Rozwój mowy komunikatywnej dziecka a jąkanie

Jąkanie jest jedną z częściej spotykanych wad wymowy u dzieci. Jest zaburzeniem złożonym, długotrwałym i wciąż nie ma zgodności co do jego patogenezy.
Jąkanie charakteryzuje się zachwianiem koordynacji wszystkich ruchów biorących udział
w mowie, tj. oddechowych, fonacyjnych, artykulacyjnych, mimicznych, gestykulacyjnych.
Zaburzenia płynności mowy mogą zdarzyć się już w okresie budowy zdania. Aby je sformułować dziecko musi :
- mieć zamysł wypowiedzi, którą chce zbudować,
- mieć świadomość istnienia pojęć wyrażających myśli,
- umieć dobierać odpowiednie słowa, odpowiednie do tego, co chce powiedzieć,
- umieć we właściwej kolejności łączyć słowa w zdania,
- umieć łączyć głoski w słowa,
- prawidłowo tworzyć układy artykulacyjne w celu wypowiedzenia dźwięku mowy,
- kontrolować oddech.
Wszystkie te czynności dziecko musi wykonać w krótkim czasie, w warunkach nie zawsze sprzyjających wypowiedzi, w sytuacji, gdy słuchacz się niecierpliwi lub jest zajęty innymi sprawami. Koordynacja czynności koniecznych do zbudowania poprawnego komunikatu jest trudna i może być przyczyną niezbyt płynnego mówienia. Zdarza się również, że dziecko szukając odpowiednich słów zapomina początek wypowiedzi i buduje zdanie od nowa. Wszystkie te zjawiska są typowe dla okresu przyswajania mowy.
Jąkanie jest zaburzeniem mowy, w którym występują zawahania, powtórzenia, napięcie mięśniowe i nagłe ruchy powodujące lęk u mówiącego i słuchacza. Formy tego zaburzenia są bardzo różne i mogą występować w sposób jawny lub ukryty.
Do objawów jawnych należą:
- powtarzanie sylab, wyrazów, części wyrazów, fraz,
- przeciąganie głosek,
- pauzy,
- poprawki ( rewizje ),
- blokowanie słów,
- zaburzenia oddychania,
- współruchy,
- unikanie kontaktu wzrokowego,
- unikanie mówienia zbyt trudnych wyrazów,
- unikanie sytuacji, które narażają je na możliwość wypowiadania się.
Tego typu zachowania świadczą o tym, że dziecko ma świadomość swoich trudności, co wskazuje na utrwaloną już wadę. Te powtarzające się sytuacje prowadzą do izolowania się dziecka od świata zewnętrznego. Zamiast spędzać swój wolny czas w grupie rówieśników, wybiera samotność.
Jąkanie jest rezultatem działania wielu czynników, które mogą być różne
w poszczególnych przypadkach. Do najczęstszych należą :
- opóźnienie rozwoju mowy lub artykulacji,
- występowanie jąkania u niektórych członków rodziny,
- obecność wielu sytuacji przynoszących stres emocjonalny.
Dzieci jąkające się mogą mieć utrudnioną komunikację między rówieśnikami a to ma wpływ na ich społeczne przystosowanie się. Dziecko z powodu nieprawidłowego rozwoju mowy napotyka trudności w kontaktach z otoczeniem. Defekty jego wymowy wywołują często niewłaściwe reakcje u rówieśników, którzy czasami nie rozumieją co się do nich mówi, śmieją się lub robią uwagi.
Takie reakcje powodują niechęć do kontaktów z rówieśnikami, spowodowana niewydolnością słowną u dziecka, z drugiej zaś strony powoduje wtórne obniżenie aktywności słownej wywołane konfliktami uczuciowymi. Dzieci te mogą mieć poczucie niższej wartości, zaniżoną samoocenę, co w znacznym stopniu utrudnia nawiązywanie
i utrzymywanie właściwych stosunków z otoczeniem.
Pamiętając o tych wszystkich problemach, warto wziąć pod uwagę zasady, które mają korzystny wpływ na funkcjonowanie i komunikowanie się dziecka prezentującego objawy niepłynności mowy:
- mów powoli i spokojnie nie stwarzając atmosfery pośpiechu,
- nie przerywaj dziecku każąc mu mówić powoli, brać oddech lub uspokoić się,
- odwracaj uwagę dziecka od jego mowy przy pojawieniu się trudności,
pozwól mu zakończyć wypowiedź i zainteresuj go czymś, co nie sprawia mu kłopotu,
- przyjmuj epizody zacinania się w sposób naturalny, taka postawa jest dobrym przykładem dla innych dzieci,
- nie wykluczaj dziecka z zajęć wymagających wypowiadania się, ale też nie obciążaj go za bardzo,
- pomagaj dziecku w formowaniu poczucia własnej wartości, nie biorąc pod uwagę potknięć w mowie i akcentując to, co robi dobrze.
W celu zastosowania właściwego postępowania wobec dziecka niezwykle ważna jest wymiana poglądów między nauczycielem a rodzicami, gdyż obie strony mogą wiele wnieść w rozumienie problemu. Nauczyciel może udzielić rodzicom ogólnych informacji jak postępować z mową dziecka i zalecić konieczność kontaktu z logopedą.

B.Sawa, Dzieci z zaburzeniami mowy, Warszawa 1990
E. Słodownik-Rycaj, Postawy rodziców wobec dzieci jąkających się, [w]: Wychowanie w przedszkolu, nr 6, 1986, s.357