Subdyscypliny pedagogiki specjalnej ze szczególnym uwzględnieniem celów i zadań oligofrenopedagogiki

Pedagogika specjalna jest nauką o nauczaniu i wychowaniu osób odbiegających od normy psychofizycznej. Przedmiotem jej badań oraz zastosowania są głównie dzieci, które wskutek złego stanu zdrowia, uszkodzenia lub braku analizatorów zmysłowych ruchu, albo też wskutek niewydolności mózgu wymagają specyficznych metod wychowania, terapii i nauczania. Zajmuje się ona również młodzieżą nieprzystosowaną społecznie i wymagającą specyficznych metod resocjalizacji wskutek konfliktu z prawem i normami społeczno-moralnymi. Przedmiotem powyższej nauki są dorośli potrzebujący rehabilitacji. Aktualnie funkcjonującymi subdycsyplinami pedagogiki specjalnej są wg. J. Pańczyka:
-logopedia-obejmująca teorię i praktykę rehabilitacji mowy. Jest nauką o kształtowaniu prawidłowej mowy, usuwaniu wad wymowy oraz nauczaniu mowy w przypadku jej braku lub utraty. Według G. Demelowej zajmuje się ona etiologią i patogenezą zaburzeń mowy, ich rozpoznaniem, zapobieganiem oraz usuwaniem. Do zadań logopedii, według I. Styczek należą: kształtowanie prawidłowej mowy w przedszkolu i szkole, dbanie o jej prawidłowy i jak najlepszy rozwój pod względem fonetycznym, gramatycznym i leksykalnym, doskonalenie mowy już ukształtowanej, usuwanie wad mowy, nauczanie mowy w przypadku jej braku lub utraty, usuwanie zaburzeń głosu, usuwanie trudności w czytaniu i pisaniu
-oligofrenopedagogika-traktująca o teoretycznych i metodycznych aspektach kształcenia osób upośledzonych umysłowo
-pedagogika korekcyjna- zajmująca się badaniami i terapią dzieci z mikro zaburzeniami rozwojowymi
-pedagogika resocjalizacyjna –obejmująca teoretyczne i metodyczne zagadnienia postępowania resocjalizacyjnego; przedmiotem jej jest proces wykolejenia wychowawczego, społeczno-prawnego nieletnich, uwarunkowania wczesnej przestępczości nieletnich, profilaktyka oraz dynamika, wyznaczniki i metody skuteczności oddziaływań resocjalizacyjnych, głównie w ramach kurateli sądowej i zakładów poprawczych.
-pedagogika terapeutyczna- traktująca o teoretycznych i metodycznych problemach pracy z osobami chorymi. Podstawy teoretyczne pedagogiki terapeutycznej stworzyła w latach pięćdziesiątych J. Doroszewska. Jej zainteresowania naukowe koncentrowały się na wychowaniu w zakładach leczniczych dzieci przewlekle chorych i z uszkodzonym narządem ruchu. Jest to pedagogika przewlekle chorych i kalekich, przebywających w placówkach leczniczych oraz placówkach integracyjnych dla dzieci i młodzieży, a także w specjalistycznych ośrodkach rehabilitacyjnych i opieki paliatywnej.
-praca socjalna- ukierunkowana na instytucjonalną i środowiskową rehabilitację osób niepełnosprawnych
-surdopedagogikę- zajmującą się teoretycznymi i metodycznymi zagadnieniami rehabilitacji osób niesłyszących i słabosłyszących, głównym celem surdopedagogów jest przygotowanie osób z wadą słuchu do prawidłowego, możliwie samodzielnego funkcjonowania w warunkach, które uległy zmianie wskutek zaistniałej wady. Głównymi celami w surdopedagogice są: przywracanie sprawności psychicznej, przez usprawnianie procesów poznawczych zaburzonych w ograniczenia percepcji bodźców słuchowych w tym dźwięków mowy, przywracanie sprawności uszkodzonego zmysłu słuchu przez umożliwienie korzystania z posiadania resztek słuchowych drogą odpowiednich ćwiczeń bądź pobudzanie nerwu słuchowego i centralnego układu nerwowego przez zastosowanie wszczepu ślimakowego i rewalidację
-tyflopedagogika- obejmująca teoretyczne i praktyczne problemy rehabilitacji osób niewidzących i słabowidzących
Problematyka pedagogiki specjalnej rozszerzyła się też dzięki zwróceniu uwagi na znaczenie rehabilitacyjne wychowania specjalnego dzieci niepełnosprawnych pozostających w rodzinach, zwłaszcza w okresie wczesnego dzieciństwa. Zakres pedagogiki specjalnej rozszerzył się także ze względu na coraz częstsze występowanie upośledzeń złożonych i konieczności pomocy pedagogicznej dzieci nimi obarczonych. W zakres pedagogiki specjalnej weszła też logopedia korekcyjna, a w perspektywie także pomoc pedagogiczna uczniom wybitnie zdolnym. Pedagogika specjalna objęła swym zainteresowaniem i działalnością osoby dorosłe i w wieku podeszłym jako androgogika specjalna. W kręgu jej problematyki znaleźli się inwalidzi, których sprawność fizyczna bądź psychiczna została naruszona w toku życia, wskutek wypadku przy pracy, urazów bądź różnego rodzaju chorób.
Tak więc jednym z działów pedagogiki specjalnej jest oligofrenopedagogika. Ustala ona dla jednostek o obniżonej sprawności umysłowej taki metodyczny tok działalności wychowującej, aby osiągały wszechstronny rozwój, do szczytu swoich indywidualnych możliwości i aby jednocześnie zdobywały umiejętności w zakresie adaptacji społecznej. Tak więc przedmiotem oligofrenopedagogiki są wychowankowie odchyleni od normy w stopniu zróżnicowanym, ale mający jedyną wspólną cechę: obniżoną sprawność intelektualną. Oligofrenopedagogika w poszukiwaniu najodpowiedniejszych metod oddziaływania pedagogicznego, korzysta ze współpracy z różnymi dziedzinami wiedzy o człowieku np. neurologią, psychopatologią, psychologią kliniczną, psychiatrią dzieci i młodzieży. Pozwalają one na ustalenie diagnozy o stopniu rozwoju umysłowego jednostek odchylonych od normy, udzielają opieki medycznej, środków pomocy w wypadkach, które tego wymagają. Współpracuje również z naukami społecznymi, np. z patosocjologią dla wyjaśnienia tych zaburzeń w rozwoju wychowanków, jakie w toku rewalidacji mogą zyskać oparcie w opiece społecznej, jeśli ich dalsze losy nie potoczą się pomyślnie w środowisku rodzinnym. Kazimierz Kirejczyk przedmiot oligofrenopedagogiki ujmuje jako „ zamierzone , świadome i celowe oddziaływania: domu, szkoły, zajęć pozaszkolnych ,związków i organizacji na wychowanków upośledzonych umysłowo, zmierzające do osiągnięcia dostępnego dla nich względnie trwałego, maksymalnego rozwoju fizycznego i psychicznego, możliwie prawidłowego ukształtowania osobowości oraz przygotowania do pracy i życia w społeczeństwie.” Z powyższego określenia przedmiotu badań oligofrenopedagogiki wynika, że jako nauka zajmuje się ona problematyką wychowawczo-dydaktyczną dotyczącą upośledzonych umysłowo oraz ich przygotowaniem do życia.
Tak jak każda nauka oligofrenopedagogika ma swój specyficzny cel. Jest nim wypracowanie modelu optymalnych warunków do wszechstronnego rozwoju upośledzonych umysłowo i maksymalnego ich przystosowania do życia. Zdaniem K. Kirejczyka badania, które prowadzi oligofrenopedagogika mają szereg specyficznych celów: określanie możliwości rozwojowych, z czym ściśle wiąże się ustalenie celów i zadań w odniesieniu do poszczególnych grup upośledzonych umysłowo, wykrywanie praw rządzących wychowaniem oraz czynników wpływających na jego skuteczność, opracowanie i uformowanie tej wiedzy w pewien system oraz przekazanie jej wychowawcom. Z tak sformułowanych celów wynikają zadania oligofrenopedagogiki, których realizacji musi ona sprostać:
-wyjaśnić możliwości rehabilitacji upośledzonych umysłowo
-obmyśleć dla nich działania kompensacyjne
-przystosować formy organizacyjne szkolnictwa, programy i metody pracy rehabilitacyjnej do możliwości dziecka
Zadania te polegają na formułowaniu metod i form pracy rehabilitacyjnej oraz zasad, które jednostce upośledzonej umysłowo zapewniłyby optymalny i wszechstronny rozwój oraz maksymalne przystosowanie się jej do warunków społecznych.


Literatura:
Borzyszkowska Halina „Oligofrenopedagogika” PWN Warszawa 1985
Sękowska Zofia „Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej” APS Warszawa 2001
Wyczesany Janina „Oligofrenopedagogika” OW Impuls Kraków 2003