osoba w zespole... rzeczy które nie lubi tylko jedna osoba w zespole...Wyniki omawiane są na forum grupy. Wszyscy odnajdują różnice i podobieństwa w swoich upodobaniach oraz mówią o tym, czego dowiedzieli się o sobie (Portmann R., 2003).
9. Rundka. Uczniowie siedzą w kręgu i każdy mówi coś miłego sąsiadowi.
10. Pożegnanie.


Spotkanie VI: Uczymy się wyrażać uczucia.

Cele:
• Rozpoznawanie i nazywanie uczuć.
• Uświadomienie co to są uczucia.
• Dostarczenie uczestnikom poczucia bezpieczeństwa, otwartości, szczerości.
Przebieg zajęć:
1. Powitanie rundką, polegającą na dokończeniu zdania: Najmilszą rzeczą jaka przytrafiła mi się w tym tygodniu było... , Najsmutniejszą rzeczą jaka przytrafiła mi się w tym tygodniu było...
2. Ćwiczenie „Co czuję”. Prowadzący demonstruje ilustrację przedstawiające różne sytuacje w których wyraźnie zarysowują się emocje i prosi, by uczestnicy powiedzieli co myślą, co czują osoby na ilustracjach. Uczniowie określają uczucia, które mogą przeżywać bohaterzy scenek. Na kartkach wypisują nazwy uczuć, segregują na pozytywne i negatywne.
3. Ćwiczenie „Karty”. Uczniowie otrzymują karty z narysowanym konturem twarzy. Ich zadaniem jest dorysowanie ust i oczu, tak by twarz wyrażała uczucie obecnie przez nich przeżywane. Następnie wszyscy prezentują swój rysunek i informują w jakim są nastroju.
4. Ćwiczenie „Gra w karty”. Prowadzący czyta zdania opisujące różne zdarzenia a uczniowie za pomocą „kart z twarzą”(wykonane na poprzednim ćwiczeniu) pokazują, co czuliby w podanych sytuacjach: np. Dostałem piątkę, jestem chory, boli mnie ząb.
5. Zabawa – „Przedstaw się”. Uczniowie wypowiadają swoje imię w nastroju radosnym i smutnym, a inni powtarzają to.
6. Ćwiczenie „Malowanie uczuć”. Uczniowie malują kartkę kolorem, który kojarzy im się z aktualnie przeżywanym przez nich nastrojem.
7. Ćwiczenie - „Uzupełnij zdanie”: Boję się gdy..., Cieszę się gdy..., Złości mnie..., Ogarnia mnie strach gdy...
8. Krąg kończący spotkanie. Uczniowie opowiadają o tym co im sprawiło największą radość, co było trudnego w zajęciach.


Spotkanie VII: Uczymy się wspólnie rozwiązywać konflikty.

Cele:
• Kształcenie umiejętności alternatywnego rozwiązywania konfliktów.
• Kształcenie umiejętności pracy w grupie.
• Poznanie zasad poprawnego komunikowania się oraz dróg kompromisu.

Przebieg zajęć:
1. Powitanie. Rundka – Dzisiaj czuje się...
2. Ćwiczenie – Skojarzenia z wyrazem konflikt. Uczniowie na dużej kartce wpisują wyrazy, które kojarzą im się z wyrazem konflikt, opracowują definicję konfliktu.
3. Zabawa „Wirująca butelka”. Uczniowie siedzą w kręgu, w środku znajduje się butelka. Osoba zakręcająca butelką zadaje pytanie tematycznie związane z konfliktem (Czy często dochodzi do konfliktu miedzy tobą a kolegami? Czy potrafisz rozwiązywać konflikty używając kompromisu? Przeciwko czemu się buntujesz?).
4. Ćwiczenie w grupach „Kiedy dwóch się kłóci”. Zadaniem uczniów jest odgrywanie ról: kłócących się osób i osoby starającej się załagodzić konflikt. Na zakończenie na forum grupy rozmowa na temat: Jak się czułem odgrywając rolę? Jakie warunki musza być spełnione, aby móc załagodzić konflikt? (Portmann M., 2003).
5. ”Burza mózgów” – Uczniowie tworzą listę umiejętności, których opanowanie jest pomocne, aby dobrze czuć się w grupie, radzić sobie w trudnych sytuacjach.
6. Ćwiczenie umiejętności unikania konfliktów z innymi – Jak sobie poradzić w sytuacji gdy koledzy namawiają cię abyś szedł na wagary. W scence wykorzystaj wskazówki: Pomyśl, co koledzy chcą abyś zrobił i dlaczego; Zdecyduj dlaczego nie chcesz zgodzić się na wagary; Powiedz, co zdecydowałeś, podkreślając, że odrzucasz pomysł wagarów.
7. Ćwiczenie „Cele życiowe”. Uczniowie na kartkach piszą swoje cele życiowe, następnie przeglądają cele pod kątem: Czy dotyczą one zaspokajania własnych potrzeb, czy uwzględniają potrzeby innych. Na zakończenie wszyscy rozmawiają na ten temat i formułują wnioski (Portmann R., 2003).
8. Pożegnanie. Iskierka.


Spotkanie VIII: Uczymy się zdrowych sposobów wyrażania złości.

Cele:
• Poznanie sposobów radzenia sobie ze złością oraz czynników wyzwalających złość.
• Budowanie zdrowych relacji z innymi.

Przebieg zajęć:
1. Powitanie. Rundka wstępna - Dzisiaj czuje się... Następnie uczniowie przypinają kolorowe kartki które określają ich nastrój.
2. Ćwiczenie „Kiedy jestem wściekły”. Uczniowie siedzą w kręgu i mówią jak się zachowują gdy się złoszczą.
3. Ankieta – „Moja złość”. Uczniowie wypełniają ankietę: Złoszczę się gdy..., Ciągle złoszczę się na..., Kiedy chcę kogoś zdenerwować to..., Mogę doprowadzić kogoś do szału, gdy... Na zakończenie rozmowa w małych grupach o wynikach ankiety i na temat: prawa do wyrażania złości, reakcji człowieka na złość, uczuciach jakie towarzyszą złości.
4. Ćwiczenie „Mowa ciała”. Każdy uczeń otrzymuje kartkę z zapisem jakiegoś stanu emocjonalnego: strachu, złości, smutku, radości. Zadaniem jest pokazanie stanu bez użycia słów. Na koniec dyskusja na temat: Po czym poznajemy różne stany emocjonalne? Jakie uczucia łatwiej pokazujemy, a jakie trudniej? (Portmann R., 2003).
5. Ćwiczenie „Redukowanie złości i napięcia”. Poznanie sposobów eliminowania złości (głęboki oddech, liczenie do 10, myślenie o czymś przyjemnym) oraz napięcia (mówienie w myślach: spokojnie, nie warto się denerwować). Zapisanie propozycji na kartce i powieszenie w widocznym miejscu.
6. Ćwiczenie w parach „Otwórz pięść”. Jeden uczeń zaciska pieść, a drugi stara się przekonać by kolega otworzył rękę (nie wolno używać gróźb).
7. Ćwiczenie w kole „Motyl”. Uczniowie po kolei przekazują sobie wyimaginowanego motyla, tak aby nie zrobić mu krzywdy. Prowadzący wypuszcza go na wolność.
8. Pożegnanie. Rundka - Jak się czułeś na zajęciach?


Spotkanie IX: Uczymy się opanować agresję. Szukamy sposobów przeciwdziałania agresji.

Cele:
• Doskonalenie umiejętności zastępowania agresji zachowaniami alternatywnymi.
• Wypracowanie sposobów redukowania agresji.
• Wzmocnienie więzi w grupie poprzez uczenie wspierania innych w trudnej sytuacji.

Przebieg zajęć:
1. Powitanie. Ćwiczenie w kręgu. Uczniowie unoszą ręce na wysokość, która obrazuje poziom energii przed zajęciami. Uczniowie którzy mają wysoki poziom energii przekazują energię kolegom, którzy mają poziom niski (np. rozśmieszają ich).
2. Zabawa „Walki kogutów”. Uczniowie dobierają się parami, zakładają ręce do tyłu i skacząc na jednej nodze próbują wytrącić z równowagi swojego partnera. Następnie chwytają się pod ręce na haczyk i walczą z druga parą.
3. „Łańcuszek skojarzeń”. Uczniowie zapisują na dużej kartce różne skojarzenia związane ze słowem „agresja” (np. bicie, przezywanie, złość, wymuszanie). Podczas rozmowy oceniają agresje jako szkodliwą, nieprzyjemną, groźną, zapisują definicję o agresji.
4. „Praca w grupach”. Uczniowie przygotowują odpowiedzi na pytania: Co powoduje, że zachowujemy się agresywnie? Po czym poznajemy, że ktoś jest agresywny? Jakie są negatywne skutki zachowań agresywnych? Jaki byłby świat bez agresji? Rezultaty pracy w grupach omawiane są na forum.
5. „Dziura w murze”. Uczniowie tworzą kilku osobowy „mur”, który jedna osoba próbuje sforsować, wybić dziurę. Jeśli jej się nie uda próbuje następna osoba. Na zakończenie wszyscy mówią jak się czuli w danej roli.
6. Jak radzić sobie z agresją? – dyskusja, zapisanie pomysłów na kartce, powieszenie w widocznym miejscu.
7. Zabawa „Szczerość”. Uczniowie chodzą po sali, spotykają się z kolegami i mówią im, co ich zbliża do nich, co ta osoba ma w sobie powodującego chęć bycia z nią. Po skończeniu wszyscy siadają w kręgu i dzielą się wrażeniami.
8. Ćwiczenie „Hasła przyjaźni”. Uczniowie zapisują na kartkach hasła a następnie rozdają kolegom w prezencie.
9. Ćwiczenie relaksacyjne przy muzyce. Uczniowie słuchają spokojnej muzyki a następnie odpowiadają na pytanie: Jak muzyka wpływa na ich nastrój?
10. Pożegnanie. Rundka – Co dziś było dla mnie ważne?


Spotkanie X: Wzmocnienie poczucia własnej wartości. Budowanie adekwatnej samooceny.

Cele:
• Uświadomienie uczestnikom ich mocnych stron. Budowanie poczucia własnej wartości.

Przebieg zajęć:
1. Powitanie. Rundka wstępna. Uczestnicy zajęć siedząc w kręgu kończą zdanie: Ostatnio zostałem pochwalony za...
2. „Cukierki”. Prowadzący częstuje uczestników cukierkami – każdy bierze dowolną ilość, następnie prowadzący informuje, iż za każdy cukierek jest zapłata w postaci informacji o mocnych stronach uczestników. Uczestnicy mówią na forum o swoich zaletach, talentach, zdolnościach.
3. Ćwiczenie w parach. Uczestnicy przypominają sobie swoje osiągnięcia, sukcesy, następnie opowiadają o nich partnerowi. Każdy uczestnik przy pomocy partnera próbuje odnaleźć wszystkie własne cechy, które przyczyniły się do osiągnięcia omawianych sukcesów. Na koniec uczestnicy dzielą się odczuciami związanymi z udziałem w tym ćwiczeniu. Mówią: co sprawiło im trudność, co przychodziło im z łatwością.
4. Budowanie pozytywnego obrazu siebie. Wszystkie osoby kończą zdania: Jestem dumny, że...Jestem niepowtarzalny... a, członkowie grupy dodają cechy ich zadaniem niepowtarzalne danej osoby (Sawicka K., 1993).
5. „Mój portret”. Uczestnicy za pomocą rysunku przedstawiają siebie jako zwierzę, kwiat, przedmiot. Wykonane prace podpisują i wieszają na ścianie.
6. Zabawa „Wszyscy którzy...”. Jeden z uczestników mówi hasło: Wszyscy którzy...szybko biegają, dobrze pływają, pięknie śpiewają... zamieniają się miejscami. Osoba, która nie znajdzie miejsca prowadzi zabawę.
7. Runka końcowa. Każdy uczestnik kończy zdanie: Dzisiaj na zajęciach najbardziej mi się podobało...Dowiedziałem się o sobie, że...


Spotkanie XI: Żegnamy się w pokojowej atmosferze.

Cele:
• Utrwalenie poczucia wspólnoty i solidarności grupowej.
• Zakończenie zajęć w pozytywnej atmosferze.

Przebieg zajęć:
1. Powitanie. Uczniowie witają się podając sobie ręce.
2. Zabawa „Jestem, potrafię, mam”. Prowadzący przykleja taśmą na plecach wszystkim uczniom kartki ze zdaniami: Jestem..., Potrafię..., Mam... Zadaniem uczniów jest uzupełnienie anonimowo zdań pozytywnymi uwagami. Następnie każdy uczeń odczytuje na głos swoją kartkę i mówi: Czy jest zaskoczony, czy siebie ocenia podobnie?
3. Zabawa „Droga przyjaźni”. Uczniowie tworzą dwa naprzeciwko siebie stojące rzędy przez środek kolejno przechodzą osoby biorące udział w zajęciach. Do osoby przechodzącej pomiędzy rzędami wszyscy się uśmiechają i mówią przyjemne rzeczy.
4. Ćwiczenie „Pamiątkowa dłoń”. Każdy obrysowuje swoja dłoń, a następnie wszyscy wpisują coś miłego na pożegnanie dla każdego ucznia.
5. Rozmowa w kręgu podsumowująca zajęcia. Prowadzący docenia uczniów biorących udział w zajęciach, podkreśla momenty które były najmilsze. Uczniowie mówią: Co im się podobało na zajęciach? Co zachwyciło? Jak się czuli?.
6. Pożegnanie. Iskierka.