Modele ustrojowe państw świata. Konspekt lekcji

TEMAT LEKCJI: Modele ustrojowe państw świata.

I) CELE LEKCJI:

1) wymagania na poziom podstawowy: po skończonych zajęciach uczeń:
- rozumie i wyjaśnia pojęcia: monarchia, republika, państwo unitarne, państwo federalne,
konfederacja, federacja;
- wymienia modele ustrojowe państw świata ze względu na: formy rządu (monarchie,
republiki), systemy państwowe (parlamentarne, prezydenckie, mieszane, parlamentarno –
komitetowe), strukturę terytorialno – administracyjną (unitarne, federalne) i reżim
polityczny (demokratyczne, autorytarne i totalitarne);
- rozumie różnice między modelami ustrojowymi;

2) wymagania na poziom ponadpodstawowy: po skończonych zajęciach uczeń:
- wyjaśnia relacje między głową państwa, władzą ustawodawczą a władzą wykonawczą w
poszczególnych modelach ustrojowych;
- klasyfikuje państwa według modeli ustrojowych (zadanie dodatkowe).

II) ŚRODKI DYDAKTYCZNE:

- foliogram „Modele ustrojowe państw świata”,
- mapa „Podział polityczny Europy w latach 90. XX wieku”
- podręcznik A. Janicki, J. Kięczkowska, M. Menz – W centrum uwagi. Wiedza o społeczeństwie. Podręcznik do liceum ogólnokształcącego i technikum. Część 1. Zakres rozszerzony. Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 2013 r.

III) METODY PRACY:

- aktywizująco – podająca,
- ćwiczeniowa

IV) PLAN LEKCJI:

1) Początek lekcji:
a) moment organizacyjny (1 min.)
b) sprawdzenie obecności (1 min.)
c) odpowiedź ustna dwóch uczniów (10 min.)
d) nawiązanie do tematu lekcji poprzedniej (1 min.)
2) Dominanta lekcji:
a) wprowadzenie nowych treści przy pomocy tabeli i foliogramu (30 min. – łącznie ze sprawdzeniem pracy domowej)
b) sprawdzenie pracy domowej (temat pracy domowej: „Monarchie europejskie” w momencie omawiania modeli państw świata ze względu na formy rządu) – 5 min.
c) ćwiczenie utrwalające – zadanie nr 1 (w przypadku braku czasu jako praca domowa)
3) Zakończenie lekcji:
a) podsumowanie lekcji (1 min.)
b) pożegnanie się z uczniami (1 min.)

V) PRZEBIEG LEKCJI:

1) Początek lekcji:
a) Moment organizacyjny – nauczyciel wita się z uczniami i prosi ich o zajęcie miejsc.
b) Sprawdzenie obecności – nauczyciel czyta listę obecności.
c) Odpowiedź ustna dwóch uczniów – do odpowiedzi nauczyciel prosi dwóch uczniów: pierwszy odpowiada z wiadomości z ostatniej lekcji, drugi z wiadomości prasowych.
d) Nawiązanie do tematu lekcji poprzedniej – uczniowie przy pomocy nauczyciela przypominają najważniejsze zagadnienia z lekcji poprzedniej, które będą pomocne przy realizacji tematu bieżącego.

2) Dominanta lekcji:
a) wprowadzenie nowych treści przy pomocy tabeli (w załączeniu) i foliogramu
Nauczyciel omawia przy współpracy z uczniami poszczególne modele ustrojowe państw świata:

Forma państwa to inaczej sposób sprawowania władzy (organizacji życia politycznego i społecznego). Wyróżniamy 4 podziały państwa:
I. ze względu na formy rządu (który organ w państwie zajmuje dominującą pozycję)
1) monarchia (gr. monos – jedyny, arche – władza) – to forma rządu, w której władzę sprawuje monarcha sam (zwykle dziedzicznie) lub przy współudziale organów państwa.:

Przykłady obecnie istniejących monarchii:
• królestwa – (Hiszpania, Norwegia)
• księstwa – (Andora, Liechtenstein, Monako)
• emiraty – (w tym jedna federacja emiratów) – Katar, Kuwejt, ZEA
• sułtanaty – (Brunei i Oman)
• teokracje – (Watykan)
• cesarstwa – (Japonia)
• wielkie księstwa – (Luksemburg)

Monarchie dzielimy ze względu na:
a) sposób otrzymania władzy:
- dziedziczna – z pokolenia na pokolenie sprawowana dożywotnio (Dania, Wielka Brytania, Holandia, Szwecja, Hiszpania)
- elekcyjna – monarcha zostaje wybrany, 2: Watykan i Malezja (król powoływany na 5 lat)
b) zakres władzy – sposób sprawowania władzy:
- absolutna – cała nieograniczona władza w rękach monarchy (5: Arabia Saudyjska, Oman, Brunei, Katar, Watykan)
- konstytucyjna – zakres uprawnień władcy określa konstytucja (podział władzy między monarchą a organem przedstawicielskim) – 15, w Europie 5: Andora, Luksemburg, Monako, Niderlandy, Norwegia)
- parlamentarna – monarcha pełni funkcje reprezentacyjne, integracyjne i symbolizujące tradycje i ciągłość historyczną; obowiązuje zasada „rex regnat, sed non gubernat” (król panuje, ale nie rządzi), monarcha jest głową państwa, a władza należy do parlamentu, który nie może usunąć monarchy.
W Europie jest 11 monarchii (praca domowa – proszę o ich wymienienie i podanie władców panujących)
2) republika (łac. res publica – rzecz publiczna, państwo) – to forma rządu, w której władze najwyższe pochodzą z wyborów. Wybór dokonywany jest bezpośrednio przez obywateli lub pośrednio przez określone kolegium wyborcze, np. parlament. Sposób wyboru określa konstytucja. Na czele republiki zazwyczaj stoi prezydent. Ze względu na zakres jego uprawnień wyróżniamy republikę:
a) prezydencką – silna władza prezydencka – USA
b) parlamentarną – prezydent pełni funkcje reprezentacyjne – Portugalia

II. ze względu na relacje między organami władzy państwowej (władzą ustawodawczą i wykonawczą
1) system rządów parlamentarnych – charakteryzuje się:
- przewagą władzy ustawodawczej nad wykonawczą
- władza ustawodawcza – parlament
- władza wykonawcza – dualistyczna (głowa państwa + rząd (gabinet))
- obie władze współdziałają ze sobą w procesie rządzenia
Wyróżniamy dwa rodzaje systemu parlamentarnego:
a) parlamentarno – gabinetowy (przewaga parlamentu nad rządem – większość państw europejskich)
b) gabinetowo – parlamentarny (przewaga rządu nad parlamentem, np. Wielka Brytania)
2) system rządów prezydenckich – charakteryzuje się:
- prezydent jest zarówno głową państwa, jak i szefem rządu, zostaje wybrany w wyborach powszechnych i jest bezpośrednim reprezentantem narodu, do niego należy władza wykonawcza (kieruje polityką zagraniczną, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych)
- władza ustawodawcza należy do parlamentu, wybranego w wyborach powszechnych, jest równorzędną władzą z władzą wykonawczą (obowiązuje w USA)
3) system rządów parlamentarno – prezydenckich (mieszany, półprezydencki):
- władza wykonawcza należy do głowy państwa i rządu,
- władza ustawodawcza należy do parlamentu i rządu
- deputowani nie mogą być członkami rządu (obowiązuje we Francji)
4) system parlamentarno – komitetowy:
- występuje zasada jedności władzy – całość władzy należy do parlamentu, który powołuje pozostałe organy, określa ich zadania i sprawuje nad nimi kontrolę (występuje w Szwajcarii)

III. ze względu na strukturę terytorialno – administracyjną:
1) państwo unitarne:
a) jednolite wewnętrznie – jedno prawo, obywatelstwo, władza
b) dzielą się na:
- państwa zdecentralizowane – organy terenowe są niezależne od władzy centralnej (Japonia, Polska, Wielka Brytania)
- państwa scentralizowane – organy terenowe są kontrolowane prze urzędników władzy centralnej (Holandia)
2) państwo federalne:
a) złożone z terytoriów, które posiadają pełen lub ograniczony zakres suwerenności, mają własny system trójwładzy.
b) może mieć formę:
- konfederacji – związek państw powołany w celu realizacji określonych celów politycznych. Każde z państw zachowuje swoją suwerenność i osobowość międzynarodową. Powołują wspólny organ, najczęściej zgromadzenie parlamentarne, w którym podział głosów jest równoprawny. Stosunki między członkami konfederacji mają charakter prawno – polityczny. Konfederacją jest np. Wspólnota Niepodległych Państw ze stolicą w Mińsku (Rosja + 11 państw)
- federacji – to państwo złożone z części, zwanych stanami, landami, kantonami, obwodami, prowincjami, które posiadają pełną lub ograniczoną autonomię. Każda część ma własny system prawny, administracyjny, sądownictwo, finanse i szkolnictwo. Władza centralna federacji zajmuje się: polityką zagraniczną, obronną, bezpieczeństwem publicznym, finansową. Federacja posiada dwuizbowy parlament, w którym izba wyższa jest reprezentantem interesów podmiotów (części) federacji. Do izby tej wchodzą przedstawiciele podmiotów albo po równej liczbie (równe przedstawicielstwo - USA, Szwajcaria), albo pod względem liczby ludności danego podmiotu (zróżnicowane przedstawicielstwo – Niemcy, Kanada). Każdy obywatel federacji ma podwójne obywatelstwo – państwa i części składowej (Niemcy, Austria, USA)

IV. ze względu na reżim polityczny, czyli pod względem ustroju politycznego:
1) państwo demokratyczne – władza należy do narodu, który sprawuje władze przez swoich przedstawicieli. Podstawą takiego państwa jest konstytucja, która gwarantuje swobody i prawa obywatelskie, pluralizm polityczny i suwerenność narodu. Występuje tu trójpodział władzy, a najważniejszym organem władzy jest parlament. Wyróżniamy dwa modele państw demokratycznych:
a) liberalne – ogranicza działania państwa w polityce gospodarczej kraju, daje gwarancje dla indywidualnych praw własnościowych oraz równości szans (Wielka Brytania pod rządami Margaret Thatcher (1970 – 1990)
b) socjalne – ściśle wiąże ze sobą gospodarkę, społeczeństwo i państwo, państwo interweniuje w politykę gospodarczą i społeczną (interwencjonizm), np. świadczenia socjalne. Zadaniem państwa jest regulowanie rynku pracy i procesu produkcji (Niemcy i kraje skandynawskie)
2) państwo autorytarne – opiera się na silnej władzy wykonawczej i rozwiniętym aparacie przymusu (wojsko, policja). Naród nie ma wpływu na władzę, wywodzi się ona z woli jednego człowieka lub grupy osób uzurpujących sobie prawo do władzy i opiera się na sile. Wybory mają charakter aklamacyjny i polegają na przyjęciu lub odrzuceniu jednolitych list wyborczych. Cechą charakterystyczną jest rozbudowany aparat biurokratyczny i aparat kontroli. Taki system występował m.in. w Portugalii pod rządami Antonio Salazara (1932 – 1968), w Argentynie pod rządami Juana Perona (1946 – 1955), w Hiszpanii pod rządami Francisco Franco (1939 – 1975).
3) państwo totalitarne – kontroluje wszystkie dziedziny życia obywateli, jest wrogo nastawione do wszystkich więzi nieformalnych występujących w społeczeństwie, tworzy oficjalną i jedyną ideologię, indoktrynując swoich obywateli poprzez środki masowego przekazu, propagandę i szkolnictwo. Istnieje tu cenzura, państwo stosuje środki przymusu, łącznie z terrorem psychicznym i fizycznym. Realizuje to przez aparat policyjny i fizyczną likwidację przeciwników (obozy koncentracyjne, obozy pracy przymusowej). Istnieć może jedna partia, działalność innych jest zakazana, a opozycja uznana za nielegalną. Przywódca partii – wódz – sprawuje jednocześnie władzę dyktatorską w państwie. W stosunkach międzynarodowych dąży do poszerzenia swoich wpływów. Przykładami z przeszłości może być ZSRR pod rządami Stalina (1924 – 1953), Niemcy Adolfa Hitlera (1933 – 1945), a we współczesnym świecie – Kuba Fidela Castro i Korea Północna Kim Dzong Una.

3) Zakończenie lekcji:
a) podsumowanie lekcji
b) pożegnanie się z uczniami