Wybrane propozycje ćwiczeń rewalidacyjnych usprawniających zaburzone funkcje percepcyjno - motoryczne

opracowała mgr Ewa Sypek

WYBRANE PROPOZYCJE ĆWICZEŃ REWALIDACYJNYCH
USPRAWNIAJĄCYCH ZABURZONE FUNKCJE
PERCEPCYJNO – MOTORYCZNE

Rewalidacja (łac. validus – silny, sprawny; re – powtórnie) to długotrwała działalność korekcyjno - kompensacyjna polegająca na wielostronnej stymulacji, usprawnianiu
i wychowaniu jednostek o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
Zadaniem całego procesu rewalidacyjnego jest zapobieganie pogłębianiu się istniejących już zaburzeń, zapobieganie powstawaniu nowych, dodatkowych upośledzeń. „Stymulowanie, dynamizowanie rozwoju, czyli stwarzanie takich sytuacji, w których wszystkie funkcje mogą się uaktywnić (polisensoryczność), stwarzanie warunków kształtujących nowe motywacje, a przede wszystkim usprawnianie i wzmacnianie tych sił biologicznych i tych funkcji psychicznych, które są w dziecku najsilniejsze i najmniej zaburzone.”
Niniejsza praca zawiera propozycje ćwiczeń i zabaw stymulujących rozwój i podnoszących sprawność zaburzonych funkcji percepcyjno – motorycznych.

Propozycje ćwiczeń percepcji wzrokowej:

- obserwacja otoczenia, dostrzeganie i nazywanie cech charakterystycznych dla danego przedmiotu, czynności, zjawiska;
- wskazywanie i rozpoznawanie podstawowych figur geometrycznych;
- obserwacja i wskazywanie elementów o podobnym kształcie na obrazkach, np. domy – kwadraty, drzewa – trójkąty, słońce – koło itp.;
- naśladowanie czynności wykonywanych przez drugą osobę (zabawy doskonalące czynności samoobsługowe);
- zabawa w naśladowanie czynności wykonywanych przez postacie wskazane na ilustracji (zabawa „rób to, co tu widzisz?” – np. chłopiec buduje wieżę z klocków – zadaniem dziecka jest określenie czynności wykonywanych przez chłopca, a następnie odtworzenie czynności – budowanie z klocków);
- dobieranie jednakowych par przedmiotów, obrazków (memo obrazkowe, memo kształtów, domina obrazkowe, domina kolorowych figur, ćwiczenia „PUS”);
- dobieranie przedmiotu lub obrazka do takiego samego wskazanego przez nauczyciela po dłuższej i coraz krótszej ekspozycji – nauczyciel dopasowuje czas ekspozycji do rodzaju i stopnia trudności zadania (rozpoczynamy od elementów typowych, charakterystycznych, powoli przechodząc do bardziej złożonych i różniących się wybranymi elementami);
- wyszukiwanie i dobieranie par obrazków, które do siebie pasują lub tworzą całość (np. dobieranie do pary: but do buta; owoc do owocu; zwierzę do zwierzęcia; wyszukiwanie elementów tworzących całość: korona drzewa i pień);
- wyszukiwanie elementów składowych przedstawionego wzoru, a następnie nakładanie na wzór bądź układanie obok lub według wzoru (z różnym czasem ekspozycji – obrazki przedmiotów, ilustracje, figury);
- składanie figur, obrazków z części;
- układanie puzzli;
- układanie, budowanie, zabawy konstrukcyjne według podanego wzoru z klocków, figur geometrycznych;
- układanie ciągów rytmicznych, prostych szlaczków stworzonych z przedmiotów (np. ułóż tak samo – ciągi dwu-, trzyelementowe: kot, mysz, pies, kot, mysz, pies – dostrzeganie stałości powtarzanego rytmu; kończenie ciągu rytmicznego według podanego wzoru);
- porównywanie dwóch obrazków o tej samej treści (analizowanie całej treści obrazka);
- porównanie przedmiotów, treści obrazków według kolorów, wielkości, treści (np. obrazek drzewa w zimie i wiosną), położenia, kierunku;
- wyodrębnianie różnic między obrazkami pozornie identycznym;
- wyodrębnianie przedmiotów i figur z tła;
- grupowanie materiału abstrakcyjnego według podanego kryterium, np. wybierz tylko linie proste, wybierz tylko linie faliste;
- liczenie znikających przedmiotów, zabawa, ile zabawek, kart, klocków zniknęło;
- odwzorowywanie prostych symboli i znaków;
- rysowanie, malowanie, lepienie, wyklejanie, wycinanie.

Propozycje ćwiczeń percepcji słuchowej:

- wysłuchiwanie i rozpoznawanie dźwięków naturalnych;
- rozpoznawanie dźwięków dochodzących z otoczenia;
- rozpoznawanie wytwarzanych dźwięków (szmerów) – najpierw z pomocą wzroku, później słuchowo (dziecko wskazuje przedmiot, który identyfikuje ze słyszanym dźwiękiem);
- różnicowanie dźwięków, odgłosów dochodzących z otoczenia (z sąsiedztwa, z ulicy);
- różnicowanie i naśladowanie głosów zwierząt (zabawy ortofoniczne);
- grupowanie przedmiotów wydających takie same dźwięki;
- rozpoznawanie osób po głosie;
- wysłuchiwanie i różnicowanie dźwięków ze względu na jego natężenie;
- wysłuchiwanie zmian w tempie i głośności, słyszanych dźwięków;
- wysłuchiwanie i różnicowanie powtarzających się dźwięków;
- układanie, tworzenie szeregów rytmicznych;
- odtworzenie rytmu ilustrowanego układem przestrzennym;
- wyodrębnianie zdań w mowie;
- wyodrębnianie wyrazów w zdaniu;
- wyodrębnianie sylab w wyrazach;
- rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek z wyrazów;

Propozycje gier i zabaw:
„podglądamy zwierzęta”

Przebieg: Dzieci ustawia się w kręgu o promieniu 5 metrów. W środku staje jedno
z zawiązanymi oczyma. Na dany znak – inne dzieci kolejno usiłują podejść. Gdy dziecko usłyszy odgłos kroków i wskaże kierunek, skąd dochodzi odgłos, podchodzący musi się cofnąć. Dziecko, które nie zauważone przejdzie i dotknie ręką „zwierzątko” - wygrywa. O ile w ciągu 1,5 minuty nikomu nie uda się podejść, wygrywa stojący w środku.

„trzymaj – puść”

Przebieg: Uczestnicy zabawy stojąc w kole trzymają sznur odpowiadający długością obwodowi koła. Jedna osoba, stojąc w środku koła, co pewien czas wskazuje palcem na ręce kogokolwiek z trzymających sznur i woła „Puść!” lub „Trzymaj!” Gra polega na tym, że wtedy, gdy stojący w środku woła „Puść”, należy sznur trzymać i odwrotnie, puścić po okrzyku „Trzymaj”. Okrzyki te padają na zmianę, raz w formie rozkazu, kiedy indziej – prośby, co utrudnia orientację. Ten, kto się pomyli, wychodzi z gry. Wygrywają ci, którzy pozostają do końca.

„Gdzie jest ukryty zegarek?”

Pomoce: głośno chodzący budzik.
Przebieg: Podczas nieobecności dzieci na sali osoba prowadząca ukrywa budzik. Kto pierwszy znajdzie miejsce ukrycia – ten chowa go następnym razem.
Uwagi o realizacji: można schować np. grające radio, dzieci mogą też odgadywać, do których drzwi stuka gość (jeśli oczywiście pozwalają na to warunki lokalowe);

„teksty do powtarzania”

Pomoce: rymowane teksty zawierające onomatopeje.
Przebieg: W zabawie wykorzystujemy gotowe teksty zwierające onomatopeje lub tworzymy sami proste rymowane teksty do powtarzania. Oto przykład:
Jedzie pociąg fu, fu, fu
Trąbi trąbka tru, tru, tru
a bębenek – bum, bum, bum
Na to żabki – kum, kum, kum
konik człapie – człap, człap, człap
Woda z kranu – kap, kap, kap
mucha bzyczy – bzy, bzy, bzy
a wąż syczy – sy, sy, sy
Baran beczy – be, be, be
A owieczki – me, me, me

Propozycje ćwiczeń sprawności manualnej i motorycznej:

- wymachy rąk, zataczanie nimi kółek, leniwych ósemek;
- chodzenie po linii prostej;
- wykonywanie naprzemiennych ruchów (dotknij prawą ręką lewej stopy, lewą ręką prawej łopatki, itp.);
- lepienie z plasteliny, gliny, ugniatanie obydwoma rękoma, formowanie kuleczek, wałków, placków, rogalików;
- wykonywanie z gotowych elementów ludzików (nazywanie ich części ciała);
- lepienie z plasteliny kwiatów, zwierzątek, drzew, owoców, warzyw;
- obwodzenie wałeczkami z plasteliny narysowanych konturów geometrycznych;
- układanie w przygotowanych formach geometrycznych kuleczek z plasteliny;
- ozdabianie tekturowych talerzyków elementami z plasteliny – scenki rodzajowe: las, ogród, domek;
- nawlekanie koralików na nitkę z igłą lub drut;
- przewlekanie sznurków, tasiemek przez otworki na planszach, segregowanie koralików wg kształtów, wielkości, kolorów, ugniatanie kulek z papieru;
- wydzieranki z kolorowych papierów;
- przygotowywanie laurek z gotowych elementów;
- przerywanie papieru po linii prostej, falistej, po przekątnej kartki, wydzieranie kółek;
- wycinanie nożyczkami kwiatów, liści, figur geometrycznych, itp.;
- wyciskanie kleju z tubki, nakładanie, sklejanie;
- wyciskanie wody z gąbki, ścierki, wycieranie tablicy;
- zbieranie ze stołu patyczków, koralików, kartek itp. (chwyt pęsetkowy);
- układanie kółeczek na kołkach w linii poziomej, pionowej, po przekątnej wg instrukcji słownej (góra, dół, prawo, lewo);
- odkręcanie i zakręcanie butelek, śrubek, kranów;
- zamykanie i otwieranie pudełek;
- czynności samoobsługowe: mycie rąk, zawiązywanie butów, itp.;
- labirynty – dochodzenie do celu;
- ćwiczenia płynnych, rytmicznych, ciągłych i pulsujących ruchów pisarskich.

Propozycje gier i zabaw:

„kto pod kim dołki kopie”.

Pomoce: mała piłka (np. tenisowa), łyżka lub łopatka do piasku
Przebieg: W piaskownicy lub na innej w miarę równej powierzchni usypujemy kopczyk z piasku. Na szczycie umieszczamy piłeczkę. Dzieci na zmianę wybierają piasek spod piłki w taki sposób, żeby piłka się nie stoczyła. Zaczyna najmłodszy z graczy. Komu przy podbieraniu piasku stoczy się piłka — odpada.

„drogocenny kamień”

Pomoce: kamyczki lub fasola
Przebieg: Kamyczki (fasolę) rozkładamy na stole. Jeden z nich („drogocenny”) kładziemy na zewnętrznej stronie dłoni. Zabawa polega na tym, aby zebrać jak najwięcej kamyczków i wrzucić je do woreczka w taki sposób, aby nie spadł ten leżący na dłoni. Proszę spróbować, to wcale nie takie łatwe, jak się wydaje! W przypadku jednego dziecka zabawę możemy uatrakcyjnić notując rekordy: największą liczbę zebranych kamyków lub najlepszy czas, w jakim uda się zebrać np. 10 sztuk. w grupie kilkorga maluchów urządzamy zawody, kto więcej lub szybciej uzbiera. Starszym dzieciom zabawę można utrudnić, np. wprowadzając zasadę, że zebrane kamyki trzeba ułożyć w konkretny wzór;

W trakcie pracy z uczniami nad podnoszeniem sprawności funkcji percepcyjno-motorycznych bardzo ważne jest, aby nie doprowadzić do znużenia, przemęczenia
i zniechęcenia dziecka proponowanymi przez nas ćwiczeniami, zabawami czy grami.
Charakter zajęć rewalidacyjnych powinien być zabawowy, aby uczestnicy zajęć zawsze chętnie przychodzili na spotkania. Uczeń, aby mógł radzić sobie z trudnościami w szkole wynikającymi z uszkodzonych funkcji percepcyjno-motorycznych, musi wykonywać wiele różnych ćwiczeń i powtarzać je wielokrotnie. Dlatego zabawowa forma zajęć pozwala
w ciekawy i atrakcyjny sposób oddziaływać na ucznia, nie powodując zniechęcenia
i znużenia. Ciekawe i atrakcyjne zajęcia będą zachęcały dziecko do podejmowania kolejnych wyzwań.
Sukcesy odnoszone w trakcie wykonywania zadań, ćwiczeń będą zwiększały motywację dziecka, poczucie własnej wartości, rozwijały zainteresowania, wydłużały czas efektywnej pracy i koncentracji uwagi.
 

Bibliografia:

Czajkowska I, Herda K, Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole, WSiP, Warszawa 1989.

Franczyk A, Krajewska K. Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym
z deficytami i zaburzeniami rozwoju, Impuls, Kraków 2003.

Frostig M, Horne D. Wzory i obrazki. Program Rozwijający Percepcję Wzrokową, Warszawa 1989.

Jastrząb J., Gry i zabawy w terapii pedagogicznej, CMPPP, Warszawa 2002.

Jastrząb J., Usprawnianie funkcji percepcyjno-motorycznych dzieci dyslektycznych, CMPPP, Warszawa 2002.

Tomkiewicz-Bętkowska A, Krztoń A. ABC pedagoga specjalnego, Impuls, Kraków 2008.

Tońska - Szyfelbein A. Chodzą słuchy czyli ćwiczenia usprawniające percepcję słuchowa dla uczniów klasy IV-VI szkoły podstawowej oraz uczniów gimnazjum, HARMONIA, Gdańsk 2009.