Opis i analiza przypadku wychowawczego - dziecko z zaburzonym zachowaniem w Pogotowiu Opiekuńczym

Diagnoza

I. Diagnoza wyjściowa

1. Diagnoza konstatująca fakty

Ewa jest uczennicą klasy trzeciej gimnazjum. Ma 17 lat. Od początku 2008 roku przebywa w Pogotowiu Opiekuńczym w Białymstoku. Powodem umieszczenia jej w placówce było uchylanie się od obowiązku szkolnego ( ucieczki: z domu, ze szkoły, wagary) oraz agresywne zachowanie w stosunku do rówieśników i dorosłych.
Z rozmowy z psychologiem w Pogotowiu Opiekuńczym wynika, że w środowisku rodzinnym i szkolnym Ewa często wdawała się w sprzeczki i kłótnie. Bardzo agresywnie zachowywała się w stosunku do matki, którą obwiniała za rozstanie z ojcem i trudną sytuację materialną rodziny. Ewa własne zdanie wyrażała zawsze podniesionym głosem lub krzykiem. Badania przeprowadzone w ROD-K ( Aneks 1) wskazują, że relacje interpersonalne Ewy nacechowane były brakiem wiary w innych ludzi, przyjmowały skrajną postać od nadmiernej ufności infantylizmu po bunt, agresję werbalną, chęć zemsty. W szkole uczennica prezentowała wysoki poziom lęku i niepokoju, miała niską samoocenę. Była przekonana, że jest zła, miała wyrzuty sumienia i poczucie winy za swoje zachowanie. Nie potrafiła radzić sobie z emocjami i nie potrafiła nawiązać pozytywnych relacji z rówieśnikami. Typ osobowości Ewy można było określić w wymiarach ekstrawersji.
Z badań przeprowadzonych w Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej w 2008 roku ( Aneks 2) wynikało, że jej rozwój intelektualny jest nieharmonijny, poziom możliwości intelektualnych jest niższy niż przeciętny. Uczennica miała ogromne braki w wiedzy i umiejętnościach szkolnych. Z powodu nieuczęszczania do szkoły Ewa powtarzała kl II w gimnazjum. Aktualne możliwości intelektualne uczennicy są na przeciętnym poziomie. Ewa opanowała materiał programowy z poprzedniego etapu edukacji. Obecnie w kl III gimnazjum uzyskuje dobre oceny z wielu przedmiotów. Nawiązuje coraz lepsze kontakty z rówieśnikami. Stara się panować nad emocjami. W stosunku do nauczycieli, rodziców jest grzeczna, miła. Ewa bierze aktywny udział w przedstawieniach teatralnych w szkole. Interesuje się gastronomią. Po ukończeniu gimnazjum zamierza kontynuować naukę w zawodowej szkole gastronomicznej na kierunku kucharz. Ewa jest typem dziecka samotnika, ma wyolbrzymione poczucie własnej słabości, któremu towarzyszą realne i nieuzasadnione obawy oraz poczucie wewnętrznej pustki.
Z wywiadu środowiskowego ( Aneks 3) wynika, że Ewa pochodzi z pełnej, przeciętnej, małodzietnej rodziny. Jest średnim dzieckiem w rodzinie, ma starszego brata Łukasza ( 22 lata), który założył już własną rodzinę i mieszka z żoną w wynajętym mieszkaniu oraz młodszą siostrę – Anię ( 14 lat), która uczęszcza do kl I gimnazjum. Rodzice Ewy są małżeństwem od 23 lat. Z przeprowadzonej rozmowy z rodzicami Ewy ( Panią Wiesią i Panem Adamem) wynika, że małżeństwo ma za sobą okres separacji. Rozstanie małżonków było stresujące dla całej rodziny. Był to czas, w którym rodzina przechodziła kryzys zaufania, potęgowany przez wzajemną wrogość małżonków. Atmosfera, panująca w rodzinie, liczne kłótnie i słowne przepychanki, odbiły się niekorzystnie nie tylko na małżonkach, ale przede wszystkim na małoletnich dzieciach. Konsekwencją klimatu nienawiści, było napięcie psychiczne dzieci, dla których cała sytuacja jawiła się jako niezrozumiała i przykra. Podczas procesu rozpadu małżeństwa, utworzyły się niewłaściwe podsystemy. O ile w normalnie funkcjonującej rodzinie, jej członkowie porozumiewają się na zasadzie przymierza, to znaczy wzajemna komunikacja jest sprawna i przepełniona zrozumieniem, o tyle w czasie separacji elastyczność rodziny zanikła. W badanej rodzinie utworzyły się koalicje, w których rodzice traktowali dzieci przedmiotowo, wykorzystując je przeciwko sobie. Jedną z przyczyn szkolnych niepowodzeń Ewy w momencie separacji rodziców, było emocjonalne rozbicie. Dziewczynka widząc, w jaki sposób rodzice wzajemnie się do siebie odnoszą, nie darzyła ich już tym samym szacunkiem, co wcześniej. Fakt, że matka i ojciec stracili swój autorytet, mało konsekwencje w sposobie postrzegania przez Ewę innych ludzi. Doszło do tego, że jej zdaniem, świat dorosłych jest pełen obłudy i kłamstwa. W ten sposób kryzys autorytetu rodziców, doprowadził do utraty zaufania również wobec nauczycieli. Kolejnym następstwem problemu – uchylania się od obowiązku szkolnego przez Ewę mogło być poczucie braku swojego miejsca. Aby zapełnić powstałą pustkę, dziewczynka starała się znaleźć ludzi, którzy zrozumieją ich wewnętrzne rozdarcie. Wyrocznią w wielu kwestiach stali się rówieśnicy, którzy nie mieli jednak możliwości rozsądnej kontroli nad rozwojem jej edukacji. Jednym z czynników warunkujących dobre wyniki w nauce, jest odpowiednia organizacja pracy ucznia w domu. Jeśli dziecko ma jasno wytyczone granice między odrabianiem lekcji, a czasem przeznaczonym na rekreacje, wtedy jego życie rodzinne i szkolne nacechowane jest porządkiem i dyscypliną. Niestety rozstanie rodziców naruszyło ten ład, m.in. dlatego, że rodzice zajęci własnymi dylematami, zaniedbali potrzeby dzieci. Skutkiem emocjonalnego rozbicia Ewy był też brak motywacji. Jej dom nie był już miejscem bezpiecznym i kojarzącym się z ciepłem. To spowodowało, że się wykształciła fatalistyczna postawa życiowa u dziewczynki. Nie widziała one sensu w nauce i doskonaleniu swoich możliwości, ponieważ świadomość bezsilności, mogło wywołać u niej przekonanie, że i tak niewiele można zmienić. Każde dziecko jest bowiem wnikliwym obserwatorem, a wszystkie sprzeczki rodziców i ostre wymiany zdań, nie pozostają bez wpływu na jego psychikę. Niekorzystne zmiany w psychice dziewczynki zaszły głównie dlatego, że nie było zainteresowania jej problemami ze strony rodziców.
Obecnie rodzice Ewy mieszkają razem. Sytuacja materialna rodziny jest bardzo trudna, dlatego formalnie jest wspierana przez MOPR. Pani Wiesia jest na rencie chorobowej, a jej mąż pracuje dorywczo na stanowisku fizycznym. W okresie jesienno- zimowym Pan Adam zazwyczaj jest bez pracy, a w okresie wiosenno- letnim pracuje na budowach. Zarobki małżeństwa nie zaspakajają w pełni potrzeb rodziny, niemniej Pani Wiesława bardzo ceni pracę męża i jego umiejętności budowlane ze względu na warunki mieszkaniowe rodziny. Rodzina bowiem mieszka w starej kamienicy, bez centralnego ogrzewania i kanalizacji. Mieszkanie jest małe – jeden pokój z kuchnią , brak jest łazienki. Małżonkowie utrzymują kontakty z rodziną pochodzenia – z rodzicami, którzy wspierają finansowo w miarę swoich możliwości rodzinę. Ze względu na trudności finansowe, brak stałej posady męża Pani Wiesia przyjmuje różne propozycje pracy dorywczej. Obecnie jest sprzedawczynią w sklepie z pieczywem. Pani Wiesia bardzo stara się zaspokoić potrzeby rodziny, być niezależną finansowo. Z obserwacji i przeprowadzonych rozmów wynika, że jest to osoba zdeterminowana, bardzo pracowita, pragnąca ciepła, miłości, harmonii w życiu. Pan Adam w trakcie rozmowy sprawiał wrażenie osoby żyjącej na luzie, nie przejmującej się trudną sytuacją materialną rodziny. W ocenie swoich córek jest to człowiek bardzo pogodny, swobodny, towarzyski. Rodzice Ewy są typem małżeństwa aktywno- pasywnego, gdzie aktywność przejawia mama Ewy. Jest to osoba odpowiedzialna, aktywna, pracuje na utrzymanie rodziny.
Uzyskane wyniki z badań - „ Rysunek Rodziny” wg A. Frydrychowicz wykonany przez dzieci oraz Schematyczny Rysunek Rodziny wykonany przez dzieci i rodziców ( Aneks 4) wskazują, że brakuje silnych więzi emocjonalnych między rodzicami Ewy. Są oni rozproszeni, zajęci codziennymi sprawami, pracą. Stosunki między rodzicami nie układają się najlepiej, są przeciętne relacje. Rodzice interesują się sprawami dzieci, utrzymują z nimi pozytywne relacje. W podsystemie rodzeństwa są silne więzi emocjonalne. Rodzeństwo utrzymuje ze sobą i rodzicami dobre relacje. Dzieci deklarują miłość i przywiązanie do rodziców i dziadków.

2. Diagnoza genetyczna

Z analizy dokumentów ( Aneks 5) wynika, że przyczyny nieprzystosowania społecznego Ewy tkwią w środowisku rodzinnym, a proces desocjalizacji jest w 1 fazie ( nieprzystosowanie emocjonalne).
Według biegłych ROD-K przyczyną zaburzonego zachowania Ewy był „brak właściwej stymulacji poznawczej ze środowiska rodzinnego i uzasadnionego wsparcia w pokonywaniu trudności szkolnych, który spowodował nawarstwianie się zaległości edukacyjnych i obniżenie motywacji do wysiłku intelektualnego”. To powodowało, że Ewa czuła się źle w środowisku szkolnym. Wysiłek wkładany w naukę nie przynosił wymiernych efektów, rzutował na jej samoocenę. Ostatecznie Ewa zaczęła unikać obowiązku szkolnego, co jeszcze bardziej utrudniło jej radzenie sobie z przyswajaniem wiedzy objętej programem nauczania. Wyniki badań wskazywały również, że więzi Ewy z rodzeństwem, rodzicami były zachowane, jednak środowisko rodzinne nie zapewniało jej poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego.
Przeprowadzone badania psychologiczne wskazywały również na opóźnienie w zakresie dojrzewania emocjonalno-społecznego. W zachowaniu Ewy zaobserwowano nadmierną pobudliwość, nerwowość, labilność emocjonalną. Szczególnie niepokojący był brak umiejętności kontrolowaniu wewnętrznych napięć. Wyniki badań przeprowadzone w Pogotowiu Opiekuńczym ( Aneks 5) i obserwacja potwierdziły opisany sposób funkcjonowania Ewy.

3. Diagnoza prognostyczna – prognoza resocjalizacyjna

Na podstawie analizy wyników z badań można stwierdzić, że Ewa bardzo kocha rodziców i rodzeństwo, tęskni za rodziną i chce wrócić do domu. Dom, rodzina są dla Ewy bardzo ważnym środowiskiem wychowawczym, odpowiadającym jej potrzebom psychicznym. Ewa w trakcie pobytu w placówce bardzo starała się poprawić swoje zachowanie i pozytywne zmiany w funkcjonowaniu Ewy są widoczne. Dziewczynka jest spokojniejsza, stara się panować nad emocjami, nawiązuje pozytywne relacje z rówieśnikami i dorosłymi. W stosunku do rodziców i nauczycieli jest grzeczna. Chętnie pracuje społecznie. Bierze udział w przedstawieniach teatralnych . W roku szkolnym systematycznie uczęszczała na zajęcia dydaktyczno- wyrównawcze i socjoterapię. W szkole osiągała dobre oceny, sukcesywnie uzupełniała braki wiadomości . Po ukończeniu gimnazjum Ewa będzie kontynuować naukę w szkole zawodowej na kierunku kucharz.
Uzyskane wyniki z badań wskazują, że rodzina Ewy jest rodziną chaotyczną wspieraną formalnie przez MOPR Rodzina boryka się z trudnościami finansowymi, ma ciężkie warunki mieszkaniowe. Mama Ewy jest osobą odpowiedzialną, aktywną, pracuje na utrzymanie rodziny, ale ojciec nie ma stałej pracy, jest pracownikiem sezonowym. Uzyskane wyniki z badań - „ Rysunek Rodziny” wg A. Frydrychowicz wykonany przez dzieci oraz Schematyczny Rysunek Rodziny wykonany przez dzieci i rodziców ( Aneks 4) wskazują, że brakuje silnych więzi emocjonalnych między rodzicami Ewy. Są oni rozproszeni, zajęci codziennymi sprawami, pracą. Stosunki między rodzicami nie układają się najlepiej, są przeciętne relacje. W podsystemie rodzeństwa są silne więzi emocjonalne. Rodzeństwo utrzymuje ze sobą i rodzicami dobre relacje. Dzieci deklarują miłość i przywiązanie do rodziców i dziadków. Rodzice Ewy interesują się sprawami swoich dzieci, utrzymują z nimi pozytywne relacje. Z badań wynika również, że rodzice czują się odpowiedzialni za pomyślny rozwój dzieci i starają się poprawić atmosferę w domu oraz relacje z Ewą, która jest dzieckiem samotnym, czuje się nieszczęśliwa, z utęsknieniem czeka aż opuści placówkę i wróci do domu.

Analiza zebranego materiału pozwala przypuszczać, że proces resocjalizacji uczennicy będzie przebiegać prawidłowo ( prognoza korzystna ). Czynniki, które składają się na prognozę korzystną to: zaburzenie emocjonalne bez cech patologicznych i przeciętna rodzina. Uczennica jest podatna na oddziaływanie wychowawcze. Pozytywne efekty oddziaływań są już widoczne. Zachowanie Ewy uległo poprawie. Pełni ona dobrze role społeczne: rolę ucznia, wychowanka, dziecka w rodzinie. W trakcie pobytu w Pogotowiu Opiekuńczym zdiagnozowano jej problemy i udzielono pomocy. Radykalna zmiana środowiska i włączenie do grupy wychowawczej przestrzegającej normy i reguły, dało Ewie możliwość przyswojenia nowych wzorców postępowania i poprawienie funkcjonowania w grupie rówieśniczej. Zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze pozwoliły na uzupełnienie wiadomości z poprzedniego etapu edukacji i poszerzenie wiedzy o otaczającym świecie. Praca z rodziną Ewy ( terapia) poprawiła relacje w rodzinie, wzmocniła więzi emocjonalne.
W przypadku zaniechania oddziaływań wychowawczych prognoza będzie niekorzystna. Uczennica nie będzie uczęszczała do szkoły zawodowej, będzie miała zaniżoną samoocenę, sukcesywnie obniży się jej poczucie własnej wartości, pogłębią się problemy wychowawcze, nasili się agresja i zagrożenie patologiami, osłabią się więzi emocjonalne z rodziną.

Projekt wychowawczy

Korzystna prognoza resocjalizacyjna daje podstawę do sformułowania celów wychowawczych i projektowania postępowania wychowawczego.

Strategia postępowania
1. Praca z rodziną Ewy
• kontynuowanie terapii rodzinnej z udziałem Ewy i rodziców – ( Cel: Pomoc niesprawnej wychowawczo rodzinie w budowaniu silniejszych więzi emocjonalnych w rodzinie i pozytywnych relacji.
2. Praca z Ewą
• zorganizowanie zajęć dydaktyczno- wyrównawczych , zachęcanie do uczestniczenia w zajęciach pozalekcyjnych, motywowanie wychowanki do nauki i do systematycznego wypełniania obowiązku szkolnego; zaangażowanie uczennicy w życie klasy; stwarzanie sytuacji wychowawczych umożliwiających osiąganie sukcesów. – ( Cel: Przygotowanie środowiska szkolnego do podjęcia przez Ewę konstruktywnej roli ucznia; wzmocnienie więzi klasowych z uczennicą; podniesienie atrakcyjności klasy i szkoły w oczach uczennicy );
• kontynuowanie socjoterapii - ( Cel: Doskonalenie umiejętności: funkcjonowania w grupie, nawiązywanie pozytywnych kontaktów, kształtowania własnego wizerunku, kształtowanie właściwego poczucia wartości, konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych, wyzwalanie pozytywnych emocji, uczenie empatii ; Kształtowanie postaw prospołecznych ),

Realizacja projektu
1. Techniki wychowania: psychotechnika, socjotechnika, kulturotechnika,
2. Metody wychowania:
• metody ukierunkowujące aktywność wychowanka ( metody wpływu osobistego: sugestia, perswazja, oddziaływanie przykładem osobistym, antycypacji następstw zachowań);
• metody podtrzymujące i intensyfikujące aktywność ( metody wpływu sytuacyjnego: metoda nagradzania wychowawczego, karania wychowawczego, przydzielania funkcji, ćwiczenie, organizowanie doświadczeń wychowanka );
3. Zasady wychowania: poszanowanie godności wychowanka, stopniowanie wymagań, konsekwencja i dyscyplinowanie wymagań, aktywizowanie do samowychowania, indywidualizowanie oddziaływań wychowawczych.

II. Diagnoza końcowa

Zaplanowane zadania wychowawcze są realizowane w nowym roku szkolnym. Ewa i jej rodzice uczęszczają na terapię. Ewa kontynuuje naukę w szkole zawodowej, uczestniczy w zajęciach dydaktyczno- wyrównawczych .Podjęte działania i aktywny udział w życiu grupy rówieśniczej ( w Pogotowiu Opiekuńczym i w szkole) przynosi zauważalne zmiany w jej zachowaniu.