Stosowanie nagród i kar w wychowaniu dziecka - referat

Należy pamiętać o tym, że system kar i nagród to tylko jeden z elementów systemu wychowawczego, niekoniecznie najważniejszy. Nie wystarczy karać i nagradzać, pouczać
i tłumaczyć. Dzieci uczą się przede wszystkim przez naśladownictwo. Najważniejsze jest więc dawanie im dobrego przykładu ze strony osób dorosłych.

Czym jest kara?

Kara jest to negatywna sytuacja, której organizm unika, ponieważ towarzyszą jej negatywne emocje. Zadanie kary jest dwojakie: po pierwsze- powinna odstraszać i zniechęcać do czynów zakazanych i niepożądanych, a po drugie- informować o tym, co złe, szkodliwe i niebezpieczne. Oznacza to, że dziecko, które usiłuje np. włożyć palec do kontaktu, powinno dowiedzieć się, że grozi to porażeniem prądem a także powinno zniechęcić się do dalszych czynów tego rodzaju.
Skuteczność kary zależy od tego, czy dziecko uświadamia sobie związek czynu i kary. Dziecko musi wiedzieć, za co zostało ukarane, czyli dowiedzieć się, czego konkretnie mu nie wolno. Bardzo istotne jest (szczególnie w przypadku małych dzieci), aby kara następowała zaraz po przewinieniu, ponieważ jeśli nastąpi zbyt późno, dziecko może nie wiedzieć, za co zostało ukarane. Jeśli dziecko tego nie wie, kara nie koryguje niepożądanego zachowania, a tylko wywołuje poczucie krzywdy. Karząc należy dziecku jasno powiedzieć: nie pójdziesz dzisiaj do Jasia, ponieważ zrobiłeś to i to.
Kary mogą być różne: słowne ubolewania, nagana, odebranie pewnych praw dziecka czasowo (np. zabronienie wykonywania ulubionego zajęcia przez kilka dni), odwołanie zapowiedzianej przyjemności, praca niezbędna do wyrównania straty lub szkody (w odniesieniu do dzieci starszych).
Ważne jest, by kara była proporcjonalna do winy (drobne przewinienie- mało dotkliwa kara). Niezwykle istotne jest też, aby kary były stosowane konsekwentnie, to znaczy nie może być tak, że za to samo zachowanie dziecko raz zostaje ukarane, a innym razem nie, bo rodzice akurat mają dobry humor. Dziecko powinno jasno zdawać sobie sprawę z tego, że są rzeczy, których nie wolno im robić nigdy. Ważne jest też, aby oboje rodzice byli jednomyślni co do kary - sytuacja w której np. ojciec chce ukarać a matka nie, prowadzi do tego, że dziecko jest zdezorientowane i nie jest przekonane o niewłaściwości swojego postępowania.
Kara musi być sprawiedliwa, to jest adekwatna do winy. Nie może być tak, by kara była bardzo sroga wtedy gdy przewinienie dziecka było drobne i odwrotnie. Kara powinna być proporcjonalna do przewinienia. Karząc dziecko należy uwzględniać jego wiek i usposobienie. Są dzieci, na które wystarczy spojrzeć w odpowiedni sposób, czy powiedzieć jedno zdanie, a one już będą wiedzieć, że zrobiły źle i tak robić nie można, a są dzieci wobec których łagodna kara wcale nie skutkuje.
Ważne jest także, aby przed ukaraniem poznać motywy postępowania dziecka. Czym innym jest pobicie kolegi bez powodu, a czym innym walka w obronie własnej, czy kogoś słabszego.
Należy pamiętać też o tym, by kary były różnorodne, gdyż w przeciwnym wypadku spowszednieją i stracą skuteczność.
Jest jeszcze kilka zasad, o których należy pamiętać stosując kary: Kara jest skuteczna tylko wtedy, gdy dziecko jest przekonane o tym, że jest kochane i akceptowane przez rodziców a kara dotyczy tylko tego jednego, konkretnego zachowania. Nie mówimy dziecku „Jesteś zły, okropny, wiecznie z Tobą kłopoty”, mówimy „Źle zachowałeś się dzisiaj robiąc...”, nie „Ty zawsze jesteś nieposłuszny” tylko „ Źle zachowałeś się dziś nie słuchając mamy”.
Kara nie powinna stanowić zemsty ani odwetu. Nie powinny być też stosowane takie kary, które poniżają dziecko lub ośmieszają je wobec innych ludzi.
Należy też pamiętać o tym, by jednemu przewinieniu towarzyszyła jedna kara. Nie może być tak, że za to samo przewinienie dziecko jest karane kilkakrotnie.

Jak nie należy karać?

Nie należy zawstydzać dziecka, przekupywać go, wyśmiewać się z niego, ubliżać mu, poniżać, grozić, bić, pozbawiać rzeczy do których dziecko ma prawo (np. jedzenia). Wymienione tu kary wzbudzają w dziecku agresję wobec osoby karzącej, poniżają jego godność, tłumią wrażliwość a także bardzo często pozostawiają urazy psychiczne. Systematyczne stosowanie tych metod może doprowadzić do tego, że dziecko zacznie nienawidzić rodziców, odczuwać wobec nich agresję i chęć zemsty. U dziecka może pojawić się poczucie mniejszej wartości, wstyd, depresja. Dziecko będzie się czuło gorsze od innych.
Kara powinna służyć poprawie dziecka i umożliwieniu mu powrotu na drogę właściwego postępowania, nie powinna zaś być formą wyżycia się na dziecku i wyładowaniu agresji. W czasie wymierzania kary trzeba starać się powściągnąć swoje emocje i zachować spokój, choć niekiedy jest to bardzo trudne do zrobienia.

Jakie są niebezpieczeństwa stosowania kar?

Kary wywołują najczęściej przykre doznania: strach, wstyd, poczucie niższej wartości, smutek, niepokój. Aby uniknąć tych przykrych uczuć, karane dzieci często stosują kłamstwa, wykręty, wypieranie winy, zrzucanie jej na kogoś innego. W efekcie powoduje to deformację charakteru dziecka, osłabia jego system nerwowy, zaburza więź z rodzicami. Kara najczęściej nie eliminuje niepożądanego zachowania, a tylko może je na jakiś czas stłumić.
Bezpieczniejsze, pewniejsze i lepiej rokujące dla dziecka jest posługiwanie się nagrodą. Nagroda zachęca i utrwala sposób zachowania pożądany przez rodziców, usuwa napięcie nerwowe dziecka, wyzwala u niego reakcje pozytywne.
Nagroda powinna być jednak równie umiarkowana jak kara i zawsze związana z określonym czynem i zachowaniem dziecka. Nagradzać można tylko to, co stanowi pozytywne przekroczenie przez dziecko pewnej obowiązującej normy (oczywiście na miarę możliwości dziecka w danym wieku).
Nagrody można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. „Wszystko to, co człowiek robi z zainteresowaniem bądź z zamiłowaniem, jest źródłem nagród wewnętrznych. Natomiast wszystko to, co człowiek robi ze względu na przyszły efekt lub zysk, opiera się na nagrodach zewnętrznych”. Nagrody zewnętrzne występują często w formie słownej lub zmaterializowanej. Nagradzanie może też mieć inną formę, np. przydzielenie określonej funkcji lub roli (np. dziecko otrzymuje pozwolenie na wykonanie w domu jakiegoś odpowiedzialnego zadania), przyznanie dodatkowych przywilejów i inne.
Nagrody mogą spowodować kształtowanie się pozytywnego stosunku do nauki, zwiększenia efektów pracy szkolnej. Mogą prowadzić też do osiągania zamierzonych celów wychowania w ogóle, jeśli będą dostosowane do potrzeb, zainteresowań i wieku dzieci, oraz gdy będą różnorodne.
Skuteczność nagród, podobnie jak i kar, wymaga stosowania pewnych zasad:
1.Nagrody powinny być dobierane indywidualnie z uwzględnieniem płci, wieku, zainteresowań i potrzeb dziecka
2.Nagroda powinna być związana bezpośrednio z czynem, należy pamiętać o tym, by wziąć pod uwagę rzeczywisty wysiłek dziecka włożony w wykonanie jakiejś czynności ( dziecko, które uczy się słabo mogło włożyć wiele wysiłku, by dostać np. trójkę).
3.Ważne jest by oboje rodzice byli jednomyślni przy nagradzaniu
4.Należy stopniować nagrody w zależności od rodzaju osiągnięć (małe osiągnięcie, mały wysiłek- mała nagroda, duże osiągnięcie- duża nagroda)
5.W stosowaniu nagród należy być umiarkowanym i zbytnio nimi nie szafować
6.Nagrody powinny być różnorodne

Jakie są niebezpieczeństwa stosowania nagród?

Nagradzając należy uważać, by wysiłki dziecka nie kierowały się wyłącznie na osiągnięcie powodzenia za wszelką cenę. Są wypadki gdy dzieci przejawiają dane zachowanie (np. uczą się) wyłącznie dla nagrody otrzymywanej w domu, a nie z potrzeby poznawczej. Używanie zbyt dużej liczby nagród, szafowanie nimi może przyczynić się do tego, że dziecko stanie się egoistyczne, samolubne, będzie domagać się wyróżnienia i uznania przy wykonywaniu najprostszych rzeczy.
Szczególnie niebezpieczne jest nagradzanie pieniędzmi i innymi rzeczami materialnymi. Dziecko nagradzane zbyt często w ten sposób zaczyna robić wszystko dla otrzymania pieniędzy, np. pomaga w domu nie z chęci ulżenia rodzicom, lecz tylko i wyłącznie z pobudek materialnych.
Należy pamiętać o tym, że o ile o zapowiedzianej karze można zapomnieć, o tyle obiecana nagroda za jakiś czyn nie może zostać zapomniana i musi zostać udzielona. Zapomnienie o nagrodzie rozczarowuje dziecko, powoduje utratę zaufania do rodzica oraz podważa jego wiarę w to, że cnota bywa zawsze nagradzana.

A więc karać czy nagradzać?

Nagradzanie jest bardziej skuteczne niż karanie. Karanie może mieć wiele skutków ubocznych, z których należy zdawać sobie sprawę. Są jednak sytuacje, w których kara jest jedyną skuteczną metodą. Pewne czynności dziecka są tak niebezpieczne (agresja fizyczna wobec innych, wbieganie na jezdnię, dotykanie przewodów elektrycznych), że dziecko musi zostać ukarane po to, by zrozumiało niewłaściwość swego postępowania. Jednak w karaniu należy być bardzo oszczędnym. Ktoś, kto szafuje karami pozornie może osiągnąć swój cel szybko (np. wyeliminować niewłaściwe zachowanie), jednak w efekcie może okazać się, że osiągnął więcej szkody niż pożytku, bo dziecko zaczęło kłamać, kręcić, by uniknąć kary.
Należy pamiętać o tym, że system kar i nagród to tylko jeden z elementów systemu wychowawczego, niekoniecznie najważniejszy. Nie wystarczy karać i nagradzać, pouczać i tłumaczyć. Dzieci uczą się przede wszystkim przez naśladownictwo. Najważniejsze jest więc dawanie im dobrego przykładu ze strony osób dorosłych.