Program profilaktyczno - wychowawczy dla ucz. kl. I - III "Walczymy ze złością"

WSTĘP

W ostatnich latach zjawisko agresji i przemocy wśród dzieci i młodzieży staje się coraz większym problemem wychowawczym; zarówno dla nauczycieli i wychowawców, jak i rodziców. Niepokojący jest również fakt, iż zachowania agresywne obserwujemy już u dzieci w młodszym wieku szkolnym, a agresja u dzieci przybiera coraz groźniejsze formy. Zachowania agresywne nie biorą się z niczego. U ich podstaw zawsze leżą konkretne motywy. Złość, przemoc u dziecka, agresywne zachowania pojawiają się wtedy, gdy nie zostanie zaspokojona któraś z jego potrzeb. Aby zwalczać agresywne zachowania należy rozpoznać ich przyczyny i nauczyć dzieci rozpoznawania tych przyczyn u siebie. Każdy z nas posiada w sobie pewien potencjał agresji, który może się ujawnić w zależności od sytuacji i środowiska, w jakim przebywamy.

W minimalizowaniu i eliminowaniu (w miarę możliwości) zachowań
sygnalizujących agresję, przejawianych przez dzieci w młodszym wieku
szkolnym oraz ich skutków istotne są działania profilaktyczne.
Przeciwdziałając zachowaniom agresywnym należy uczyć dzieci poznawania
samego siebie, nazywania swoich emocji, panowania nad własną złością,
budowania poczucie własnej wartości, wzajemnego zaufania. Należy uczyć
uczniów radzenia sobie ze stresem oraz pokojowego rozwiązywania
problemów. Agresję należy tak ukierunkować, aby znalazła bezpośrednie
ujście, bo radzenie sobie z agresją, to umiejętność radzenia sobie z
emocjami.

Podstawowym warunkiem skuteczności działań profilaktyczno -
wychowawczych, mających na celu przeciwdziałanie agresji w szkole, jest uświadomienie sobie przez nauczycieli, uczniów i rodziców wagi problemu oraz wysoka motywacja do podjęcia skutecznych działań zmierzających do zmniejszenia częstotliwości negatywnych zachowań.

W związku z narastającym problemem agresji wśród młodszych uczniów
naszej szkoły oraz koniecznością realizacji zadania zawartego w Szkolnym Programie Profilaktyki opracowałam program profilaktyczno
wychowawczy. Walczymy ze złością - przeznaczony do realizacji z uczniami klas nauczania zintegrowanego. Celowo w nazwie programu nie użyłam pojęcia agresja, gdyż może być ono niezrozumiałe dla uczniów w tym przedziale wiekowym. A uczniowie muszą znać cel naszych oddziaływań. Mam nadzieję, że opracowany przeze mnie program profilaktyczno – wychowawczy okaże się pomocny i przydatny w pracy nauczyciela i wychowawcy oraz pozwoli uzyskiwać satysfakcjonujące efekty pracy wychowawczej.

CELE PROGRAMU :

minimalizowanie i eliminowanie (w miarę możliwości) zachowań
sygnalizujących agresję, przejawianych u uczniów w młodszym wieku
szkolnym,
kształtowanie umiejętności rozpoznawania i nazywania uczuć przeżywanych w różnych sytuacjach,
kształcenie umiejętności radzenia sobie z negatywnymi emocjami i
sytuacjami trudnymi, wykluczanie przejawów złości i zachowań agresywnych
integracja grupy poprzez wzmocnienie pozytywnych zachowań,
przestrzeganie wzorów dobrego zachowania,
zwiększenie świadomości odpowiedzialności za własne działania,
uczenie gotowości pomagania sobie nawzajem i dzielenia się różnymi
dobrami,
kształtowanie umiejętności rozmawiania o problemach występujących w
klasie i efektywnego komunikowania się,
budowanie atmosfery współpracy, życzliwości, akceptacji i poczucia
bezpieczeństwa w zespole klasowym.

TREŚCI PROGRAMU :

W programie tym uwzględniono wiele działań, kładąc szczególny nacisk na kształtowanie osobowości dziecka i wspieranie jego rozwoju. Treści
programu obejmują zajęcia z dziećmi z wykorzystaniem ćwiczeń i zabaw
eliminujących złość i zachowania agresywne.
Dopełnieniem programu jest nawiązanie współpracy z osobami wspomagającymi proces wychowawczy.
1. Współpraca z rodzicami
indywidualne rozmowy na temat zachowań dzieci,
zorganizowanie cyklu spotkań z rodzicami w formie warsztatów:
1. Zapobiegamy agresji i żyjemy w zgodzie.
2. Jak radzić sobie ze złymi emocjami?
3. Kary i nagrody, jako forma przeciwdziałania agresji.
zorganizowanie spotkania z pedagogiem szkolnym w celu przeprowadzenia
prelekcji z rodzicami na temat „Trudna sytuacja – problem.
Jak sobie z tym radzić”.

2. Współpraca z nauczycielami szkoły
referat wygłoszony w ramach WDN podczas spotkania Zespołu Nauczania
Zintegrowanego na temat Agresja u dzieci w młodszym wieku
szkolnym.
stała współpraca z pedagogiem szkolnym
zorganizowanie zajęć otwartych dla wychowawców klas młodszych związanych z realizacją programu „Walczymy ze złością”
przygotowanie z uczniami i przedstawienie inscenizacji Żyjmy w
zgodzie

Ponadto proponuję zorganizowanie w każdej klasie (z pomocą uczniów i
ich rodziców) Kącika przeciw złości - miejsca oznaczonego
hasłem - ułożonym wspólnie z dziećmi (np. Ze złością walczymy, zgodnie
się bawimy), W kąciku tym dziecko będzie się mogło wyciszyć, odreagować negatywne emocje w sposób plastyczny (rysując bądź bazgrząc wybranymi kolorami ), w sposób fizyczny (boksując worek treningowy lub zawieszoną poduszkę, zgniatając gazetę lub kawałek plasteliny), w sposób bierny
(wysiadując swoją złość na umówionym z dziećmi miejscu).
Proponuję również opracowanie z uczniami „Regulaminu
zachowania” oraz wprowadzenie „Książeczek zachowania”.
Każdy uczeń na początku roku szkolnego otrzymuje od wychowawcy pulę 1000 punktów. W „Regulaminie zachowania” wychowawca wspólnie z uczniami określa, jakie pozytywne zachowania będą nagradzane i iloma punktami oraz jakie negatywne zachowania będą powodowały stratę punktów. Regulamin wraz z punktacją wywieszamy w klasie w widocznym dla uczniów miejscu. Należy konsekwentnie oceniać zachowania uczniów, szczególnie zwracać uwagę na rozliczanie zachowań agresywnych, ale i nagradzanie zachowań pozytywnych.

ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNE I METODYCZNO - DYDAKTYCZNE PROGRAMU:

zabawy i ćwiczenia muszą być dopasowane do sytuacji i potrzeb dzieci;
w grupie powinien panować klimat pełnego zaufania, przyjemnej atmosfery;
proponowane zabawy i ćwiczenia powinny być bliskie dziecku, dotyczyć
sytuacji z jego życia codziennego;
nauczyciel – wychowawca prowadzący takie zajęcia powinien znać
grupę, potrafić zdiagnozować skalę występującego problemu;
nie należy zmuszać dzieci do udziału w zabawach i ćwiczeniach;
po zakończonych ćwiczeniach i zabawach należy przeprowadzić rozmowę
podsumowujące zdobyte doświadczenia dziecka;
po każdej zabawie musi być czas na wyciszenie się, uspokojenie i
zastanowienie.

SPOSOBY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMOWYCH:

Aby zachęcić dzieci do aktywnego działania wykorzystano w programie
metody, które, poprzez różne formy aktywności dziecka, sprowokują je do wspólnych doświadczeń. Są to metody aktywizujące, korygujące i
usprawniające; uwględniające wiek, poziom rozwoju i możliwości
indywidualne dziecka. Rozwijają one wyobraźnię, osobowość, umiejętność krytycznego myślenia, wartościowania, oddziaływują na emocje, kształtują postawę tolerancji i akceptacji siebie i drugiego człowieka. Dziecko za pomocą tych metod, poprzez zabawę zdobywa nowe wiadomości i umiejętności, może poznawać poprzez przeżywanie i samodzielne doświadczanie, uczy się współdziałania i współżycia w grupie rówieśników.

Metody pracy:
podająca - objaśnianie, pogadanka, opowiadanie, opis
problemowa - aktywizujące zabawy dydaktyczne, gry
dydaktyczne, scenki dramowe, burza mózgów
eksponująca pokaz połączony z przeżyciem
praktyczna – ćwiczenia (także oddechowe, relaksacyjne przy muzyce)


Formy pracy:
indywidualna
grupowa
zbiorowa

EWALUACJA PROGRAMU :

Bardzo ważną częścią programu jest podsumowanie, czyli ewaluacja, która umożliwia jego ocenę, wskaże pozytywne lub negatywne strony wynikłe z jego realizacji.
Stopień osiągnięcia zamierzonych celów będzie można ustalić na podstawie:
wyników bezpośrednich - dających się zaobserwować bezpośrednio po zakończeniu oddziaływań profilaktyczno wychowawczych
analiza postaw dzieci, przejawianych zachowań, klimatu emocjonalnego
panującego w społeczności klasowej
wyników odroczonych - czyli zmian obserwowanych w dłuższej
perspektywie czasowej (przynajmniej roku),
analizy wyników wywiadu przeprowadzonego z uczniami przed rozpoczęciem
realizacji programu i po jego zakończeniu
analizy wyników tej samej ankiety danej do wypełnienia wychowawcom i
nauczycielom klas nauczania zintegrowanego przed rozpoczęciem realizacji
programu i po jego zakończeniu.
Jeżeli dzieci:
w mniejszym stopniu będą przejawiały zachowania agresywne
będą potrafiły pokojowo rozwiązywać konflikty
będą potrafiły opanowywać emocje wywołujące agresję
struktura społeczna grupy ulegnie zmianie (zmniejszy się ilość dzieci
izolowanych, odrzuconych)
integracja grupy wzrośnie
poszerzy się współpraca z rodzicami, nauczycielami klas I -
III, pedagogiem szkolnym
to będzie można uznać ich realizacja tego programu zakończyła się
sukcesem.
Niedociągnięcia i braki będzie można stwierdzić po całościowym
zrealizowaniu programu. Na tej podstawie będzie można stwierdzić, jak
należy go zmienić w kolejnym cyklu realizacji.


PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA :
Uczniowie:
lepiej rozumieją siebie i innych
uświadamiają sobie przyczyny i skutki zachowań agresywnych
znają sposoby przezwyciężania napięć
potrafią pokojowo rozwiązywać konflikty
potrafią współdziałać w grupie i przełamywać złość
dostrzegają własną wartość.

L.p.

Założenia programowe
Cele oddziaływań
Sposób realizacji
Spodziewane efekty
1.
Uczenie się lepszego rozumienia siebie i innych
- integracja grupy,budowanie atmosfery zaufania
- kształcenie umiejętności wykazywania zrozumienia dla innych
- tworzenie pozytywnych kontaktów w grupie

1. Swobodna rozmowa
2. Pogadanki na temat sytuacji życia codziennego, literatury dziecięcej,
filmów dla dzieci itp.
3. Przykładowe zabawy:
„Ręka nie musi bić”
„Cztery kąty” - zabawa połączona z wypowiedziami uczniów
uzasadniającymi ich wybór
Ćwiczenia uspokajające
Dzieci:
poznają sposoby nawiązywania przyjaznych kontaktów za pomocą gestów
nauczą się poznawać nawzajem, określać innych i siebie
nauczą się lepiej rozumieć siebie nawzajem
2.
Budowanie poczucia własnej wartości i silnej osobowości
- kształtowanie umiejętności budowania poczucia własnej wartości
- dowartościowanie dzieci o niskiej samoocenie

1.Notatnik wykonany przez dzieci „Kim jestem”
2.Zabawa o charakterze pantomimicznym „Dziecko w studni”
3.Przykładowe zabawy:
- „Jestem – potrafię- mam”
- „Moje dobre strony”
4.Rozmowa kierowana „Jestem dumny z tego, że...”
5.Zajęcia plastyczne „Ciemne chmury – błękitne niebo”
połączone ze wspólną rozmową i wystawą prac.
6.Zabawa ruchowa „Uliczka przyjaźni”

Dzieci:
- nauczą się dostrzegać w sobie pozytywne cechy, własną wartość
- uświadomią sobie, że każde z nich robi coś szczególnego
- nauczą sie eksponować wobec grupy swoje pozytywne strony
będą potrafiły przedstawić swoje uczucia pozytywne i negatywne za pomocą środków plastycznego wyrazu
nauczą się pozytywnego spojrzenia na siebie i innych
3.
Nawiązywanie pozytywnych interakcji
- rozwój umiejętności nawiązywania i utrzymywania pozytywnych interakcji z innymi dziećmi
- kształtowanie umiejętności komunikacji interpersonalnych
- wzrost jakości społecznych w grupie
- kształtowanie poczucia przynależności do danej społeczności, grupy
1.Zabawy ruchowe np.
Budowle z naszych ciał
Współpraca
2.Zajęcia plastyczne – praca w grupie Grupowy obrazek
3.Zabawa dydaktyczna:krzyżówka imienna - Jesteśmy wspólnotą
4.Praca zespołowa - Dobrze czuć się członkiem grupy
5.Zabawa - Obdarowywanie prezentami

Dzieci:
- nauczą się podporządkowywać regułom i normom oraz poleceniom
wydawanym przez osoby kierujące
- będą potrafiły współdziałać w zespole
- będą się dobrze czuć w grupie
4.
Dostrzeganie agresywnych uczuć i ich wyrażanie
- dostrzeganie odczuć własnych i drugiej osoby
- kształtowanie umiejętności rozpoznawania uczuć agresywnych, ich
nazywania i wyrażania.

1. Zabawy:
Kiedy jestem wściekły
Mowa ciała- połączona z pantomimą
Podróż do krainy wściekłości
2. Zajęcia plastyczne:
Malowanie uczuć - zmiana uczuć negatywnych na pozytywne
np, agresja – spokój.
3. Wystawa prac plastycznych, omówienie.
4. Swobodne i kierowane rozmowy na temat przeżywanych stanów
emocjonalnych.
5. wyrażanie stanu emocjonalnego za pomocą gestykulacji i głosu.
6. Tworzenie zbioru „tekstów uczuć - za pomocą wyrazów
określających dany stan uczuciowy, np. - złości
„teksty dobroci, życzliwości&

Dzieci będą :
- umiały rozpoznawać i nazywać swoje oraz cudze uczucia
- nauczą się uświadamiać własne uczucia, będą wiedzieć, że każdy ma
prawo odczuwać złość, wściekłość
- nauczą się panować nad swoimi emocjami .
5.
Rozpoznawanie przyczyn złości i agresji
- kształtowanie umiejętności rozpoznawania przyczyn złości i agresji
- minimalizowanie stanów napięcia w grupie
- uświadomienie dzieciom konsekwencji zachowań agresywnych.

1. Zabawy:
Zróbcie miejsce nadchodzę
Wściekły, jak dzikie zwierzę - zabawa połączona z odgrywaniem scenek
2. Pogadanka Grupa a uprzedzenia - jak się czuje osoba
wobec której grupa jest uprzedzona, jakie są przyczyny uprzedzeń.
Pogadanka połączona z symulacją.
3. Wykonanie mapy Wściekłe skojarzenia
4. Utworzenie „Alfabetu złości”
5. Rysowanie wykresu kołowego - to mnie najbardziej denerwuje
6. Swobodne rozmowy na temat indywidualnych przyczyn wybuchów złości,
zdenerwowania
7. Uzupełnianie zdań Wściekłe początki zdania
Dzieci:
- będą umiały kreślić, jak się czują w grupie
- nauczą się pokonywać przeszkody bez używania przemocy
uświadamiają sobie, że siła fizyczna nie zawsze jest zaletą
będą potrafiły wyrazić odczucia rodzące się na skutek stawianego oporu
bądź ataku
6.
Opanowywanie i przezwyciężanie złości i agresji
- kształtowanie umiejętności opanowywania złości i agresji oraz ich
przezwyciężania
- przeciwdziałanie zachowaniom agresywnym przejawianym przez dzieci w
młodszym wieku szkolnym
- kształtowanie nawyków konstruktywnego, zgodnego i kompromisowego
zachowania
- zminimalizowanie lub eliminowanie werbalnej agresji w grupie
1.Zabawa ruchowa „Start rakiety”
2.Zabawa ruchowa z podkładem muzycznym „Otrząsanie się ze
złości” (rozluźnianie, odprężanie)
3.Zabawa połączona z zapiskami i ich wystawą „Gdybym był
rozzłoszczony”
4.Zawarcie kontraktu w grupie „Wulgaryzmy zabronione”
5.Rozmowy kontrolowane „Co mnie najbardziej złości? Jak z tym
walczyć?”
6.Wykonanie gazetki ściennej „Hasła przyjaźni”
7.Zabawy symulacyjne „Czary przeciw złości” połączone z
zajęciami plastycznymi
8.Wymyślanie przez dzieci tzw. „suchej zaprawy” tj.
zaskakujących odpowiedzi na zaczepki
Dzieci:
- będą umiały przezwyciężać napięcia i odreagować
- będą potrafiły uświadomić sobie stan napięcia i otrząsnąc się z niego
będą skłonne do godzenia się z pokłóconymi bez agresji
będą kontrolowały swe słowne wyrażenia, będąc w stanie złości
będą współpracować w przezwyciężaniu złych nawyków i negatywnych zachowań
nauczą się rozumieć zdenerwowanie innych
będą potrafiły zastąpić wulgaryzmy przyjaznymi słowami
poznają sposoby odpierania ataków słownej agresji, zamiast reagować
agresją na agresję.
7.
Pokojowe rozwiązywanie konfliktów
- kształcenie umiejętności rozwiązywania konfliktów
- kształcenie umiejętności konstruktywnego radzenia sobie z problemami
- kształtowanie umiejętności przedstawiania swojego punktu widzenia bez
agresji słownej i fizycznej
1.Wymyślanie zakończenia opowiadania nauczyciela „O dziecku, które
pokonało złość”.
2.Zabawy symulacyjne:
- Załagodzenie kłótni
- Pobawmy się w złość
3.Spis przyczyn konfliktów zachodzących w grupie, wywieszony w klasie
4.Zabawy:
- Trzy życzenia
- Protokół z konfliktu
5.Zabawy prowadzone metodą Giełda pomysłów
Dzieci:
- poznają sposoby przezwyciężania zatargów
- będą umiały rozpoznać źródło konfliktu
uświadamiają sobie szkodliwość negatywnych zachowań w życiu codziennym
nauczą się pokojowo rozwiązywać konflikty
nauczą się akceptacji decyzji innych
będą potrafiły zespołowo szukać rozwiązań konfliktów i wybierać
najbardziej trafne.

Bibliografia
Domagała J., Kuban W., Nowicka M., Żyć w zgodzie. Zabawy zapobiegające
agresji, wzmacniające psychikę dziecka, Wydawnictwo BEA Książki
edukacyjne, Toruń 2006.
Ekiert-Grabowska D., Dziecko nieakceptowane w klasie szkolnej, WsiP,
Warszawa 1982.
Fuchs B., Gry i zabawy na dobry klimat w grupie, Wydawnictwo
Jedność, Kielce 1999.
Kołodziejczyk A., Czemierowska E., Kołodziejczyk T., Spójrz inaczej
- program zajęć wychowawczo-profilaktycznych dla klas 1-3 szkół
podstawowych, Wydawnictwo ATE s.c., Starachowice 2001.
Kołodziejczyk J.,Agresja i przemoc w szkole. Konstruowanie programu
przeciwdziałania agresji i przemocy w szkole, Wydawnictwo Sophia,
Kraków 2004.
Krez R., Słonina W., Program profilaktyczno - wychowawczy SAPER
czyli jak rozminować agresję, Wydawnictwo RUBIKON, Kraków 2002.
Meyer-Glitza E., Kiedy Pani Złość przychodzi z wizytą, Wydawnictwo
„Jedność Kielce 2001.
Pluta T., Profilaktyczno - wychowawczy program przeciwdziałania agresji u dzieci w młodszym wieku szkolnym, Oficyna Wydawnicza
mpuls Kraków 2007.
Portmann R., Gry i zabawy przeciw agresji, Wydawnictwo
„Jedność”, Kielce 2005.
Zajączkowski K., Program profilaktyczno - wychowawczy dla uczniów klas 1-3 szkół podstawowych, Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2005.

Pytania do wywiadu z uczniem "Moje życie w szkole" - wstępna diagnoza stopnia występowania zachowań agresywnych w klasie.
Ch/Dz
W ciągu tego tygodnia w szkole inne dziecko:
Wcale
Jeden raz
Więcej niż jeden raz

1. Przezywało mnie

2. Powiedziało mi coś miłego

3. Źle mówiło o mojej rodzinie

4.Próbowało mnie kopnąć lub kopnęło

5. Było dla mnie bardzo miłe

6.Było niemiłe

7. Dało mi jakiś prezent

8.Powiedziało, że mnie zbije

9. Chciało zabrać mi pieniądze

10. Chciało mnie przestraszyć

11. Pożyczyło mi coś

12.Przerwało mi zabawę

13. Nie podobało mu się coś, co zrobiłem

14. Powiedziało mi coś miłego

15. Okłamało mnie

16. Nasłało kogoś, żeby mnie skrzywdził

17. Chciało, żebym skrzywdził kogoś

18. Uśmiechnęło się do mnie

19. Pomogło mi coś nieść

20. Próbowało wpakować mnie w kłopoty

21. Chciało mnie uderzyć lub uderzyło

22. Pomogło mi w nauce

23.Zabrało mi jakąś rzecz

24. Rozmawiało ze mną o czymś miłym

25. Podzieliło czymś ze mną

26. Chciało mnie skaleczyć

27. Krzyczało na mnie

28. Bawiło się ze mną

29. Chciało mnie przewrócić lub przewróciło

30. Opluło mnie

31. Przezwało mnie

32. Obroniło mnie przed innymi

33.Wyśmiewało mnie

34. Chciało zniszczyć moją rzecz lub ją zniszczyło

35. Opowiadało o mnie nieprzyjemne kłamstwa


ZACHOWANIA AGRESYWNE UCZNIÓW W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM -
ankieta dla nauczycieli i wychowawców klas I - III szkoły podstawowej.

Celem ankiety jest zdiagnozowania stopnia występowania zachowań
agresywnych u uczniów w młodszym wieku szkolnym. Ankieta jest anonimowa,
proszę o rzetelne wypełnienie. Wybraną odpowiedź proszę zaznaczyć
kółkiem.

1.Czy zauważyła Pani/Pan przejawy agresywnego zachowania u uczniów klas
młodszych?
a/ tak
b/ nie

2.Jak często występują tego typu zachowania?
a/ rzadko
b/ często
c/ bardzo często

3.Jakiego typu była to agresja?
a/ słowna (przezywanie, dokuczanie, ośmieszanie, obrażanie,skarżenie,
kłótnie itp.)
b/ fizyczna (bicie, poszturkiwanie, zaczepianie, popchnięcia, plucie,
kopanie, niszczenie własności itp.)
c/ psychiczna (dokuczanie, wymuszanie, zastraszanie, nieprzyjazne znaki,
wykluczenie z grupy, wrogie miny i gesty itp.)
d/ mieszana (różne połączenia wyżej wymienionych).

4.Jak Pani/Pan sądzi, czym najczęściej mogą być wywołane zachowania
agresywne u dzieci w młodszym wieku szkolnym?
a/ złą sytuacja domową
b/ niepowodzeniami szkolnymi
c/ brakiem akceptacji wśród rówieśników
d/ lękiem o różnym podłożu
e/ zaburzonymi kontaktami uczuciowymi między rodzicami a dzieckiem
f/ nadmierną tolerancją rodziców w stosunku do złych zachowań dziecka
g/ aprobowaniem agresywnych wzorów zachowań przez dorosłych
h/ inne
......................................................................
5. Czy Pani/Pana zdaniem powinien powstać program profilaktyczno –
wychowawczy mający na celu przeciwdziałanie lub minimalizowanie
przejawów zachowań agresywnych u uczniów w młodszym wieku szkolnym?
a/ tak
b/ nie

6. Czy w swojej pracy wychowawczej realizowałaby Pani/Pan założenia
takiego programu, korzystałaby Pani/Pan z opracowanych scenariuszy zajęć
i zestawów zabaw „Przeciw złości”?
a/ tak
b/ nie

Dziękuję za udział w badaniu. A. Wojnarowska.